එලොව පොල් හා මෙලොව පොල්

මෙය කියවන කී දෙනෙක් එලොව පොල් දැකල තියෙනවද කියලා මම දන්නේ නැහැ. හැබැයි අපි කුඩා කාලයේදීනම් ගොඩක් අයට කවුරු හරි කෙනෙක් එලොව පොල් පෙන්නලා තියෙනවා. සමහර විට තමන් විසිනුත් තවත් අයට එලොව පොල් පෙන්නලා තියෙනවා.

සරසවි වල නවක වදය නැවැත්වීම පිණිස නීති දැඩි ලෙස ක්‍රියාත්මක කරන්න යන බවක් තැන් කිහිපයක දැක්කා. සරසවි නවක වදය ලංකාවේ රජයේ සරසවියකට ගිහින් තියෙන ගොඩක් අයගේ අත්දැකීමක්. හැබැයි ඔය නවක වදය කියන එක තියෙන්නේ සරසවි වල පමණක් නෙමෙයි. පාසැල් ඇතුළු අනෙකුත් අධ්‍යාපන ආයතන, හමුදා වගේ තවත් ගොඩක් තැන් වල ඔය වැඩේ වෙනවා. 

නවක වදය වගේ දේවල් පරම්පරාවෙන් පරම්පරාවට සම්ප්‍රේෂණය වෙන්නේ තමන් අත් දැකපු ක්‍රමය හරි වුනත් වැරදි වුනත් ඒ විදිහටම පවත්වාගෙන යාමට සමාජයන්හි තිබෙන නැඹුරුව නිසා. සමාජ විද්‍යාවේදී මෙය විස්තර කරන ඉංග්‍රීසි වචනය "Path dependence" කියන එක. මම දැනට සිංහලෙන් "භාව පරායත්තතාව" කියා කියන්නම්. කවුරු හෝ කෙනෙක් නිවැරදි පාරිභාෂික වචනය දන්නවානම් කියන්න.

"භාව පරායත්තතාව" නිසා මිනිසුන් විසින් ගන්නා අනාගතයට බලපාන තීරණ වලට වර්තමානයේ පවතින තත්ත්වයන් පාදක කරගන්නවා. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් විදිහට වර්තමානය අනාගතයෙහි ප්‍රතිනිර්මාණය වෙනවා. අවසාන වශයෙන් වෙන්නේ සමාජයක් අතීතයේ සිරකරුවන් වෙන එක. 

ටිකක් සරල කරලා කිවුවොත්, වෙනස් වෙන්න තිබෙන අකැමැත්ත නිසා කාලයක් තිස්සේ කරගෙන ආපු දේවල් ඒ විදිහටම කරන්න මිනිස්සු පෙළඹෙනවා. එහි ප්‍රතිඵලයක් විදිහට කාලයක් තිස්සේ අත් විඳින නරක අත්දැකීම් වලින් ගැලවෙන්න තිබෙන අවස්ථාව මග හැරෙනවා. මේ තත්ත්වය රටක දිගුකාලීන ආර්ථික වර්ධනය කෙරෙහි බලපාන ආකාරය මෙවර නොබෙල් තෑග්ග දිනූ ආජෙමෝලු , ජොන්සන් සහ රොබින්සන් විසින් පැහැදිලි කර තිබෙනවා.  

කාලයක් තිස්සේ රජයෙන් නොමිලේ ලැබෙන සහල් සලාකයකට හුරු වූ මිනිස්සුන්ට ඒ සහල් සලාකය නැතිව ජීවත් වන විදිහ හිතා ගන්න අමාරුයි. කාලයක් තිස්සේ රජයේ ස්ථිර රැකියාවක් කළ අයෙකුට පෞද්ගලික අංශයේ රැකියාවක රැකියා අවදානම එක්ක ජීවත් වෙන්නේ කොහොමද කියලා හිතා ගන්න අමාරුයි. කාලයක් තිස්සේ පාලන මිලකට බඩු ගන්න පුරුදු වී සිටින සමාජයකට ඉල්ලුම හා සැපයුම අනුව මිල වෙනස් වෙන තත්ත්වයක් ගැන හිතාගන්න අමාරුයි. ඔය වගේ ගොඩක් නිදර්ශන සපයන්න පුළුවන්. 

පාසැල් වැනි තැන් වල තිබෙන නවක වදයට ආසන්න තත්ත්වයන් බුලි කිරීම ලෙස හඳුන්වන්න පුළුවන්. බුලි කිරීම කියන එකෙන් අදහස් වෙන්නේ "කළුවා" "තඩියා" "බට්ටී" වගේ නමක් කියන එක වැනි ලංකාවේනම් "සාමාන්‍ය" දෙයක් වෙන්න පුළුවන්. සමහර වෙලාවට පවුලක වැඩිමහල් අයෙක් විසින් බාල සහෝදර සහෝදරියන් බුලි කරන්න පුළුවන්. එහෙම නැත්නම් අහල පහළ ගෙදරක කෙනෙක්. මේ වගේ දේවල් ඉතාම පොඩි වයස් වලදී පවා වෙනවා. 

එලොව පොල් පෙන්වන එකත් ඔය වගේ වැඩක්. මෙහිදී බුලි කරන්නා විසින්, බොහෝ විට තමන්ට වඩා වයසින් හා ශරීර ප්‍රමාණයෙන් කුඩා කෙනෙකුගෙන්, මෙවැනි ප්‍රශ්නයක් අහනවා.

"එලොව පොල් දැකල තියෙනවද?"

"නෑ"

"එහෙනං පෙන්නන්නද?"

ඊට පස්සේ කරන්නේ ඔලුවේ දෙපැත්තෙන් කන් දෙක වැහෙන්න අත් දෙක තියලා උස්සන එක. ඔන්න එතකොට එලොව පොල් පේනවා. එක පාරක් එලොව පොල් දැකපු කෙනෙක් ආයෙත් එලොව පොල් බලන්න කැමති වෙන්නේ නැහැ. නමුත් පසුකාලීනව තමන්ට වඩා කුඩා කෙනෙකුට එලොව පොල් පෙන්නන්න පෙළඹෙන්න පුළුවන්. ඊට හේතුව "භාව පරායත්තතාව".

සමහර අය කියන විදිහට මේ දවස් වල කඩේ පොල් ගණන් අහද්දීත් එලොව පොල් පේනවා. ඔය "හාල් ගණන්" "පොල් ගණන්" කතාව අවුරුදු කීපයකට වරක් අහන්න ලැබෙන කතාවක්. 

ලංකාවේ පොල් මිල තීරණය වෙන්නේ බොහෝ දුරටම ඉල්ලුම හා සැපයුම මතයි. ඉල්ලුම බොහෝ දුරටම ස්ථාවරයි. නමුත් සැපයුම කාලගුණික තත්ත්වයන් අනුව විචලනය වෙනවා. ඒ අනුව, පොල් ගෙඩියක වෙළඳපොළ මිලද සැපයුමට අනුරූපව උච්ඡාවචනය වෙනවා.

මේ සමඟ පළ කර තිබෙන ප්‍රස්ථාරයෙන් දැකිය හැකි පරිදි, දිගුකාලීන සාමාන්‍යය සැලකුවහොත් ලංකාවේ පොල් නිෂ්පාදිතය වසරකට ගෙඩි මිලියන 2,800ක් පමණ. නමුත් මෙය වසරකට ගෙඩි මිලියන 200කින් පමණ අඩු හෝ වැඩි වෙනවා. සමහර විට වසරකට ගෙඩි මිලියන 400කින් හෝ ඊටත් වැඩි ගණනකින් සැපයුම වෙනස් වෙන්න පුළුවන්.

මේ විදිහට ලංකාවේ පොල් නිෂ්පාදනය විචලනය වෙන ආකාරයේ යම් චක්‍රීය බවක් දකින්න පුළුවන්. ආසන්න වශයෙන් වසර හතරකට පමණ වරක් නිෂ්පාදනය ඉහළ යනවා. ඒ වගේම ආසන්න වශයෙන් වසර හතරකට පමණ වරක් නිෂ්පාදනය පහළ යනවා. මෙය මම වසර විස්සකට පමණ පෙර නිරීක්ෂණය කර තිබුණු දෙයක්. මේ තත්ත්වය ඉන් පසුවද එලෙසම තිබී ඇති බව පේනවා. වසර හතරකට වරක් කිවුවත් වසර 3-5 වගේ කාලයකින් මේ චක්‍රය පුනරාවර්තනය වෙන්න පුළුවන්. 

දැකිය හැකි රටාව අනුව මීට හේතුව එල් නිනෝ - ලා නිනා චක්‍ර වල බලපෑම වෙන්න පුළුවන්. නමුත් මම කාලගුණ විද්‍යාව හදාරලා නැහැ. මේ ලිපියේ අවධානය යොමු කරන්නේ පොල් වලට වුනත් සහල් හා අදාළවද මේ චක්‍රයේ බලපෑම දැකිය හැකියි. 

ප්‍රස්ථාරයෙන් දැකිය හැකි පරිදි 1995, 2000, 2004, 2008, 2012, 2015, 2019, 2022 වසර වලදී ලංකාවේ පොල් නිෂ්පාදනය ආසන්න වසර වල සාමාන්‍ය අගයට වඩා වැඩි වී තිබෙනවා. 1998, 2002, 2006, 2010, 2013, 2017, 2020 වසර වලදී නිෂ්පාදනය අඩු වී තිබෙනවා. මෙම රටාව අනුව, 2024/2025 ආසන්න වන විට පොල් නිෂ්පාදනය අඩු විය යුතුයි. ඒ නිසා, ඉදිරියට එන්නේ පොල් ගණන් යන කාලයක්. ඒ වගේම, මේ හේතුව නිසාම, සහල් මිලද ඉහළ යා යුතුයි. 

මේ ආකාරයෙන් සැපයුම පහත වැටීම නිසා පොල් මිල ඉහළ යාමේ බලපෑම අවම කර ගැනීමට කළ හැකි හොඳම දෙය ඉල්ලුම හා සැපයුම අනුව නිදහසේ මිල තීරණය වීමට ඉඩ හැරීමයි. එයට බාධා කරන තරමට සිදු විය හැක්කේ මිල පීඩනය තවත් ඉහළ යාමයි. මේවැනි වෙළඳපොළකට මැදිහත්වීම් සිදු කිරීමෙන් කෙටිකාලීනව මෙන්ම දිගුකාලීනවද යහපතක් සිදු වන්නේ නැහැ. 

ලංකාවේ පොල් පරිභෝජනය වසරකට ගෙඩි මිලියන 1,850ක් පමණ. නිෂ්පාදනය අඩු වසරකදී වුවද, රටේ නිෂ්පාදනය මීට වඩා වැඩියි. පසුගිය (2023) වසර සැලකුවහොත් ලංකාවේ පොල් නිෂ්පාදිතය ගෙඩි මිලියන 3,170ක්. මෙම අමතර සැපයුම ප්‍රධාන වශයෙන්ම පොල් කිරි කුඩු සහ ක්‍රීම්, පොල්තෙල් හා දිසිදි පොල් (Desiccated coconut) නිපදවීම සඳහා යොදා ගැනෙනවා. 

පොල් ගෙඩි විශාල කාලයක් කල් තබා ගන්න බැරි වුනත් පොල් කිරි කුඩු සහ ක්‍රීම්, පොල්තෙල් හා දිසිදි පොල් වැඩි කාලයක් නරක් නොවී තියා ගන්න පුළුවන්. ඒ නිසාම, පොල් සැපයුම ඉහල ගොස් මිල අඩු වන වසර වලදී මෙම නිෂ්පාදන කරන අයට වැඩි ලාබයක් ගන්න ඉඩ සැලසෙනවා. පොල් සැපයුම අඩු වී මිල ඉහළ යද්දී එම ලාබ නැති වෙනවා. ඒ නිසාම, මිල වැඩි වෙද්දී මෙවැනි අගය එකතු කිරීම් සිදු කරන නිෂ්පාදකයින් පොල් මිල දී ගන්නේ අඩුවෙන්. ඒ හේතුවෙන් ඉල්ලුම අඩු වී වෙළඳපොළ විසින්ම මිල නියාමනය කෙරෙනවා.

අනෙක් අතට, පොල් සැපයුම ඉහළ ගොස් මිල පහත වැටෙද්දී අගය එකතු කිරීම් සිදු කරන නිෂ්පාදකයින් පොල් වැඩියෙන් මිල දී ගන්නවා. ඉල්ලුම ඉහළ යනවා. ඒ නිසා මිල පහත වැටීම සීමා වෙනවා. පොල් තෙල් හා ආදේශක වැනි දේ ආනයනයට බාධා නැති වූ තරමට මේ ස්වයංක්‍රීය ල නියාමනය වඩා කාර්යක්ෂම ලෙස සිදු වෙනවා. 

මෙය වෙළඳපොළ විසින් ස්වයංක්‍රීය ලෙස මිල නියාමනය කරන එකම විදිහ නෙමෙයි. පොල් බහු වාර්ෂික භෝගයක් බැවින් පොල් වගාකරුවෙකුට සාමාන්‍ය වසරකදී වැය කරන්නට වෙන්නේ ප්‍රධාන වශයෙන්ම ශ්‍රමයේ පිරිවැයයි. ගස් වල පොල් හැදෙන්නේ අඩුවෙන් වුනත් වැඩියෙන් වුනත් කඩන්න යන්නේ එකම මහන්සිය නිසා අවශ්‍ය වන ශ්‍රමයේ වෙනසක් නැහැ. පොල් අඩුවෙන් හැදෙන වසරකදී මිල ප්‍රමාණවත් තරමින් ඉහළ ගියේ නැත්නම් වෙන්නේ පොල් කඩන එකම පාඩු වී සැපයුම අඩු වීමයි. මිල ඉහළ යාම තුළින් කෙටිකාලීනව සැපයුමේද යම් නියාමනයක් සිදු වෙනවා. මිල ඉහළ යාමට ඉඩ නොදුනහොත් මෙය සිදු වන්නේ නැහැ. 

(කියවන්න: "බැල ගෙඩියටත් කෙලවන මිල පාලනය" - 2020 ඔක්තෝබර් 15)

රජය සැලසුම් කර පොල් නිෂ්පාදනය වැඩි කළහොත් මේ තත්ත්වය වෙනස් වෙන්නේ නැද්ද?

කවර හෝ ආකාරයකින් රටේ පොල් නිෂ්පාදනය වැඩි කළහොත් වෙන්නේ ඉල්ලුම් සැපයුම් අසමතුලිතතාවයක් ඇති වී පොල් අතිරික්තයක් ඇති වීමයි. එම අතිරික්තය අවශෝෂණය කර ගැනීම සඳහා පොල් කිරි කුඩු සහ ක්‍රීම්, පොල්තෙල් හා දිසිදි පොල් නිෂ්පාදනය ඉහළ යා යුතු වෙනවා. පොල් නිෂ්පාදනය ඉහළ යාම හෝ මෙවැනි අගය එකතු කළ නිෂ්පාදන වැඩි වැඩියෙන් සිදුවීම නරක දෙයක් නෙමෙයි. එහෙත්, එය පොල් මිල වසර කිහිපයකට වරක් විශාල ලෙස වැඩි වීමට පිළියමක් වන්නේ නැහැ.

පොල් මිලෙහි සිදුවන උච්ඡාවචනයන් නිසා අතරමැදියන්ට පොල් අඩු කාල වලදී අඩුවට පොල් මිල දී ගෙන මිල වැඩි වූ පසු වැඩි මිලකට විකිණීමට අවස්ථාව ලැබෙනවා. ඔවුන් එසේ කරන්න පෙළඹෙන්නේ ලාබයක් බලාගෙනයි. මෙවැනි අතරමැදියන් වැඩි වන තරමට පොල් සැපයුම වැඩි කාල වලදී වෙළඳපොළෙන් පොල් ඉවත් වී සැපයුම අඩු කාල වලදී වෙළදපොළට පොල් එනවා. එයින් ඇත්තටම සිදු වන්නේ මිල උච්ඡාවචනයන් අඩු වීමයි. මෙය පාරිභෝගිකයින්ට මෙන්ම නිෂ්පාදකයින්ටද වාසිදායක තත්ත්වයක්. ඒ වගේම, පොල් පොල් ලෙසම දිගු කාලයක් තබාගත නොහැකි නිසා, මේ අතරමැදියන් හරහා අගය එකතු කළ නිෂ්පාදන ප්‍රවර්ධනය වීමක්ද සිදු වෙනවා. සහල් වෙළඳපොළේ අතරමැදියන් හරහා සිදු වෙන්නේද මීට කිට්ටු දෙයක්. 

අද ණයට ගත් බිලියන 125ට වුනු දේ...

අද (ඔක්තෝබර් 23) තවත් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් වෙන්දේසියක් පැවැත්වුණා. එහිදී රුපියල් බිලියන 125ක භාණ්ඩාගාර බිල්පත් ප්‍රමාණයක් වෙන්දේසි කෙරුණා. ඒ පහත ආකාරයටයි. 

- දින 91කින් කල් පිරෙන රුපියල් මිලියන 66,433ක බිල්පත් ප්‍රමාණයක් 9.32%ක සාමාන්‍ය ඵලදා අනුපාතිකයකට.

- දින 182කින් කල් පිරෙන රුපියල් මිලියන 45,705ක බි ල්පත් ප්‍රමාණයක් 9.65%ක සාමාන්‍ය ඵලදා අනුපාතිකයකට.

- දින 364කින් කල් පිරෙන රුපියල් මිලියන 12,862ක බිල්පත් ප්‍රමාණයක් 9.95%ක සාමාන්‍ය ඵලදා අනුපාතිකයකට.

දැන් මෙයින් අදහස් වෙන්නේ ශ්‍රී ලංකා රජය තවත් රුපියල් මිලියන 125,000ක් නැත්නම් රුපියල් බිලියන 125ක් ණය වුනා කියන එකයි. 

මේ ණය කෙටිකාලීන ණය. භාණ්ඩාගාර බිල්පතක කල් පිරෙන කාලය කියා කියන්නේ ණය ආපසු ගෙවිය යුතු කාලය. දැන් මේ විදිහට අද ගත්ත ණය වලින් රුපියල් මිලියන 66,433ක් දින 91කිනුත්, තවත් රුපියල් මිලියන 45,705ක් දින 182කිනුත්, ඉතිරි රුපියල් මිලියන 12,862 දින 364කිනුත් ආපසු ගෙවිය යුතුයි. ආසන්න වශයෙන් මාස 3කින්, මාස හයකින් හා අවුරුද්දකින් පසුව කියා කියන්න පුළුවන්. 

ඊළඟ වැදගත් කරුණ වන්නේ මේ විදිහට රජය තවත් රුපියල් මිලියන 125,000ක් ණය වුනා කියන එකෙන් අදහස් වෙන්නේ ඊට සමාන මුදලක් රජයට ලැබුණා කියන එක නොවන බවයි. ඊට හේතුව, භාණ්ඩාගාර බිල්පත් මිල දී ගන්නා අය ඒ වෙනුවෙන් මුදල් ගෙවන්නේ පොලිය කලින්ම අඩු කරගෙන නිසා. ඒ වගේම, භාණ්ඩාගාර බිල්පත් හා බැඳුම්කර හා අදාළව පොලිය ගැන කතා කරද්දී අප භාවිතා කරන්නේ ඵලදා අනුපාතිකය යන වචනයයි. 

මේ අනුව, දින 364කින් කල් පිරෙන රුපියල් මිලියන 12,862ක බිල්පත් ප්‍රමාණයක් නිකුත් කළා යන්නෙන් අදහස් වන්නේ දින 364කට පසුව ශ්‍රී ලංකා රජය විසින් රුපියල් මිලියන 12,862ක මුදලක් ආපසු ගෙවිය යුතු බවයි. ඒ, 9.95%ක සාමාන්‍ය පොලියක්ද සමඟ. මේ අනුව, මෙම බිල්පත් වෙන්දේසි කිරීම මගින් රජය විසින් එකතු කරගෙන ඇති අරමුදල් ප්‍රමාණය අපට ආසන්න වශයෙන් ඇස්තමේන්තු කළ හැකියි.

ලැබුණු මුදල = රුපියල් මිලියන 12,862/ (1 + (9.95/100)) = රුපියල් මිලියන 11,698.0

මෙයම වෙනත් විදිහකට කිවුවොත්, රුපියල් 100ක බිල්පතක් අලෙවි කර තියෙන්නේ සාමාන්‍ය වශයෙන් රුපියල් 90.95ක මුදලකටයි. ඒ අනුව, රජයට ලැබී ඇති මුදල = රුපියල් මිලියන 12,862*90.95/100 = රුපියල් මිලියන 11,698.0ක්.

ආයෝජකයාගේ පැත්තෙන් බැලුවොත් රුපියල් 90.95ක් ආයෝජනය කර වසරකට පසුව රුපියල් 100ක මුදලක් ලබා ගන්නවා. ඒ කියන්නේ රුපියල් 90.95කට රුපියල් 9.05ක ප්‍රතිලාභයක්. ඒ නිසා ආයෝජකයාගේ ප්‍රතිලාභ අනුපාතිකය 9.05/90.95 = 9.95%ක් වෙනවා. ඵලදා අනුපාතිකය කියන්නේ මෙම ප්‍රතිලාභ අනුපාතිකයටයි.

මේ 9.95% ප්‍රතිලාභ අනුපාතිකය සාමාන්‍ය අගයක්. ඊට හේතුව රුපියල් 100ක බිල්පත් අලෙවි කර ලබා ගෙන ඇති රුපියල් 90.95ක මුදලද සාමාන්‍ය අගයක් වීමයි. නමුත් විවිධ ගැනුම්කරුවන් විසින් මේ එකම බිල්පත වෙන්දේසියේදී විවිධ මිල ගණන් වලට මිල දී ගන්නවා. එම මිල රුපියල් 89.50, රුපියල් 90.25, රුපියල් 91.35 හෝ රුපියල් 92.17 වැනි මුදලක් වෙන්න පුළුවන්. ඒ අනුව, එක් එක් ගැනුම්කරුගේ ප්‍රතිලාභ අනුපාතිකයද වෙනස් එකක් වන අතර 9.95% යනු මෙම අනුපාතික වල සාමාන්‍ය අගයයි. 

භාණ්ඩාගාර බිල්පත් වෙන්දේසියකදී සිදු වන්නේ ඉදිරිපත් කරන බිල්පත් සඳහා වැඩිම මිලක් ගෙවන අයට එම බිල්පත් ලබා දීමයි. එයින් අදහස් වන්නේ අඩුම ඵලදා අනුපාතිකයකට ආයෝජනය කරන අයට බිල්පත් හිමි වන බවයි. 

දින 182ක් කියන්නේ ආසන්නව මාස හයක පමණ කාලයක්. නමුත් දින 182කින් කල් පිරෙන බිල්පත් වල සාමාන්‍ය ඵලදා අනුපාතිකය වන 9.65%යනු වාර්ෂික ප්‍රතිලාභ අනුපාතිකයයි. ඒ කියන්නේ දින 182ක ප්‍රතිලාභය ආසන්න වශයෙන් එයින් අඩක් පමණ බවයි. නමුත්, වැල් පොලිය සැලකු විට අඩකට වඩා තරමක් අඩු 4.71%ක පමණ ප්‍රතිලාභයක්. ඒ ප්‍රතිලාභය ලැබෙන්නේ රුපියල් 100ක බිල්පතක් රුපියල් 95.50කට පමණ මිල දී ගත් විටයි. 

ඉහත සාමාන්‍ය ඵලදා අනුපාතිකය අනුව රුපියල් මිලියන 45,705ක බිල්පත් අලෙවි කර රජයට ලබාගත හැක්කේ ආසන්න වශයෙන් රුපියල් 43,647.5ක පමණ අරමුදල් ප්‍රමාණයක් පමණයි.

මේ අයුරින්ම, දින-91 බිල්පත් අලෙවි කර තිබෙන්නේ රුපියල් 100ක මුහුණත අගයක් සඳහා ආසන්න වශයෙන් රුපියල් 97.80ක පමණ මුදලකටයි. ඒ අනුව, රුපියල් මිලියන 66,433ක බිල්පත් විකිණීමෙන් ලැබෙන්නේ ආසන්න වශයෙන් රුපියල් මිලියන 64,969.4ක මුදලක්. 

මේ අනුව, රුපියල් මිලියන 125,000ක බිල්පත් විකුණා රජය විසින් ලබාගෙන තිබෙන මුදල අපට ගණනය කළ හැකියි.

ලැබී ඇති මුදල = රුපියල් මිලියන (64,969.4 + 43,647.5 + 11,698.0) = රුපියල් මිලියන 120,314.9

සාමාන්‍යයෙන් බිල්පත් වෙන්දේසියකදී රජයට ලැබෙන මුදල වෙන්දේසි කරන බිල්පත් ප්‍රමාණයේ වටිනාකමට (මුහුණත අගයට) වඩා අඩු මුදලක්. වෙන්දේසි කරන මුදල යනු කල් පිරුණු පසුව ආපසු ගෙවන මුදලයි. දැන් මේ විදිහට අද රජය විසින් බිල්පත් විකුණා ලබාගෙන තිබෙන රුපියල් මිලියන 120,314.9ක මුදලින් කර තිබෙන්නේ කුමක්ද?

මීට දින 91කට පෙර ණයට ගත් රුපියල් මිලියන 60,947ක්, දින 182කට පෙර ණයට ගත් රුපියල් මිලියන 35,103ක් සහ දින-364කට පෙර ණයට ගත් රුපියල් 10,967ක් ලෙස රුපියල් මිලියන 107,017ක භාණ්ඩාගාර බිල්පත් ණය ප්‍රමාණයක් ශ්‍රී ලංකා රජය විසින් අනිද්දා (ඔක්තෝබර් 25) ආපසු ගෙවිය යුතුයි. 

අද ලබා ගත් ණය වලින් විශාල කොටසක් වැය කෙරෙනු ඇත්තේ මේ වෙනුවෙනුයි. ඒ නිසා, අද රුපියල් මිලියන 125,000කින් ණය ප්‍රමාණය ඉහළ ගියත් අනිද්දා එම ණය ප්‍රමාණය රුපියල් මිලියන 107,017කින් අඩු වෙනවා. කෙසේ වුවත්. මෙසේ අලුතෙන් ණය ගෙන පරණ ණය පියවීමෙන් පසුවද ශුද්ධ වශයෙන් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් ණය ප්‍රමාණය රුපියල් මිලියන 17,983කින් ඉහළ යනවා. 

මේ විදිහට රජයේ ණය ප්‍රමාණය රුපියල් මිලියන 17,983කින් ඉහළ ගියත් එම ප්‍රමාණයෙන් රුපියල් මිලියන 4,885ක් අද නිකුත් කළ බිල්පත් වල පොලී ලෙස කලින්ම ගෙවා අවසන්. ඒ නිසා, භාණ්ඩාගාරයේ එකතු වෙන්නේ රුපියල් මිලියන 13,098ක් පමණයි.

සමහර අයට ප්‍රශ්නයක් වී තිබෙන්නේ රජය ණය ගන්නා තරමට වත්කම් වැඩි නොවන්නේ ඇයි කියන එකයි. අද ණයට ගත් රුපියල් බිලියන 125 සැලකුවහොත් එම මුදලෙන් පරණ ණය ගෙවා, එම ණය වල අනාගත පොලියද ගෙවීමෙන් පසුව වත්කම් වැඩිකර ගැනීම වෙනුවෙන් ඉතිරි වන්නේ උපරිම වශයෙන් රුපියල් බිලියන 13ක පමණ මුදලක් පමණයි. ඉතිරි රුපියල් බිලියන 112ම ණය හා පොලී වෙනුවෙන් වැය වී අවසන්. 

එයින් අදහස් වන්නේ ඉතිරි රුපියල් බිලියන 13ට සමානව රජයේ වත්කම් ඉහළ යන බව නෙමෙයි. රාජ්‍ය සේවක වැටුප් ගෙවීම, පාඩුවට පොල් විකිණීම, පාඩුවට කජු විකිණීම හෝ ශ්‍රීලන්කන් ගුවන් සේවය පවත්වාගෙන යාම වෙනුවෙන් මේ මුදල් වෙන් කළහොත් මෙහි සඳහන් රුපියල් බිලියන 13ක මුදලට සමානව හෝ වත්කම් වැඩි වෙන්නේ නැහැ. 

අද ලබාගත් ණය මුදලේ කොටස් මාස තුනකින්, මාස හයකින් හා අවුරුද්දකින් පසුව පියවිය යුතුයි. ප්‍රායෝගිකව එය සිදු වනු ඇත්තේ නැවතත් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් නිකුත් කර ණය ගැනීමෙන්. ඒ අනුව, මෙම ණය පියවීම පිණිසම, තවත් මාස තුනකින්, මාස හයකින් හා අවුරුද්දකින් ණය ගන්නට සිදු වෙනවා. එසේ ණය ගනිද්දී අනිවාර්යයෙන්ම රුපියල් බිලියන 125කට වඩා වැඩි ණය ප්‍රමාණයක් ලබා ගන්නට සිදු වෙනවා. ඉන් පසුව, එම ණය පියවීම සඳහා ඊටත් වඩා වැඩියෙන් ණය ගන්නට සිදුවෙනවා.

මේ ණය චක්‍රයෙන් ගැලවිය හැකි එකම ක්‍රමය බදු ආදායම් වැඩි කරගැනීම හා රජයේ වියදම් සීමා කරගැනීම මගින් ගෙවන ණය ප්‍රමාණයට වඩා පොඩ්ඩක් හෝ අඩුවෙන් අලුතෙන් ණය ගැනීමයි. එසේ කළහොත්, අඩු වශයෙන් සෛද්ධාන්තිකව, 2048 පමණ වන විටවත් ණයෙන් නිදහස් වෙන්න පුළුවන්. නමුත්, ගෙවන ණය වලටත් වඩා වැඩියෙන් ණය ගැනීම දිගටම කළහොත් දිගින් දිගටම සිදු වන්නේ ණය ඉහළ යාමයි.

කෙසේ වුවත්, ණය වැඩි වන වේගයට වඩා වැඩි වේගයකින් රටේ ආර්ථිකය වර්ධනය වුවහොත් දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ අනුපාතයක් ලෙස ණය ප්‍රමාණය ටිකෙන් ටික පහත වැටෙනවා. එම අනුපාතය පහළ මට්ටමක තියා ගත්තොත් ණය අර්බුදයකට යන්න වෙන්නේ නැහැ. දිගුකාලීනව රටේ ආර්ථිකය වර්ධනය කර ගත හැක්කේ කොහොමද කියන ප්‍රශ්නයට මෙවර නොබෙල් තෑග්ග දිනූ ආජේමෝලු, ජොන්සන් සහ රොබින්සන් විසින් පිළිතුරු සපයා තිබෙනවා.

පසුගිය මාසයේ රජය කොයි තරම් ණය වුනාද?

මේ වන වට ජනාධිපතිවරණය පැවැත්වී මාසයක් ගත වී තිබෙනවා. එම මාසයක කාලය තුළ රජය විසින් අලුතෙන් කොපමණ ණය ලබා ගෙන තිබේද?

රජය විසින් ලබා ගන්නා සියලු ණය වර්ග පිළිබඳ තොරතුරු සොයා ගැනීමට නැතත් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් හා භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර නිකුත් කිරීම මගින් ලබා ගත් ණය පිළිබඳ නිශ්චිත තොරතුරු මහ බැංකු වෙබ් අඩවියෙන් බලා ගන්න පුළුවන්. පහත තිබෙන්නේ පසුගිය මාසයක කාලය තුළ භාණ්ඩාගාර බිල්පත් නිකුත් කිරීම මගින් රජය විසින් ලබා ගෙන තිබෙන ණය ප්‍රමාණයයි.

සැප්තැම්බර් 25 - රුපියල් මිලියන 132,000

ඔක්තෝබර් 2 - රුපියල් මිලියන 156,750

ඔක්තෝබර් 9 - රුපියල් මිලියන 93,500

ඔක්තෝබර් 16 - රුපියල් මිලියන 106,700

එකතුව - රුපියල් මිලියන 488,950

කෙසේ වුවත්, මෙම කාලය තුළ කල් පිරුණු (ආපසු ගෙවිය යුතු) භාණ්ඩාගාර බිල්පත් වෙනුවෙන් මෙම අරමුදල් වලින් වැඩි කොටසක් වැය වී තිබෙනවා. පහත තිබෙන්නේ එසේ ආපසු ගෙවූ ණය ප්‍රමාණයි. 

සැප්තැම්බර් 27 - රුපියල් මිලියන 114,666

ඔක්තෝබර් 4 - රුපියල් මිලියන 135,344

ඔක්තෝබර් 11 - රුපියල් මිලියන 64,766

ඔක්තෝබර් 18 - රුපියල් මිලියන 76,138

එකතුව - රුපියල් මිලියන 390,914

මේ අනුව, භාණ්ඩාගාර බිල්පත් ණය ආපසු ගෙවූ ප්‍රමාණයට වඩා රුපියල් මිලියන 98,036ක් වැඩියෙන් අලුත් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් ණය ලබා ගෙන තිබෙනවා. 

මීට අමතරව, ඔක්තෝබර් 11 දින භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර වෙන්දේසි කිරීම මගින් තවත් රුපියල් මිලියන 104,500ක ණය ප්‍රමාණයක් ලබාගෙන තිබෙනවා. ඒ අනුව, මාසයක කාලය තුළ රජයේ භාණ්ඩාගාර බිල්පත් හා බැඳුම්කර ණය ප්‍රමාණය රුපියල් මිලියන 203,536කින් ඉහළ ගොස් තිබිය යුතුයි. 

සැප්තැම්බර් 26 දින වන විට ශ්‍රී ලංකා රජය විසින් ලබා ගෙන තිබුණු මුළු භාණ්ඩාගාර බිල්පත් හා බැඳුම්කර ණය ප්‍රමාණය රුපියල් මිලියන 17,154,456ක්. මේ වන විට මෙම ප්‍රමාණය රුපියල් මිලියන 17,356,992 දක්වා ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. 

ඔක්තෝබර් 23 දින නැවතත් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් වෙන්දේසියක් පැවැත්වෙන අතර එහිදී සහ ඉන් අනතුරුව තවත් රුපියල් මිලියන 137,500ක භාණ්ඩාගාර බිල්පත් ණය ලබා ගැනීමට ඉඩ තිබෙනවා. ඔක්තෝබර් 25 දින රුපියල් මිලියන 107,017ක භාණ්ඩාගාර බිල්පත් ණය ආපසු ගෙවිය යුතුයි. ඒ අනුව, මේ සතියේ ඉහත ණය ප්‍රමාණයද  ලබාගතහොත් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් ණය ප්‍රමාණය තවත් රුපියල් මිලියන 30,483කින් ඉහළ යා හැකියි. 

මේ අයුරින් ආපසු ගෙවිය යුතු ණය ප්‍රමාණයට වඩා වැඩියෙන් අලුතෙන් ණය ලබා ගැනීමට අවශ්‍ය වන ප්‍රධානම හේතුව ආපසු ගෙවද්දී ණය මෙන්ම පොලියද ගෙවිය යුතු වීමයි. භාණ්ඩාගාර බිල්පත් ණය ලබා ගනිද්දී පොලිය මුලින්ම ගෙවන බැවීන් රජයට ඇත්තටම ලැබෙන්නේ ණය ප්‍රමාණයෙන් පොලිය අඩු වූ විට කොටසයි. 

කෙසේ වුවද ඉහත ණය ප්‍රමාණ පසුගිය මාසය තුළ ආපසු ගෙවා ඇති භාණ්ඩාගාර බිල්පත් හා බැඳුම්කර ණය වල සහ පොලියේ එකතුවටද වඩා වැඩියි. පෙර සැලසුම් කළාට වඩා රජයේ වියදම් වැඩි වී තිබීමට හෝ ආදායම් අඩු වී තිබීමට විශේෂ හේතුවක් නොපෙනෙන බැවින් මෙම අමතර අරමුදල් ප්‍රමාණය සංචිතයක් සේ තබා ගන්නවා විය හැකියි. 

පූර්ව මැතිවරණ රාජ්‍යමූල්‍ය තත්ත්වය

පසුගිය අගෝස්තු 8 දින ශ්‍රී ලංකාවේ නීතියක් බවට පත් වූ 2024 අංක 44 දරන රාජ්‍යමූල්‍ය කළමනාකරණ පණතේ 52 වගන්තිය අනුව, මහ මැතිවරණයක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමෙන් සති තුනක කාලයක් ඇතුළත මහා භාණ්ඩාගාරයේ ලේකම්වරයා විසින් පූර්ව මැතිවරණ රාජ්‍යමූල්‍ය තත්ත්වය පිළිබඳ වාර්තාවක් ප්‍රසිද්ධියට පත් කරනු ලැබිය යුතු අතර එහි පහත සඳහන් කරුණු අඩංගු විය යුතුයි.

- අදාළ වර්ෂය සඳහා රාජ්‍ය ආදායම් හා වියදම් පිළිබඳ ඇස්තමේන්තු 

- රාජ්‍ය ණය පිළිබඳ ඇස්තමේන්තු 

- ඉහත ඇස්තමේන්තු පිළියෙල කිරීමේදී සිදු කර ඇති උපකල්පන 

- රාජ්‍යමූල්‍ය තත්ත්වය කෙරෙහි බලපෑ හැකි අවදානම් පිළිබඳ ප්‍රකාශයක්.

මේ වන විට ඉහත වාර්තාව ප්‍රකාශයට පත් කර තිබෙනවා. 

රාජ්‍ය ආදායම 

ඉහත වාර්තාව අනුව ජනවාරි සිට අගෝස්තු අවසානය දක්වා මාස අටක කාලය තුළ රාජ්‍ය ආදායම රුපියල් බිලියන 2,557.8 දක්වා ඉහළ ගොස් ඇති අතර එය පෙර වසරේ අදාළ කාලයට සාපේක්ෂව 40.5%ක වර්ධනයක්. මෙය අයවැය ඇස්තමේන්තු අනුව අපේක්ෂිත වර්ධනය වූ 20.5%ට වඩා සැලකිය යුතු තරමින් ඉහළ මට්ටමක්. 

බදු ආදායම පමණක් සැලකුවහොත් රුපියල් බිලියන 2,348.5 දක්වා 41.4%කින් වර්ධනය වී ඇති අතර ඇස්තමේන්තුගත වර්ධනය 22.0%ක් පමණයි. බදු නොවන ආදායම්ද ඇස්තමේන්තුගත වර්ධනය වූ 3.2% විශාල ලෙස ඉක්මවමින් 31.7%කින් වර්ධනය වී තිබෙනවා.

බදු ආදායම ඉහළ යාමට විශාල ලෙස දායක වී තිබෙන්නේ භාණ්ඩ හා සේවා මත අය කරන බදු වලින් ලැබෙන ආදායම 59.8%කින් වර්ධනය වී රුපියල් බිලියන 1,421.3 දක්වා ඉහළ යාමයි. ඇස්තමේන්තුගත වර්ධනය 26.8%ක් පමණයි. විදේශ වෙළඳාම මත අය කරන බදුද ඇස්තමේන්තුගත වර්ධනය වූ 11.0% ඉක්මවා 29.0%කින් වර්ධනය වී තිබෙනවා. එහෙත්, ආදායම් බදු වර්ධනය වී තිබෙන්නේ 16.3%කින් පමණයි. මෙම වර්ධනය ඇස්තමේන්තුගත මට්ටම වූ 18.4%ට වඩා තරමක් අඩුයි. එහෙත්, වසරේ ඉදිරි මාස හතරක කාලය තුළ ආදායම් බදු එකතු වෙද්දී වර්ෂාවසාන ඉලක්කය කරා යා හැකි වනු ඇති බව වාර්තාවේ සඳහන් වෙනවා. 

රාජ්‍ය වියදම් 

වසරේ පළමු මාස අටක කාලය තුළ රාජ්‍ය වියදම් වර්ධනය පෙර වසරේ එම කාලයට සාපේක්ෂව 12.2%කට සීමා කිරීම ඉලක්කය වුවද, සැබෑ රාජ්‍ය ආදායම් වර්ධනය 5.4%කට සීමා කරගෙන තිබෙනවා. රුපියල් බිලියන 3,477ක් වන පළමු මාස අටේ රාජ්‍ය වියදමෙන් රුපියල් බිලියන 1,560ක්ම වැය වී තිබෙන්නේ පොලී ගෙවීම් සඳහා වුවත්, පොලී ගෙවීම් වියදම් වර්ධනය ඇස්තමේන්තුගත වර්ධනය වූ 20.9%ට සාපේක්ෂව 2.2%කට සීමා වී තිබෙනවා. අනෙකුත් පුනරාවර්තන වියදම් සිදු කෙරී තිබෙන්නේද ඇස්තමේන්තුගත මට්ටමට වඩා අඩුවෙන්. එම ඉතිරියෙන් කොටසක් ප්‍රාග්ධන වියදම් ඇස්තමේන්තු ඉක්මවා වර්ධනය කිරීම පිණිස යොදවා තිබෙනවා.

අයවැය අතිරික්තය 

වසරේ පළමු මාස අටක කාලය තුළ රුපියල් බිලියන 648.6ක ප්‍රාථමික අයවැය අතිරික්තයක් වාර්තා වී ඇති නමුත් පොලී වියදම් වලින් පසුව සමස්ත අයවැය හිඟය රුපියල් බිලියන 911.0ක්. මෙම හිඟය පියවා ගැනීම සඳහා රුපියල් බ්ලියන 742.4ක දේශීය ණය සහ රුපියල් බිලියන 168.6ක විදේශීය ණය යොදාගෙන තිබෙනවා.

ණය සේවාකරණය 

වසරේ මුල් මාස අටක කාලය තුළ ණය සේවාකරණය වෙනුවෙන් රුපියල් බිලියන 2,321ක මුදලක් යොදවා තිබෙනවා. ඒ, පෙර සඳහන් කළ රුපියල් බිලියන 1,559ක පොලී වියදමේ සහ රුපියල් බිලියන 762ක ණය වාරික ආපසු ගෙවීම් වල එකතුව ලෙසයි. 

පොලී වියදම් වලින් රුපියල් බිලියන 1,459ක්ම දේශීය ණය වල පොලී ගෙවීම් වෙනුවෙන් වැය වී ඇති අතර විදේශ ණය වල පොලී ගෙවීම් වෙනුවෙන් රුපියල් බිලියන 100ක මුදලක් වැය වී තිබෙනවා. ඒ අතර, විදේශ ණය වල වාරික ලෙස රුපියල් බිලියන 107ක් සහ දේශීය ණය වල වාරික ලෙස රුපියල් බිලියන 655ක් වැය වී තිබෙනවා. මෙම ණය ආපසු ගෙවීම් වලට භාණ්ඩාගාර බිල්පත් මගින් ලබා ගන්නා ණය ආපසු ගෙවීම් ඇතුළත්ව නැහැ. 

ඉහත දත්ත අනුව විදේශ ණය වාරික හා පොලී ගෙවීම් වෙනුවෙන් රුපියල් බිලියන 207ක් වැය වී තිබෙනවා. මෙය ඩොලර් මිලියන 650-700 අතර මුදලක්.

භාණ්ඩාගාරයේ මුදල් තත්ත්වය 

අලුත් මහ බැංකු පණත සම්මත වීමෙන් පසුව රජයට හිතුනු හිතුනු වෙලාවට මහ බැංකුවෙන් ණය ගත නොහැකියි. ඒ නිසා, හදිසියකදී ප්‍රයෝජනයට ගැනීමට තරම් ප්‍රමාණවත් මුදල් සංචිතයක් පවත්වා ගත යුතුයි. මෙම අරමුණ ඇතිව, පසුගිය කාලයේදී අඩු පොලියට ණය ලබා ගත හැකිව තිබුණු අවස්ථා වලදී ශ්‍රී ලංකා රජය විසින් එදිනෙදා වියදමට සහ ණය හා පොලී ගෙවීමට අවශ්‍ය ප්‍රමාණයට වඩා තරමක් වැඩියෙන් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් නිකුත් කරමින් මුදල් රැස් කිරීමක් සිදු කළා. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වසර මුල රුපියල් බිලියන 94.0ක් වූ රජයේ බැංකු ගිණුම් ශේෂය අගෝස්තු අවසානය වන විට රුපියල් බිලියන 760.1 දක්වා ඉහළ ගොස් තිබෙනවා.

රාජ්‍යමූල්‍ය කළමනාකරණ පණත සම්මත කරගනු ලැබීමට පෙර සිදු වූ සෑම ආණ්ඩු වෙනසකින් පසුවම අහන්නට ලැබුණේ තමන්ට ලැබුනේ හිස් භාණ්ඩාගාරයක් බවයි. මැතිවරණයක් ආසන්න වෙද්දී පවතින ආණ්ඩුව විසින් අත දිග හැර සල්ලි වියදම් කිරීම හැම විටම මෙන් දැකිය හැකි වූ දෙයක්. එහෙත්, රාජ්‍යමූල්‍ය කළමනාකරණ පණත නිසා මෙවර එම තත්ත්වය වෙනස් වී තිබෙනවා. රුපියල් බිලියන 760.1ක මුදල් අතිරික්තය වසරේ පළමු මාස අටක කාලය තුළ රාජ්‍ය සේවක වැටුප් වෙනුවෙන් වැය කර ඇති රුපියල් බිලියන 660ක මුදල හා සැසඳීමෙන් මේ වන විට රාජ්‍යමූල්‍ය තත්ත්වය කොපමණ යහපත් මට්ටමක ඇත්ද යන්න පිළිබඳව අදහසක් ගත හැකියි. 

දැනට පෙනී යන්නේ වත්මන් ආණ්ඩුව විසින්ද මෙම යහපත් රාජ්‍යමූල්‍ය තත්ත්වය එලෙසම දිගටම පවත්වා ගැනීමට හෝ තවත් වැඩි දියුණු කර ගැනීමට උත්සාහ ගනිමින් සිටින බවයි. විශේෂයෙන්ම කලින් ආණ්ඩුව විසින් සිදු කිරීමට තීරණය කර තිබුණු රාජ්‍ය සේවක වැටුප් වැඩි කිරීම් අත් හිටවීම හේතුවෙන් රාජ්‍යමූල්‍ය තත්ත්වය වඩා යහපත් මට්ටමකට පැමිණීමට නියමිතයි. 

Institutions as a Fundamental Cause of Long-Run Growth

 

The unprecedented economic crisis that Sri Lankans experienced two years ago has prompted many in the country to explore the principles underlying the science of economics. During the recovery period, interest was mainly focused on topics related to economic stability. Having witnessed how sound economic policies can steer a nation away from crisis and toward stability, many are now curious about how the country can accelerate its growth trajectory.

Three days ago, the Royal Swedish Academy of Sciences announced its decision to award the 2024 Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel to Daron Acemoglu, Simon Johnson, and James A. Robinson. These three laureates have provided a scientific answer to the complex question of how a country can achieve faster growth toward prosperity.

In their influential work, Institutions as a Fundamental Cause of Long-Run Growth, economists Daron Acemoglu, Simon Johnson, and James A. Robinson argue that differences in economic institutions are a primary driver of long-term economic growth and development. The paper is part of a broader body of literature that seeks to explain why some countries are wealthy and developed, while others remain poor and underdeveloped. Their central argument is that economic institutions, which shape incentives for economic actors, are fundamental determinants of economic performance.

1. Background and Motivation

The authors begin by exploring why economic performance varies so drastically across countries. For instance, they highlight the vast differences between wealthy countries like the United States and poor countries like Haiti. Despite similar access to technology and resources, these disparities persist, suggesting that something beyond geography or culture plays a significant role in explaining these differences. They argue that institutions—rules and norms governing economic activity—shape the incentives for production, investment, innovation, and ultimately, long-term growth.

2. The Role of Institutions

Acemoglu, Johnson, and Robinson define economic institutions as the rules and constraints that structure economic interactions, including property rights, legal systems, contract enforcement mechanisms, and government policies. These institutions influence how resources are allocated and whether economic actors (firms, individuals, and the government) have the incentives to engage in productive activities like innovation and investment.

Good institutions, the authors argue, protect property rights, ensure that contracts are enforced, and provide a stable environment where individuals and firms feel secure in their investments. Poor institutions, on the other hand, may lead to expropriation, corruption, and inefficient use of resources, which stifles economic growth.

3. Why Institutions Matter for Economic Growth

The authors argue that differences in institutions explain why some countries experience sustained economic growth, while others stagnate. Their argument is grounded in historical evidence that shows how institutions influence economic outcomes.

For example, the authors point to the experience of colonization as a natural experiment in institutional differences. European colonial powers implemented vastly different institutions in different colonies. In regions where they could settle (such as North America), they established institutions that protected private property and promoted investment. However, in regions with unfavorable conditions for settlement (like much of Africa), they established extractive institutions that concentrated power and wealth in the hands of a few, while failing to provide incentives for broader economic participation.

4. Inclusive vs. Extractive Institutions

A key distinction made in the paper is between inclusive and extractive institutions:

• Inclusive institutions are those that provide broad access to economic opportunities, protect property rights, and create incentives for innovation and investment. These institutions allow a large part of the population to participate in economic activities, which promotes growth.
• Extractive institutions, on the other hand, concentrate power and wealth in the hands of a small elite, stifling innovation, reducing investment, and limiting economic growth.

The authors argue that the countries that developed inclusive institutions have been able to sustain long-term economic growth. In contrast, countries with extractive institutions have seen limited growth, as elites use their power to extract resources from the rest of the population without creating incentives for broader economic participation.

5. Historical Evidence and Empirical Support

To support their argument, Acemoglu, Johnson, and Robinson present historical and empirical evidence linking institutions to long-term economic performance. A significant part of their argument is based on what they call the "colonial origins" of current institutions. They present evidence showing that European colonialism had long-lasting effects on the economic institutions of many countries.

For example, in places like North America and Australia, where European settlers were able to establish inclusive institutions, these countries went on to experience sustained economic growth. However, in regions where colonizers established extractive institutions (such as much of Africa and Latin America), growth has been limited, and these countries continue to suffer from the legacy of poor institutional frameworks.

In addition, the authors argue that geography and culture are less important determinants of long-term growth compared to institutions. While geography might affect short-term economic performance, it does not explain the sustained differences in economic growth over long periods.

6. The Role of Political Institutions

The paper also emphasizes the role of political institutions in shaping economic institutions. Political institutions determine who holds power in society and how that power is used. Inclusive political institutions, where power is distributed broadly and checked by different groups in society, tend to lead to the development of inclusive economic institutions. In contrast, extractive political institutions, where power is concentrated in the hands of a small elite, tend to result in extractive economic institutions.

The interaction between political and economic institutions is critical for understanding long-term economic growth. Countries with inclusive political institutions are more likely to develop inclusive economic institutions, which promote growth. Conversely, countries with extractive political institutions are likely to develop extractive economic institutions, which stifle growth.

7. Path Dependence and Institutional Persistence

Another important concept discussed in the paper is path dependence. Once institutions are established, they tend to persist over time, even if they are inefficient. This is because institutions create vested interests that benefit from maintaining the status quo. For example, elites in countries with extractive institutions have little incentive to change the system, even if it leads to poor economic outcomes for the majority of the population.

This persistence of institutions helps explain why some countries remain trapped in a cycle of poverty and underdevelopment. Even if these countries have the potential for growth, the existing institutional framework prevents them from realizing that potential.

8. Policy Implications

The authors conclude by discussing the implications of their findings for policy. If institutions are the key determinant of long-term economic growth, then policies aimed at reforming institutions are crucial for promoting development. However, institutional reform is difficult, particularly in countries with extractive institutions, where elites may resist changes that threaten their power.

Successful institutional reform requires both political will and a broad coalition of support. The authors suggest that international efforts to promote good governance and institutional reform can play a role in fostering economic development, but they caution that such efforts must be tailored to the specific context of each country.

9. Criticism and Alternatives

While the paper has been highly influential, it has also faced criticism. Some scholars argue that the authors place too much emphasis on institutions and downplay other factors, such as geography, culture, or external economic shocks, that can also influence long-term growth. Others argue that while institutions are important, the process of institutional change is complex and cannot always be easily influenced by policy interventions.

Conclusion

Acemoglu, Johnson, and Robinson make a compelling case that institutions are a fundamental cause of long-term economic growth. By shaping the incentives for investment, innovation, and economic participation, institutions play a crucial role in determining whether countries experience sustained growth or remain trapped in poverty. Their work has had a profound impact on the field of development economics, highlighting the importance of institutional reform for promoting economic development.

ආර්ථික විද්‍යා නොබෙල් තෑග්ග - 2024

මෙම වසරේ ආර්ථික විද්‍යා නොබෙල් තෑග්ග ඩරොන් ආජෙමෝලු, සයිමන් ජොන්සන් සහ ජේම්ස් රොබින්සන් යන ආර්ථික විද්‍යාඥයින් තිදෙනාට හිමි වුනා. ඩරොන් ආජෙමෝලු සහ සයිමන් ජොන්සන් MITහි මහාචාර්යවරුන් සේ කටයුතු කරන අතර ජේම්ස් රොබින්සන් චිකාගෝ සරසවියේ මහාචාර්යවරයෙක්. ඔවුන් තිදෙනාම මේ වන විට ඇමරිකානුවන් වුවත් ඩරොන් ආජෙමෝලු උපතින් තුර්කි ජාතිකයෙකු වන අතර ඉතිරි දෙදෙනා උපතින් බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකයින්. මේ තිදෙනාට නොබෙල් තෑග්ග හිමිවන්නේ සංවර්ධන ආර්ථික විද්‍යා සහ දේශපාලන ආර්ථික විද්‍යා විෂය ක්ෂේත්‍රයන් තුළ ඔවුන්ගේ දායකත්වය වෙනුවෙනුයි.

නිදහසින් පසු ඉතිහාසයේ ලොකුම ආර්ථික අර්බුදයට මුහුණ දුන් ශ්‍රී ලංකාව මේ වන විට එම ආර්ථික අර්බුදයේ ගැඹුරුම තැනින් ගොඩ ඇවිත් තිබෙනවා. එහෙත් තවමත් ගමනාන්තයකට පැමිණ නැහැ. කෙසේ වුවද, පසුගිය දෙවසරක කාලය තුළ ලබාගත් ආර්ථික ස්ථාවරත්වය තහවුරු කරගන්නා අතරම රට දියුණු සංවර්ධිත රටක් කර ගත හැක්කේ කෙසේද යන කතිකාව මේ වෙද්දී බොහෝ දෙනෙකුගේ සාකච්ඡාවට ලක්වන මාතෘකාවක් වී හමාරයි. එම පසුබිම තුළ, මේ වසරේ නොබෙල් ත්‍යාගලාභීන් තිදෙනාගේ පර්යේෂණ ශ්‍රී ලංකාවට විශේෂයෙන්ම අදාළ වෙනවා.

ලෝකයේ ජනගහණයෙන් 50%කගේ ආදායම ලෝකයේ මුළු ආදායමෙන් 10%ක් පමණයි. ඒ වගේම, එම පිරිසගේ මුළු වත්කම ලෝකයේ මුළු වත්කම් වලින් 2%ක් පමණයි. මෙම විෂමතාවයට ප්‍රධාන ලෙසම හේතු වී තිබෙන්නේ රටවල් අතර තිබෙන ආදායම් හා වත්කම් විෂමතාවයනුයි. 

ලංකාවේ රැකියාවක් එක දිගට මාස ගණනාවක් කිරීමෙන් පසුවත් අයිෆෝන් එකක් මිල දී ගත හැකි තරමේ මුදලක් එකතු කරගත නොහැකි අයෙකුට විදේශ රටකට යාමෙන් පසුව එම රැකියාවම කර මාසයක වැටුපෙන් අයිෆෝන් එකක් මිල දී ගත හැකියි. මීට කිට්ටු අදහසක් සමාජ ජාලා තුළ වේගයෙන් සංසරණය වී තවමත් වැඩි කාලයක් නැහැ. එහෙම වෙන්නේ ඇයි?  ආජෙමෝලු, ජොන්සන් සහ රොබින්සන් විසින් පිළිතුරු සැපයූවේ මේ වැදගත් සහ සංකීර්ණ ප්‍රශ්නයටයි.

ලෝකයේ දියුණු රටවල් දියුණු රටවල් සේ පවතින්නේ එම රටවල් සතු ශ්‍රම සම්පත් සහ ප්‍රාග්ධන සම්පත් වඩා කාර්යක්ෂම අයුරින් ප්‍රයෝජනයට ගැනෙන නිසායි. එසේනම්, අඩු ආදායම් රටවලටද එම ක්‍රමවේද අනුගමනය කිරීම මගින් සිය ආර්ථිකයන් වේගයෙන් වර්ධනය කර ගෙන දියුණු රටවල මට්ටමට පැමිණීමට හැකි විය යුතුයි. දියුණු රටවල් රෝදය සොයා ගැනීමෙන් පසුව අනෙකුත් රටවල් රෝදය නැවත සොයා ගන්නට අවශ්‍ය වන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, වැඩි වේගයකින් වර්ධනය විය හැක්කේ අඩු ආදායම් මට්ටමක සිටින රටවලටයි. 

ඉහත ප්‍රවාදය අනුව අඩු ආදායම් මට්ටමක සිටින රටවල් වැඩි වේගයකින් වර්ධනය වීමට නියමිත නිසා කාලයත් සමඟ රටවල් අතර ආදායම් පරතර නැති වී යා යුතු බව නවසම්භාව්‍ය ආර්ථික විද්‍යාවේ මූලික ආකෘති මගින් පෙන්වා දෙන නමුත් සැබෑ ලෝකයේදී හැම විටම ඒ තත්ත්වය දකින්නට ලැබී නැහැ. ඇතැම් දුප්පත් රටවල් සහ ධනවත් රටවල් අතර ආදායම් පරතරය එන්න එන්නම වැඩි වන බවක් පැහැදිලිව පෙනී යනවා. එහෙම වෙන්නේ ඇයි?

කෙසේ වුවත්, ඇතැම් රටවල් නවසම්භාව්‍ය ආර්ථික විද්‍යාවේ මූලික ආකෘති අනුව සිදු විය යුතු පරිදි, වේගයෙන් වර්ධනය වී සංවර්ධිත රටවල් බවට පත් වී තිබෙනවා. ප්‍රශ්නය හැම රටක්ම එසේ වර්ධනය නොවීමයි. මීට හේතු හොයන එක ඉතාම අසීරු කාර්යයක්.

ලංකාව ගත්තත්, වරින් වර විවිධ අය ලංකාව වෙනත් රටවල් සමඟ සංසන්දනය කරනවා. එසේ සංසන්දනය කරමින් ලංකාව පසු කර වෙනත් රටවල් ඉදිරියට යාමට හේතු ලෙස විවිධ කරුණු ඉදිරිපත් කරනවා. නමුත් මෙවැනි ඉදිරිපත් කිරීම් විද්‍යාත්මක සොයා ගැනීම් සේ සලකන්න බැහැ. ඊට හේතුව, ලංකාව සහ අනෙකුත් රටවල් අතර වෙනස්කම් ගණනාවක් තිබීමයි. 

රටක් වේගයෙන් සංවර්ධනය වීමට කිසියම් කරුණක් උදවු වන බව විද්‍යාත්මක ලෙස පෙන්වා දිය හැක්කේ අනෙකුත් කරුණු සියල්ලම නොවෙනස්ව තිබියදී එක් නිශ්චිත කරුණක් පමණක් වෙනස් වීම නිසා රටක ආර්ථිකය වැඩි වේගයකින් වර්ධනය වී ඇති බව පෙන්වා දිය හැකිනම් පමණයි. ආජෙමෝලු, ජොන්සන් සහ රොබින්සන් අත ගැසුවේ මේ අසීරු කාර්යයටයි.

විද්‍යාගාර පරීක්ෂණයදීනම් අප විසින් කරන්නේ පාලිත නියැදියක් පැත්තකින් තියාගෙන පරීක්ෂණ නියැදියක යම් නිශ්චිත වෙනසක් කිරීමයි. එවිට දැකිය හැකි ප්‍රතිඵලයට හේතු වූයේ එම නිශ්චිත වෙනස බව අපට නිගමනය කළ හැකියි. එහෙත් සමාජ විද්‍යාවන්හිදී මේ ආකාරයේ විද්‍යාගාර පරීක්ෂණ සිදු කිරීම ඉතාම අසීරු වැඩක්. මෙයට එක් විසඳුමක් වන්නේ ස්වභාවිකව සිදුව ඇති මේ ආකාරයේ පාලිත විද්‍යාගාර පරීක්ෂණ වලට සමාන අහඹු තත්ත්වයන් පිළිබඳව සොයා බැලීමයි.

නගාලස් කියන්නේ ඇමරිකාව හා මෙක්සිකෝව අතර පිහිටි මායිම් නගරයක්. ඇමරිකාව හා මෙක්සිකෝව අතර දේශ සීමා වැට යන්නේ මේ නගරයේ මැදින්. වැටෙන් උතුරේ තිබෙන්නේ ඇමරිකාවේ ඇරිසෝනා ප්‍රාන්තයයි. දකුණු කොටස අයත් වන්නේ මෙක්සිකෝවේ සොනෝරා ප්‍රාන්තයටයි. මේ කොටස් දෙකේම ජීවත් වන මිනිසුන් එකම සම්භවයක් ඇති, එකම සංස්කෘතියකට අයත්, එකම දේවල් කන බොන, එකම භාෂාව කතා කරන, එකම ආකාරයේ සිංදු අසන පිරිසක්. කොටස් දෙකේ දේශගුණයේ හෝ පසේ වෙනසක් නැහැ. ඒ කියන්නේ මේ කොටස් දෙක හැම අතින්ම වගේ සමානයි.

එහෙත්, නගාලස්හි උතුරු කොටසේ ජීවත්වන අය වඩා ධනවත්. වඩා සුවපහසු දිවියක් ගත කරන ඔවුන් වැඩි කාලයක් ජීවත් වෙනවා. ඊට සාපේක්ෂව දකුණු කොටසේ ආයු අපේක්ෂාව අඩුයි. ආදායම් මට්ටම් අඩුයි. අපරාධ වැඩියි. මේ වෙනස්කම් වලට හේතු වී තිබෙන්නේ කුමක්ද? ඒ දේශගුණය, පස හෝ සංස්කෘතිය වෙන්න බැහැ. මිනිසුන්ගේ ජාන වල වෙනස්කම් වෙන්නත් බැහැ. එකම වෙනස දෙපැත්තේ ආයතනික ව්‍යුහයන්හි වෙනසයි.

නගාලස්හි උතුරු කොටසේ ජීවත් වන අය දිගු කාලයක් තිස්සේ පෞද්ගලික දේපොළ අයිතිය හොඳින් තහවුරු වූ සහ ශක්තිමත් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ඇති ආයතන පද්ධතියක් සමඟ ජීවත් වෙනවා. දකුණු කොටසට ඒ දේවල් ලැබී විශාල කාලයක් නැහැ. ඒ අනුව, ආදායම් විෂමතාවන්ට හේතු වී තිබෙන්නේ පෞද්ගලික දේපොළ අයිතිය සහ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආයතන පද්ධතිය බව හඳුනා ගත හැකියි. 

මේ ස්වභාවික පරීක්ෂණය සිදු කළ හැකි තවත් තැන් ලෝකයේ තිබෙනවා. උතුරු හා දකුණු කොරියා මායිම එක් උදාහරණයක්. පැරැණි නැගෙනහිර ජර්මනිය හා බටහිර ජර්මනිය අතර මායිම් ඉර තවත් එකක්. ඒ හැම තැනකින්ම තහවුරු වන්නේ රටක් වේගයෙන් සංවර්ධනය වීම සඳහා පෞද්ගලික දේපොළ අයිතිය හොඳින් තහවුරු වූ ශක්තිමත් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආයතන පද්ධතියක් කොයි තරම් දුරට දායක වන්නේද යන්නයි. 

ඩොලරයේ මිල පහළ ගියේ ඇයි?

ජනාධිපතිවරණය පැවැත්වුණු සැප්තැම්බර් 23 සිට ඊයේ (ඔක්තෝබර් 14) දක්වා කාලය තුළ ඩොලරයක මැදි මිල රුපියල් 304.88 සිට රුපියල් 292.89 දක්වා රුපියල් 11.99කින් පහත වැටී තිබෙනවා. මෙය සැලකිය යුතු තරමේ විචලනයක්. මේ පිළිබඳව මැසිවිලි නගන යම් පිරිසක්ද දැකිය හැකියි.

විණිමය අනුපාතය පාලනය කිරීම (හෝ නොකිරීම) මහ බැංකුවේ කාර්යයක්. ඒ නිසා, මේ අයුරින් ඩොලරයක මිල පහත වැටීම ආණ්ඩුව වෙනස් වීම නිසා සිදු වූ දෙයක් සේ සලකන්න බැහැ. යම් වක්‍ර බලපෑමක් පමණක් තිබිය හැකියි.

කෙටියෙන් කිවුවොත්, මහ බැංකුවේ විණිමය ප්‍රතිපත්තිය වන්නේ ඉල්ලුම හා සැපයුම මත විණිමය අනුපාතය තීරණය වීමට ඉඩ හැරීමයි. එහෙත්, ඒ අතරම, මහ බැංකුව විසින් හේතු දෙකක් මත වෙළඳපොළට මැදිහත්වීම් කරනවා. පළමු හේතුව සංචිත ගොඩ නගා ගැනීමයි. දෙවැන්න තාවකාලික විචලනයන් පාලනය කිරීමයි.

පහත තිබෙන්නේ පසුගිය මාස වලදී මහ බැංකුව විසින් වෙළඳපොළට මැදිහත්වීම් සිදු කර තිබුණු ආකාරයයි.

2024 මැයි 

මිල දී ගැනීම් - ඩොලර් මිලියන 224.5

විකිණීම් - ඩොලර් මිලියන 32.0

2024 ජූනි 

මිල දී ගැනීම් - නැත 

විකිණීම් - ඩොලර් මිලියන 57.0

2024 ජූලි

මිල දී ගැනීම් - ඩොලර් මිලියන 121.0

විකිණීම් - නැත

2024 අගෝස්තු 

මිල දී ගැනීම් - ඩොලර් මිලියන 148.5

විකිණීම් - නැත

2024 සැප්තැම්බර් 

මිල දී ගැනීම් - ඩොලර් මිලියන 108.5

විකිණීම් - ඩොලර් මිලියන 12.5

මෙම මැදිහත්වීම් සමඟ විණිමය අනුපාතයේ හැසිරීම එකට ගත් විට අපට පෙනී යන්නේ (මේ සමඟ පළ කරන ප්‍රස්ථාරය දෙස බලන්න) මැයි මාසයේදී හා ජූනි මාසයේදී මහ බැංකුව විසින් ඩොලර් විකිණීමක් සිදු කර ඇතත්, එසේ කරද්දීම එම මාස වලදී ඩොලරයක මිල යම් තරමකින් හෝ ඉහළ ගොස් ඇති බවයි. එමෙන්ම, කිසිදු විකිණීමක් කර නැති, වෙළඳපොළෙන් ඩොලර් මිල දී ගැනීම පමණක් සිදු කර ඇති, ජූලි හා අගෝස්තු මාස වලදී, එසේ කරද්දීම ඩොලරයක මිල පහත වැටී තිබෙනවා.

ඉහත නිරීක්ෂණ අනුව පෙනී යන්නේ මහ බැංකුව විසින් විචලනයන් සීමා කරනු හැර ඩොලරයක මිලෙහි දිශානතිය කෙරෙහි බලපෑම් කර නැති බවයි. 

සැප්තැම්බර් මාසය තුළ ඩොලරයක මිලෙහි සිදුව ඇති විචලනයන් දෙස බැලූ විට එම මාසය තුළ මහ බැංකුව විසින් යම් ඩොලර් ප්‍රමාණයක් විකිණීම තේරුම් ගත හැකියි. ජනාධිපතිවරණයට ආසන්න දෙසතියක කාලය තුළ ඩොලරයක මිලෙහි දිශානතියෙහි පැහැදිලි වෙනසක් දැක ගත හැකි අතර එම කාලය තුළ යම් මිල වැඩි වීමක් සිදුව තිබෙනවා. මෙය විණිමය ප්‍රවාහ වල සිදු වූ වෙනස් වීමක ප්‍රතිඵලයකට වඩා සමපේක්ෂණය නිසා සිදු වූ දෙයක් ලෙස සැලකිය හැකියි.

ජනාධිපතිවරණය ආසන්න වෙද්දී ආණ්ඩු මාරුවක් නිසා ණය ප්‍රතිව්‍යුහකරණ ක්‍රියාවලියට සිදු විය හැකිව තිබුණු බාධාවන් පිළිබඳ අවදානම ඉහළ ගියා. එහෙත්, ජනාධිපතිවරණය දිනය ආසන්නයේදීම අදාළ මූලික ගිවිසුම් අත්සන් කිරීමත්, ආණ්ඩු මාරුවෙන් පසුව ඉතා ඉක්මණින්ම අලුත් ආණ්ඩුව විසින් එම ගිවිසුම් මත පදනම්ව ණය ප්‍රතිව්‍යුහකරණ ක්‍රියාවලිය ඉදිරියට ගෙන යන බව සපථ කර සිටීමත් හේතුවෙන් මෙම අවදානම පහව ගියා.

ජනාධිපතිවරණයට ආසන්න දෙසතියක කාලය තුළ සිදු වූ ඉහත වෙනස හැරුණු විට, පසුගිය ජූලි මාසයේ සිටම දැකිය හැක්කේ ඩොලරයක මිල පහත යාමේ ප්‍රවණතාවයක්. එය එසේ සිදු වන්නේ දිගින් දිගටම මහ බැංකුව විසින් වෙළඳපොළෙන් ශුද්ධ වශයෙන් ඩොලර් මිල දී ගනිද්දීයි. මෙයින් පෙනී යන්නේ විණිමය ප්‍රවාහ වල දිගින් දිගටම පවතින වාසිදායක අසමතුලිතතාවයයි. එනම්, ඩොලර් ඉල්ලුමට වඩා ඩොලර් සැපයුම ඉහළ මට්ටමක පැවතීමයි. 

මෙම තත්ත්වය යටතේ, වාහන ආනයන සීමාවන් ඉවත් කිරීම වැනි විශේෂ වෙනසක් සිදු නොවුවහොත්, දිගින් දිගටම සිදු වන්නේ ඩොලරයක මිල පහත වැටීමයි. එහෙත්, මහ බැංකුවට මැදිහත්වීම් කරමින් එසේ ඩොලරයක මිල පහත වැටෙන වේගය පාලනය කළ හැකියි. 

තාවකාලික විචලනයන් පාලනය කිරීම සඳහා කරන මැදිහත් වීම් දෙපැත්තටම සිදු විය යුතු මැදිහත් වීම් නිසා එමඟින් වෙළඳපොළේ ස්වභාවික නැඹුරුව කෙරෙහි බලපෑමක් සිදු විය නොහැකියි. එහෙත්, සංචිත ගොඩ නගා ගැනීම පිණිස කරන මැදිහත් වීම් නිසා ඩොලරයක මිල ඉහළ යනවා. එසේ නැත්නම්, පහළ යාම පාලනය වෙනවා. ඒ කියන්නේ මහ බැංකුවට වැඩි වැඩියෙන් සංචිත එකතු කර ගනිමින් ඩොලරයක මිල පහත වැටීම පාලනය කිරීමේ හැකියාවක් ඇති බවයි.

කෙසේ වුවත්, IMF වැඩ පිළිවෙළ අනුව මහ බැංකුව විසින් සංචිත ගොඩ නගා ගැනීම සිදු වන්නේ කලින් දැනුම් දී ඇති නිශ්චිත ඉලක්කගත මට්ටමක් දක්වා පමණයි. එසේ අවශ්‍ය සංචිත ඉලක්කය වෙත යාමට යටත්ව, ඉල්ලුම හා සැපයුම මත විණිමය අනුපාතය තීරණය වීම කෙරෙහි බලපෑමක් නොකිරීම මහ බැංකුවේ විණිමය ප්‍රතිපත්තියයි. 

මෙම (2024) වසර අවසාන වන විට යා යුතු සංචිත ඉලක්කය ඩොලර් මිලියන 6,128ක් පමණයි. සැප්තැම්බර් අවසානය වන විට ඩොලර් මිලියන 5,992ක සංචිත ප්‍රමාණයක් මහ බැංකුව විසින් එක්රැස් කරගෙන අවසානයි. ඒ නිසා, වසරේ ඉතිරි මාස තුන තුළ මහ බැංකුව විසින් එකතු කරගත යුතුව තිබෙන්නේ තවත් ඩොලර් මිලියන 136ක සංචිත ප්‍රමාණයක් පමණයි. සාමාන්‍ය අගයක් ලෙස මාසයකට ඩොලර් මිලියන 45ක් පමණ. 

පසුගිය සැප්තැම්බර් මාසය තුළ මහ බැංකුවේ සංචිත ප්‍රමාණය ඩොලර් මිලියන 33කින් පමණක් ඉහළ ගොස් තිබීම තේරුම් ගත යුත්තේ මෙම පසුබිම තුළයි. කෙටියෙන් කිවුවොත්, සංචිත මිල දී ගැනීම මගින් ඩොලරයක මිල පහත වැටීම නැවැත්වීම සිදු නොකළ යුතු සීමාවක් ආසන්නයට මේ වන විට මහ බැංකුව පැමිණ තිබෙනවා. 

කෙසේ වුවත්, මහ බැංකුවට අවශ්‍ය ඉලක්කය ඉක්මවා සංචිත වැඩි කර නොගනිමින් වෙළඳපොළෙන් ඩොලර් මිල දී ගැනීම සඳහා වෙනත් මාර්ගයක්ද තිබෙනවා. ඒ මිල දී ගන්නා ඩොලර් මහ බැංකුවේ ණය ගෙවීම පිණිස යෙදවීමයි. මෙහිදී ඩොලරයක මිල පහත වැටීම සීමා වන නමුත් සංචිත ඉහළ යාමක් සිදු වන්නේ නැහැ. 

පසුගිය (2024) ජූනි මාසය අවසාන වන විට මහ බැංකුව විසින් ගෙවිය යුතුව තිබුණු විදේශ ණය ප්‍රමාණය ඩොලර් මිලියන 5,547ක්. එයින් ඩොලර් මිලියන 2,001ක් ගෙවිය යුතුව තිබුණේ ඉන්දියාවටයි. ඒ වසරේ පළමු මාස හයක කාලය තුළ ඩොලර් මිලියන 450ක් ඉන්දියාවට ආපසු ගෙවීමෙන් පසුවයි. ජුනි මාසය අවසන් වෙද්දී ඩොලර් මිලියන 5,654ක නිල සංචිත ප්‍රමාණයක් මහ බැංකුව සතුව තිබුණා.

මේ වන විට සංචිත ප්‍රමාණය ඉහළ ගොස් ඇති අතරම ණය ප්‍රමාණයේද යම් අඩුවක් සිදුව ඇතැයි සිතන්නට පුළුවන්. පසුගිය මාසයේදී මහ බැංකුව විසින් ශුද්ධ වශයෙන් ඩොලර් මිලියන 96ක් මිල දී ගෙන ඇතත්, සංචිත ඉහළ ගොස් තිබෙන්නේ ඩොලර් මිලියන 33කින් පමණයි. ඉතිරි ඩොලර් මිලියන 63 හෝ ආසන්න ප්‍රමාණයක් ණය ගෙවීම සඳහා යෙදවූවා විය හැකියි. 

වෙනත් විදිහකින් කිවුවොත් ඩොලරයක මිල පහත වැටීම සීමා කරමින් වෙළඳපොළෙන් ඩොලර් මිල දී ගැනීම සඳහා මහ බැංකුවට තවත් සැලකිය යුතු තරමේ අවකාශයක් තිබෙනවා. එසේ ලබා ගන්නා ඩොලර් ණය ගෙවීම සඳහා යෙදවිය හැකි බැවින් සංචිත ඉලක්කය ඉක්මවා යාමේ ප්‍රශ්නයක් මතු වන්නේද නැහැ. එහෙත් මහ බැංකුව දැනට විණිමය වෙළඳපොළට බලපෑම් කරමින් සිටින්නේ එහි දිශානතියෙහි ලොකු වෙනසක් සිදු නොවන අයුරිනුයි.