සංසන්දනය සඳහා 2023 වසර ගත්තොත්, ලෝක බැංකු දත්ත අනුව, ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ ඒක පුද්ගල ආදායම ඩොලර් 82,769ක්. ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය කියන්නේ එම වසරේදී (හෝ ආසන්න වසරකදී) ලෝකයේ වැඩිම ඒක පුද්ගල ආදායමක් පැවති රට නෙමෙයි. තවත් රටවල් දහයක් පමණ මේ ලැයිස්තුවේ ඇමරිකාවට වඩා උඩින් ඉන්නවා. නමුත් ඒ "රටවල්" වලින් බාගයක් පමණම ලක්ෂයකට අඩු ජනගහණයක් ඉන්න කුඩා නාගරික රාජ්‍ය හෝ කුඩා දූපත් රාජ්‍ය. ඉතිරි රටවල් ගත්තත්, ඒ අතර මිලියන දහය ඉක්මවන ජනගහණයක් සිටින රටවල් කිසිවක් නැහැ.
අඩු වශයෙන් මිලියන විස්සක ජනගහණයක් සිටින සංවර්ධිත රටවල් අතර ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ ඒක පුද්ගල ආදායම කැපී පෙනෙනවා.
ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය - ඩොලර් 82,769
ඕස්ට්‍රේලියාව - ඩොලර් 64,821
ජර්මනිය - ඩොලර් 54,343
කැනඩාව - ඩොලර් 53,431
එක්සත් රාජධානිය - ඩොලර් 49,464
ප්‍රංශය - ඩොලර් 44,691
ඉතාලිය - ඩොලර් 39,003
ජපානය - ඩොලර් 33,767
ස්පාඤ්ඤය - ඩොලර් 33,509
දකුණු කොරියාව - ඩොලර් 33,121
මේ රටවල් සියල්ලම වෙළඳපොළ ආර්ථික ක්‍රමය මත පදනම් වූ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රටවල්. නමුත්, මේ එක් එක් රටේ වෙළඳපොළ ආර්ථික ක්‍රමය ක්‍රියාත්මක වන්නේ එකම විදිහට නෙමෙයි. වෙනස්කම් තිබෙනවා. මතක තියාගන්න අප මේ කතා කරන්නේ පොදුවේ "ධනවාදී" සේ සැලකෙන සංවර්ධිත රටවල් ගැනයි. සාමාන්‍ය කරුණක් ලෙස, සමාජවාදී ලෙස සැලකෙන හෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී නොවන රටවල් වල ඒක පුද්ගල ආදායම් මට්ටම මීට වඩා අඩුයි.
ඉහත රටවල් අතරින් වඩාත්ම ධනවාදී රට සේ සැලකිය හැක්කේ ඇමරිකාවයි. උදාහරණයක් ලෙස, අනෙක් හැම සංවර්ධිත රටකම මෙන් පොදු නිදහස් සෞඛ්‍ය සේවයක් තිබුණත් ඇමරිකාවේ එවැන්නක් නැහැ. අධ්‍යාපනය වැනි දෙයක් සැලකුවත් මධ්‍යම රජයේ බලපෑම් ඉතාම අඩුයි. ඇමරිකාවට සාපේක්ෂව අනෙකුත් සංවර්ධිත රටවල වාමාංශික නැඹුරුව වඩා වැඩියි.
ඇමරිකානු දේශපාලනය තුළ දක්ෂිණාංශික කොටස් විසින් සමාජවාදී දේශපාලනය සේ හඳුන්වන්නේ ලංකාව වැනි රටක සමාජවාදී දේශපාලනය සේ හඳුන්වන දෙය නෙමෙයි. ගොඩක් වෙලාවට ඇමරිකාවේ ඊනියා සමාජවාදී දේශපාලනය ලංකාව වැනි රටක වඩාත්ම දක්ෂිණාංශික සේ සැලකෙන (හා ජන පදනමක් තිබෙන) දේශපාලන ව්‍යාපාරයකටද වඩා දක්ෂිණාංශිකයි. ඒ නිසා, ප්‍රධාන දේශපාලන පක්ෂ දෙක අතර බලය මාරු වෙද්දී වෙළඳපොළ මත පදනම් වූ ඇමරිකන් ආර්ථික ක්‍රමයේ විශාල වෙනසක් සිදු වෙන්නේ නැහැ. නමුත්, වෙනත් රටවල වගේම ඇමරිකාවේ දක්ෂිණාංශයද වෙළඳපොළ පැත්තට වඩා බරයි. එම දක්ෂිණාංශයට සාපේක්ෂව, ඇමරිකාවේ වාමාංශය රාජ්‍ය මැදිහත්වීම් වෙනුවෙන් පෙනී සිටිනවා. නමුත් ඔවුන් වුවද, වෙළඳපොළ විශාල ලෙස විකෘති වන මැදිහත්වීම් වෙනුවෙන් පෙනී සිටින්නේ නැහැ. ඊට හේතුව ඇමරිකානු ජනමතය තුළ වෙළඳපොළ නැමියාව බොහෝ ගැඹුරු මට්ටමක පැවතීමයි.
විද්‍යාත්මක නිගමනයක් නොවුනත්, ඇමරිකාවේ ඒක පුද්ගල ආදායම අනෙකුත් බටහිර ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රටවලට සාපේක්ෂව වුවද ඉහළින් තියෙන්නේ ඇමරිකාව වඩා ධනවාදී බැවින් බව කෙනෙකුට පහසුවෙන් ගෙන හැර දැක්විය හැකි තර්කයක්. මේ තර්කය ඉදිරිපත් කරන්නෙකුට පහසුවෙන්ම සාක්ෂි ඉදිරිපත් කළ හැකියි. එම සාක්ෂි විද්‍යාත්මක සාක්ෂි නොවුනත්, පහසුවෙන් බැහැර කළ නොහැකි තරම් ප්‍රබලයි.
ඇමරිකාවේ ජනගහණය මිලියන 340ක් පමණ (2024). එවැනි විශාල ජනගහණයක් එක්ක ඇමරිකාව ඩොලර් 89,678ක පමණ (2024දී) ඒක පුද්ගල ආදායමක් වාර්තා කර තිබෙනවා. ඇමරිකාවට එසේ කළ හැකි වෙද්දී ලෝකයේ බොහොමයක් රටවලට එවැනි ඒක පුද්ගල ආදායම් මට්ටමකට යා නොහැක්කේ ඇයි?
ඒක පුද්ගල ආදායම මෙවැනි ඉහළ මට්ටමක තිබෙනවා කියන්නේ සාමාන්‍ය වශයෙන් ශ්‍රමයේ ඵලදායීතාවය ඉහළ මට්ටමක තිබෙනවා කියන එකයි. සාමාන්‍ය කරුණක් ලෙස ගත්තොත්, ඇමරිකාවට අවශ්‍ය හැම දෙයක්ම ඇමරිකාව ඇතුළේ හදාගන්න ඇමරිකාවට පුළුවන්. ඒ සඳහා අවශ්‍ය ශ්‍රමය, ප්‍රාග්ධනය වගේම තාක්ෂනය ඇමරිකාවේ තිබෙනවා. මේ අතින් ලෝකයේ වෙනත් කිසිම රටක් ඇමරිකාව සිටින තැන නැහැ.
ඇමරිකාවට වඩා වැඩි හෝ ආසන්න ඒක පුද්ගල ආදායම් මට්ටමක් තිබෙන ජනගහණය අඩු රටවල් ගණනාවක් තිබෙනවා. නමුත් ඒ හැම රටකම ඒක පුද්ගල ආදායම රැඳී තිබෙන්නේ ඇමරිකාව ඇතුළු අනෙකුත් රටවල් සමඟ කරන වෙළඳාම මතයි. ඒ කිසිදු රටකට රටට අවශ්‍ය හැම දෙයක්ම රට ඇතුළේ නිපදවා ගැනීමේ හැකියාවක් නැහැ. එවැනි හැකියාවක් තිබෙන ඉන්දියාව හා චීනය වැනි රටවල් තිබුණත් ඒ රටවල ශ්‍රමයේ ඵලදායීතාවය ඇමරිකාවට සාපේක්ෂව ගොඩක් අඩුයි. ඒ කියන්නේ ඇමරිකාවට සාපේක්ෂව ඒ රටවල ඒක පුද්ගල ප්‍රාග්ධන සංචිත සහ තාක්ෂනය තිබෙන්නේ පහළ මට්ටමක කියන එකයි.
කරුණක් ලෙස ගත්තොත්, ධනවාදය වර්ධනය වෙන්නේ ඇමරිකාව ඇතුළේ. අනෙක් හැම රටකම වගේ ධනවාදය දියුණු වෙන්නේ ඇමරිකාවට සාපේක්ෂව. කාලයක් ලෝකය පුරා විසිරී තිබුණු කුඩා සමාජවාදී රටවල් සෝවියට් සංගමය මත යැපුනා වගේ. මෙහිදී යැපෙනවා යන්නෙන් අදහස් වන්නේ ආර්ථික සම්පත්ම නෙමෙයි. තමන් කළ යුතු දේ සැලසුම් කරන්න වෙන්නේ ප්‍රමුඛයා දිහා බලාගෙන.
අඩු වශයෙන් තවත් වසර ගණනාවක් යන තුරු ලෝකයේ ධනවාදී ක්‍රමය ඉදිරියට යන්නේ ඇමරිකාවේ ධනවාදය ඉදිරියට යන විදිහ අනුවයි. ඒ වගේම, කවර හෝ හේතුවක් නිසා ඇමරිකාවේ ධනවාදය බිඳ වැටුනොත්, එය ලෝකයේම ධනවාදී ක්‍රමය කෙරෙහි බලපානවා. ඇමරිකාවේ ධනවාදය අර්බුදයට ගියොත් සෝවියට් සංගමය බිඳ වැටුණු පසු එම ක්‍රමයේ පැවැත්ම අහෝසි වුනා වගේ දෙයක් වුනත් වෙන්න පුළුවන්. (ධනවාදී අර්ථ ක්‍රමය සමාජය සංවිධානය විය හැකි එකම ක්‍රමය කියා මම විශ්වාස කරන්නේ නැහැ. එහෙම වෙන්න හේතුවක් නැහැ.)
ඇමරිකාව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රටක්. එහි ප්‍රබල ද්විපක්ෂ ක්‍රමයක් ක්‍රියාත්මක වෙනවා. සාමාන්‍යයෙන් දක්ෂිණාංශික සේ හඳුනා ගන්නේ රිපබ්ලිකන් පක්ෂයි. ඩිමොක්‍රටික් පක්ෂ හඳුනා ගන්නේ වාමාංශික පක්ෂයක් ලෙසයි. මුලින් කී පරිදි, මේ විදිහට වම දකුණ සලකුණු වන්නේ ඇමරිකානු දේශපාලනයේ සක්‍රිය පරාසය තුළයි. ලංකාවේ සම්මත අනුව බැලුවොත්නම්, ඇමරිකාවේ ඩිමොක්‍රටික් පක්ෂය කියන්නෙත් ලංකාවේ දක්ෂිණාංශික සේ සැලකෙන පක්ෂ සියල්ලටම වඩා දක්ෂිණාංශික පක්ෂයක්.
ඇමරිකාවේ ඇතුළේ ඉතා හොඳ මට්ටමක ධනවාදයක් ක්‍රියාත්මක වෙනවා. ඇමරිකාවේ දක්ෂිණාංශික කොටස් මේ මට්ටමෙන් සෑහීමකට පත් නොවනවා විය හැකි වුවත්, අනෙක් සියලුම බටහිර ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රටවලට වඩා ඇමරිකාව ධනවාදීයි. අනෙක් අතට ඇමරිකාවේ ප්‍රබල ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සම්ප්‍රදායකුත් තිබෙනවා. එවැනි ශක්තිමත් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදක් එක්ක ධනවාදයට ඉදිරියට යා හැක්කේ ධනවාදය ඇමරිකානු ජනමතය තුළ කාලයක් තිස්සේ මුල් බැසගෙන ඇති දෙයක් නිසා. අඩු වශයෙන් යුරෝපයේ හෝ මෙවැනි තත්ත්වයක් දැකිය නොහැකියි. දැන් මොන ප්‍රශ්න තිබුණත්, මේ අතින් ඇමරිකාවට කිට්ටුවෙන්ම සිටින රට කැනඩාව විය හැකියි.
ඇමරිකාව ඇතුළේ තිබෙන මේ ධනවාදී-හිතවාදී තත්ත්වය ඇමරිකාවෙන් පිටත නැහැ. ඒ නිසා, ඇමරිකාව තමන්ගේ දේශ සීමා වලින් එහා ජීවත් වන අයත් එක්ක ගනුදෙනු කරද්දී ඒ ගනුදෙනු සිදු වන්නේ රට ඇතුළේ ගනුදෙනු සිදු වන ආකාරයටම නෙමෙයි. ජාත්‍යන්තර වෙළඳාමේ දී සහ සංක්‍රමණිකයින් රටට වැද්ද ගැනීමේදී ඇමරිකාවට මේ වෙනස ගැන සැලකිලිමත් වෙන්න සිදු වෙනවා. (මේ කරුණ අනෙක් බටහිර රටවලටද අදාළ වුනත්, ලිපියේ මුලින් විස්තර කළ හේතු නිසා මෙහි අවධානය යොමු කරන්නේ ඇමරිකාව වෙතයි.)
දක්ෂිණාංශික දේශපාලනය කරන ඇතැම් කණ්ඩායම් වෙළඳපොළ වෙනුවෙන් පෙනී සිටින්නේ දේශපාලනික පදනමකින්. මෙහිදී පදනම වෙන්නේ නිදහස් ගනුදෙනු වල යෙදීමේ අයිතිය කියන්නෙත් ජීවත්වීමේ අයිතිය, කැමති රැකියාවක් කිරීමේ අයිතිය වැනි මූලික මිනිස් අයිතියක් කියන එක හෝ ඊට කිට්ටුවෙන් යන දෙයක්. නමුත් ආර්ථික විද්‍යාඥයෙක් වෙළඳපොළ වෙනුවෙන් පෙනී සිටින්නේ එවැනි දේශපාලන පදනමකින් නෙමෙයි. එහි පදනම වන්නේ වෙළඳපොළ ක්‍රමය නිෂ්පාදන කාර්යක්ෂමතාවය වැඩි වීමට හේතු වන්නේය යන කරුණ.
සාමාන්‍ය කරුණක් ලෙස නිදහස් වෙළඳපොළ තුළ නිෂ්පාදන කාර්යක්ෂමතාවය ඉහළ යනවා. වෙළඳපොළට බාධා කරන තරමට කාර්යක්ෂමතාවය අඩු වෙනවා. මෙය හුදෙක් විශ්වාසයක් නෙමෙයි. තාර්කිකව, සිද්ධාන්ත ඇසුරෙන් සහ ඇත්ත දත්ත ඇසුරෙන් පෙන්වා දිය හැකි දෙයක්. නමුත් එහෙම නොවන අවස්ථාත් තිබෙනවා. සමහර තත්ත්වයන් යටතේ වෙළඳපොළ ක්‍රියාත්මක වන ආකාරය වඩා හොඳින් සැලසුම් කළ හැකියි. එමගින් කාර්යක්ෂමතාවය ඉහළ දැමිය හැකියි. එයද පැහැදිලි කරුණක්. මුල් කරුණ වගේම තාර්කිකව, සිද්ධාන්ත ඇසුරෙන් සහ ඇත්ත දත්ත ඇසුරෙන් පෙන්වා දිය හැකි දෙයක්.
ඔය වගේ වෙළඳපොළ ක්‍රියාත්මක වන ආකාරය වඩා හොඳින් සැලසුම් කළ හැකි තත්ත්වයන් ඇති බොහෝ අවස්ථා වලදී මිනිසුන්ගේ සාමූහික ක්‍රියාකාරීත්වය තුළ අවශ්‍ය වෙනස්කම් සිදු වෙලා කාර්යක්ෂමතාවය ඉහළ යනවා. ඒ හරහා ධනවාදය දියුණු වෙනවා. මේ මාර්ගෝපදේශනය අනිවාර්යයෙන්ම රජය විසින් කළ යුතු නැහැ. නමුත් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රටක රජය කියන්නෙත් මිනිසුන්ගේ සාමූහික ක්‍රියාකාරීත්වයේම කොටසක් නිසා ඔය වැඩේ රජය විසින් කරන එකේ කිසිම වැරැද්දක් නැහැ. රජය කියන්නේ ජනතාව නියෝජනය නොකරන අධිකාරී බලයක්නම් ප්‍රශ්නයක් තිබෙනවා. කොහොම වුනත් මෙවැන්නක් කරද්දී වැදගත් දේ එමගින් වෙළඳපොළ ක්‍රියාකාරකම් වැඩි වෙනවද නැත්නම් අඩුවෙනවද කියන එකයි.
ඉහත කී දක්ෂිණාංශික දේශපාලන අදහසේ මූලය මිනිසුන්ට ස්වාධීන, නිදහස් කැමැත්තක් තිබෙනවා කියන එක. සාමාන්‍ය කරුණක් ලෙස සමාජවාදී කොටස් මේ අදහස මේ විදිහටම පිළිගන්නේ නැහැ. බොහෝ විට ඔවුන්ගේ මතය වන්නේ නිදහස් කැමැත්ත කියන එක ඇත්තම නිදහස් කැමැත්තක් නෙමෙයි පරාරෝපිත කැමැත්තක් කියන එක. දළ වශයෙන් කිවුවොත් නිදහස් කැමැත්ත කියන දෙය සමාජය විසින් පුද්ගලයා මත පටවන කැමැත්තක් මිසක් ස්වාධීන දෙයක් නෙමෙයි. ඒ අනුව, මිනිසාගේ කැමැත්ත වෙනස් කිරීම සාධාරනීකරණය කළ හැකි දේශපාලනික හේතුවක් ලැබෙනවා. සමාජවාදී කඳවුර අධ්‍යාපනයට ලොකු බරක් තියන්නෙත් ඔය පදනමෙන්.
ආර්ථික විද්‍යාඥයෙක් මිනිස් හැසිරීම් තේරුම් ගන්නේ විද්‍යාත්මක ක්‍රමය මත පදනම්ව. දක්ෂිණාංශික දේශපාලනය තුළ පිළිගැනෙන පරිදි, බොහෝ මිනිස්සු බොහෝ අවස්ථා වලදී තාර්කිකව හිතා තමන්ට වාසිදායකම තීරණය ගන්නවා. නමුත් හැම කෙනෙක්ම හැම විටම එසේ කරන්නේ නැහැ. දේශපාලනය පැත්තට ආවොත්, වාමාංශික කඳවුර වගේම දක්ෂිණාංශික කඳවුර ක්‍රියාත්මක වෙන්නෙත් ස්වාධීන මිනිස් කැමැත්ත වෙනස් කළ හැකියි කියන පදනමේ ඉඳගෙනයි. එවැන්නක් කොහොමටවත් කරන්න බැහැ කියන තැනට ආවොත් දේශපාලනය කරන්න පදනමක් නැතිව යනවා.
ධනවාදී අර්ථ ක්‍රමයක් හොඳින් ක්‍රියාත්මක වෙන්නනම් ඊට උපකාරී වන දේශපාලන පරිසරයක් තිබිය යුතුයි. එවැන්නක් අනිවාර්යයෙන්ම ඉබේටම හැදෙන්නේ නැහැ. ඒ වගේම, මිනිස්සු බහුතරයක් විද්‍යාත්මක ක්‍රමය අනුව නිගමන වලට එළැඹෙන්නේ නැහැ. ආර්ථික විද්‍යාඥයින් සැලකුවත්, ඔවුන් අතර වඩා දේශපාලනික අය ඉන්නවා. එවැනි අය සමහර වෙලාවට තමන්ගේ දේශපාලනික මතවාද අනුව නිගමන වලට පැමිණෙනවා. එම මතවාද අතර වාමාංශයට නැඹුරු මතවාද වගේම දක්ෂිණාංශයට නැඹුරු මතවාදත් තියෙන්න පුළුවන්.
වෙළඳපොළ කාර්යක්ෂමතාවය කියන කරුණට ආවොත්, කාර්යක්ෂමතාවයට ප්‍රධාන හේතුවක් වන්නේ ශ්‍රම විභජනය හරහා ලැබෙන විශේෂ ප්‍රාගුණ්‍යය. වෙළඳපොළ විශාල වන තරමට ලැබෙන වාසියත් වැඩියි. නමුත් වෙළඳපොළ විශාල වී ගෙන යද්දී කාර්යක්ෂමතාවය අසීමිත ලෙස වැඩි වෙන්නේ නැහැ. යම් සීමාවකින් පස්සේ ඇති වන ඝර්ෂණයන් නිසා තව දුරටත් වෙළඳපොළ විශාල වීමෙන් වාසියක් නැතිව යනවා. ප්‍රවාහන ගාස්තු, ප්‍රවාහනයේදී සිදු වන හානි ආදිය මෙවැනි ඝර්ෂණයන්.
ඇඟළුමක් ලංකාවේ නිපදවා ඇමරිකාවට ගේන එක වඩා කාර්යක්ෂම වුවත්, උදේ ආහාර වේල ලංකාවෙන් ඇණවුම් කර ගෙන්වා ගන්න එක වඩා කාර්යක්ෂම නැහැ. යම් හෙයකින් මිනිත්තු කිහිපයකින් සහ අඩු වියදමකින් ලංකාවේ හදන උදේ කෑම වේල ඇමරිකාවට ගෙන්වා ගත හැකි ආකාරයේ තාක්ෂනයක් බිහි වුනොත්, මේ තත්ත්වය වෙනස් වෙනවා. ඒ වගේම, යම් හෙයකින් ප්‍රවාහන ගාස්තු විශාල ලෙස ඉහළ ගියොත් ඇඟළුමක් ලංකාවේ නිපදවා ඇමරිකාවට ගේන එක තව දුරටත් වඩා කාර්යක්ෂම වෙන්නේ නැහැ. වෙළඳපොළක් කොයි තරම් විවෘත වුනත්, අසල්වැසියන් අතර සිදු කෙරෙන ගනුදෙනු වලට නෛසර්ගිකවම විශේෂ වාසියක් තිබෙනවා.
කලින් කියපු, ඒක පුද්ගල ආදායම අතින් ඇමරිකාවට වඩා ඉදිරියෙන් ඉන්න එක් රටක් සිංගප්පූරුවයි. කුඩා නාගරික රාජ්‍යයක් වන සිංගප්පූරුව ඇතුළේ ඒ රටේ ජීවත් වන අයට අවශ්‍ය හැම දෙයක්ම නිපදවා ගන්නවා කියන එක කළ නොහැකි දෙයක්. එය හරියට ඇමරිකාවේ නිවුයෝර්ක් නගරය වැනි නගරයක ජීවත් වන අයට අවශ්‍ය හැම දෙයක්ම නගරය ඇතුළේ නිපදවා ගන්නවා වැනි කළ නොහැකි දෙයක්. ඒ නිසා, සිංගප්පූරුව වැනි කුඩා භූමි ප්‍රදේශයක පිහිටි, සාපේක්ෂව කුඩා ජනගහණයක් සිටින රටක ඒක පුද්ගල ආදායම ඔය වගේ මට්ටමක තියා ගන්නනම් අනිවාර්යයෙන්ම ලෝකයට විවෘත වෙන්නම වෙනවා. ලංකාව වැනි රටකට වුවත් මෙය අදාළයි.
එසේ වුවත්, ඇමරිකාවට ඉහත කරුණ ඒ විදිහටම අදාළ වන්නේ නැහැ. ඇමරිකාවේ නිවුයෝර්ක් වැනි නගරයකට සංවෘතව පවතින්න බැරි වුනත්, ඇමරිකාවෙන් පිටතට විවෘත නොවී, ඇමරිකාවේ අනෙක් ප්‍රදේශ වලට පමණක් විවෘත වී පවතින්න පුළුවන්. එසේ කිරීමෙන් විශාල කඩා වැටීමක් සිදු වන්නේ නැහැ.
ඇමරිකාව වැනි විශාල ජනගහණයක් සිටින විශාල රටක් පිටතට විවෘත නොවුනත් ශ්‍රම විභජනය හරහා ලැබෙන විශේෂ ප්‍රාගුණ්‍යය අඩුවක් නැතිව හැදෙන තරමට රට විශාලයි. ඒ නිසාම, ඇමරිකාව ලෝකයේ වඩාත්ම විවෘතම රටක් වුනත්, නිදහසේ කැමති කෙනෙක් එක්ක ගනුදෙනු කළ හැකි වුනත්, ඒ ගනුදෙනු බොහොමයක් සිදු වන්නේ රට ඇතුළේමයි. ඉතිරි ගනුදෙනු වලින්ද වැඩි කොටසක් සිදු වෙන්නේ අසල්වැසි කැනඩාව හා මෙක්සිකෝව එක්ක. ලෝකයේ රටවල් අතරින් පිටතට විවෘත වීමේ වාසිය අඩුම රට ඇමරිකාව කියා කියන්න පුළුවන්.
එහෙමනම් ඇමරිකාව ගනුදෙනු සඳහා විවෘතම රටක් සේ පැවතුණේ ඇයි?
විවෘත වීමේ වාසිය අඩුම රට ඇමරිකාව විය හැකි වුවත්, එය තව දුරටත් වාසියක්. ඇමරිකාවට අවශ්‍ය හැම දෙයක්ම අවුලක් නැතිව ඇමරිකාව ඇතුළේම නිපදවා ගන්න පුළුවන්. රටේ හඳුනාගත් පොසිල ඉන්ධන අවසන් වීම නිසා 1970 දශකයේ මුල් කාලයේදී මේ තත්ත්වය වෙනස් වුනා. නමුත් වසර පණහකට පසුව දැන් නැවතත් ඇමරිකාව ඉන්ධන සුරක්ෂිතතාව ලබාගෙන ඇති නිසා ජාත්‍යන්තර වෙළඳාම ඇමරිකාවට අනිවාර්ය අවශ්‍යතාවයක් නෙමෙයි. එසේ වුවත්, ජාත්‍යන්තර වෙළඳාමේ පදනම වන "සංසන්දනාත්මක වාසිය" කියන කරුණ තව දුරටත් වලංගුයි. (මේ ගැන නොදන්නා අයෙකුට පෙර ලියා ඇති සටහන් කියවිය හැකියි.)
ඇමරිකාවට ඇඟලුම් ලංකාවෙන් ආනයනය නොකර ඇමරිකාවේම හදා ගන්න පුළුවන්. නමුත්, එසේ නොකර. ඇඟලුම් ලංකාවෙන් ආනයනය කර, එහිදී ඉතිරි වන ශ්‍රමය හා ප්‍රාග්ධනය යොදවා වෙනත් දෙයක් නිපදවා ලංකාවට අපනයනය කර ඇඟලුම් සඳහා අවශ්‍ය විදේශ විණිමය උපයා ගන්න එක ඇමරිකාවට වඩා වාසියි. ජාත්‍යන්තර වෙළඳාමේ සංසන්දනාත්මක වාසිය කියන්නේ ඕකටයි.
දැන් මේ "සංසන්දනාත්මක වාසිය" සංකල්පය ඇතුළේම ඇමරිකාවේ මේ මොහොතේ ප්‍රශ්නයද පැහැදිලිව පේනවා. ඇඟලුම් ඇමරිකාවේ නොහදා ලංකාවෙන් ආනයනය කරන එක වාසියක් වෙන්නේ කොහොමද? එසේ කිරීමෙන් යම් ශ්‍රම ඒකක ප්‍රමාණයක් සහ ප්‍රාග්ධන ඒකක ප්‍රමාණයක් ඇමරිකාවේ ඉතිරි වෙනවා. ඒවා යොදවා වෙනත් දෙයක් නිපදවා අපනයනය කළ හැකියි. එමගින් ආනයන සඳහා අවශ්‍ය විදේශ විණිමය සොයා ගත හැකියි. අවසාන වශයෙන් එම ශ්‍රම ඒකක ප්‍රමාණය සහ ප්‍රාග්ධන ඒකක ප්‍රමාණය යොදවා ඇමරිකාවේ නිපදවිය හැකි ඇඟලුම් ප්‍රමාණයට වඩා වැඩි ඇඟලුම් ප්‍රමාණයක් ලංකාවෙන් ආනයනය කළ හැකියි.
කෙසේ වුවත්, මේ වැඩේ මේ විදිහට වෙන්නේ ඇමරිකාවේ ඉතිරි වන ශ්‍රම ඒකක ප්‍රමාණය සහ ප්‍රාග්ධන ඒකක ප්‍රමාණය යොදවා ඇමරිකාවේ නිපදවිය හැකි දේ ලංකාව විසින් මිල දී ගන්නේනම් පමණයි. ලංකාව එසේ නොකරන්නේනම් මේ ගනුදෙනුවෙන් ලැබෙන්නේ එළදෙනගේ ඉස්සරහ පැත්ත පමණයි. ඒ නිසා, ලෝකයේ බොහෝ රටවල් සමඟ දිගින් දිගටම පවතින වෙළඳ ශේෂ හිඟයක් කියන්නේ ඇමරිකාව විසින් එළදෙනුන් ගණනාවකට දිගින් දිගටම තණකොළ කැවුවත්, කිරි ගන්නේ වෙනත් රටවල් විසින් බවයි. ඇමරිකාවට ජාත්‍යන්තර වෙළඳාම හේතුවෙන් සාමාන්‍යයෙන් ලැබෙන "සංසන්දනාත්මක වාසිය" නොලැබෙන බවයි.
වත්මන් මහාද්වීපික ඇමරිකාවේ නැගෙනහිර ප්‍රදේශයේ කුඩා කොටසක් වූ මුල් ඇමරිකාව ක්‍රමයෙන් බටහිරට ව්‍යාප්ත වී විශාල රටක් බවට පත් වුනා. පසුව ඇලස්කා සහ හවායි ප්‍රාන්ත එකතු වී තවත් විශාල වුනා. මේ විදිහට ඇමරිකාව ක්‍රමයෙන් විශාල වෙද්දී එහි දේශීය වෙළදපොළද අනුක්‍රමිකව විශාල වුනා. මේ අයුරින් වෙළඳපොළක් විශාල වෙනවා කියන්නේ එකම සම්මත තුළ නිදහස් ගනුදෙනු සිදු කළ හැකි විශාල ප්‍රදේශයක් බිහි වෙනවා කියන එකයි.
ඇමරිකාව වැනි නිදහස් රටක් විශාල වෙනවා කියන්නේ එහි වැසියෙකුට එකම සම්මතයන් යටතේ, එකම මුදල් ඒකකයකින් ගනුදෙනු කළ හැකි විශාල ගනුදෙනුකරුවන් පිරිසක් අභිමුඛ වෙනවා යන්නයි. එමෙන්ම ඔවුන්ට ඇමරිකාවේ ඕනෑම ප්‍රාන්තයකට සංක්‍රමණය වීමට සහ රැකියාවක් කිරීමට කිසිදු බාධාවක් නැහැ. ඒ නිසා, නිෂ්පාදන සාධක ඉතාම කාර්යක්ෂම ලෙස අවශ්‍යම තැනට චලනය වෙනවා. ප්‍රවාහනය වැනි සීමාවන් තව දුරටත් තිබුණත් ඝර්ෂණයන් ඉතාම අඩුයි.
නමුත් දේශ සීමා ඉරක් පනිද්දී මේ තත්ත්වය වෙනස් වෙනවා. කැනඩාව වැනි ඇමරිකාවට බොහෝ සමාන සමාජ-දේශපාලන-ආර්ථික-සංස්කෘතික-ඓතිහාසික පසුබිමක් ඇති අසල්වැසි රටක් සැලකුවද මේ ඝර්ෂණයන් යම් තරමකින් හෝ තිබෙනවා. උදාහරණ ලෙස කැනඩාවේ මුදල් ඒකකය මෙන්ම මිනුම් ඒකකද වෙනස්. ඒ නිසා, කැනඩා මායිමේ ජීවත් වන ඇමරිකානුවෙකුට වුවද කැනඩාවේ පාර්ශ්වකරුවෙකු සමඟ ගනුදෙනු කිරීමට සාපේක්ෂව ඇමරිකානු පාර්ශ්වකරුවෙකු සමඟ ගනුදෙනු කිරීමේ වාසියක් තිබෙනවා. වෙනස් සමාජ-දේශපාලන-ආර්ථික-සංස්කෘතික-ඓතිහාසික පසුබිම් ඇති, දුරස්ථව පිහිටි රටක ගනුදෙනුකරුවන් හා ගනුදෙනු කරද්දී මෙවැනි "ඝර්ෂණ" වල බලපෑම වඩා විශාලයි. ඒ නිසා, විදේශිකයෙකු සමඟ කරන ගනුදෙනුවක් කිසි විටෙකත් රට ඇතුළේ කරන ගනුදෙනුවකට පූර්ණ ආදේශකයක් වන්නේ නැහැ. ඒ නිසාම, දේශ සීමා ඉරක් පනිද්දී "නිදහස් වෙළදාම" කියන එක රටක් ඇතුළේ "නිදහස් වෙළදාම" කියන තත්ත්වයට කිසිසේත්ම සමාන වෙන්නේ නැහැ.
දැන් නැවත ඇමරිකාවට ආවොත්, ඇමරිකාව කියන්නේ ලෝක ධනවාදී අර්ථ ක්‍රමයේ පුරෝගාමියා වන රටනේ. මේ රටේ ද්විපක්ෂ ක්‍රමයක් තිබෙනවා. රිපබ්ලිකන් හා ඩිමොක්‍රටික් පක්ෂ මාරුවෙන් මාරුවට බලයට එනවා. මේ පුරෝගාමී ධනවාදී රටේ ප්‍රතිපත්ති ඇතුළේ රජය විසින් විවිධ ආකාර වලින් වෙළඳපොළට බලපෑම් කරනවා. ඒ කරන විදිහ බලයේ ඉන්න පක්ෂය අනුව වෙනස් වෙනවා. නමුත් දිගුකාලීනව වෙනස් වී නැති දේවලුත් තිබෙනවා.
සරල හා සාමාන්‍ය කරුණක් විදිහට විදේශිකයෙකුට "නිදහසේ" ඇමරිකාවට ඇතුළු වෙන්න බැහැ. ඒ නිසාම, ඇමරිකාවේ බොහොමයක් රැකියා සඳහා ඔවුන්ට ප්‍රවේශයක් නැහැ. ඇමරිකාවෙන් පිටත සිට ඇමරිකාවේ රැකියාවක් කළ හැකි වුවත්, ඒ සඳහා තිබෙන සීමිත අවකාශය "නිදහස්" අවකාශයක් නෙමෙයි. ඔය හුදෙකලා කාරණය පමණක් සැලකුවත්, දේශ සීමා වලින් එහාට නිදහස් වෙළඳපොළ කියන එකේ අර්ථය වෙනස් වෙනවා කියන එක පැහැදිලි විය යුතුයි.
යම් හෙයකින් ඇමරිකාවට කැමති කෙනෙකුට නිදහසේ එන්න ඉඩ දුන්නොත් කුමක් වෙයිද? ලෝකයේ ඕනෑම කෙනෙක් තමන්ගේ රට අත හැර ඇමරිකාවට එන්න කැමති වෙයි කියලා මම කියන්නේ නැහැ. එහෙම වෙන්නේ නැහැ. නමුත් අවස්ථාවක් ලැබෙනවානම් ඇමරිකාවට එන්න බලාගෙන ඉන්න විශාල පිරිසක් ඉන්නවා. එවැනි විශාල පිරිසක් එක වර ඇමරිකාවට ආවොත්, ඇමරිකාවේ දැනට තිබෙන සමාජ-දේශපාලන-ආර්ථික සම්මුති තව දුරටත් ඒ විදිහටම තියෙයිද? ඒ සම්මුතීන් වල රැඩිකල් වෙනසක් සිදු වුනොත් ඇමරිකාවේ දැනට ක්‍රියාත්මක වෙළඳපොළ ක්‍රමය තවදුරටත් ඒ විදිහටම ක්‍රියාත්මක වෙයිද?
ඇමරිකාවේ ධනවාදය ඇමරිකාවේ දැනට ජීවත්වන මිනිසුන්ගෙන් වියුක්ත දෙයක් නෙමෙයි. මිනිස්සු වෙනස් වුනොත්, සමාජය වෙනස් වුනොත්, ඇමරිකාවේ ධනවාදයේ ස්වභාවයත් වෙනස් වෙනවා. දැනට ලෝකයේ තිබෙන "හොඳම ධනවාදය" තියෙන්නේ ඇමරිකාවේ කියා සැලකුවොත්, ඒ විදිහට ඇමරිකාවට පැමිණීමට ඉඩ තිබෙන මිනිසුන් පැමිණෙන්නේ ඇමරිකාවේ දැන් තිබෙනවාට වඩා දුර්වල ධනවාදයක සිට හෝ ධනවාදයක් නැති තැනක සිටයි. එවැනි තැන් එසේ පවතින්නේ ඒ රටවල සමාජ-දේශපාලන-ආර්ථික-සංස්කෘතික-ඓතිහාසික පසුබිම විසින් ඉල්ලා සිටින්නේ ඇමරිකාවේ තිබෙන ආකාරයේ ධනවාදයක් නොවන නිසා. දැන් ඒ වගේ තැන් වල සිට පැමිණෙන මිනිස්සු මහා පරිමාණයෙන් ඇමරිකාව ඇතුළට ඇවිත්ඇමරිකන් ක්‍රමය රැඩිකල් ලෙස වෙනස් කළොත් එමගින් ඇමරිකාවේ ධනවාදය පසුපසට මිසක් ඉදිරියට යාමේ ඉඩක් නැහැ. ධනවාදය සහ ඒක පුද්ගල ආදායම අතර තිබෙන සම්බන්ධය දිහා බැලු විට, එමගින් ආර්ථිකයට විය හැක්කේ කුමක්ද කියන එකත් පැහැදිලි වෙනවා.
ඉහත කරුණු දෙස බලද්දී, ඇමරිකාවේ හෝ වෙනත් රටක ධනවාදය ආරක්ෂා කර ගැනීම පිණිස සංක්‍රමණිකයින් යම් ආකාරයකින් පාලනය කරන්න වෙන්නේ ඇයි කියන එකත් පැහැදිලි විය යුතුයි. යම් කෙනෙකුට එය පරස්පරයක් සේ පෙනෙන්න පුළුවන්. මොකද මෙහිදී වෙන්නේ නිදහස ඇහිරීමක්. නමුත් එවැනි පරස්පරයක් පෙනෙනු ඇත්තේ දේශපාලනික පසුබිමකින් ධනවාදය දෙස බලන අයෙකුටයි. කාර්යක්ෂමතාවය ගැන බලනවානම් මෙහි පරස්පරයක් නැහැ.
මේ තරම්ම පැහැදිලිව පෙනෙන්නේ නැතත්, දේශ සීමා වලින් ඔබ්බට කරන ගනුදෙනු වලදීත් මේ හා සමාන දෙයක් සිදු වෙනවා. තනි රටක් ඇතුළේ ධනවාදී තරඟය සිදු වෙන්නේ සමාන කොන්දේසි යටතේ. නමුත් දේශ සීමා වලින් එහාට එය ඒ විදිහටම සිදු වෙන්නේ නැහැ. ඒ නිසාම, යම් තත්ත්වයන් යටතේදී, වඩා විවෘත වීමෙන් අවශ්‍ය දෙයට වඩා හාත්පසින්ම වෙනස් දෙයක් සිදු වෙන්න පුළුවන්.
සාමාන්‍යයෙන් ධනවාදී සේ සැලකෙන රටක සංක්‍රමණිකයින් හා අදාළ ප්‍රතිපත්තිය කුමක්ද? එය කැමති කෙනෙකුට රටට ඇතුළු වෙන්න ඉඩ දීම නෙමෙයි. නමුත් කිසිවෙකුට ඇතුළු වෙන්න ඉඩ නොදීමත් නෙමෙයි. මෙය වාසි අවාසි කිරා බලා කරන දෙයක්. ඇත්ත වශයෙන්ම, හොඳින් විමසා බැලුවොත් ධනවාදී රටවල් වෙළඳාමට විවෘත වී තිබෙන්නේත් ඔය පදනමින්ම තමයි. සංක්‍රමණික ප්‍රතිපත්තිය තරමට එය කැපී පෙනෙන්නේ නැත්තේ බොහෝ තත්ත්වයන් යටතේ ජාත්‍යන්තර වෙළඳාම මේ රටවලට වාසිදායක වූ නිසා. නමුත් අනාගතයේදී මේ තත්ත්වය වෙනස් වෙන්න පුළුවන්. පුරෝගාමී ධනවාදී රට වන ඇමරිකාව තුළ මේ මොහොතේ පෙනෙන්නේ ඒ තත්ත්වය පිළිබඳ පූර්ව ප්‍රචාරක පටයක්.
එසේ විය හැක්කේ කොහොමද කියන එක පසුව කතා කරමු.
