සල්ලි නැති නිසා මැතිවරණ එපාද?

රටේ ආර්ථික අර්බුදයක් තියෙද්දී මැතිවරණ පැවැත්විය යුතුද සහ හැකිද කියන එක ගැන සංවාදයක් ඇති වී තිබෙනවා. ස්වභාවය අනුවම මේ ප්‍රශ්නය දේශපාලනික ප්‍රශ්නයක්. නමුත් රටේ ආර්ථික තත්ත්වයත් ප්‍රශ්නයට ගෑවිලයි තියෙන්නේ.

සමහර අය මැතිවරණයක් පැවැත්වීමේ ආර්ථික බලපෑම ගැන අවධානය යොමු කරවමින් කතා කළත් ඇත්තටම මේ යෝජනාවට පක්ෂව වගේම විපක්ෂව අදහස් දක්වන හැමෝම වගේ එසේ කරන්නේ අපේක්ෂිත මැතිවරණ ප්‍රතිඵලය ගැන සිතමිනුයි.

පැවැත්වීමට ඉඩ තිබෙන මැතිවරණයක ප්‍රතිඵලය ගැන අනාවැකි කියන්න අමාරුයි. නමුත් වැඩි අපහසුවක් නැතුව කියන්න පුළුවන් දේවල් ටිකක් තිබෙනවා. ඒ ප්‍රධාන කඳවුරු තුනේ බල තුලනය වෙනස් විය හැකි ආකාරය. 

ඉතා පැහැදිලි ලෙසම පොහොට්ටු ඡන්ද පදනම කඩා වැටිලා තිබෙනවා. කොපමණකින්ද කියන එක හරියටම බලාගන්න වෙන්නේ මැතිවරණයක් තියලම තමයි. සජබ ඡන්ද පදනම යම් තරමකින් හෝ වැඩි වෙන්න මිසක් අඩු වෙන්න හේතුවක් නැහැ. ජවිපෙ/ජාජබ ඡන්ද පදනමේ පැහැදිලි වැඩි වීමක් පේන්න තිබෙනවා. 

මේ තත්ත්වය තුළ කවර හෝ මැතිවරණයකට යන එක සජබට වගේම ජවිපෙ/ජාජබට වාසියි. එම කඳවුරු වලට ලැබෙන්න මිසක් නැති වෙන්න දෙයක් නැහැ. අනෙක් පැත්තෙන් ආණ්ඩුවට නැති වෙන්න මිසක් ලැබෙන්න දෙයක් නැහැ. ඒ නිසා, ආණ්ඩුවේ පැත්තෙන් මැතිවරණ පැවැත්වීමට ප්‍රතිරෝධයක් එන එක තේරුම් ගන්න අමාරු දෙයක් නෙමෙයි. 

මට පෙනෙන හැටියටනම් කඩා වැටිලා තිබෙන පොහොට්ටු ඡන්ද පදනමෙන් සැලකිය යුතු කොටසක් ජවිපෙ/ජාජබ පැත්තටත්, තවත් යම් කොටසක් සජබ වෙතටත් තල්ලු වෙලා වුනත් විශාල කොටසක් තවමත් කොහේටවත් තල්ලු වෙලා නැහැ. ඒ ඡන්ද එකතු කර ගැනීමේ උත්සාහයක් ලෙස හදාගෙන තිබෙන හෙලිකොප්ටර් වලට මුලින් කී ප්‍රධාන ධාරා තුනට සාපේක්ෂව ලොකු ඉල්ලුමක් තියෙයි කියලා හිතන්න අමාරුයි. පැවති දේශපාලන ක්‍රමයම එපා වුනු අය ඉලක්ක කරගත් වෙනත් සංවිධානාත්මක ව්‍යාපාරයක් හරියකට හැදිලත් නැහැ. ඒ නිසා, පොඩි පොඩි කණ්ඩායම් අතර ඡන්ද බෙදී යාම්, ඡන්දය නොදැමීම්, ඡන්ද අවලංගු කිරීම් ආදිය හමුවේ වුවත්, ප්‍රධාන කඳවුරු තුන අතර යම් තුලනයක් ඇති විය හැකි තත්ත්වයකුයි තියෙන්නේ. පැහැදිලි නැත්තේ ඒ මොන අනුපාතයෙන්ද කියන එකයි.

ප්‍රතිඵලය කුමක් වුවත්, අපේක්ෂිත ප්‍රතිඵලය දිහා බලාගෙන මැතිවරණ වලට දින නියම කරන එක හොඳ ක්‍රමයක් නෙමෙයි. හරි ක්‍රමය මැතිවරණ පැවැත්විය යුතු පිළිවෙළට ඒවා පවත්වන එක. මේ අවුරුද්දේ ජනාධිපතිවරණයක් හෝ මහ මැතිවරණයක් පැවැත්වීමට නියමිතව නැහැ. නමුත්, පළාත් පාලන මැතිවරණ පැවැත්විය යුතු කාලය දැනටමත් පහු වෙලා. පළාත් සභානම් දැන් අකර්මන්‍ය වෙලා වගේ. 

මම හිතන විදිහට පැවැත්විය යුත්තේත්, පවත්වන්න ඉඩ තිබෙන්නේත් පළාත් පාලන මැතිවරණයි. ජනාධිපතිවරණයක් පැවැත්විය යුතුයි කියලා ලොකු හඬක් නැහැ. නමුත්, පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයක් පැවැත්විය යුතු බවට විපක්ෂ කණ්ඩායම් හඬ නගනවා. පළාත් පාලන මැතිවරණ පැවැත්වුවහොත් එහි ප්‍රතිඵලය අනුව, පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණය කලින්ම පැවැත්වෙන තත්ත්වයක් ඇති වෙන්න පුළුවන්. 

මේ ටික මුලින් ලිවුවේ, ඔය ටික නැතුව මැතිවරණ සඳහා යන වියදම් ගැන කතා කළ නොහැකි නිසා. මැතිවරණ පවත්වන්න සල්ලි යනවා. ඒ සල්ලි රජය විසින් අයවැයෙන් වෙන් කළ යුතුයි. මැතිවරණ නියමිත පරිදි පැවැත්වෙනවානම් මේ වැඩේ අමාරු වැඩක් නෙමෙයි. නමුත්, අනපේක්ෂිත විදිහට මැතිවරණයක් ආවොත් සල්ලි ප්‍රශ්නයක් ඇති වෙනවා. මේ වගේ වෙලාවක එවැන්නක් ටිකක් බරපතල ප්‍රශ්නයක් වෙන්නත් පුළුවන්. 

මේ වෙලාව ඉතිරි කර ගත හැකි සතයක් වුනත් ඉතිරි කර ගත යුතු වෙලාවක්. නමුත්, එහෙමයි කියලා කළ යුතු දේවල් නොකර ඉන්න බැහැ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය කියන්නේ මැතිවරණ නොවුණත්, ලංකාවේ සන්දර්භයේදී මැතිවරණ නැහැ කියන්නේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයකුත් නැහැ කියන එක වගේ දෙයක්. ඒ නිසා, නිසි කලට මැතිවරණ පැවැත්වීම ප්‍රමුඛතාවයක්. නමුත්, නියමිත කාලයට පෙර මැතිවරණ පැවැත්වීම එවැනි ප්‍රමුඛතාවයක් කියා මම හිතන්නේ නැහැ. එය මුළුමනින්ම දේශපාලනික තීරණයක්.

මැතිවරණයක් තියන්න කොපමණ මුදලක් වැය වෙනවද? 

පහළින් තියෙන්නේ පසුගිය වසර වල ජාතික මැතිවරණ කොමිසම වෙනුවෙන් වෙන් කළ අරමුදල් ප්‍රමාණ.

2018 - රුපියල් මිලියන 4,105

2019 - රුපියල් මිලියන 4,108

2020 - රුපියල් මිලියන 7,866

2021 - රුපියල් මිලියන 1,017

2022 - රුපියල් මිලියන 928

මැතිවරණයක් නොපැවැත්වෙන වසරකදී වුනත්, ජාතික මැතිවරණ කොමිසම වෙනුවෙන් රුපියල් බිලියනයකට කිට්ටු මුදලක් වෙන් කරන්න වෙනවා. මැතිවරණ පැවැත්වෙන අවුරුදු වලදී වැඩි මුදලක් වෙන් කරන්න වෙනවා. 

පසුගිය 2018 පළාත් පාලන මැතිවරණ සඳහා රුපියල් බිලියන 3.5ක් පමණ වැය වී ඇති බව පේනවා. නමුත්, දැන් මේ වියදමින් පළාත් පාලන මැතිවරණ තියන්න බැරි බව පැහැදිලියි. 

රට පුරා පැවැත්වෙන ඕනෑම මැතිවරණයක මූලික වියදම් බොහෝ දුරට සමාන විය යුතුයි. ජනාධිපතිවරණයක ඡන්ද ගණන් කිරීමට ගතවන කාලය සාපේක්ෂව අඩු නිසා වියදමේ යම් අඩුවක් තිබිය යුතු වුවත්, පළාත් පාලන මැතිවරණයක වියදම් හා මහ මැතිවරණයක වියදම් අතර ලොකු වෙනසක් තියෙන්න හේතුවක් නැහැ. 

අවසන් වරට පැවැත්වුණු 2020 පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයට රුපියල් 5,700,655,000ක මුදලක්, ඒ කියන්නේ රුපියල් බිලියන 5.7ක්, වැය වී තිබෙනවා. මේ වන විට, මැතිවරණ රාජකාරි වල යෙදෙන නිලධාරීන්ට ගෙවන දීමනා ආදිය සැලකිය යුතු ලෙස වැඩි වී ඇතැයි මම හිතන්නේ නැහැ. නමුත්, ඉන්ධන හා අනෙකුත් ප්‍රවාහන වියදම් ඉහළ ගිහින් තිබෙනවා. ආහාර ඇතුළු සැපයුම් වියදම්, විදුලි ගාස්තු ආදියද ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. මේ සියල්ල සැලකිල්ලට ගත් පසුවද රුපියල් බිලියන 10කින් මැතිවරණයක් පවත්වන්න බැරි වෙන්න හේතුවක් නැහැ.

පසුගිය අයවැයෙන් ජාතික මැතිවරණ කොමිසමේ සාමාන්‍ය වියදම් වලට අමතරව මැතිවරණ පැවැත්වීමේ වියදම් ලෙස රුපියල් බිලියන 10ක් වෙන් කර තිබෙනවා. දැනටම වෙන් කර තිබෙන මෙම මුදල් වියදම් කළා කියලා රාජ්‍ය සේවක වැටුප් හෝ විශ්‍රාම වැටුප් කපන්න වෙන්නේ නැහැ. නමුත්, රජය රාජ්‍ය සේවක වැටුප්, විශ්‍රාම වැටුප්, සමෘද්ධි දීමනා ආදිය ගෙවා ගත නොහැකිව අර්බුදයක ඉන්න බවත් පේනවා. මම හිතන විදිහට ඒක වෙනම හේතුවක්. 

රජය හැමදාමත් කළේ ආදායම් ඇස්තමේන්තු වැඩියෙන් හදලා ඒ ඇස්තමේන්තු තරමට ආදායම් එකතු නොවෙද්දී සල්ලි අච්චු ගහන එක. දැන් සල්ලි අච්චු ගහන එක නවත්වලා නිසා, ඇස්තමේන්තු තරමට බදු ආදායම් එකතු වුනේ නැත්නම් වියදම් පවත්වා ගැනීම ප්‍රශ්නයක් වෙනවා. එහෙම ප්‍රශ්නයක් තිබෙනවා වෙන්න පුළුවන්. එහෙම නැතත්, දැනට වෙන් කරලා තිබෙන රුපියල් බිලියන 10 ඉවර වුනාට පස්සේ වසර තුළ දෙවන මැතිවරණයක් තියන්න සිදු වුනොත් සල්ලි ප්‍රශ්නයක් එනවා.

වෙන් කරලා තිබෙන රුපියල් බිලියන 10ක මුදලින් මොකක් හෝ එක මැතිවරණයක් තියන්න පුළුවන්. පළාත් පාලන මැතිවරණයක් හෝ පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයක් තියන්න මේ සල්ලි ප්‍රමාණවත්. නමුත්, කලින් පළාත් පාලන මැතිවරණයක් තිබ්බොත් ඊට පස්සේ පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයක් තියන්න ප්‍රතිපාදන ඉතිරි වෙන්නේ නැහැ.

ලංකාවේ මැතිවරණයක් කියා කියන්නේ මැතිවරණයට සහභාගී වන නිලධාරීන්ට ගාණක් හම්බ කර ගන්න ලැබෙන අවස්ථාවක්. ලක්ෂ ගණන් වලින් නොවුණත්, කීයක් හරි කියා කියන්න පුළුවන්. මැතිවරණයකට නිලධාරීන් විශාල පිරිසක් සම්බන්ධ වන නිසා පොඩි පොඩි ගණන් වුනත් එකතු කළහම රජයේ පැත්තෙන් ලොකු වියදමක්. මේ වියදම් සීමා කළ හැකිනම්, මැතිවරණ වියදම් අඩු කළ හැකියි. වියදම් අඩු කළ හැකි ආකාර ගැන හොයා බලන එක මැතිවරණ කොමිසමේ වගකීමක්. 

මම මෙහෙම කියන්නේ ඡන්දපොළ සහායකයෙකුගේ සිට සහකාර තේරීම් භාර නිලධාරියෙකු දක්වා මගේම පෞද්ගලික අත්දැකීම් එක්ක. මගේ අත්දැකීම් පරණ නිසා දැන් මේ දේවල් වෙනස් වෙලා තියෙන්න පුළුවන්. ඉහළ රාජ්‍ය නිලධාරීන් විශ්‍රාම ගනිද්දී කීයක් හරි නාමික මුදලකට තක්සේරුවක් හදලා තමන් පාවිච්චි කළ වාහනය ගෙදර අරන් යනවා වගේ පොත් වල නැති පිළිගත් සම්මත මැතිවරණ ආශ්‍රිතවද තිබෙනවා. උදාහරණයක් විදිහට ඡන්ද රාජකාරි අවසන් කර ගෙදර යද්දී ඒ සඳහා යොදාගත් පෞද්ගලික වාහන වලට ෆුල් ටෑන්ක් ඉන්ධන පුරවලා දෙන එක වගේ දේවල්. ඇත්තක්ද බොරුවක්ද කියලා මම හරියටම දන්නේ නැතත්, මැතිවරණ වියදම් විගණනයට ලක් වෙන්නේ නැහැ කියලා කතාවක් තියෙනවා. නීතියක් නොවන හදාගත් සම්මතයක් වෙන්නත් පුළුවන්. ඒ නිසා, මැතිවරණ වලට සම්බන්ධ වෙන රාජ්‍ය සේවකයෝ බයක් සැකක් නැතුව විවිධ ක්‍රම වලින් සල්ලි හොයනවා. 

ආර්ථික අර්බුදය නිසා මැතිවරණ වලට වියදම් කළ නොහැකිනම් එයට විසඳුම මැතිවරණ නොපවත්වා ඉන්න එක නෙමෙයි. පුළුවන් තරම් අඩු වියදමකින් මැතිවරණ පවත්වන එක. මැතිවරණ කොමිසම විසින් මස් රාත්තලම ඉල්ලලා භාණ්ඩාගාරය මත පීඩනයක් එල්ල කරන එක සුදුසු නැහැ. වියදම් කපන එක හැම තැනකදීම සිදු විය යුතුයි. මැතිවරණ වලදී කියලා විශේෂයක් නැහැ. 

ඇමරිකාවේ මැතිවරණ රාජකාරි සඳහා ඕනෑම කෙනෙකුට සහභාගී විය හැකියි. රජයේ සේවකයින් විය යුතු නැහැ. ඡන්ද හිමිකම් නැතත්, වයස අවුරුදු 16 ඉක්මවූ පාසැල් සිසුන්ට පවා මැතිවරණ රාජකාරි සඳහා අයැදුම් කළ හැකියි. මැතිවරණ කටයුතු පිළිබඳ පුහුණුව සඳහාත්, මැතිවරණ රාජකාරි වෙනුවෙන් වැය කරන කාලය සඳහාත්, ගත වන පැය ගණන අනුව ඔවුන්ට මුදලක් ලැබෙන නමුත් මෙම මුදල විශාල මුදලක් නෙමෙයි. අවම වැටුපට වඩා ටිකක් වැඩි මුදලක්. මුදල් ලබා නොගෙන ස්වේච්ඡාවෙන් මැතිවරණ රාජකාරි සඳහා ඉදිරිපත් වන අයට මුලින්ම ඒ බව සඳහන් කළ හැකි අතර බොහෝ දෙනෙකු විසින් එසේ කරනවා. 

ප්‍රාන්ත මට්ටමෙන් නීති තිබුණත්, ඇමරිකාවේ ෆෙඩරල් නීතිය අනුව මැතිවරණ දින සේවකයින්ට නිවාඩු දීම අනිවාර්ය නැහැ. ඒ නිසා, තමන්ගේ වැටුප් අහිමි කරගෙන මැතිවරණ රාජකාරි සඳහා එන අයෙකුට එම පාඩුවට ගැලපෙන මුදලක් ලැබෙනවා. එහෙත්, බොහෝ සමාගම් විසින් මැතිවරණ රාජකාරි සඳහා ස්වේච්ඡාවෙන් සහභාගී වීම දිරිමත් කරමින් එම කාලය සඳහා තමන්ගේ සේවකයින්ට වැටුප් ගෙවනවා. මෙහිදී වක්‍ර ලෙස සිදුවන්නේ මැතිවරණ වියදම් අදාළ සමාගම් විසින් දැරීමක්.  මැතිවරණ රාජකාරි සඳහා හැම විටම මෙන් බඳවා ගැනීම් කරන්නේ එක් එක් ඡන්ද මධ්‍යස්ථානය ආසන්නව ජීවත් වන අය නිසා ප්‍රවාහන වියදම් ලෙස ලොකු මුදලක් ගෙවන්න අවශ්‍ය වන්නේ නැහැ.

ලංකාවේ මැතිවරණ රාජකාරි කිරීමේ අවස්ථාව ලැබෙන්නේ රජයේ සේවකයින්ට පමණයි. මේ සඳහා ඔවුන්ට රාජකාරි නිවාඩු ලැබෙන අතර මැතිවරණ රාජකාරි වෙනුවෙන් අමතර ගෙවීම් හිමි වෙනවා. මම හිතන්නේ අඩු වශයෙන් මේ වගේ අර්බුද අවස්ථාවක මේ දේවල් ගැන නැවත සිතා බැලිය යුතුයි. ඒ වගේම, යමෙකුගේ නිවසෙන් සහ සේවා ස්ථානයෙන් දුර බැහැර තැනක මැතිවරණ රාජකාරි සඳහා යද්දී ප්‍රවාහන වියදම් ලෙස ලොකු මුදලක් ගෙවන්න වෙනවා.

මැතිවරණ රාජකාරි සඳහා ස්වේච්ඡා සේවකයින්ට අවස්ථාව ලබා දුන්නොත් ඒ සඳහා ගම් වල තරුණ තරුණියන් ඕනෑ තරම් ඉදිරිපත් වෙයි. පළමුව, යම් පිරිසක් මේ අයුරින් සහායකයින් ලෙස බඳවාගතහොත් මැතිවරණ කිහිපයකින් පසුව වඩා වැඩි වගකීමක් භාර දිය හැකි මැතිවරණ රාජකාරි පිළිබඳ පළපුරුද්දක් ඇති ස්වේච්ඡා ශ්‍රමික සංචිතයක් හැදෙනවා. ඇමරිකාවේ මෙවැනි පිරිසක් සිටිනවා. ලංකාවේ දැනටත් කරන්නේ සෑම මැතිවරණයකදීම අලුත් පිරිසක් බඳවා ගෙන මැතිවරණ රාජකාරි පිළිබඳ පුහුණුවක් ඇති නිලධාරී සංචිතයක් නඩත්තු කිරීම වුවත්, මෙහිදී අවස්ථාව ලැබෙන්නේ රාජ්‍ය සේවකයින්ට පමණයි. එමෙන්ම, ඔවුන්ට ඔවුන්ගේ වැටුප් තල මත පදනම් වූ අමතර ගෙවීම් කෙරෙනවා. 

මැතිවරණ රාජකාරි සඳහා රාජ්‍ය සේවකයින් පමණක්ම බඳවාගත යුතු බව ඇතැම් විට නීතිමය අවශ්‍යතාවයක් නොවෙන්නත් පුළුවන්. ඒ ගැන මම සොයා බලා නැහැ. එය එසේ වුවත්, මේ වගේ අර්බුද අවස්ථාවක මැතිවරණ රාජකාරි සඳහා සහභාගී වන රාජ්‍ය සේවකයින්ට ස්ව කැමැත්තෙන් ඒ සඳහා කිසිදු අමතර ගෙවීමක් ලබා නොගෙන සිටීමට බාධාවක් නැහැ. මැතිවරණ කොමිසමට අවශ්‍යනම් එසේ ස්වේච්ඡාවෙන් මැතිවරණ රාජකාරි කිරීමට කැමැති නිලධාරීන්ට ඉදිරිපත් වන සේ ඉල්ලීමක් කළ හැකියි. 

මැතිවරණයක වියදම් කියන්නේ රජයේ වියදම් පමණක් නෙමෙයි. අපේක්ෂකයින් විසින් හා ඔවුන්ගේ ආධාරකරුවන් විසින්ද විශාල මුදල් ප්‍රමාණයක් වියදම් කරනවා. ඉන්ධන, කඩදාසි පරිභෝජනය ඉහළ යනවා. මේ වෙලාවේ මේවාත් ප්‍රශ්න තමයි. නමුත්, විසඳුම් නැති ප්‍රශ්න නෙමෙයි.