ඇමරිකානුවන්ගේ ඝාතන අභිරුචිය

පසුගිය දවස් කිහිපය මුලින්ම නේපාල අරගලයටත්, ඉන් පසුව චාලි කර්ක් ඝාතනය වෙතත් යොමු වෙලා තිබුණු බව දැක්කා. ලංකාවේ බොහෝ දෙනෙක් දෙපැත්තට බෙදිලා අදහස් දක්වලා තිබුණා. ඒ අය අතරින් කවුරු හෝ විසින් අදාළ ගොඩක් දේවල් ගැන කතා කරලා තිබුණු නිසා නැවත ඒ දේවල්ම කතා කරන්න අදහසක් නැහැ.

මෙහි ලියා ඇති දේ කලක සිට කියවන අය දන්නා පරිදි, මා මිනිස් ඝාතන අනුමත කරන අයෙක් නෙමෙයි. එය නේපාලයේ දෙපැත්තෙන්ම සිදු වූ මරණ වලට වගේම චාලි කර්ක් ඝාතනයටත් අදාළයි. ඒ වගේම ඇමරිකාව ඇතුළු රටවල් කිහිපයක පමණක් මේ වෙද්දී සිදු වෙන නීත්‍යනුකූල ඝාතන වලටත් අදාළයි. 

මම දකින විදිහටනම් උපත හා මරණය කියා කියන්නෙත් අනෙක් බොහොමයක් දේවල් මගේම සමාජ සම්මුතීන් පමණයි. මරණය සමාජ සම්මුතියක් වුනත්, ඊනියා මරණය දක්වා මිනිස්සු ජීවත් වෙනවා. එහෙම නැත්නම් ජීවත් වෙනවා කියලා හිතනවා. ජීවත් වන මිනිස්සු, ඉඳ හිට හැර, මැරෙන්න කැමති නැහැ. 

මැරෙන්න කැමති නැති ජීවත් වන පුද්ගලයෙක්ට මැරෙන්න සලස්වන එක, එහෙමත් නැත්නම් වෙනත් කෙනෙකු විසින් මරන එක, සාධාරණීකරණය කිරීම මටනම් කිසිසේත්ම නොකළ හැකි දෙයක්. කෙනෙකුට තමන්ගේම ජීවිතය නැති කර ගන්න අවශ්‍යනම් ඒක වෙනම දෙයක්. ඒ වගේම, තමන්ගේ ජීවිතය පහසු ආකාරයකින් අවසන් කර ගැනීම සඳහා වෙනත් අයෙකුගේ උපකාර පැතීම සහ එසේ උපකාර කිරීම (euthanasia) වෙනුවෙනුත් මම පෙනී සිටිනවා. නමුත් තමන්ට විනාශයක් ගෙන දෙන මත්ද්‍රව්‍ය භාවිතය වැනි දෙයක් මේ විදිහට සාධාරණීකරණය කළ හැක්කේ එයින් තෙවන පාර්ශ්වයන්ට හානියක් නොවන්නේනම් පමණයි.

මගේ මූලධර්මය වන්නේ ජීවත්වන, සිහියෙන් ඉන්න, වැඩිහිටි පුද්ගලයෙක්ට තමන්ගේ ශරීරය හා අදාළව තීරණ ගැනීමේ නිදහස තිබිය යුතුයි කියන එක. හානියක් කරගන්න උත්සාහ කරද්දී එවැනි අයෙකුට කරුණු පැහැදිලි කර දීම වෙනම වැඩක්. නමුත් අවසාන වශයෙන් තීරණය පුද්ගලයා සතු විය යුතු එකක්. මේ හේතුව නිසාම, තමන්ගේ සිරුර තුළට වෙනත් අයෙකුට ඇතුළු වෙන්න ඉඩ දිය යුතුද, තමන්ගේ සිරුර ඇතුළේ වෙනත් දෙයකට වර්ධනය වෙන්න ඉඩ දිය යුතුද වගේ දේවලුත් පුද්ගලික නිදහසේම කොටස්. ඒ වගේ දේවල් ගැන වෙනත් අය තීරණ ගන්න එක නිවැරදි නැහැ. කවුරු හෝ එහෙම කියනවානම් එහි තිබෙන්නේ බලහත්කාරයක්. 

චාලි කර්ක් කියන්නේ ඇමරිකාවේ දේශපාලනයේ දක්ෂිණාංශික අන්තය නියෝජනය කළ කෙනෙක්. ඔහු තමන්ගේ දේශපාලන මතවාද වලට ගැලපෙන විදිහට තෝරා බේරාගෙන, පක්ෂග්‍රාහීව කරුණු ඉදිරිපත් කිරීම් කළා. මෙය වාමාංශික අන්තයේ ඉන්න අය වගේම දක්ෂිණාංශික අන්තයේ ඉන්න අයත් කරන වැඩක්. පරීක්ෂණ අවසන්ව නැතත්, චාලි කර්ක් ඝාතනයට හේතුව ඔහු විසින් ප්‍රචාරණය කළ මතවාදය මිසක් වෙනත් පෞද්ගලික කාරණාවක් කියා හිතන්න අමාරුයි. 

දැනට චෝදනා එල්ල වී තිබෙන්නේ සාපේක්ෂව අඩු වයසක සිටින තරුණයෙකුටයි. මෙය කළේ ඔහුනම්, තමන්ගේ මුළු ඉදිරි අනාගතයම පරදුවට තියලා මේ වගේ වැඩක් කළේ ඇයි කියන එකත් සිතා බැලිය යුතු දෙයක්. 

මෙවැනි ඝාතනයක් මේ තරම් පහසුවෙන් කරන්න ඇමරිකාවේ ගිණි අවි ප්‍රතිපත්තියත් උදවු වෙනවා තමයි. නමුත් ගිණි අවි නිදහස වෙනුවෙන් කෙනෙකු පෙනී සිටීම කිසිසේත්ම ඝාතනයක් සාධාරණීකරණය කරන්නේ නැහැ. 

ඇමරිකානුවන්ගේ ඝාතන අභිරුචිය පිළිබඳව මාස කිහිපයකට පෙර චාලි කර්ක් විසින් සිය සමාජ මාධ්‍ය ගිණුමක් හරහා බෙදා හැර තිබුණු සමීක්ෂණ ප්‍රතිඵලයක් නැවත උඩට ඇවිත් තිබෙනවා. මෙහි ඔහු අවධාරණය කරන්නේ ඇමරිකාවේ වාමාංශය තුළ ප්‍රතිවාදීන් ඝාතනය කිරීමේ සංස්කෘතිය ව්‍යාප්ත වෙමින් පවතින බවයි. 

නේපාලයේ සිට ඇමරිකාව දක්වා වරින් වර මතු වන ප්‍රචණ්ඩත්වය මගින් නැවත නැවත තහවුරු කරන්නේ මිනිසා කියන්නේත් තවත් එක් සතෙක්ම බවයි. තමන්ගේ පැවැත්ම තර්ජනයට ලක් වන බව පෙනෙද්දී මිනිසුන්ගේ ප්‍රචණ්ඩත්වය ඉස්මතු වෙනවා. එය සිදු වන්නේ ආර්ථික හා සමාජයීය වශයෙන් නොදියුණු රටවල පමණක් නෙමෙයි. ඝාතන සංස්කෘතියට අප‍ට කොයි තරම් විරුද්ධ විය හැකි වුවත්, යටපත් කර ගෙන සිටින මේ මිනිස් ස්වභාවය වරින් වර උඩට මතු වෙන එක වලක්වන්න අමාරු දෙයක්. මේ කාරණයේදී අප එකිනෙකා වෙනස් වන්නේ අපට අපේ හැඟීම් පාලනය කර ගත හැකි උපරිම සීමාව කුමක්ද යන්නෙන් පමණයි.

විවිධ අය විවිධ ආකාර වලින් දේශපාලන දක්ෂිණාංශය අර්ථ දක්වනවා. ඒ කොයි විදිහට අර්ථ දැක්වුවත්, සාමාන්‍යයෙන් පවතින බල ආකෘතිය හා සම්ප්‍රදාය එලෙසම පවත්වා ගැනීම නියෝජනය කරන්නේ දක්ෂිණාංශයයි. ඒ නිසාම, පවතින බල ආකෘතිය හා සම්ප්‍රදාය තුළ වරප්‍රසාද හිමි කරගන්නා පිරිස් දක්ෂිණාංශය වටා එකතු වෙනවා. ඒ තුළ, බැහැර වන අවවරප්‍රසාදිත කොටස් වාමාංශය වටා එකතු වෙනවා. ඔවුන් උත්සාහ කරන්නේ පවතින බල ආකෘතිය හා සම්ප්‍රදාය කඩා බිඳ දැමීමටයි. 

දේශපාලන අභිලාශ වල තිබෙන මේ වෙනස්කම් නිසාම වාමාංශික දේශපාලන නැඹුරුව තුළ ප්‍රචණ්ඩත්වය ඉස්මතු වීමේ වැඩි නැඹුරුවක් තිබෙනවා. දක්ෂිණාංශයට ඒ නැඹුරුව කළමනාකරණය කර ගත හැකි වන්නේ එක්කෝ වැඩිපුර අන්තවාදී නොවීමෙන්. එසේ නැත්නම්, තමන්ද ප්‍රචණ්ඩ වීමෙන්. 

චාලි කර්ක් විසින් උපුටා දක්වා තිබුණු සමීක්ෂණය සිදු කර තිබෙන්නේ රට්ගර්ස් සරසවිය විසින්. මෙම සමීක්ෂණ ප්‍රතිඵලය අනුව, ඇමරිකාවේ වාමාංශික මතධාරීන් අතරින් 50.2%ක් ඊලෝන් මස්ක්ව ඝාතනය කිරීම යම් මට්ටමකින් හෝ සාධාරණීකරණය කරනවා. එමෙන්ම, ඔවුන් අතරින් 56%ක් ජනාධිපති ට්‍රම්ප්ව ඝාතනය කිරීම යම් මට්ටමකින් හෝ සාධාරණීකරණය කරනවා.

මේ සමීක්ෂණය පිළිබඳ ගැටළු අමතක කළහොත්, මෙම ප්‍රතිශත පිලිබඳව කනස්සළු නොවී සිටිය නොහැකියි. කෙසේ වුවද, වඩාත්ම අවධානය යොමු විය යුත්තේ සමීක්ෂණ ප්‍රතිඵල ගැන කතා කරද්දී චාලි කර්ක් විසින් කතා කර නැති කොටසයි. එනම්, දක්ෂිණාංශික මතධාරීන් අතරින් 14.3%ක් විසින් ඊලෝන් මස්ක්ව ඝාතනය කිරීමත්, 20.3%ක් විසින් ජනාධිපති ට්‍රම්ප්ව ඝාතනය කිරීමත් යම් මට්ටමකින් හෝ සාධාරණීකරණය කර ඇති බවයි.

මට අනුවනම්, දෙවැන්න පළමුවැන්නට වඩා අවධානය යොමු විය යුතු කරුණක්. දක්ෂිණාංශිකයින්ගෙන් 20.3%ක් තමන්ගේම පිළේ සිටින ජනාධිපති ට්‍රම්ප්ව ඝාතනය කිරීම අනුමත කරන්නේනම්, විරුද්ධ පිළේ සිටින වාමාංශිකයින් අතරින් 56%ක් එසේ සිතීම අමුතු දෙයක් නෙමෙයි. 

මෙයින් බොහෝ විට පෙන්වන්නේ මෙම සමීක්ෂණයේ දුර්වලතාවය වෙන්න පුළුවන්. එහෙත් එය එසේ නොවේනම්, මෙමගින් පෙන්වන්නේ ඇමරිකානුවන්ගේ ඝාතන අභිරුචිය පිළිබඳ භයානක තත්ත්වයක්. තමන්ගේම පිළේ සිටින ප්‍රබල නායකයෙකුව ඝාතනය කිරීම දක්ෂිණාංශිකයින් අතරෙන් 20.3%ක්ම අනුමත කරන්නේනම්, ප්‍රතිවිරුද්ධ පැත්තේ සිටින වාමාංශික නායකයෙකු පිළිබඳව ඔවුන්ගේ ප්‍රතිචාරය කුමක් විය හැකිද? එම ප්‍රතිශතය 56%ට අඩු විය හැකිද? සමීක්ෂණය මේ ප්‍රශ්නයට පිළිතුරක් සපයන්නේ නැති නිසා ඇමරිකානුවන්ගේ ඝාතන සංස්කෘතියේ ප්‍රශ්නය වාමාංශිකයින්ට පමණක් බැර කළ නොහැකි එකක්.

දක්ෂිණාංශික මතධාරියෙකුට ජනාධිපති ට්‍රම්ප්ව හෝ ඊලෝන් මස්ක්ව ඝාතනය කිරීම සාධාරණීකරණය කළ හැකි විය හැක්කේ කෙසේද? මීට හේතුව ඔවුන්ට අනුව වුවද, මොවුන් ඕනෑවට වඩා දක්ෂිණාංශික වීමද? එසේ නැත්නම්, ඔවුන්ට අවශ්‍ය තරමට දක්ෂිණාංශික නොවීමද?

සිංහල චිත්‍රපට සමඟ සති අන්ත දෙකක්!

පසුගිය සති අන්තයේදීත්, ඊට දෙසතියකට පෙර සති අන්තයේදීත්, සිංහල චිත්‍රපට දෙකක් නැරඹුවා. නැරඹුවා කියන්නේ සාමාන්‍ය ක්‍රමයට සිනමාහලක අසුන් ගෙන ලොකු තිරයේ නැරඹුවා. ඇමරිකාවේ සිට දෙසතියක් තුළ සිංහල චිත්‍රපට දෙකක් සාමාන්‍ය ක්‍රමයට නරඹන්න ලැබීම සෑහෙන තරම් දුලබ සිදු වීමක්. විශේෂයෙන්ම ඇමරිකාවේ අප ජීවත් වන කලාපයේ. 

පළමුවැන්න "ක්ලැරන්ස්- රිද්ම් ඔෆ් ගිටාර්". එය නැරඹීම පිණිස යාබද ප්‍රාන්තයකට යන්න වුනා. උඩට සහ පහළට කිලෝමීටර නවසීයකට වඩා වැඩියි. චිත්‍රපටයේ කාලය මෙන් හතර ගුණයකට වඩා වැඩි කාලයක් ගමනට ගත වුනා. එපමණ ආවස්ථික පිරිවැයක් දරා, මුළු දවසක්ම වෙන් කර, මේ චිත්‍රපටය නැරඹුවේ එහි ඇතැයි අපේක්ෂා කළ විශේෂත්වයක් නිසා නෙමෙයි. මෙය ඇමරිකාවේ මිඩ්වෙස්ට් කලාපය තුළ සිංහල චිත්‍රපටයක් ප්‍රදර්ශනය කෙරුණු පළමු අවස්ථාව වූ නිසා. වෙනත් කවර හෝ සිංහල චිත්‍රපටයක් ප්‍රදර්ශනය කෙරුණද බොහෝ විට ඔය ගමන යන්න ඉඩ තිබුණා.

දෙවැන්න "වාලම්පුරි හෙවත් හීන හතහමාරක්". එය ප්‍රදර්ශනය කෙරුනේනම් අපේම නගරයේ. මෙය අපේ ප්‍රාන්තය තුළ සිංහල චිත්‍රපටයක් ප්‍රදර්ශනය කෙරුණු මුල්ම අවස්ථාව. පළමුවැන්න සඳහා ප්‍රවේශපත්‍ර මිල දී ගන්නා අවස්ථාව වන විටද දෙවැන්න සංවිධානය වී තිබුණේ නැහැ. එසේ වීනම්, ඒ වෙනුවෙන් එපමණ ආවස්ථික පිරිවැයක් දැරීම ගැන දෙවරක් හිතන්න ඉඩ තිබුණා. 

"ක්ලැරන්ස්- රිද්ම් ඔෆ් ගිටාර්" දර්ශන වාරය ගැන දැන ගන්න ලැබුණේ පේරාදෙණිය ඉංජිනේරු පීඨයේ ආදි ශිෂ්‍යයෙකු වූ අසල්වැසි මිතුරෙක්ගෙන්. පසුව "වාලම්පුරි" ප්‍රදර්ශනය සංවිධානය කළේත් ඔහු විසිනුයි. "ක්ලැරන්ස්" සංවිධානය කර තිබුණේ ඔහුගේ මිතුරෙකු වූ, මා පෙර දැන නොසිටි, පේරාදෙණිය ඉංජිනේරු පීඨයේ වෙනත් ආදි ශිෂ්‍යයෙකු විසින්. 

"ක්ලැරන්ස්" පිළිබඳව අසල්වැසි මිතුරාගෙන් දැනගත් වහාම එහි සංවිධායකවරයා සම්බන්ධ කරගෙන ප්‍රවේශපත්‍ර දෙකක් මිල දී ගැනීමට උත්සාහ කළත්, ඒ වන විටත් ප්‍රවේශපත් සියල්ලම විකිණී අවසන්ව තිබුණා. කෙසේ වුවත්, සැලකිය යුතු ඉල්ලුමක් පැවති බැවින් පොරොත්තු ලේඛණයකට නම් එකතු කර ගෙන දෙවන රංග ශාලාවකද චිත්‍රපටය ප්‍රදර්ශනය කිරීමට සංවිධායකයින් විසින් කටයුතු කළ නිසා අවසානයේදී ප්‍රවේශපත් මිල දී ගැනීමට ඉඩ ලැබුණා. 

අසල්වැසි මිතුරා සමඟ මේ කතාබහ සිදු වූයේ සති අන්තයක පැවති ආප්ප පාටියකදී. ඒ අවස්ථාවේදී "වාලම්පුරි" චිත්‍රපටය ගැනද අප කතා කළා. අපේ නගරයේ "වාලම්පුරි හෙවත් හීන හතහමාරක්" දර්ශන වාරය සංවිධානය වූයේ මේ කතාබහේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙසයි. එය ඉතා කෙටි කලක් තුළ සිදු වුනා. 

ඕස්ට්‍රේලියාව, කැනඩාව, එක්සත් රාජධානිය හා ඉතාලිය වැනි රටවලට සාපේක්ෂව ඇමරිකාවේ විශාල ශ්‍රී ලාංකිකයින් ප්‍රමාණයක් නැහැ. සිටින අයගෙන් වැඩි පිරිසක් සිටින්නේද කැලිෆෝනියා, නිවුයෝර්ක් සහ නිවුජර්සි, ටෙක්සාස්, මේරිලන්ඩ් වැනි ප්‍රාන්ත වලයි. අපේ ප්‍රාන්තයේ සිටින ශ්‍රී ලාංකික සම්භවයක් ඇති පිරිස, දරුවන්ද සමඟ, දෙතුන් සීයකට වඩා වැඩි නැහැ. ඒ තත්ත්වය තුළ වැඩිහිටියන්ට පමණක් නැරඹිය හැකි සිංහල චිත්‍රපටයක් ප්‍රදර්ශනය කිරීමේ අවම පිරිවැය ආවරණය කර ගැනීම සැලකිය යුතු තරම් අභියෝගාත්මක කටයුත්තක්. සංවිධායකවරයා වූ අසල්වැසි මිතුරා මේ අවදානම ගත්තා. 

වෙනත් බොහොමයක් කර්මාන්ත වගේම, ඇමරිකාවේ චිත්‍රපට කර්මාන්තයද තරඟකාරී කර්මාන්තයක්. මේ කර්මාන්තයේ සුපිරි ලාබ නැහැ. ඇතැම් චිත්‍රපට ආදායම් වාර්තා තබන නමුත් තවත් ඒවා පිරිවැය ආවරණය කරන ලාබයක් උපයා දෙන්නේ නැහැ. ඉල්ලුම අනුව සිනමාහල් හිමියන්ගේ ලාබ හෝ පාඩුද තීරණය වෙනවා. වැඩි ඉල්ලුමක් ඇති චිත්‍රපට වල ලාබයෙන් එසේ නොවන ඒවායේ පාඩුවද ආවරණය වන නිසා ඔවුන්ට අවදාමනක් ගත හැකියි. 

ඉල්ලුම පිළිබඳ කිසිම සහතිකයක් නැති සිංහල චිත්‍රපටයක් ප්‍රදර්ශනය කිරීමට ඇමරිකාවේ සිනමාහල් හිමියෙක් යොමු වෙන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, එවැන්නක් සිදු විය හැක්කේ වෙනත් අයෙකු විසින් අවදානම ගන්නේනම් පමණයි. එවැන්නෙකුට දර්ශන වාරයක් සඳහා සිනමා ශාලාවක රඟහලක් කුලියට ගැනීමට සිදු වෙනවා. එසේ කුලියට ගැනීමෙන් පසුව, එම පිරිවැය ආවරණය කර ගැනීම සඳහාම සැලකිය යුතු ආදායමක් අවශ්‍ය වෙනවා. එම මුදලත්, චිත්‍රපටයේ නිෂ්පාදකයින්ට ලබා දිය යුතු මුදලත් සැලකූ විට, ප්‍රායෝගිකව අය කළ හැකි වැඩිම මුදලක් ප්‍රවේශපත්‍රයක් වෙනුවන් අය කළද, ආසන සියල්ලම මෙන් පිරුනේ නැත්නම් වියදම ආවරණය කරගන්න අමාරුයි. 

ඉහත තත්ත්වයන් තුළ, පෙර සඳහන් දර්ශන වාර දෙකම සංවිධානය කර තිබුණේ හැකි අවම පරිමාණ වලින්. එහෙත්, "ක්ලැරන්ස්- රිද්ම් ඔෆ් ගිටාර්" සඳහා විශාල ඉල්ලුමක් පැවති බැවින් අවසානයේදී සිනමාහලේ දෙවන රංග ශාලාවක්ද කුලියට ගෙන පොරොත්තු ලේඛණයේ සිටි ප්‍රේක්ෂකයින්ට අවස්ථාව සැලසීමට සංවිධායකයින් කටයුතු කළා. "වාලම්පුරි හෙවත් හීන හතහමාරක්" සඳහාද තරමක් වැඩි ඉල්ලුමක් පැවති හෙයින් සියල්ලන්ටම අවස්ථාව ලබා දීම පිණිස තරමක් විශාල රංග ශාලාවකට දර්ශන වාරය මාරු කිරීමට සංවිධායකවරයා කටයුතු කළා. 

මේ අයුරින් ඇමරිකාවේ අපේ කලාපය තුළ මුල් වරට සිංහල චිත්‍රපට ප්‍රදර්ශනය කිරීම අනාගතයේදී එවැනි දර්ශන වාර සංවිධානය කිරීමට කැමැත්තක් දක්වන අයට හොඳ පූර්වාදර්ශයක් හා මාර්ගෝපදේශනයක් සපයනවා. එමෙන්ම මේ හරහා ලංකාවේ චිත්‍රපට නිෂ්පාදකයින්ගේ වෙළඳපොළ පරිමාව පුළුල් වෙනවා. 

ඇමරිකාවේ අපේ කලාපයේ ජීවත් වන්නන් විවිධ කාල වකවානු වල ඇමරිකාවට සංක්‍රමණය වූ අයයි. ඒ ඇතැම් අය ලංකාවේ චිත්‍රපට වැනි සංස්කෘතිකාංග ගැන යාවත්කාලීනව සිටියත් සියල්ලන්ම එවැන්නන් නෙමෙයි. ක්ලැරන්ස් විජේවර්ධන එසේ යාවත්කාලීන නොමැති ශ්‍රී ලාංකික ඇමරිකානුවන් අතර පවා නිරන්තරව ජනප්‍රියව සිටින ගායකයෙක්. ඒ නිසාම, "ක්ලැරන්ස්" චිත්‍රපටයට සැලකිය යුතු ඉල්ලුමක් තිබුණා කියා මම හිතනවා. චිත්‍රපටය මගින් ඉලක්ක කර තිබෙන්නේම ක්ලැරන්ස්ගේ ගීත වලට කැමති පිරිසයි.

"ක්ලැරන්ස්- රිද්ම් ඔෆ් ගිටාර්" ගායකයෙකුගේ ජීවන චරිතය මත පදනම් වූ සංගීතමය චිත්‍රපටයක්. පසුගිය කාලයේදී මේ වර්ගයේ හොලිවුඩ් චිත්‍රපට ගණනාවක් හැදුනා. Walk the Line, Nowhere Boy, Love & Mercy වැනි මේ ශෛලියේ චිත්‍රපට කාලයක සිට හැදී තිබුණත්, ඩොලර් මිලියන 900 ඉක්මවා ආදායම් ඉපැයූ Bohemian Rhapsody චිත්‍රපටයෙන් පස්සේ මේ විදිහේ චිත්‍රපට රැල්ලක්ම හැදුනා. Rocketman, Elvis, Whitney Houston: I Wanna Dance with Somebody, Bob Marley: One Love මේවායින් කීපයක්. "ක්ලැරන්ස්- රිද්ම් ඔෆ් ගිටාර්" නමේ ඔය අවසාන නම් දෙකේ ආකෘතිය දකින්න පුළුවන්. 

ක්ලැරන්ස් කියන්නේ අවුරුදු 21ක් වැනි තරුණ වයසකදී තමන්ගේ සිහිනය හඹා යන්න පටන් අරගෙන, ඒ සිහිනය ජය ගැනීමෙන් අනතුරුව, මතකයන් ඉතිරි කර, සාපේක්ෂව අඩු වයසකදී ජීවිතය හැර යන අයෙක්. "ක්ලැරන්ස්- රිද්ම් ඔෆ් ගිටාර්" චිත්‍රපටයේ කතාව ගොඩ නගා තිබෙන්නේ මූන්ස්ටෝන්ස් කණ්ඩායම හදන කාලයේ සිට ක්ලැරන්ස්ගේ විවාහය දක්වා වූ කාලය පදනම් කරගෙනයි. ඒ කියන්නේ 1960 සිට 1972 පමණ දක්වා කාලය. 

මේ කාලයෙන් වැඩි කොටසක් මා ඉපදෙන්න පෙර කාලයක්. ඉතිරි කොටස වුවත්, මට මතක තිබෙන අතීතයක කොටසක් නෙමෙයි. කවදාවත්ම අපේ වර්තමානය නොවූ අතීත යුග අපට දැකිය හැක්කේ ඉතිරිව තිබෙන ඓතිහාසික වාර්තා ඇසුරෙන් පමණයි. "ක්ලැරන්ස්- රිද්ම් ඔෆ් ගිටාර්" වැනි චිත්‍රපටද මේ ගොඩට එකතු වෙනවා. මේ චිත්‍රපට කතාවේ කාලයෙන් පසුව, ක්ලැරන්ස් ජීවත්ව සිටි කාලයක්ද මගේ මතකයේ තිබුණත්, මටත් වඩා වයසින් අඩු අයට ක්ලැරන්ස් කියන්නේ කවදාවත්ම තමන්ගේ වර්තමානය නොවූ අතීතයක්. 

චිත්‍රපටයේ නම "ක්ලැරන්ස්" වුනත්, චිත්‍රපටය පුරාම ඇනස්ලි මාලේවනගේ හෙවනැල්ල වැටී තිබෙනවා. චිත්‍රපටයේ වගේම. මම හිතන විදිහට ඇත්තටමත්, ක්ලැරන්ස්ගේ කතාව කියන්නේ ඇනස්ලි මාලේවන. ක්ලැරන්ස්ගේ ජීවිතයේ මේ යුගය හා අදාළව හොඳම මූලාශ්‍රය ඇනස්ලි මාලේවන වෙන්න පුළුවන්.

නමුත් චිත්‍රපටයේ කතාව ක්ලැරන්ස්ගේ ඇත්ත ජීවිත කතාවම නෙමෙයි. ඇත්ත කතාව මත පදනම්ව හදපු ඇත්තම නොවන කතාවක්. ඒ කතාව හදද්දී චිත්‍රපටයේ වාණිජ සාර්ථකත්වය ගැන වැඩිපුර හිතා ඇති බව පේනවා. මෙය සැබෑ පුද්ගලයින්ගේ ජීවන චරිත මත චිත්‍රපට හෝ වෙනත් කලා කෘති හදද්දී සාමාන්‍යයෙන් සිදු වෙන දෙයක්. අදාළ පාර්ශ්ව වලට ප්‍රශ්නයක් නැත්නම් ඒකේ අවුලක් නැහැ. අවුලක් වෙන්නේ මේ වගේ කලා කෘතියක් තුළින් කවුරු හරි ඇත්ත ඉතිහාසය හොයන්න ගියොත් පමණයි. 

ඓතිහාසික චිත්‍රපටයක් හදද්දී අවශ්‍ය පසුතල හොයා ගන්න එක ලේසි වැඩක් නෙමෙයි. දුරකථන සන්නිවේදන කුළුණක් නැති කන්දක් දැන් ලංකාවේ නැති තරම්. නමුත් තාක්ෂනය විසින් මේ වෙද්දී මේ ප්‍රශ්නයත් විසඳලා තිබෙනවා. රූප රාමුවකින් අනවශ්‍ය කොටසක් ඉවත් කරන එක දැන් ඉතාම සරල වැඩක්. සැබෑ ලෝකය එක්ක සසඳද්දී "ක්ලැරන්ස්" රූප රාමු වල තිබෙන නොගැලපීම්, හිතාමතාම ඒ රූප රාමු සැලසුම් කර තිබෙන විදිහ මිසක් අත් වැරදිම නොවන බවයි පෙනෙන්නේ. 

"ක්ලැරන්ස්" හදලා තියෙන්නේ එක දිගට ක්ලැරන්ස්ගේ ගීත රස විඳලා එයින් වින්දනයක් ලබන්න එන ඉලක්ක ප්‍රේක්ෂක පිරිසක් වෙනුවෙන්. පෝලිමට එන සිංදු ටිකට ගැලපෙන විදිහට කතාවක් කෘතිමව ඔබ්බලා තියෙනවා. ඒ කෘතීම කතාවේ විශ්වාසනීයත්වය පවත්වා ගැනීම සඳහා ඇත්ත සිදු වීම් හෝ ඇත්ත සිදු වීම් මත පදනම් වූ ගොඩ නැගීම් එකතු කරලා තියෙනවා. ඉලක්කයට එතරම් වැදගත් නැති නිසා මූන්ස්ටෝන් බිහි වන කාලයේදී 7 ශ්‍රී කාර් තිබුණද නැද්ද වගේ කරුණු ගැන ඒ තරම් අවධානය යොදවලා නැහැ. 

කතාවේ වැඩි කොටසක පෙන්වන්නේ රත්නපුර නගරය ආශ්‍රිතව සිදු වෙන සිදු වීම්. නමුත් පසුතල වලින් පේන්නේ මහනුවර පැත්ත. චිත්‍රපටයක රූගත කිරීම් අදාළ ප්‍රදේශයේම කරන්න කිසිසේත්ම අවශ්‍ය නැහැ. නමුත් රත්නපුර කියා කියන්නේ ජර්සි ඇඳගෙන ඉන්න පුළුවන් හෝ අවශ්‍ය සීතල පැත්තක් නෙමෙයි. මම හිතන්නේ චිත්‍රපටයට වඩාත් දර්ශනීය පසුතල එකතු කිරීම සඳහා හිතාමතාම කරපු වැඩක්. ක්ලැරන්ස්ගේ බිරිඳගේ ආගමික පසුබිම වෙනස් කරන්න ඇත්තෙත් ඔය හේතුව නිසා වෙන්න ඇති. ක්ලැරන්ස්ට වැඩියෙන්ම කැමැති, චිත්‍රපටයට වැඩියෙන්ම ආකර්ෂණය වීමේ ඉඩක් තිබෙන, ප්‍රේක්ෂක කණ්ඩායමට මේ වෙනස වඩා හොඳින් ගැලපෙනවා වෙන්න පුළුවන්. 

ලංකාවේ වත්මන් නළු නිළියන්ගේ රංගන දක්ෂතා එක්ක සංසන්දනය කරද්දී මෙහි රඟපෑම් ඒ තරම්ම හොඳ මට්ටමක තිබෙනවා කියා කියන්න බැහැ. අඩු වශයෙන් අංග රචනය පැත්තට තව ටිකක් හෝ වැඩි අවධානයක් දුන්නානම් හොඳයි කියලා හිතෙනවා. උදාහරණයක් විදිහට ඉන්ද්‍රානි පෙරේරා කියන්නේ සාමාන්‍ය සම්මත අනුව රූමතියක් නෙමෙයි කියන එක ඇයට කරන අපහාසයක් නෙමෙයි කියලා මම හිතනවා. මෙය අවධාරණය කරමින් ක්ලැරන්ස් මුලින්ම ඉන්ද්‍රානිව දකින මොහොතේ තිගැස්මකට ලක් වන බව චිත්‍රපටයේ පෙන්වනවා. නමුත් එහිදී පෙන්වන ඉන්ද්‍රානිගේ රූපය දකින කෙනෙක් ඒ විදිහට තිගැස්මකට ලක්වෙන්න හේතුවක් නැහැ. 

මගේ මිනුම් අනුවනම්, "ක්ලැරන්ස්" චිත්‍රපටයක් විදිහට ඉතාම සාමාන්‍ය චිත්‍රපටයක්. කිලෝමීටර නවසීයක් පමණ උඩට හා පහළට ගිය එක ගැන පසුතැවිලි වෙන්න තරම් අවුලක් චිත්‍රපටයේ නැහැ. විශේෂයෙන්ම ලොකු බලාපොරොත්තු තියාගෙන ගියේ නැති නිසා. හරියටම ඇත්ත නොවුනත්, ලංකාවේ සංගීත ඉතිහාසයේ එක් කොටසක් ගැන කතාවක් චිත්‍රපටයේ තිබෙනවා. එක දිගට වැලට සිංදු එකින් එක යන නිසා ඒවා සම්බන්ධ කරන කතාව ගැන ලොකුවට නොහිතා සිංදු ටික රස විඳින්න පුළුවන්. ඒ හැරෙන්න චිත්‍රපටය බලලා ගෙදර ආවට පස්සේ ඉතිරි වෙන දෙයක්නම් නැහැ. 

මේ චිත්‍රපටය පුරෝගාමී වැඩක් කියන එකත් අමතක කරන්න බැහැ. වැඩේ පුරෝගාමී වැඩක් වෙන්නේ ලංකාවට තමයි. එය සිදු වෙන්නේ හොලිවුඩ් රැල්ල අනුකරණය කිරීමක් ලෙස වුවත්, මෙය මේ ශෛලියේ පළමු සිංහල චිත්‍රපටය. පෙනෙන විදිහට දැන් මේ ශෛලියේ තවත් සිංහල චිත්‍රපට හැදෙමින් තිබෙනවා. ඒ වගේම, චිත්‍රපටයක සාර්ථකත්වය පිළිබඳ හොඳම නිර්ණායකය වෙන්නේ එයට තිබෙන ප්‍රේක්ෂක ඉල්ලුම. ඒ අතින් මෙය සාර්ථක චිත්‍රපටයක්.

චිත්‍රපටයක් බලන ප්‍රේක්ෂකයින්ගෙන් සැලකිය යුතු පිරිසකට අවශ්‍ය වන්නේ පැය දෙකහමාරක පමණ කාලයක් තමන්ගේ දෛනික ජීවිතයේ බරින් නිදහස්ව විනෝදයක් ලබන්න මිසක් අපි වගේ ගෙදර ගියාට පස්සෙත් ඒ ගැන හිත හිත තවත් බරක් එකතු කර ගන්න නෙමෙයි. සංක්‍රමණික ප්‍රජාව අතරින් වැඩි දෙනෙකු බලාපොරොත්තු වෙන්නේත් මේ විදිහේ විනෝදයක්. ඒ වැඩේට "ක්ලැරන්ස්" චිත්‍රපට ගැලපෙනවා. 

"ක්ලැරන්ස්" බලන්න යද්දී කුමක් හෝ සිංහල චිත්‍රපටයක් බැලීමේ ආශ්වාදය මිසක් එයින් එහාට දෙයක් පිළිබඳ බලාපොරොත්තුවක් නොතිබුණත්, "වාලම්පුරි" බලන්න ගියේනම් ඊට වඩා දෙයක් බලාපොරොත්තුවෙන්. ඊට හේතුව කලින් බලලා තිබුණු "කූඹියෝ". "වාලම්පුරි" ගැන පසුව වෙනම සටහනක කතා කරමු.

රන් සම්මත මිථ්‍යාව

ආර්ථික විද්‍යාවේ ප්‍රධාන ධාරාව කියා කියන්නේ එම විෂයයෙහි බොහෝ දෙනෙකුගේ පිළිගැනීමට ලක්ව ඇති සහ කාලයේ පරීක්ෂාව සමත් වූ ප්‍රවාද හා එම ප්‍රවාද මත පදනම්ව ගන්නා ප්‍රායෝගික ක්‍රියාමාර්ග කොටසයි. මෙම ප්‍රවාද මෙන්ම ප්‍රවාද මත පදනම්ව ගන්නා ප්‍රායෝගික ක්‍රියාමාර්ගද නිරන්තරයෙන් නැවත නැවත පරීක්ෂාවට ලක් වෙනවා. එහිදී ඇතැම් ප්‍රවාද හා ක්‍රියාමාර්ග අභියෝගයට ලක් වෙනවා. එසේ නැත්නම් අලුත් ප්‍රවාද වලින් විස්ථාපනය වෙනවා. මෙය ඕනෑම විද්‍යාවකට පොදු දෙයක්.  දැනුම අභියෝගයට ලක් නොවේනම්, වෙනස් නොවේනම් එය ආගමක් මිසක් විද්‍යාවක් වන්නේ නැහැ.

මේ ක්‍රියාවලිය තුළ, කිසියම් නිශ්චිත මොහොතක, කිසියම් නිශ්චිත කරුණක් අරභයා, ප්‍රධාන ධාරාව තුළ පුළුල් එකඟතාවයක් නැති වෙන්න පුළුවන්. එසේ වෙන්නේ ඒ වන විට පුළුල් ලෙස පිළිගත් අදහසක් අභියෝගයට ලක් වන අවස්ථා වලදීයි. නමුත් කෙටිකාලීනව පවතින මෙවැනි සම්ප්‍රේෂනීය තත්ත්වයන් අවසාන වශයෙන් බොහෝ විට පුළුල් එකඟතාවයකින් අවසන් වෙනවා. සාමාන්‍යයෙන් එසේ නොවන්නේ දේශපාලනික පදනමක් ඇති නොඑකඟතා පමණයි.

වඩා නිවැරදි, අලුත් අදහසකට හෝ ප්‍රවාදයකට පැරණි සම්මතය බැහැර කර ප්‍රධාන ධාරාව තුළ ස්ථාපිත වීම සඳහා යම් කාලයක් ගත විය හැකි නිසා, ප්‍රධාන ධාරාවේ පිළිගැනීමට ලක්ව නොතිබුණු පමණින් යම් අදහසක් බැහැර කරන්න බැහැ. නමුත් මේ කරුණ සාමාන්‍යයෙන් අදාළ වන්නේ අලුත් අදහස් වලට මිසක් කාලයේ පරීක්ෂාව අසමත් වී ප්‍රධාන ධාරාව තුළ ප්‍රතික්ෂේප වූ අදහස් වලට නෙමෙයි. එහෙත් එසේ කාලයකට පෙර පරීක්ෂා කොට බැහැර කරනු ලැබූ අදහස් හා ක්‍රියාමාර්ග ඒ ගැන නොදන්නා පිරිස් වෙත අලුත් අදහස් ලෙස ඉදිරිපත් කරන අයත් දකින්න පුළුවන්. 

රන් සම්මත ක්‍රමය කාලයකට පෙර පරිණාමීය ක්‍රියාවලිය තුළ විස්ථාපනය වී ගිය ක්‍රමයක්. මෙවැනි වෙනසක් සිදු වන හැම විටෙකම සිදු වන අලුත් වෙනස තේරුම් ගැනීමට අසමත් වන හෝ පිළිගැනීමට මැලි වන යම් පිරිසක් ඉතිරි වෙනවා. එය සාමාන්‍ය තත්ත්වයක්. 

රන් සම්මත ක්‍රමය තුල සිදු වූයේ කඩදාසි මුදල් වල වටිනාකම රන් මගින් තහවුරු කිරීමයි. මෙවැන්නක් සිදු කළ යුතු වූයේ අදාළ කාලයේදී කඩදාසි මුදල් වර්ග පිළිබඳව පුළුල් විශ්වාසයක් ගොඩ නැගී නොතිබුණු නිසා. රන් පිළිබඳව ඒ වන විට එවැනි විශ්වාසයක් ගොඩ නැගී තිබුණා. එහෙත්, පසුකාලීනව, කඩදාසි මුදල් වර්ග විසින්ද රන් වලට තිබුණු ආකාරයේම විශ්වාසයක් ගොඩ නගා ගැනීමට සමත් වුනා. ගඟෙන් එතෙර වීමෙන් පසුව තවදුරටත් ඔරුව කරේ තියාගෙන යන්න අවශ්‍ය වුනේ නැහැ. 

මුදල් විසින් ඉටු කරන ප්‍රධාන කාර්යයන් දෙකක් වන්නේ ගෙවුම් උපකරණයක් වීම සහ වත්කමක් වීමයි. සියවස් ගණනාවකට පෙර, අද මෙන්, සංකීර්ණ මූල්‍ය වත්කම් වර්ග රාශියක් නිර්මාණය වී තිබුණේ නැහැ. මූල්‍ය වත්කම් වූයේ ස්වභාවයේ පැවති රන්, රිදී, මුතු, මැණික් වැනි දේවල්. ස්වභාවික ආකර්ෂණය සහ දුලබ බව හේතුවෙන් මෙවැනි දේවල් වලට වටිනාකමක් ලැබුණා. ඒ වටිනාකම ලැබුණේ ගනුදෙනු කිරීමේ හැකියාව නිසා නෙමෙයි. 

මේ අතරින් රන් හා රිදී වල විශේෂත්වය වූයේ ඒවා සම්මතකරණය කළ හැකි වීමයි. සරලව කියනවානම්, එක සමාන කාසි ලෙස නැවත සකස් කළ හැකි වීමයි. ගෙවුම් උපකරණයක් ලෙස ප්‍රයෝජනයට ගත හැක්කේ සම්මතකරණය කළ හැකි හෝ ස්වභාවයෙන්ම ඒ ලක්ෂණය ඇති දෙයක්. ස්වභාවයෙන්ම මේ ලක්ෂණය තිබෙන කවඩි වැනි දේවල් මෙන්ම, සම්මතකරණය කර සකස් කර ගත් විවිධ ගල් වර්ග, තේ කොළ ගඩොල් ආදියද විවිධ සමාජ වල ගෙවුම් උපකරණ බවට පත් වුනා. එවැනි සමාජ තුළ, කවඩි වැනි දේවල් වලට ගනුදෙනු කිරීමේ හැකියාව නිසාම වටිනාමක් ලැබුණා. ගනුදෙනු සඳහා යොදා නොගත්තේනම් එවැනි වටිනාමක් කවඩි වලට ලැබෙන්නේ නැහැ. 

ගෙවුම් උපකරණ සේ භාවිතා වූ අනෙකුත් විකල්ප වලට සාපේක්ෂව රන් හා රිදී වලට තිබුණු විශේෂ වාසිය වූයේ එවැනි ලෝහ වටිනා වත්කමක් ලෙස මෙන්ම ගෙවුම් උපකරණයක්ද ලෙස ද්විත්ව කාර්යයක් එක වර ඉටු කිරීමයි. ගෙවුම් උපකරණයක් සේ භාවිතා නොකළද රන් හා රිදී වලට වටිනාකමක් තිබුණා. 

කඩදාසි මුදල් වලට, ගනුදෙනු සඳහා භාවිතා නොකරන්නේනම්, රන් හා රිදී වලට මෙන් වත්කමක් වීමේ හැකියාවක් නැහැ. වත්කමක් විය හැක්කේ ගනුදෙනු සඳහා භාවිතා කිරීමේ හැකියාව නිසාම පමණයි. රන් හා රිදී මෙන්, වත්කමක් ලෙස කඩදාසි මුදල් එකතු කිරීම සාමාන්‍යයෙන් සිදු නොවන දෙයක්. ඒ සඳහා, මේ වෙද්දී කඩදාසි මුදල් වල ව්‍යුත්පන්න ලෙස විවිධ මූල්‍ය වත්කම් වර්ග ගණනාවක් වැඩි දියුණු වී තිබෙනවා. 

රන් වැනි වටිනා ලෝහ ෆියට් මුදල් හා සසඳන්නේනම්, අපට රන් වැනි ලෝහයකින් සිදු කෙරුණු ද්විත්ව කාර්ය භාරය විසංයෝජනය කරන්නට සිදු වෙනවා. රන් වත්කමක් සේ සලකන්නේනම්, අප විසින් කළ යුත්තේ රන් වල ප්‍රතිලාභ වෙනත් මූල්‍ය වත්කම් වල ප්‍රතිලාභ හා සැසඳීමයි. 

මෙම සංසන්දනය මගේ පෙර ලිපියක සිදු කර තිබෙනවා. 2025 ජූලි 15 දින පළ කළ "රන් කියන්නේ හොඳ ආයෝජනයක්ද?" ලිපියෙහි විස්තර කර ඇති පරිදි, 1975-2024 කාලය තුළ, ඇමරිකන් ඩොලරයට සාපේක්ෂව රන් මිල වසරකට 5.42%ක සාමාන්‍ය වේගයකින් ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. ඒ අනුව, යම් කිසිවකු අදාළ කාලය තුළ ඇමරිකන් ඩොලර් නෝට්ටු ළඟ තබාගෙන සිටියේනම්, එම ඩොලර් නෝට්ටු වල වටිනාකම වසරකට 5.42% බැගින් ක්ෂය වෙනවා. බොහෝ දෙනෙකු ෆියට් මුදල් හා රන් සංසන්දනය කරන්නේ මෙම පදනමින්. 

එහෙත් ඉහත සංසන්දනය නිවැරදි නොවන්නේ වත්කමක් ලෙස ඩොලර් නෝට්ටු ළඟ තබා ගැනීම සාමාන්‍ය තත්ත්වයක් නොවන නිසා. ඩොලර් නෝට්ටු භාවිතා කරන්නේ ගෙවුම් උපකරණයක් ලෙස පමණයි. ගෙවුම් උපකරණයක් හැකි වහාම ගනුදෙනුවක් වෙනුවෙන් යොදා ගනු මිස එක දිගට ළඟ තබා ගෙන ඉන්නේ නැහැ. වත්මන් සන්දර්භයෙහි ගනුදෙනු සඳහා වුවද වැඩි වශයෙන්ම භාවිතා වන්නේ ඩොලර් නෝට්ටු වල ව්‍යුත්පන්න වන බැංකු ගිණුම් මිස ඩොලර් නෝට්ටු නෙමෙයි.

වත්කම් සංසන්දනයක් කරන්නේනම්, ඩොලර් නෝට්ටු වල ව්‍යුත්පන්නයක් සේ සැලකිය හැකි, වසර 10 භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර වලින් 6.05%ක සාමාන්‍ය ප්‍රතිලාභයක් ලබා ගත හැකියි. මෙය රන් වල ප්‍රතිලාභයට වඩා වැඩි ප්‍රතිලාභයක්. ඊට අමතරව, 12% ඉක්මවන සාමාන්‍ය වාර්ෂික ප්‍රතිලාභයක් ලබා ගත හැකි කොටස් වෙළඳපොළ විකල්පය වැනි විකල්පද තිබෙනවා. එවැනි විකල්ප වලට සාපේක්ෂව රන් කියන්නේ පැහැදිලිවම නරක ආයෝජනයක්. 

ඉහත ලිපියෙහි සංසන්දනය කර ඇත්තේ ඇමරිකාවේ ඇති විකල්පයි. 2025 ජූලි 16 දින පළ කළ "ලංකාවේ කළ හැකි මූල්‍ය ආයෝජන" ලිපියෙහි මෙම සංසන්දනය ලංකාව සඳහාද සිදු කර තිබෙනවා. 1989-2024 කාලයේ ලංකාවේ සාමාන්‍ය උද්ධමනය වූ 9.65% සැලකූ විට, රන් වල ආයෝජනය කිරීම මගින් උද්ධමනයේ හානිය වළකන 10.85%ක සාමාන්‍ය ප්‍රතිලාභයක් ලබා ගැනීමේ හැකියාව තිබුණා. එහෙත්, සාමාන්‍ය භාණ්ඩාගාර බිල්පත් පොලිය වූ 12.95% එම ප්‍රතිලාභය ඉක්මවනවා. කොටස් වෙළඳපොළ සාමාන්‍ය වාර්ෂික ප්‍රතිලාභ 20% ද ඉක්මවනවා. ඉතා පැහැදිලිවම, ඇමරිකාව තුළ මෙන්ම ලංකාව තුළද, රන් හොඳ මූල්‍ය වත්කමක් වී නැහැ. එමෙන්ම උද්ධමනය නිසා මුදලේ වටිනාකම අඩු වෙනවා කියන එකත් අර්ධ සත්‍යයක් පමණයි. එසේ වන්නේ යම් කිසිවෙකු මුදල් ආයෝජනය නොකර නෝට්ටු මිටි ගොඩ ගසා ගෙන සිටියහොත් පමණයි.

වත්කම් සේ සලකන්නේනම් මුදල් වලට විකල්ප ගණනාවක් තිබෙනවා. මුදල් වල ප්‍රධානම කාර්ය භාරය වනුයේ ගෙවුම් උපකරණයක් ලෙස කටයුතු කිරීමයි. හොඳ ගෙවුම් උපකරණයක් සේ සැලකිය හැක්කේ වටිනාකම වෙනස්වීම වඩා නිවැරදිව පුරෝකථනය කළ හැකි වත්කමක්. වටිනාකම වෙනස්වීම නිවැරදිව පුරෝකථනය කළ හැකිනම්, දිගුකාලීනව වටිනාකම ක්ෂය වීම බරපතල ප්‍රශ්නයක් වන්නේ නැහැ. ඊට හේතුව ආයෝජනය කිරීම මගින් එසේ ක්ෂය වන වටිනාකම ප්‍රතිපූරණය කරගත හැකි වීමයි.

උදාහරණයක් ලෙස ඇමරිකාව ඇතුළු බොහෝ බටහිර රටවල මහ බැංකු ජනතාවට පොරොන්දු වී තිබෙන්නේ දිගුකාලීනව උද්ධමනය 2% මට්ටමේ තබා ගන්නා බවටයි. ලංකාවේ මෙම අගය 5%ක්. ඇත්ත වශයෙන්ම වැදගත් වන්නේ මෙම අගය 2% ද නැත්නම් 5% ද යන්න නෙමෙයි. දිගුකාලීනව උද්ධමනය ඇත්තටම මේ පොරොන්දු මට්ටම ආසන්නයේ තිබෙනවාද කියන එකයි.

අපේක්ෂිත උද්ධමනය 2% වුනත්, 5% වුනත්, එම අගය නිශ්චිතව දන්නවානම් පුද්ගලයෙකුට අපහසුවක් නොමැතිව අනාගතය සැලසුම් කරගන්න පුළුවන්. උදාහරණයක් ලෙස දිගුකාලීන බැඳුම්කරයක ආයෝජනය කිරීම මගින් උද්ධමනයේ අවදානම පහසුවෙන්ම ඉවත් කර ගන්න පුළුවන්. ඒ නිසා, වැදගත් වන්නේ ඉලක්කය කීය වුනත්, මහ බැංකුව විසින් එම ඉලක්කය පවත්වා ගන්නේද යන්නයි. එය එසේ සිදුවන තරමට මුදලක් පිළිබඳ විශ්වාසය වැඩි දියුණු වෙනවා.

උද්ධමනය ස්ථාවර මට්ටමක පවත්වා ගැනීම සඳහා මුදල් ඉල්ලුම හා මුදල් සැපයුම නිසි පරිදි ගැලපිය යුතුයි. පෙර ලිපියේ විස්තර කළ පරිදි, මුදල් ඉල්ලුම පාලනය කිරීම පහසු නැහැ. මුදල් සැපයුම වුවද මුළුමනින්ම මහ බැංකුවක පාලනය යටතේ ඇති දෙයක් නෙමෙයි. මහ බැංකුවකට කළ හැක්කේ නියාමනය මගින් මුදල් ඉල්ලුම හා මුදල් සැපයුම අතර තුලනයට බලපෑමක් කිරීමයි. එය අසීරු කාර්යයක් වුවත්, ලෝකයේ මහ බැංකු විසින් පසුගිය දශක ගණනාවක් පුරාම සාර්ථක ලෙස මේ කාර්යය ඉටු කර තිබෙනවා. 

රන් සම්මත ක්‍රමයකදී සිදු වන්නේ මේ තුලනය කිසිවෙකුගේ පාලනයට යටත් නැති "රන් දෙවියාට" භාර දීමයි. මුදල් ඉල්ලුමට වඩා රන් සැපයුම වැඩි වූ 1500-1650 අතර කාලයේදී මෙය අනපේක්ෂිත උද්ධමනයකට හේතු වුනා. අපේක්ෂිත උද්ධමනයකදී මෙන් නොව අනපේක්ෂිත උද්ධමනයකදී වත්කම් හානි වීමක් සිදු වෙනවා. එහෙත්, මේ වන විට රන් සැපයුම වැඩි වන්නේ මුදල් ඉල්ලුම වැඩි වන වේගයට වඩා අඩුවෙන් නිසා රන් සම්මතයක දිගුකාලීන ප්‍රතිඵලය අවධමනයයි. මෙහිදී අවධමනයට වඩා විශාල ප්‍රශ්නයක් වන්නේ වටිනාකම වෙනස් වීමෙහි සිදු වන විශාල විචලනයයි. එමෙන්ම අවධමනය වාසියක් වන්නේ එය අනපේක්ෂිතව සිදු වන්නේනම් පමණයි. 

මුදල් ඉල්ලුම කෙටිකාලීනව විශාල ලෙස විචලනය වෙනවා. නියාමකයෙකුට සක්‍රිය ලෙස මැදිහත් වී මේ විචලනයන් සීමා කළ හැකියි. එහෙත් "රන් දෙවියා" විසින් එවැනි සක්‍රිය මැදිහත්වීමක් නොකරන නිසා වත්මන් සන්දර්භයේදී රන් සම්මතයක් පවත්වා ගතහොත් සිදු වන්නේ මුදලේ වටිනාකම කෙටිකාලීනව විශාල ලෙස විචලනය වීමයි. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, දිගුකාලීනව අවධමනයක් පවතින තත්ත්වයක් යටතේ වුවද, කෙටිකාලීනව උද්ධමනය විශාල ලෙස ඉහළ යාම නොවැලැක්විය හැකියි.

මේ සමඟ පළ කෙරෙන රූප සටහනෙහි පෙන්වා දී ඇත්තේ පසුගිය වසර දහයක පමණ කාලය තුළ ඇමරිකන් ඩොලරය මත පදනම් වූ උද්ධමනය සහ රන් මත පදනම් වූ උද්ධමනය වෙනස් වී ඇති ආකාරයයි. සාමාන්‍ය අගයක් ලෙස ඩොලර් උද්ධමනය 3.3%ක් වන අතර, රන් උද්ධමනය -4.4%ක් හෙවත් 4.4%ක අවධමනයක්. නමුත් මුදලක් හා අදාළව වඩා වැදගත් වන්නේ එහි ස්ථාවරත්වයයි. එනම් විචලනයන් අඩු වීමයි.

මෙම වසර දහයක කාලය සැලකුවොත් ඩොලර් උද්ධමනය වන 3.3% පොරොන්දු මට්ටම වූ 2.0%ට වඩා තරමක් වැඩියි. ඊට ප්‍රධානම හේතුව වසංගත සමයේදී එම අගය 10.1% දක්වා ඉහළ යාමයි. කෙසේ වුවද, වසංගත අවස්ථාව මුදල් ඉල්ලුම අනපේක්ෂිත ලෙස එක වර විශාල ලෙස පහත වැටුණු දුලබ අවස්ථාවක්. එවැනි දුලබ අවස්ථාකදී නියාමනය මගින් විචලනය සීමා කර ගැනීම බොහෝ අසීරු කාර්යයක්. එසේ වුවද, ඉතා කෙටි කලකින් උද්ධමනය නැවත ඉලක්ක සීමාව දක්වා පහත හෙළා ගැනීමට ඇමරිකාවේ මහ බැංකුව සමත් වුනා.

ලංකාව සැලකුවද, පෙර සිදු කළ ප්‍රතිපත්ති වැරදි වලට වසංගතයේ කම්පනය එකතු වීම නිසා උද්ධමනය 70% දක්වා ඉහළ ගියද, කෙටි කලකින් නැවතත් උද්ධමනය ඉලක්ක මට්ටම ආසන්නයට පහත හෙළා ගැනීමට මහ බැංකුව සමත් වීමෙන් පෙනී යන්නේ මහ බැංකු ක්‍රමයේ සාර්ථකත්වයයි. අවධමනයේ අහිතකර ප්‍රතිඵල නොසලකා හැරියද, ප්‍රස්ථාරයේ පෙනෙන ආකාරයේ මිල විචලනයන් සමඟ ආර්ථික තීරණ ගැනීම පහසු නොවන බව පැහැදිලිව තේරුම් යා යුතු කරුණක්. ඇමරිකාවේ භාණ්ඩ මිල තීරණය වූයේ ඩොලර් වලින් නොව රන් වටිනාකම අනුවනම්, පසු ගිය වසර දහයක කාලයේදී ඇමරිකාවේ උද්ධමනය 17.5% සිට -29.1% දක්වා විචලනය වෙනවා.

ඇත්ත වශයෙන්ම රන් සම්මත කාලයේදී වුවද, දැන් මෙන්ම, මුදල් අධිකාරයක් විසින් රන් සැපයුමෙන් ස්වායත්තව මුදල් සැපයුම නියාමනය කළා. එම කාලයේදී මේ ප්‍රස්ථාරයේ දැකිය හැකි තරමේ මිල විචලනයන් දැකිය හැකි නොවූයේ ඒ නිසා. උදාහරණයක් ලෙස ලංකාවේ ව්‍යවහාර මුදල් මණ්ඩලය ආරම්භ කිරීමෙන් පසුව, තබා ගත් රිදී ප්‍රමාණය මෙන් දෙගුණයක් දක්වා මුදල් නිකුත් කිරීමේ හැකියාවක් එම මණ්ඩලයට තිබුණා. පසුව මෙම ප්‍රමාණය තුන් ගුණයක් දක්වා වැඩි කරනු ලැබුවා. ඉන්දියාවේ හා ඇමරිකාවේ තිබුණේද මෙවැනි තත්ත්වයක්. සියලුම දෙනා රිදී (ඇමරිකාවේනම් රන්) ඉල්ලා සිටියේනම් ලබා දීමේ හැකියාවක් ඒ කාලයේදී වුවද අදාළ බලාධිකාරයන්ට තිබුණේ නැහැ.

වෙනත් විදිහකින් කිවහොත්, රන් සම්මතය බොහෝ දුරට නමට තිබුණු එකක්. ඒ හරහා සිදු වූයේ අදාළ මුදල පිළිබඳව විශ්වාසය ගොඩ නැගීමයි. රන් නොමැතිව එම විශ්වාසය ගොඩ නැගිය හැකිනම්, තව දුරටත් රන් සම්මතයක අවශ්‍යතාවයක් නැහැ. නූතන මහ බැංකුවක් විසින් මේ විශ්වාසය ගොඩ නැගීම සිදු කරන්නේ කලින් දැනුම් දී ඇති කවර හෝ නිශ්චිත මට්ටමක උද්ධමනය කාලයක් පවත්වා ගැනීම මගිනුයි. එම මට්ටම මහ බැංකුවකට එසේ ස්ථාවරව පවත්වා ගත හැකි මට්ටමක් විය යුතුයි.

වසංගත සමයේදී ඇමරිකාවේ උද්ධමනය 10% මට්ටම දක්වා ඉහළ ගියේ එවැනි විශාල ඉල්ලුම් කම්පනයකට මුහුණ දෙමින් උද්ධමනය 2% මට්ටමේ පවත්වා ගැනීම නොකළ හැක්කක් වූ නිසා. ඉලක්කය 5% වැනි ඉහළ අගයක් වීනම්, ඇතැම් විට මෙය කළ හැකිව තිබුණා. ලංකාව වැනි රටකට 2% මට්ටම යනු පවත්වා ගත නොහැකි තරම් පහළ මට්ටමක්. එවැනි පහළ මට්ටමක් ඉලක්ක කළහොත්, සුළු කම්පනයක් නිසා වුවද මහ බැංකුවේ පාලනය ගිලිහී යන්න පුළුවන්. ඒ ඇයි කියා පෙර ලිපියක විස්තර කර තිබෙනවා. මහ බැංකුව විශ්වාස කරන පරිදි 5% මට්ටම එසේ දිගුකාලීනව පවත්වා ගත හැකි මට්ටමක්. එහෙත් මහ බැංකුව විසින් කාලයේ පරීක්ෂණය සමත් වී මෙය තහවුරු කළ යුතුයි.

මා හිතන්නේ මේ වන විට මෙම ලිපි මාලාව හරහා කාලයේ පරීක්ෂාව අසමත්ව කලකට පෙර අත හැර දමනු ලැබූ රන් සම්මත ක්‍රමය හෝ නිදහස් බැංකු ක්‍රමය මහ බැංකු ක්‍රමයට විකල්පයක් නොවන්නේ ඇයි යන්න ප්‍රමාණවත් ලෙස විස්තර කර ඇති බවයි. රන් සම්මත ක්‍රමයේ ප්‍රශ්නය මිල මට්ටම විශාල ලෙස විචලනය වීමයි. ඇතැම් අය ෆියට් මුදල් වල වටිනාකම අඩු වීම සැලකිල්ලට ගෙන ඉදිරිපත් කරන තර්කය වැරදි තර්කයක් බවද මෙම ලිපි මාලාව තුළ කරුණු සහගතව පෙන්වා දී තිබෙනවා.

නිදහස් බැංකු ක්‍රමය හා අදාළව නැවත කෙටියෙන් කිව හැක්කේ දැනට වුවද මුදල් සැපයුමෙන් ලොකු කොටස තීරණය කරන්නේ වාණිජ බැංකු විසින් මිස මහ බැංකුව විසින් නොවන බවයි. ඒ නිසා, නිදහස් බැංකු ක්‍රමයක් මගින් කළ හැකි එකම වෙනස මහ බැංකුව විසින් සිදු කරන නියාමනය ඉවත් කිරීමයි. එහි ප්‍රතිඵලය වනු ඇත්තේද නියාමනයක් නොමැති මිල මට්ටම විශාල ලෙස විචලනය වීමයි.

මෙහි විස්තරාත්මකව සාකච්ඡා කර නොමැති තවත් කරුණක් වන්නේ මහ බැංකු ක්‍රමය තුළම ඇතැම් රටවල අධි උද්ධමන තත්ත්වයන් ඇති වීමයි. එහෙත්, එවැනි සෑම අවස්ථාවක මෙන්ම එසේ සිදු වී තිබෙන්නේ මහ බැංකු ස්වාධීනත්වය නැති වී රජයේ අයවැය හිඟය පියවීමේ අරමුණින් සල්ලි අච්චු ගැසීම නිසා මිස මහ බැංකු ක්‍රමයේ වරදකින් නෙමෙයි. මෙවැනි තත්ත්වයන් රන් සම්මත ක්‍රමය තුළද සිදු වුනා. රන් සම්මත පැවති රටවල් බොහොමයකද, රජයට අරමුදල් අවශ්‍ය වූ විට සිදු වූයේ පැවති රන් සම්මතය නොසලකා හරිමින් සල්ලි අච්චු ගැසීමයි. මූල්‍ය විනයක් නොමැති වීමේ ප්‍රශ්නයට මහ බැංකු ක්‍රමය විසඳුමක් නොවනවාක් මෙන්ම, රන් සම්මත ක්‍රමයද විසඳුමක් නෙමෙයි. 

මෙම ලිපිය ඇතුළු ලිපි මාලාවේ ලිපි පහම එකට කියවිය යුතු ලිපි පහක්. මේ ලිපි වලට එක් කර තිබෙන්නේ අනිවාර්යයෙන්ම එකට කිව යුතු කරුණු පමණයි. ලිපි මාලාව ලිවුවේ මේ මොහොත වෙනුවෙන් නෙමෙයි. ප්‍රශ්න, ප්‍රතිවාද හෝ විවේචන ඇත්නම් පිළිතුරු දිය හැකියි.

මහ බැංකුවක කාර්ය භාරය

මෙම ලිපි මාලාවෙහි පෙර ලිපි තුනෙහි විස්තර කළ වැදගත් කරුණු කිහිපයක් සාරාංශගත කළහොත්, පළමුව, මුදල් සැපයුම, ඉතා පැහැදිලි ලෙසම, උද්ධමනය හෝ අවධමනය කෙරෙහි බලපාන නමුත් එම සම්බන්ධය නිශ්චිත ගණිතමය සම්බන්ධයක් ලෙස ඉදිරිපත් කිරීම සියයට සියයක්ම සාර්ථක කාර්යයක් නෙමෙයි. මේ සම්බන්ධය ආකෘතිගත කිරීම පිණිස කාලයක් තිස්සේ මුදල් ප්‍රමාණ සමීකරණය ප්‍රචලිතව උපයෝගී කරගෙන ඇති නමුත් ප්‍රායෝගිකව එහි සීමාවන් ගණනාවක් තිබෙනවා.

දෙවනුව, මුදල් සැපයුම යන සංකල්පය ප්‍රායෝගිකව අර්ථදැක්වීම එන්න එන්නම වඩා අසීරු වෙමින් තිබෙනවා. ඊට හේතුව, ගෙවීම් සිදු කරන ක්‍රමවේදයන්හි මෑතකාලීනව වේගවත් පරිවර්තනයන් සිදු වී තිබීමයි. මේ තත්ත්වය තුළ ඉහත සම්බන්ධය තවත් දුර්වල වී තිබෙනවා. ජාත්‍යන්තර ගනුදෙනු ඉහළ යාම මේ තත්ත්වය තවත් සංකීර්ණ කර තිබෙනවා.

තෙවනුව, මුදල් සැපයුම කෙරෙහි මහ බැංකුවේ සෘජු බලපෑම කාලයත් සමඟ ක්‍රමක්‍රමයෙන් ක්ෂය වෙමින් පවතිනවා. වත්මන් සන්දර්භයෙහි මුදල් සැපයුම බොහෝ දුරට තීරණය වන්නේ මහ බැංකුවෙන් බැහැර වෙළඳපොළ තුළයි.  

පහත තිබෙන්නේ පසුගිය (2024) වසර අවසානයේදී ලංකාවේ පුළුල් මුදල් සැපයුමෙහි (M2b) සංයුතියයි. ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව විසින් උද්ධමනය පාලනය කිරීම පිණිස ඉලක්ක කිරීමට උත්සාහ කරන මුදල් සැපයුම පිළිබඳ නිර්ණායකය වන්නේද, නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ විචලනයන් හා වැඩිම සම්බන්ධයක් පෙන්වන්නේද මෙම M2b පුළුල් මුදල් සැපයුමයි. සියලුම අගයන් රුපියල් බිලියන වලින්.

ව්‍යවහාර මුදල් - 1,051.3 (7.3%)

ජංගම ගිණුම් තැන්පතු - 874.5 (6.1%)

ඉතිරි කිරීමේ ගිණුම් හා ස්ථිර තැන්පතු - 12,396.1 (86.6%)

එකතුව - 14,321.7 (100.0%)

වත්මන් සන්දර්භයේදී මේ ඕනෑම වර්ගයක මුදල් ගනුදෙනු සඳහා භාවිතා කළ හැකියි. මෙම මුදල් වර්ග අතරින් මහ බැංකුවට ඒකාධිකාරයක් තිබෙන්නේත්, මහ බැංකුව විසින් සෘජුව නිකුත් කර තිබෙන්නේත්, ව්‍යවහාර මුදල් පමණයි. එහෙත් එම ප්‍රමාණය පුළුල් මුදල් සැපයුමෙන් 7.3%ක් පමණයි. මුදල් සැපයුමෙන් 92.7%ක්ම ගොඩ නැගී තිබෙන්නේ බැංකු පද්ධතිය හා ඔවුන්ගේ පාරිභෝගිකයින් අතර සිදු වන අන්තර්ක්‍රියා වලින්. 

ලෝකයේ බොහෝ රටවල මෙන්ම ඇමරිකාව තුළද ව්‍යවහාර මුදල් භාවිතය බෙහෙවින්ම අඩු වී ඇතත්, ඩොලර් නෝට්ටු ලෝකය පුරාම ගනුදෙනු සඳහා භාවිතා කෙරෙන බැවින්, ලංකාවට සාපේක්ෂව ඇමරිකාවේ මෙම අනුපාතය තරමක් වැඩියි. ව්‍යවහාර මුදල් ප්‍රමාණය (2024 අවසානයේදී) ඇමරිකාවේ M1 මුදල් සැපයුමෙන් 12.8%ක් වූ අතර, M2 මුදල් සැපයුමෙන් 10.9%ක්ව පැවතුණා.

චීනය මේ වන විට ව්‍යවහාර මුදල් භාවිතයෙන් බොහෝ දුරට ඈත්ව සිටින රටක්. එරට ඉහත අනුපාතය 4.1%ක් පමණයි. ව්‍යවහාර මුදල් භාවිතයෙන් මුළුමනින්ම මෙන් ඈත් වී ඇති ස්වීඩනයේ මෙම අනුපාතය 1.1%ක් පමණයි. තවමත් ව්‍යවහාර මුදල් ගණුදෙනු වැඩිපුර සිදු වන ඉන්දියාවේ වුවද මෙම අනුපාතය 13.6%ක්. මේ අනුව, ලංකාවේ මෙන්ම ලෝකයේද, ව්‍යවහාර මුදල් භාවිතය පිළිබඳ වත්මන් තත්ත්වය අවබෝධ කර ගැනීම අපහසු කරුණක් නෙමෙයි.

මහ බැංකුව විසින් සංසරණයට එකතු කර තිබෙන මුදල් ප්‍රමාණය ලංකාවේ පුළුල් මුදල් සැපයුමෙන් 7.3%ක් පමණක්නම්, ඉතිරි 92.7% නිර්මාණය වූයේ කෙසේද? මෙය සිදුව තිබෙන්නේ වාණිජ බැංකු සහ ඔවුන්ගේ පාරිභෝගිකයින් අතර සිදු වන ගනුදෙනු හරහා සිදුව තිබෙන මුදල් මැවීමේ ක්‍රියාවලිය තුළිනුයි. වෙනත් රටක් සැලකුවද තත්ත්වය මෙවැන්නක්. මහ බැංකු මැදිහත් වී නියාමනයක් සිදු නොකරන්නේනම් මේ මුදල් මැවීමේ ක්‍රියාවලිය හරහා මුදල් සැපයුම අසීමිත ලෙස ඉහළ යා හැකියි. ඊට අනුරූපව උද්ධමනයද ඉහළ යා හැකියි.

මුදල් ප්‍රමාණ සමීකරණය වෙත නැවත පිවිසියහොත්, අදාළ සම්බන්ධය මෙවැන්නක් බව අප දන්නවා. 

උද්ධමනය = මුදල් සැපයුමේ වර්ධන වේගය - අපේක්ෂිත මූර්ත ආර්ථික වර්ධන වේගය

කිසියම් රටක උද්ධමනය 10%ක් හෝ ඊට වඩා අඩු මට්ටමක තිබේනම්, එයට මුදල් සැපයුම වර්ධනය වීමේ බලපෑම මෙන්ම මූර්ත ආර්ථික වර්ධනයේ බලපෑමද දායක වන ආකාරය පැහැදිලිව පෙනෙනවා. එමෙන්ම, එම මට්ටම නොඉක්මවන උද්ධමනයකට මුදල් ප්‍රවේගය වෙනස් වීම වැනි කරුණුද බලපෑ හැකියි. එහෙත්, රටක මූර්ත ආර්ථික වර්ධන වේගය 10% මට්ටම ඉක්මවන්නේ කලාතුරකින්. මුදල් ප්‍රවේගය විශාල ලෙස වෙනස් වෙන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, කිසියම් රටක අධි උද්ධමන තත්ත්වයක් ඇත්නම් එයට මුළුමනින්ම මෙන් හේතු වී තිබෙන්නේ මුදල් සැපයුමේ වර්ධනය බව තේරුම් ගන්න අපහසු නැහැ. 

අධි උද්ධමනයක් (hyper inflation) සේ සැලකෙන්නේ සාමාන්‍ය මිල මට්ටම මාසයක් තුළ 50% ඉක්මවා යන තත්ත්වයක්. මෙය 12875%ක වාර්ෂික උද්ධමනයකට සමානයි. ශ්‍රී ලංකාව මුහුණ දුන් 70% මට්ටමේ උද්ධමනය ඉහළ උද්ධමනයක් වුවත් අධි උද්ධමනයක් නෙමෙයි. එය 12875% සීමාවට කිට්ටුවෙන්වත් යන්නේ නැහැ. 

උද්ධමනය මෙවැනි අධි උද්ධමන මට්ටමකට යාමේදී  මූර්ත ආර්ථික වර්ධන වේගය හෝ මුදල් ප්‍රවේගයේ වෙනස්වීම වැනි කරුණු වලින් ඒ සඳහා සිදු කෙරෙන බලපෑම නොසලකා හැරිය හැකි තරම් අඩුයි. ඒ නිසා, උද්ධමනය පාලනය කිරීමේදී අවධානය යෙදිය යුතු එකම සාධකය මුදල් සැපයුමේ වර්ධනයයි. එහෙත්, උද්ධමනය තනි අංකයක පවත්වා ගැනීමේ උත්සාහයකදී මුදල් සැපයුමේ වර්ධනය දෙස පමණක් බලමින් එය කළ නොහැකියි. 

සිම්බාබ්වේ හා වෙනිසියුලාව වැනි රටවල මෑත වකවානු වලදී අධි උද්ධමන තත්ත්වයන් ඇති වූයේ එම රටවල මහ බැංකු තිබියදීයි. එහෙත්, මහ බැංකු විසින් සිය වගකීම නිසි ලෙස ඉටු නොකිරීම මහ බැංකු ක්‍රමයේ ප්‍රශ්නයක් නෙමෙයි. ලෝකයේ බොහොමයක් මහ බැංකු විසින් උද්ධමනය සාර්ථක ලෙස පාලනය කරමින් තමන්ගේ මුදල් ඒකක පිළිබඳ විශ්වාසය නඩත්තු කිරීමට සමත්ව තිබෙනවා. 

පුළුල් මුදල් සැපයුමෙහි සංයුතිය දෙස බැලූ විට, පහසුවෙන්ම, උද්ධමනය නිසා මුදලේ වටිනාකම අඩු වන්නේය යන තර්කය බිඳ දමන්න පුළුවන්. උද්ධමනයක් ඇත්නම්, පුළුල් මුදල් සැපයුමෙහි ව්‍යවහාර මුදල් කොටසේ මූර්ත වටිනාකම අඩු වෙනවා. එහෙත් එම කොටස පුළුල් මුදල් සැපයුමෙන් 7.3%ක් පමණයි. මෙම පංගුවද ක්‍රමයෙන් අඩු වෙමින් තිබෙනවා. ව්‍යවහාර මුදල් භාවිතය නුදුරු කලකින් ලෝකයෙන් අතුරුදහන් වීමට නියමිතව ඇති දෙයක්. ස්වීඩනය වැනි ඇතැම් රටවල ව්‍යවහාර මුදල් භාවිතයක් ඇත්තේම නැහැ. 

ලංකාවේ පුළුල් මුදල් සැපයුමෙන් 86.6%ක්ම පවතින්නේ ඉතිරි කිරීමේ ගිණුම් හා ස්ථිර තැන්පතු ලෙසයි. ජංගම ගිණුම් කොටස 6.1%ක්. මා දන්නා තරමින් ලංකාවේ බැංකු ජංගම ගිණුම් වෙනුවෙන් පොලී ගෙවීමක් සිදු කරන්නේ නැහැ. එහෙත් ලෝකයේ වෙනත් රටවල් වල මේ වන විට මේ තත්ත්වයද වෙනස් වී තිබෙනවා. ජංගම ගිණුම් ශේෂද ඇතුළුව, ලංකාවේ පුළුල් මුදල් සැපයුමෙන් 12.4%ක වටිනාකම උද්ධමනය හේතුවෙන් අඩු වන්නේයැයි සැලකුවද, ඉතිරි 86.6% කොටසට මේ තර්කය අදාළ වන්නේ නැහැ. එය තීරණය වන්නේ උද්ධමනය ඉක්මවන පොලී අනුපාතයක් මෙම තැන්පතු වෙනුවෙන් ලැබෙන්නේද යන්න මතයි.

ඉතිරි කිරීම් වෙනුවෙන් උද්ධමනය ඉක්මවන පොලී අනුපාතයක් ලැබේනම්, උද්ධමනය කොපමණ වුවද, අවසාන වශයෙන් සිදු වන්නේ මුදල් වල වටිනාකම ඉහළ යාමයි. ලංකාවේ මුදල් සැපයුමෙන් 86.6%ක් හා අදාළවම තත්ත්වය මෙයයි. ඕනෑම අයෙකුට තමන්ගේ ද්‍රවශීල වත්කම් වලින් ව්‍යවහාර මුදල් ලෙස තබා ගන්නා කොටස ස්වාධීනව තීරණය කළ හැකි බැවින් උද්ධමනයේ හානිය පහසුවෙන්ම වලක්වා ගන්න පුළුවන්. 

උදාහරණයක් ලෙස මේ වන විට ලංකාවේ උද්ධමනය 1.2%ක්. එයින් අදහස් වන්නේ ව්‍යවහාර මුදල් වල හා ජංගම ගිණුම් තැන්පතු වල වටිනාකම වසරකට 1.2%කින් අඩු වන බවයි. එහෙත්, සාමාන්‍ය අගයක් ලෙස, තැන්පතු පොලිය 6.24%ක්. ඒ කියන්නේ පුළුල් මුදල් සැපයුමේ එම කොටසේ වටිනාකම 5.04%කින් ඉහළ යන බවයි. මේ අනුව, සමස්ත ප්‍රතිඵලය කුමක්ද?

මුදලේ වටිනාකම වෙනස් වීම = 5.04%*86.6% - 1.2%*13.4% =  4.2%

කෙසේ වුවද, මේ තර්කය මගින්, උද්ධමනය හමුවේ ඕනෑම අවස්ථාවක මුදලේ වටිනාකම ඉහළ යන බවක් අදහස් කෙරෙන්නේ නැහැ. එය තීරණය වන්නේ මූර්ත පොලී අනුපාතිකය මතයි. මූර්ත පොලී අනුපාතිකය යනු පොලී අනුපාතික සහ උද්ධමනය අතර වෙනසයි.

මූර්ත පොලී අනුපාතිකය සෘණ අගයක්නම්, ඒ කියන්නේ, පොලී අනුපාතිකය උද්ධමනයට වඩා අඩුනම්, උද්ධමනය නිසා සිදු වන හානිය ප්‍රතිපූරණය කර ගැනීමේ හැකියාවක් පුද්ගලයෙකුට නැහැ. ඒ නිසා, මුදලේ වටිනාකම පවත්වා ගැනීම සඳහා, වත්මන් මහ බැංකුවක් විසින් කළ යුත්තේ මූර්ත පොලී අනුපාතික අවශ්‍ය තරම් ඉහළ මට්ටමක පවත්වා ගැනීමයි. මහ බැංකු විසින් ඇත්තටම කරන්නේද එයයි.

මුදල් සැපයුම සීමා කිරීම මගින් මහ බැංකුවකට මූර්ත පොලී අනුපාතික ඉහළ යාමට ඉඩ සැලැස්විය හැකියි. කෙසේ වුවද, නාමික පොලී අනුපාතික මෙන්ම උද්ධමනයද තීරණය වන්නේ මහ බැංකුවෙන් පිටත වෙළඳපොළ තුළයි. මහ බැංකුවකට කළ හැක්කේ නියාමකයෙකු හා මැදිහත්කරුවෙකු ලෙස ඒ මත බලපෑමක් කිරීම පමණයි.

උද්ධමනය තීරණය වන්නේ මුදල් ඉල්ලුම හා මුදල් සැපයුම මතයි. මුදල් ඉල්ලුම තීරණය කරන්නේ සමස්තයක් ලෙස රටේ සියලුම පුද්ගලයින් හා ආයතන විසිනුයි. මුදල් සැපයුමෙන් වැඩි කොටසක් තීරණය කරන්නේද වාණිජ බැංකු විසිනුයි. මහ බැංකුවට සෘජුව පාලනය කළ හැක්කේ ව්‍යවහාර මුදල් කොටසයි. ඊට අමතරව ව්‍යවස්ථාපිත සංචිත අවශ්‍යතාවය හරහා ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවට මුදල් සැපයුමෙහි තවත් කොටසක් පාලනය කළ හැකියි. මෙම දෙවන ක්‍රමයද ලෝකය විසින් ක්‍රමයෙන් බැහැර කරමින් යන, වෙළඳපොළ මත පදනම් නොවන, දැඩි නියාමන ක්‍රමයක්. ඇමරිකාව මේ වන විට සංචිත අවශ්‍යතාවය මුළුමනින්ම ඉවත් කර ඇති අතර, ලංකාවේ වුවද මෙම අනුපාතය 2%ක් පමණයි. 

සංචිත මුදල් ලෙස හැඳින්වෙන්නේ මහ බැංකුව විසින් නිකුත් කර ඇති ව්‍යවහාර මුදල් ප්‍රමාණයේ සහ මහ බැංකුව විසින් තබා ගෙන ඇති වාණිජ බැංකු වල අරමුදල් ප්‍රමාණයේ එකතුවයි. 2024 අවසානයේදී මුළු සංචිත මුදල් ප්‍රමාණයම M2b පුළුල් මුදල් සැපයුමෙන් 10.7%ක් පමණයි.

මුදල් ඉල්ලුම තීරණය වන්නේ මහ බැංකුවෙන් පිටතදීනම් සහ මුදල් සැපයුමෙන් 90%ක් පමණම තීරණය වන්නේද මහ බැංකුවෙන් පිටතදීනම්, පොලී අනුපාතික තීරණය වන්නේද මහ බැංකුවෙන් පිටත වෙළඳපොළ තුළ බව පැහැදිලි විය යුතුයි. මහ බැංකුවට සිදු කළ හැක්කේ එක් සැපයුම්කරුවෙකු ලෙස මෙම වෙළඳපොළ මිල මත බලපෑම් කිරීම පමණයි.

මෙය සමාන කළ හැක්කේ වී සංචිතයක් තබා ගෙන එහි උදවුවෙන් රජය විසින් සහල් මිල මත බලපෑම් කිරීම වැනි දෙයකටයි. රජයට බලපෑමක් කළ හැකි වුවත්, අවසාන වශයෙන් මිල තීරණය වන්නේ වෙළඳපොළ තුළයි. කෙසේ වුවද, වී සංචිතය අවසන් වෙද්දී රජයට මෙසේ වෙළඳපොළට බලපෑම් කිරීමේ හැකියාව නැති වෙනවා. එහෙත්, මහ බැංකුවට පහසුවෙන්ම අලුතෙන් මුදල් සංසරණයට එකතු කළ හැකි බැවින් මෙවැනි සීමාවක් නැහැ.

මුදල් සංසරණයට එකතු කිරීම මගින් මහ බැංකුවට මුදල් සැපයුම මත කොපමණ බලපෑමක් කළ හැකිද?

මුදල් ඉල්ලුම අනුව, මහ බැංකුවෙන් පිටත පාර්ශ්වයන් විසින් මුදල් සැපයුමෙහි ඔවුන්ගේ පංගුව 20%කින් වැඩි කිරීමට දායක වන්නේයයි සිතමු. ඔවුන්ගේ මෙම පංගුව 90%ක් සේ සැලකුවහොත්, මේ හේතුවෙන් මුදල් සැපයුම 18%කින් ඉහළ යනවා. මහ බැංකුව විසින් මහ බැංකුවේ කොටසද 20%කින් වැඩි කළහොත්, මුදල් සැපයුම 20%කින් ඉහළ යනවා. ඒ කියන්නේ මෙවැනි තත්ත්වයක් යටතේ මහ බැංකුවට කළ හැක්කේ සංචිත මුදල් සැපයුම පාලනය කර ගැනීම මගින් මුදල් සැපයුම වර්ධනය වන වේගය 20% සිට 18% දක්වා අඩු කිරීම පමණයි. මේ අනුව, සංචිත මුදල් සැපයුම පාලනය කර ගැනීම මගින් පමණක් මහ බැංකුවට උද්ධමනය පාලනය කිරීම සඳහා ඇති හැකියාවේ සීමාවද හඳුනා ගන්න පුළුවන්.

අනෙක් අතට රටේ මුදල් ඉල්ලුම වෙනස් නොවන සහ මහ බැංකුවෙන් පිටත පාර්ශ්වයන් විසින් මුදල් සැපයුමෙහි ඔවුන්ගේ පංගුව නොවෙනස්ව තබා ගන්නා තත්ත්වයක් සලකා බලමු. මෙවැනි තත්ත්වයක් තුළ, මහ බැංකුව විසින් සංචිත මුදල් ප්‍රමාණය 40%කින් වැඩි කළහොත්, පුළුල් මුදල් සැපයුම මත එයින් සිදුවන බලපෑම කුමක්ද? එය 4%ක් පමණයි. ඒ නිසා, මෙවැනි තත්ත්වයක් යටතේ සංචිත මුදල් සැපයුම 40%කින් ඉහළ ගියද, එයින් උද්ධමන තත්වයක් අනිවාර්යයෙන්ම ඇති වන්නේ නැහැ. 

ඇමරිකාව වෙත ගියොත්, 2008 ජූනි මාසය අවසන් වන විට සංචිත මුදල් සැපයුම ඩොලර් බිලියන 840.2ක්. 2021 දෙසැම්බර් වන විට මෙම ප්‍රමාණය ඩොලර් බිලියන 6,413.1 දක්වා ඉහළ ගිහින්. වසර 13.5ක කාලයක් තුළ 7.63 ගුණයක වර්ධනයක්. සාමාන්‍ය වාර්ෂික වර්ධන වේගය 16.24%ක්. එහෙත් මෙම කාලය තුළ පුළුල් මුදල් සැපයුම වර්ධනය වී තිබෙන්නේ 2.82 ගුණයකින් පමණයි. මෙය 8.0ක වාර්ෂික වර්ධන වේගයක්. 

ඉහත වසර 13.5ක කාලය තුළ ඇමරිකාවේ පාරිභෝගික මිල දර්ශකය ඉහළ ගොස් තිබෙන්නේ, සමස්තයක් ලෙසම, 29.1%කින් පමණයි. මෙය 1.91%ක සාමාන්‍ය වාර්ෂික වර්ධන වේගයක්. ඇමරිකාවේ මහ බැංකුව එරට හා රටින් පිටත ඩොලර් භාවිතා කරන පුද්ගලයින්ට දැනුම් දී තිබෙන්නේ උද්ධමනය සාමාන්‍ය අගයක් ලෙස 2% ආසන්නව පවත්වා ගන්නා බවයි. සංචිත මුදල් සැපයුමේ සාමාන්‍ය වර්ධන වේගය 16.24%ක් වුවද, ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව විසින් අදාළ කාලය තුළ උද්ධමනය සාමාන්‍ය අගයක් ලෙස පොරොන්දු වූ මට්ටම ආසන්නයේ පවත්වාගෙන ගොස් තිබෙනවා. අවසාන වශයෙන් අවශ්‍ය වන්නේ එයයි. 

මෙසේ මුදල් සැපයුමේ සාමාන්‍ය වර්ධන වේගය සහ සාමාන්‍ය උද්ධමනය අතර විශාල වෙනසක් තිබීමෙන් පැහැදිලිව පෙනෙන්නේ උද්ධමනය තීරණය කරන එකම නිර්ණායකය සංචිත මුදල් සැපයුමේ වර්ධනය නොවන්නාක් මෙන්ම මුදල් සැපයුමේ වර්ධනයද නොවන බවයි. මෙය විචල්‍ය ගණනාවක් මත තීරණය වන්නක්.

සාර්ව ආර්ථික විචල්‍යයන්ගේ හැසිරීම පිළිබඳව සාමාන්‍ය ජනයා දැනුවත්ව සිටිය යුතු වුවත්, ප්‍රායෝගිකව ප්‍රතිපත්ති තීරණ ගැනීමේදී එවැනි දැනුවත් භාවයන් ඉක්මවා යන විශේෂඥ දැනුමක් අවශ්‍ය වෙනවා. එසේ නොවන අවස්ථාද තිබුණත්, සාමාන්‍යයෙන් මහ බැංකු වල තීරණ ගන්නා අය එවැනි විශේෂඥ දැනුමක් හා පළපුරුද්දක් ඇති අයයි. ඇමරිකාවේ සංචිත මුදල් සැපයුමේ සාමාන්‍ය වර්ධන වේගය 16.24%ක් වුවද, උද්ධමනය ඉලක්ක මට්ටම වන 2% ආසන්නව පවත්වා ගැනීමට සමත්වීම මගින් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව විසින් ප්‍රදර්ශනය කර තිබෙන්නේ එම විශේෂඥ දැනුමේ වටිනාකමයි. 

පුළුල් මුදල් සැපයුමෙන් විශාල පංගුවක් තීරණය වන්නේ මහ බැංකුවේ පාලනයෙන් තොරවනම්, මහ බැංකුවකට උද්ධමනය අඩු කර ගත හැක්කේ යම් සීමාවක් දක්වා පමණයි. උද්ධමනය හැදෙන්නේ වෙළඳපොළ තත්වයන් තුළයි. වෙනත් විදිහකින් කිවුවොත්, එය හොඳ නියාමනයක් නැති ධනවාදී ක්‍රමයක් තුළ නෛසර්ගිකව සිදු වන දෙයක්. මෙහිදී ධනවාදී ක්‍රමයක් යන අර්ථදැක්වීමට සීමිත හෝ නිදහස් මූල්‍ය වෙළඳපොළක් ඇති ඕනෑම ක්‍රමයක් ඇතුළත්. 

මෙම අර්ථකථනයෙන් බැහැර වන්නේ ණය දීමේ ක්‍රියාවලිය සම්පූර්ණයෙන්ම එක් මධ්‍යගත ආයතනයක් හරහා පමණක් සිදු වන සමාජවාදී මධ්‍යගත සැලසුම් ක්‍රමය පමණයි. කොමියුනිස්ට් ප්‍රකාශනයේ කියවුනේත්, පැරණි සෝවියට් දේශයේ තිබුණේත්, චීනය වැනි සමාජවාදී රටවල කලකට පෙර තිබුණේත් එවැනි ක්‍රමයක්. දැනට මෙවැනි ක්‍රමයක් තිබෙන්නේ උතුරු කොරියාවේ පමණයි. මේ අර්ථයෙන්, චීනයේ දැන් තිබෙන්නේද ධනවාදී ක්‍රමයක්. 

ධනවාදී වෙළදපොළක් ප්‍රසාරණය වෙද්දී එයට අනුරූපව මුදල් ඉල්ලුමද ඉහළ යනවා. මේ ඉල්ලුම සපුරමින් ණය දීමේ ක්‍රියාවලිය හරහා මුදල් සැපයුම ප්‍රසාරණය කිරීමට පෞද්ගලික වාණිජ බැංකු කටයුතු කරනවා. අරමුණ ලාභ ලැබීමනම්, රජයට අයත් වාණිජ බැංකු විසින්ද මේ කටයුත්තට දායක වෙනවා. නියාමනයක් නොමැතිනම්, මේ ක්‍රියාවලියේ අනිවාර්ය ප්‍රතිඵලයක් ලෙස උද්ධමනය ඇති වීම නොවැලැක්විය හැකියි. 

කාලයකට පෙර මුදලේ වටිනාකම රන් වටිනාකම හා ගැලපීම මගින් රජයයන් විසින් මේ නියාමනය සිදු කළා. මේ වන විට මහ බැංකු ක්‍රමය තුළ එය වඩා සාර්ථක ආකාරයකින් සිදු වෙනවා. අතරින් පතර අධි උද්ධමන තත්ත්වයන් ඇති වුවත්, සමස්තයක් ලෙස ලෝකයේ මහ බැංකු විසින් උද්ධමනය පහළ මට්ටමක පවත්වා ගනිමින් සිටිනවා. 

ඉහත විස්තර කළ පරිදි, මුදල් සැපයුමෙන් වැඩි කොටසක් තීරණය වන්නේ මහ බැංකුවෙන් පිටත බැවින් එසේ මුදල් සැපයුම වර්ධනය වන සාමාන්‍ය වේගයට වඩා ගොඩක් අඩු වේගයක් ඉලක්ක කිරීම මහ බැංකුවකට ප්‍රායෝගිකව කළ නොහැකි දෙයක්. ඒ නිසාම, උද්ධමනය හා අදාළවද, පවත්වා ගත හැකි ඉලක්කයට යම් සීමාවක් තිබෙනවා. මේ ඉලක්කය පහතට ගැනීම කාලයක් තිස්සේ ක්‍රමානුකූලව සිදු කළ යුතු දෙයක්. ඒ සඳහා දිගු කාලයක් උද්ධමනය ස්ථාවරව පවත්වා ගැනීම මගින් මුදල් පිළිබඳ විශ්වාසය ගොඩ නැගිය යුතු වෙනවා.

මුදල් සැපයුමෙන් වැඩි කොටසක් තීරණය වන්නේ මහ බැංකුවෙන් පිටත බැවින්, මේ තත්ත්වය තුළ අවධමනයක් වුවද ඇති විය හැකියි. උද්ධමනය මෙන් නොව, අවධමනය මහ බැංකුවකට පහසුවෙන් පාලනය කළ හැකියි. ඊට හේතුව, මුදල් සැපයුම අඩු කිරීම අපහසු කාර්යයක් වුවත්, මුදල් අලුතෙන් සංසරණයට එකතු කිරීම මගින් මුදල් සැපයුම ඉහළ දැමීම පහසු කාර්යයක් වීමයි. මහ බැංකුව ස්වාධීනනම්, රජය මගින් මහ බැංකුවක මේ හැකියාව අපහරණය නොකරන්නේනම්, උද්ධමනය ඉලක්ක මට්ටමේ පවත්වා ගැනීම පිණිස මහ බැංකුව විසින් සංචිත මුදල් වැඩි කිරීම ප්‍රශ්නයක් වන්නේ නැහැ. 

ශුන්‍ය උද්ධමන ඉලක්කයක් වෙනුවට කිසියම් පහළ තනි අංකයක උද්ධමන ඉලක්කයක් පවත්වා ගැනීමේ වැදගත්කම වනුයේ, එසේ කිරීම මගින් උද්ධමනය ඉලක්ක මට්ටම ඉක්මවන විට එය පාලනය කර ගැනීමේ යම් හැකියාවක් මහ බැංකුවකට ලැබීමයි. මෙහිදී උද්ධමනය අවශ්‍ය මට්ටමේ පවතීනම් මහ බැංකුව විසින් සාමාන්‍ය මුදල් ප්‍රමාණයක් සංසරණයට එකතු කරනවා. උද්ධමනය ඊට වඩා අඩුනම් වැඩි මුදල් ප්‍රමාණයක් එකතු කරනවා. උද්ධමනය ඉලක්ක මට්ටමට වඩා අඩුනම්, එසේ එකතු කරන මුදල් ප්‍රමාණය අඩු කරනවා. 

නමුත්, අවශ්‍ය අවස්ථාවකදී මෙසේ අලුතෙන් එකතු ක‍රන මුදල් ප්‍රමාණය අඩු කළ හැකි වන්නේ සාමාන්‍ය වශයෙන් වාර්ෂිකව මහ බැංකුව විසින් මුදල් සැපයුමට කිසියම් එකතු කිරීමක් කරන්නේනම් පමණයි. ඒ කියන්නේ, යම් මට්ටමක උද්ධමනයක් පවත්වා ගන්නේනම් පමණයි. 

සංවර්ධිත රටකට 2% වැනි උද්ධමන මට්ටමක් මේ ආකාරයෙන් නඩත්තු කළ හැකි වුවත්, ලංකාව වැනි වේගවත් ආර්ථික වර්ධනයක් ඉලක්ක කරන රටකට එවැනි පහළ ඉලක්කයක් නඩත්තු කිරීමේ හැකියාවක් නැහැ. මෙහිදී මතක් කළ යුත්තේ මුදලේ වටිනාකම පවත්වා ගත හැකි පරිදි මූර්ත පොලී අනුපාතික ප්‍රමාණවත් මට්ටමක තබා ගත යුතු වුවත්, මූර්ත පොලී අනුපාතික සීමාව ඉක්මවා වැඩි වුවහොත්, ණය වර්ධනය සීමා වීමේ බලපෑමෙන් අවසාන වශයෙන් ආර්ථික වර්ධනයද සීමා වන බවයි. 

උද්ධමන ඉලක්කය 2% වුනත්, 10% වුනත්, මහ බැංකුව විසින් එම ඉලක්කය පවත්වා ගනු ලබන්නේනම් සහ මූර්ත පොලී අනුපාතික නිවැරදිව කළමනාකරණය කරන්නේනම් එයින් මුදලේ වටිනාකම අඩු වීමක් හෝ හානියක් සිදු වන්නේ නැහැ. ඊට හේතුව, පොලී අනුපාතික මගින් මුදලේ වටිනාකම අඩුවීම ප්‍රතිපූරණය වීමයි. එහෙත්, මහ බැංකුවට ප්‍රකාශිත උද්ධමන ඉලක්කය පවත්වා ගත නොහැකි වන අවස්ථා වලදී පොලී අනුපාතික මගින් මුදලේ වටිනාකම අඩුවීම ප්‍රතිපූරණය නොවෙන්න පුළුවන්. එය එසේ වේනම්, එය මහ බැංකුවේ කාර්ය භාරය නිසි සේ සිදු නොවීමක්.

මුදල් සැපයුම තීරණය කරන්නේ කවුද?

උද්ධමනය, අවධමනය, සාමාන්‍ය මිල මට්ටම, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය, මුදල් සැපයුම වගේ ආර්ථික විද්‍යාවේදී කතා කරන ගොඩක් දේවල් වියුක්ත සංකල්ප. මේ වගේ වියුක්ත සංකල්ප ඇසුරෙන් ආර්ථික විද්‍යා ප්‍රවාද ගොඩ නගන්න පුළුවන්. ඒ ප්‍රවාද ඇසුරෙන් නිගමන වලට එළැඹෙන්නත් පුළුවන්. නමුත්, එවැනි නිගමන නිවැරදි බවක් එයින් අනිවාර්යයෙන්ම අදහස් වන්නේ නැහැ. ප්‍රවාදයක් හෝ ප්‍රවාදයක් අනුව යමින් එළැඹුණු නිගමන නිවැරදි බව තහවුරු කරගන්නනම් සැබෑ ලෝකය තුළ ඒ ප්‍රවාද පරීක්ෂාවට ලක් විය යුතුයි.

මුලින් වියුක්තව ඉදිරිපත් කෙරෙන සංකල්පයක් සැබෑ ලෝකය හා ගැලපීම සඳහා යම් නිශ්චිත අර්ථ දැක්වීමක් අවශ්‍ය වෙනවා. එසේ නොකර මිනුම් හෝ නිරීක්ෂණ ලබා ගන්න බැහැ. නිරීක්ෂණ ලබා නොගෙන ප්‍රවාදයක් සැබෑ ලෝකය තුළ පරීක්ෂාවට ලක් කරන්න බැහැ. 

වියුක්ත සංකල්පයක් සැබෑ ලෝකය තුල නිරීක්ෂණය කළ හැකි මිනුමක් සේ අර්ථ දක්වන්න උත්සාහ කරද්දී ඇති වන මූලිකම ගැටලුවක් වන්නේ අදාළ වියුක්ත සංකල්පය හා හරියටම ගැලපෙන ප්‍රපංචයක් සැබෑ ලෝකයේ දකින්න නොලැබීමයි. ඒ නිසා, වඩාත්ම ගැලපෙන තෝරා ගැනීමක් කරන්න වෙනවා. මෙය කියන තරම්ම පහසු නැහැ. බොහෝ වෙලාවට මුලින්ම තෝරා ගැනෙන හොඳම මිනුමට වඩා හොඳ මිනුම් ඇති බව පසුව පැහැදිලි වෙනවා. 

හේතු දෙකක් නිසා මෙවැන්නක් සිදු වෙන්න පුළුවන්. පළමුව, මුලින්ම තෝරාගත් මිනුම හෝ අර්ථදැක්වීම ඒ මොහොතේ වුවත් හොඳම මිනුම නොවූ නිසා. ඒ කියන්නේ විනිශ්චයේ ප්‍රශ්නයක් නිසා. දෙවනුව, එය ඇත්තටම ඒ මොහොතේ පැවති තත්ත්වයන් තුළ හොඳම මිනුම වුවත් පසුකාලීනව ඒ තත්ත්වයන් වෙනස් වීම නිසා.

මුදල් සැපයුම කියන වියුක්ත සංකල්පය ඇසුරෙන් මේ කරුණ පැහැදිලි කරන්න පුළුවන්. මුදල් සැපයුම ගැන ගොඩක් අය කතා කරනවා. කතා කරද්දී මුදල් සැපයුම වගේ වචන දෙකක් භාවිතා කරන එක ඕනෑම කෙනෙකුට කළ හැකි පහසු වැඩක්. එසේ කිරීම සඳහා මුදල් සැපයුම කියන්නේ කුමක්ද කියා නිශ්චිතව දැන ගන්න අවශ්‍යම නැහැ. නමුත් තමන් කතා කරන මුදල් සැපයුම කියන්නේ කුමක්ද කියා නිදහසේ හිතා බැලුවොත්, පහසුවෙන්ම තමන්ගේ අර්බුදය තේරුම් ගන්න පුළුවන්. ඇතැම් විට තමන් කලින් ඉගෙන ගෙන තිබෙන හෝ කට පාඩම් කර තිබෙන අර්ථ දැක්වීමක් මතක් කරගෙන අර්බුදයෙන් නිදහස් වෙන්න පුළුවන්. නමුත් මුදල් සැපයුම වගේ දෙයක් සැබෑ ලෝකය තුළ අර්ථ දක්වන එක පෙනෙන තරම්ම පහසු වැඩක් නෙමෙයි. 

ලංකාවේ සන්දර්භයට ආවොත්, අඩු වශයෙන් අසූව දශකය වන තුරු, ලංකාව තුල සිදු වන ගනුදෙනු පියවීම සඳහා තිබුණේ ප්‍රධාන ක්‍රම දෙකක් පමණයි. පළමු ක්‍රමය නෝට්ටු හා කාසි. දෙවන ක්‍රමය චෙක්පත්. නෝට්ටු හා කාසි වලින් ගෙවීමක් පියවද්දී අදාළ වත්කම වන නෝට්ටුව හා කාසිය සෘජුවම හුවමාරු වෙනවා. චෙක්පතකින් පියවීමේදී සිදු වන්නේ තරමක් වෙනස් දෙයක්. චෙක්පතක් කියන්නේ මූල්‍ය වත්කමක් නෙමෙයි. එය මූල්‍ය වත්කමකින් ගෙවීම පියවීම සඳහා තමන්ගේ බැංකුවට කරන දැනුම් දීමක්. මෙහිදී අවශ්‍ය පියැවීම සිදු කෙරෙන්නේ තමන්ගේ ජංගම ගිණුමක තිබෙන ශේෂයෙන්.

ඉහත හේතුව නිසා නෝට්ටු හා කාසිත්, ජංගම ගිණුම් තැන්පතුත්, කියන සංරචක දෙක මුදල් සැපයුමෙහි කොටස් සේ සැලකුණා. අනෙකුත් බොහොමයක් රටවල මුදල් සැපයුම අර්ථ දක්වනු ලැබුවේද සංසරණයේ ඇති නෝට්ටු හා කාසි ප්‍රමාණයේත්, ජංගම ගිණුම් තැන්පතු වලත් එකතුව ලෙසයි. 

ජංගම ගිණුම් වලට අමතරව ඉතිරි කිරීමේ ගිණුම් ආදියේත් මිනිසුන්ගේ මුදල් තිබුණා. ඒවාත් මූල්‍ය වත්කම්. එහෙත්, මෙවැනි අනෙකුත් මූල්‍ය වත්කම් මුදල් සේ සැලකීමට හේතුවක් තිබුණේ නැහැ. ඊට හේතුව ඉතිරි කිරීමේ ගිණුමක ඇති මුදල් වලින් සෘජුවම ගෙවීම් කිරීමේ හැකියාවක් නොතිබීමයි. එසේ කිරීමටනම් මුලින්ම වැඩ කරන දිනක බැංකුවට ගොස් මුදල් ලබා ගත යුතුයි. ජංගම ගිණුම් හා අදාළව මෙවැනි සීමාවක් තිබුණේ නැහැ. තමන් සතුව චෙක් පොතක් ඇත්නම්, ඕනෑම මොහොතක චෙක්පතක් ලියා එමගින් ගෙවීමක් කළ හැකියි. 

ලෝකයේ අනෙකුත් බොහොමයක් රටවල් සැලකුවත්, පසුගිය සියවසේ තුන් වන කාර්තුව පමණ දක්වා මුදල් ලෙස සැලකිය හැකි වූයේ ඉහත සංරචක දෙක පමණයි. මෙම සංරචක දෙක අතරින් පළමු සංරචකය වන නෝට්ටු හා කාසි ප්‍රමාණය තීරණය කිරීමේ හැකියාව මහ බැංකුවක් සතුයි. 

ඉතිහාසයේ යම් යුග වල විවිධ රටවල විවිධ පාර්ශ්ව විසින් කාසි හා නෝට්ටු නිකුත් කර තිබෙනවා. ඇමරිකාවේ වගේම ලංකාවේත් පෞද්ගලික වාණිජ බැංකු විසින් මුදල් නෝට්ටු නිකුත් කළ කාලයක් තිබුණා. නමුත් ඇමරිකාවේ ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව ස්ථාපනය කිරීමෙන් පසුවත්, ලංකාවේ මුදල් මණ්ඩලය පිහිටුවීමෙන් පසුවත්, රට තුල මුදල් නෝට්ටු නිකුත් කිරීම සිදු වූයේ එක් තැනකින්. ලංකා මහ බැංකුව (පසුව ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව) පිහිටුවීමෙන් පසුව, ලංකාව තුළ කාසි හා නෝට්ටු නිකුත් කිරීම සිදු කරන්නේ එම ආයතනය විසින් පමණයි. ඒ නිසා, මුදල් සැපයුමෙහි එම සංරචකය මහ බැංකුවට තීරණය කළ හැකියි.

කෙසේ වුවද, අප පෙර කතා කළ, මුදල් සැපයුමෙහි අනෙක් සංරචකය වන ජංගම ගිණුම් ශේෂය තීරණය කරන්නේ මහ බැංකුව විසින් නෙමෙයි. එම සංරචකය මත මහ බැංකුවේ සෘජු පාලනයක් නැහැ. මෙය තීරණය වන්නේ වාණිජ බැංකු වල සහ ඔවුන්ගේ පාරිභෝගිකයින්ගේ ක්‍රියාකාරකම් මතයි. සමාජවාදී රටවල හැර, මහ බැංකුවක් තිබුණු සෑම රටකම මෙන් පැවතුණේ මේ තත්ත්වයයි.

ආර්ථික විද්‍යා ආකෘති වල රටක මුදල් සැපයුම තීරණය කරන්නේ මහ බැංකුව විසින්යැයි සරලව උපකල්පනය කරනවා. එහෙත් ඇත්තටම, මහ බැංකුවක් විසින් සෘජුව තීරණය කරන්නේ මුදල් සැපයුමෙහි එක් සංරචකයක් පමණයි. මහ බැංකුවකට මුදල් සැපයුම මුළුමනින්ම තීරණය කළ හැක්කේ නියාමන කාර්යයක් පමණක් වන මහ බැංකුවක සාමාන්‍ය කාර්යයට අමතරව වාණිජ බැංකු කටයුතු හා අදාළවද මහ බැංකුවට ඒකාධිකාරයක් තිබේනම් පමණයි. සමාජවාදී රටවල එවැනි තත්ත්වයක් පැවතුණා.

කොමියුනිස්ට් ප්‍රකාශනය මගින් රජයක් නැති කොමියුනිස්ට් සමාජයක් කරා යාමේ අතරමැදි පියවරක් ලෙස සමාජවාදී රාජ්‍ය ක්‍රමයක් යෝජනා කරද්දී එහි එක් අංගයක් ලෙස රටේ සමස්ත ණය දීමේ ක්‍රියාවලිය එක් රාජ්‍ය බැංකුවක් මගින් සිදු කිරීම යෝජනා වුනා. සෝවියට් දේශය පිහිටුවීමෙන් පසුව මෙවැනි එක් මධ්‍යගත බැංකුවක් පිහිටවනු ලැබුවා. මෙම බැංකුව (එක්සත් සෝවියට් සමාජවාදී ජනරජයේ රාජ්‍ය බැංකුව) සෝවියට් මධ්‍යගත ආර්ථික සැලසුම් ක්‍රමයේ එක් ප්‍රධාන කුළුණක්ව පැවතුණා. සෝවියට් දේශය බිඳ වැටීමට ආසන්න කාලයේදී පෙරස්ත්‍රොයිකා ප්‍රතිසංස්කරණ සිදු වන තුරුම පැවතුණේ මෙම මධ්‍යගත ආකෘතියයි. 

චීනයේ මුලින් පැවතුනේද ඉහත ක්‍රමයයි. චීන මහජන බැංකුව මුල් කාලයේදී මහ බැංකු කටයුතු මෙන්ම වාණිජ බැංකු කටයුතුද මධ්‍යගත ලෙස සිදු කළා. එහෙත්, පසුව එම බැංකුවේ අනෙකුත් කාර්යයන් එකින් එක ඉවත් කිරීමෙන් පසුව, මේ වන විට එම ආයතනය සාමාන්‍ය මහ බැංකුවක් පමණයි. අනෙකුත් සමාජවාදී රටවලද මෙවැනි තත්ත්වයක් පැවතුනත්, මේ වන විට මෙවැනි මධ්‍යගත බැංකු ක්‍රමයක් (monobank system) පවතින්නේ උතුරු කොරියාවේ පමණයි. කියුබාව පවා, රාජ්‍ය අයිතිය යටතේම වුවත්, මහ බැංකු කටයුතු සහ වාණිජ බැංකු කටයුතු වෙන් කර තිබෙනවා. 

ආර්ථික විද්‍යාව යනුවෙන් අප මෙම ලිපි වල සඳහන් කරද්දී එයින් අදහස් කරන්නේ ධනවාදී ආර්ථික විද්‍යාවයි. මිල වෙනස් වීම මගින් ඉල්ලුම හා සැපයුම ගැලපීමට ඉඩකඩ ඇති ඕනෑම ආර්ථිකයක් ධනවාදී ආර්ථික විද්‍යාව ඇසුරෙන් විස්තර කළ හැකියි. එසේ නොවන ආර්ථිකයන් ලෙස වත්මන් ලෝකය තුළ හඳුනා ගත හැක්කේ උතුරු කොරියාව වැනි සීමිත රටවල් කිහිපයක් පමණයි. 

අප නිතර කතා කරන උද්ධමනය, අවධමනය, සාමාන්‍ය මිල මට්ටම, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය වැනි සංකල්ප වලට අර්ථයක් තිබෙන්නේ මිල වෙනස් වීම මගින් ඉල්ලුම හා සැපයුම ගැලපීමට ඉඩකඩ ඇති වෙළඳපොළ ආර්ථිකයක් තුළ පමණයි. මේ සංකල්ප කිසිවක් ශුද්ධ විද්‍යා වල ඇති සංකල්ප මෙන් විශ්වීය සංකල්ප නෙමෙයි. ඒ නිසා, මධ්‍යගත ආර්ථික සැලසුම් ක්‍රමයක් තුළ මේ වචන වලට අර්ථයක් නැහැ. උද්ධමනයක් හෝ අවධමනයක් පැවතිය හැක්කේ වෙළඳපොළ අර්ථක්‍රමයක් පවතින්නේනම් පමණයි. මධ්‍යගත සැලසුම් ක්‍රමයක් තුළ භාණ්ඩ හිඟය හෝ අතිරික්තය ප්‍රශ්නයක් විය හැකි නමුත් උද්ධමනය හෝ අවධමනය ප්‍රශ්නයක් වන්නේ නැහැ. 

උද්ධමනය හා අවධමනය වරින් වර ඇති වීම වෙළඳපොළ ආර්ථික ක්‍රමයක ස්වභාවික ලක්ෂණයක්. මීට හේතුව, වෙළඳපොළ ක්‍රමය තුළ අනෙක් භාණ්ඩ හා සේවාවන් වල මිල මෙන්ම මුදල් වල මිලද ඉල්ලුම හා සැපයුම අනුව තීරණය වීමයි. මහ බැංකුවක් විසින් කරන්නේ නියාමනය මගින් මෙම විචලනයන් පාලනය කිරීමයි. මුදල් වල මිල විචලනය වීම ධනවාදී ක්‍රමයේ ප්‍රශ්නයක් බැවින් මිල නියාමනයක් අවශ්‍ය වන්නේද ධනවාදී අර්ථ ක්‍රමයක් පවතින්නේනම් පමණයි. මධ්‍යගත සැලසුම් ක්‍රමයක් තුළ එම කාර්යය සඳහා මහ බැංකුවක් අවශ්‍ය වන්නේ නැහැ. එවැනි රටවල පැවති මධ්‍යගත සැලසුම් බැංකු මගින් සිදු වූයේ ඊට වඩා පුළුල් වෙනත් කාර්යයයක්. 

කාලයක්ම මුදල් සැපයුමේ ප්‍රධාන සංරචක දෙක වූ මුදල් නෝට්ටු සහ ජංගම ගිණුම් ශේෂ වලින් එක් කොටසක් මහ බැංකුවට සෘජුව පාලනය කළ හැකි වුවත්, දෙවන කොටස එසේ සෘජුව පාලනය කළ හැකි වූයේ නැහැ. එහෙත්, මුදලේ මිල නියාමනය කිරීම සඳහා එම දෙවන කොටසද කිසියම් ආකාරයකින් පාලනය කළ යුතු වුනා. මහ බැංකු විසින් මේ සඳහා ප්‍රයෝජනයට ගත් උපකරණය වූයේ සංචිත අවශ්‍යතාවයයි. මේ අනුව, නියාමන අධිකාරිය වන මහ බැංකුවට වාණිජ බැංකු මත අවම සංචිත අවශ්‍යතාවයක් නියම කිරීමට බලය ලැබුණා.

සාමාන්‍යයෙන් මෙම සංචිත අවශ්‍යතාවය පනවනු ලැබූයේ ජංගම ගිණුම් ශේෂ මතයි. ලංකාවේදී මෙය ව්‍යවස්ථාපිත සංචිත අවශ්‍යතාවය සේ හැඳින්වුනා. මේ මගින්, මහ බැංකුවකට ජංගම ගිණුම් ශේෂ ප්‍රමාණය තීරණය කළ නොහැකි වුවත්, ඒ මත බලපෑමක් කිරීමට හැකි වුනා. ඒ මගින් සහ නෝට්ටු සැපයුම පාලනය කිරීම මගින් මුදල් සැපයුම මත සැලකිය යුතු බලපෑමක් සිදු කළ හැකි වුනා.

ලංකාවේ සන්දර්භයට නැවත පැමිනුණහොත්, අසූව දශකයේ මැද භාගයේදී ලංකාවට ස්වයංක්‍රීය ටෙලර් යන්ත්‍ර හඳුන්වා දෙනු ලැබුවා. අනූව දශකයේදී මේ යන්ත්‍ර රට පුරා ව්‍යාප්ත වුනා. මේ එක්කම, මුදල් සැපයුම පිළිබඳ අර්ථකථනය ගැන නැවත සිතීමේ අවශ්‍යතාවයක් ඇති වුනා. ස්වයංක්‍රීය ටෙලර් යන්ත්‍ර පැමිණීමත් එක්කම වාණිජ බැංකු නිරන්තරව විවෘතව තිබීම වැනි තත්ත්වයක් ඇති වෙනවා. අවශ්‍ය අයෙකුට තමන්ගේ ගිණුමෙන් මුදල් ආපසු ගැනීම සඳහා බැංකුවට යන්න අවශ්‍ය වන්නේ නැහැ. ජංගම ගිණුම් වලින් වගේම ඉතිරි කිරීමේ ගිණුම් වලිනුත් අවශ්‍ය වෙලාවක මුදල් ලබා ගන්න පුළුවන්.

ඉන් පසුව, ඩෙබ්ට් කාඩ් ක්‍රමය හඳුන්වා දෙනු ලබනවා. සංකල්පීය වශයෙන් ඩෙබ්ට් කාඩ් එකකින් වෙන්නෙත් චෙක්පතකින් සිදු වන දෙයම වුවත්, මුදල් සම්ප්‍රේෂණය එසැණින් සිදු වන නිසා චෙක්පත් ගෙවීම් වල මෙන් අවදානමක් නැහැ. ඒ වගේම, ලංකාවේ බැංකුවක ජංගම ගිණුමක් විවෘත කර ගැනීම ඕනෑම කෙනෙකුට කළ හැකි දෙයක් වී තිබුණේ නැහැ. නමුත්, ඕනෑම කෙනෙකුට පහසුවෙන්ම ඩෙබ්ට් කාඩ් එකක් ලබා ගන්න පුළුවන් වුනා. 

ඊටත් පස්සේ ජංගම දුරකථන ගෙවීම්, අන්තර්ජාල ගෙවීම් ආදිය හඳුන්වා දෙනු ලැබුවා. මේ එක්ක බැංකුවට යාම කියන සංකල්පය අහෝසි වුනා. දැන් බැංකුව තියෙන්නේ තමන්ගේම අතේ. අඩු වැඩි වශයෙන් පසුගිය දශක කිහිපය තුළ මේ දේවල් ලෝකය පුරාම සමාන්තරව සිදු වුනා.

දැන් අපි ලංකාවේ මුදල් සැපයුම පිළිබඳ මිනුම් කිහිපයක් දෙස බලමු.

M0 - සංචිත මුදල් = මහ බැංකුවට සෘජුව සැපයුම පාලනය කළ හැකි මුදල් 

M1 - පටු මුදල් සැපයුම = සංසරණයේ ඇති මුදල් සහ ජංගම ගිණුම් තැන්පතු 

M2 - පුළුල් මුදල් සැපයුම = M1 + ඉතිරි කිරීමේ ගිණුම් සහ ස්ථිර තැන්පතු 

M2b - පුළුල් මුදල් සැපයුම = M2 + විදේශ විණිමය තැන්පතු වලින් කොටසක් 

මේ මිනුම් අතරින්, M1 කියන්නේ මුදල් වල සම්ප්‍රදායික අර්ථකථනය. ස්වයංක්‍රීය ටෙලර් යන්ත්‍ර ආදිය පැමිණීමට පෙර කාලයට ඒ අර්ථකථනය ගැලපෙනවා. ඒ කාලයේදී උද්ධමනයට හෝ අවධමනයට බලපෑවේ මේ පටු මුදල් සැපයුම. නමුත් ඒ කාලයේදී වුවත් මහ බැංකුවට සෘජුව පාලනය කළ හැකි වූයේ එම පටු මුදල් සැපයුමෙන් එක් කොටසක් පමණයි. කෙසේ වුවත්, ඒ කොටස සැලකිය යුතු කොටසක්.

මුදල් සැපයුම පිළිබඳ ඉහත අර්ථ දැක්වීම පසුකාලීනව ප්‍රමාණවත් වුණේ නැහැ. පසුකාලීනව මහ බැංකුව විසින් ඉලක්ක කළේ M2b පුළුල් මුදල් සැපයුමයි. 2010 පමණ වන තුරු M2b පුළුල් මුදල් සැපයුමේ වර්ධනය නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වර්ධනය එක්ක සෑහෙන තරම් හොදින් ගැලපුනා. නමුත්, සංචිත මුදල් වර්ධනය හෝ පටු මුදල් සැපයුමේ සැපයුමේ වර්ධනය එසේ ගැලපුනේ නැහැ. ඊට හේතුව එම අර්ථකතන ඒ වෙද්දී ඕනෑවට වඩා සීමාකාරී වී තිබීමයි.

මේ සමඟ පළ කරන ප්‍රස්ථාරයෙහි දැකිය හැක්කේ 1950 සිට එක් එක් දශකයේදී මුදල් සැපයුම පිළිබඳ විවිධ මිනුම් වල සහ නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වෙනස් වීම. 1950 සහ 1960 දශක වලදී මුදල් සැපයුමේ වර්ධන වේගය අඩුයි. ඉන් පසු කාලයේදී එම වර්ධන වේගය වැඩියි. කවර මිනුම දෙස බැලුවත් මේ කරුණ පැහැදිලිව පෙනෙනවා. මෙය මුදල්වාදීන්ගේ තර්කය හා ගැලපෙනවා. දළ අදහසක් ලෙස මුදල්වාදීන්ගේ තර්කය නිවැරදියි. එහෙත්, වඩා විමසුම් සහගත ලෙස බලද්දී එක් එක් නිර්ණායකයේ වෙනස් හැසිරීම් දැක ගන්න පුළුවන්. 

ඔබට සිදු කළ හැකි සාමාන්‍ය නිරීක්ෂණයක් ලෙස, සංසරණයේ ඇති මුදල් ප්‍රමාණය, සංචිත මුදල් සහ පටු මුදල් සැපයුම බොහෝ දුරට එකට යන බව දකින්න පුළුවන්. එයින් අදහස් වන්නේ මහ බැංකුවේ සෘජු පාලනය යටතේ ඇති සංචිත මුදල් සැපයුම පාලනය කිරීම මගින් පටු මුදල් සැපයුම පාලනය කිරීමට මහ බැංකුවට හැකි වී ඇති බවයි. එහෙත්, පුළුල් මුදල් සැපයුමේ හැසිරීම ඊට වඩා වෙනස්. ඒ කියන්නේ පුළුල් මුදල් සැපයුම වෙනස් වී තිබෙන්නේ බොහෝ දුරට මහ බැංකුවේ පාලනයකින් තොරව කියන එකයි. විශේෂයෙන්ම 1990 හා 2000 දශක තුළ මේ තත්ත්වය දැකිය හැකියි. 1990 දශකය මුල M2b පුළුල් මුදල් සැපයුම හඳුන්වා දීමට හේතු වන්නේද පෙර භාවිතා කළ අර්ථකථන අනුව මනින මුදල් සැපයුමේ වෙනස නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වර්ධනය හා නොගැලපීමයි. M2b පුළුල් මුදල් සැපයුමෙහි එවැනි ගැලපීමක් දැකිය හැකිව තිබුණා.

කෙසේ වුවද, 2010 වසරෙන් පසු කාලය සැලකුවහොත් පෙනී යනු ඇත්තේ M2b පුළුල් මුදල් සැපයුමෙහි වර්ධනය වුවද නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වර්ධනය හා නොගැලපෙන බවයි. මීට එක් හේතුවක් වන්නේ 2010 වසරෙන් පසුව විනිමය අනුපාතය පාලනය කිරීම මගින් උද්ධමනය යටපත් කරනු ලැබීම සහ පසුව එය පුපුරා යාමයි. 2020-2024 කාලය තුළ නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වර්ධනය, කවර මිනුම සලකා බැලුවද, මුදල් සැපයුමේ වර්ධනය ඉක්මවා යන්නක්. මෙසේ නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය වර්ධනය වී තිබෙන්නේ උද්ධමනය නිසා මිස මූර්ත දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වර්ධනය නිසා නොවන බව අප දන්නා කරුණක්. උද්ධමනයට හේතුව මුදල් සැපයුමේ වර්ධනය පමණක් නොවන බව ප්‍රස්ථාරය දෙස බලද්දී පැහැදිලිව පෙනෙනවා.

මෙතෙක් විස්තර කළ කරුණු අනුව පැහැදිලි විය යුත්තේ මුදල් සැපයුම වැඩි වීම උද්ධමනය කෙරෙහි බලපාන නමුත් එය සරල රේඛීය සම්බන්ධයක් නොවන බවයි. මුදල් සැපයුම වැඩි වීම උද්ධමනය කෙරෙහි බලපාන ප්‍රධානම හේතුව වුවත්, වෙනත් කරුණු ගණනාවක්ද ඒ කෙරෙහි බලපෑම් කරනවා. නූතන මහ බැංකුවකට උද්ධමනය පාලනය කිරීමට සිදු වන්නේ එම සියලු කරුණු විමසා බලමින් ආර්ථිකයේ සමස්ත චිත්‍රය නිරීක්ෂණය කිරීමෙන් පසුවයි. එමෙන්ම මහ බැංකුවක් විසින් මේ කාර්යය කරන්නේ සරල ආර්ථික විද්‍යා ආකෘතියක ඇති අයුරින් මුදල් සැපයුම පාලනය කිරීම මගින් පමණක් නෙමෙයි. 

පසුගිය වසර 34ක කාලය, එනම්, M2b පුළුල් මුදල් සැපයුම හඳුන්වා දීමෙන් පසුව ගත වූ කාලය සැලකුවහොත්, මහ බැංකුවට සෘජුව පාලනය කළ හැකි සංචිත මුදල් සැපයුම 4.23 ගුණයකින් වර්ධනය වී තිබෙනවා. එම කාලය තුළ M2b පුළුල් මුදල් සැපයුම 11.90 ගුණයකින් වර්ධනය වී තිබෙනවා. සංචිත මුදල් සැපයුම හා පුළුල් මුදල් සැපයුම අතර සම්බන්ධය පැහැදිලි කෙරෙන මුදල් ගුණකය ලෙස හැඳින්වෙන සංකල්පයක් තිබෙනවා. එයින් අදහස් කෙරෙනුයේ පුළුල් මුදල් සැපයුම සංචිත මුදල් සැපයුමෙහි අනුපාතයක් බවයි. මුදල් ගුණකය යනු මෙම අනුපාතයයි.

මුදල් ගුණකය නියතව පැවතියේනම් පුළුල් මුදල් සැපයුම වර්ධනය විය යුත්තේද සංචිත මුදල් සැපයුම වර්ධනය වන වේගයෙන්මයි. එහෙත් එය එසේ සිදු වී නැහැ. එයින් පෙනී යන්නේ මුදල් ගුණකයද කාලයත් සමඟ ඉහළ ගොස් ඇති බවයි. මුදල් ගුණකය කෙරෙහිද මහ බැංකුවේ ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාමාර්ග බලපෑම් කරන නමුත් අවසාන වශයෙන් මුදල් ගුණකය තීරණය වන්නේ වාණිජ බැංකු වල සහ ඔවුන්ගේ පාරිභෝගිකයන්ගේ හැසිරීම මතයි. තාක්ෂනය වැඩි දියුණු වීමද මේ කෙරෙහි බලපානවා.

ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව පිහිටුවන විට, 1950දී, සංචිත මුදල් ප්‍රමාණය පුළුල් මුදල් සැපයුමෙන් (M2) 54.5%ක්. ඒ කියන්නේ මුදල් සැපයුමෙන් එපමණ පංගුවක් සෘජුව පාලනය කළේ මහ බැංකුව විසින්. 1991දී M2b පුළුල් මුදල් සැපයුම හඳුන්වා දෙන විටද, එම මුදල් සැපයුමෙන් 33.3%ක්ම සංචිත මුදල්. එහෙත්, 2024 වන විට මහ බැංකුවේ සංචිත මුදල් යනු M2b පුළුල් මුදල් සැපයුමෙන් 10.7%ක් පමණයි. වෙනත් විදිහකින් කිවුවොත්, මේ වෙද්දී රටේ මුදල් සැපයුමෙන් 90%ක්ම තීරණය වන්නේ මහ බැංකුවෙන් බාහිරවයි. 

ලෝකයේ අනෙකුත් රටවල් වල ප්‍රවණතා දෙස බලද්දී වුවත් මේ තත්ත්වය හඳුනා ගන්න පුළුවන්. වර්තමාන සන්දර්භයේදී මහ බැංකුවක කාර්ය භාරය වී තිබෙන්නේ මුදල් සැපයුම නිර්ණය කිරීම නොව මහ බැංකුවෙන් බාහිරව සිදු වන මුදල් සැපයුමේ වර්ධනය නියාමනය කිරීමයි. මේ නියාමනය නිසියාකාරයෙන් සිදු වන්නේද යන්න විමසා බැලීමටනම් මුදල් සැපයුම දෙස නොව උද්ධමනය දෙස කෙළින්ම බලන්නට සිදු වෙනවා.

උද්ධමනය කියන්නේ වෙළඳපොළ ආර්ථික ක්‍රමයක සාමාන්‍ය අංගයක් මිසක් මහ බැංකු පැවතීමේ ප්‍රතිඵලයක් නෙමෙයි. උද්ධමනය යන්නට අවධමනයද ඇතුළත්. රටක මහ බැංකුවක් තිබුණත් නැතත්, වෙළඳපොළ අර්ථ ක්‍රමයක් ඇත්නම්, චක්‍රීය ලෙස උද්ධමනය සහ අවධමනය ඇති වෙනවා. මහ බැංකුවක් කරන්නේ නියාමනය මගින් මේ චක්‍රීය විචලනයන්ගේ අහිතකර ප්‍රතිඵල සීමා කර ආර්ථිකය ස්ථාවර කිරීමයි. එය එසේ සිදු නොවන්නේනම්, එයින් අදහස් වන්නේ මෙම නියාමනය නිසියාකාරයෙන් සිදු නොවන බවයි. එය එසේ සිදු වන්නේනම්, එය මහ බැංකුවක කාර්ය සාධනය පිළිබඳ දර්ශකයක්. 

මුදල් ප්‍රමාණ සමීකරණය

මේ කොටසින් අපි අර්වින් ෆිෂර්ගේ මුදල් ප්‍රමාණ සමීකරණය ගැන කතා කරමු. දැන් ඒ තරම්ම භාවිතයට ගන්නේ නැතත්, කාලයක් මහ බැංකු විසින් මුදල් සැපයුම තීරණය කිරීම සඳහා මේ සමීකරණය යොදා ගත්තා. 

මුදල් ඉල්ලුම කිසිවෙකුට තනිව තීරණය කරන්න බැහැ. නමුත් කිසියම් ප්‍රදේශයක තිබෙන්නේ එකම මුදල් වර්ගයක් පමණක්නම් සහ එම මුදල් වර්ගය සපයනු ලබන්නේ මහ බැංකුවක් විසින්නම්, ඒ මහ බැංකුවට මුදල් සැපයුම තීරණය කරන්න පුළුවන්. ඒ නිසාම, මුදල් ඉල්ලුම හරියටම දන්නවානම්, මුදල් ඉල්ලුම හා මුදල් සැපයුම ගලපන්න පුළුවන්. මුදල් සැපයුම තීරණය වන්නේ රන් හෝ රිදී සැපයුම වැනි බාහිර සාධකයක් මතනම්, මෙවැනි ගැලපීමක් සිදු කිරීමේ හැකියාවක් නැහැ. 

ප්‍රශ්නය වන්නේ මුදල් ඉල්ලුම දැන ගන්නේ කොහොමද කියන එකයි. මුදල් ප්‍රමාණ සමීකරණය මේ සඳහා ප්‍රවේශයක් සපයනවා. 

අපි පෙර කොටසේ කතා කළ පරිකල්පනීය දූපතට යමු. මේ දූපතට පැමිණෙන ආක්‍රමණිකයින් පිරිසක් විසින් දූපත් වැසියන්ට මුදල් භාවිතය හඳුන්වා දෙනවා. දූපත් වැසියෝ මුදල් වලින් ගනුදෙනු කරන්න ඉගෙන ගන්නවා. නමුත් කිසියම් හේතුවක් නිසා ටික කාලයකට පස්සේ ඔවුන් දූපතෙන් යනවා. ඒ යන්නේ දූපතේ සංසරණයට එකතු කර තිබුණු මුදල් ටිකත් එකතු කරගෙන. 

කෙසේ වුවත්, ආක්‍රමණිකයින් දූපතෙන් ගියාට පස්සේ එහි වැසියෙකු වූ ජෝන්ට ඔවුන්ට අමතක වී දමා ගොස් තිබුණු මුදල් ටිකක් හමු වෙනවා. අපි රුපියල් කාසි කියලම කියමු. රුපියල් කාසි දහයක මල්ලක්. මේ රුපියල් කාසි වලට දැන් දූපත ඇතුළේ වටිනාකමක් තිබෙනවා. ඒ දූපත් වැසියන්ගේ පිළිගැනීම නිසා ඇති වූ වටිනාකමක්. 

ජෝන් මේ මුදල් වලින් කාසි අටක් වැය කර බර්නිගෙන් එළදෙනක් මිල දී ගන්නවා. බර්නි අතට රුපියල් අටක් යනවා. ටික කාලයකට පසුව බර්නි එම මුදලින් රුපියල් හයක් වැය කර රුපියල් තුන බැගින් එමලිනාගෙන් එළුවන් දෙදෙනෙකු මිල දී ගන්නවා. එමලිනා එම රුපියල් හයෙන් රුපියල් තුනක් වැය කර බර්නිගෙන් කුකුළන් තුන් දෙනෙක් මිල දී ගන්නවා. ඉතිරි රුපියල් තුන වැය කර ජෝන්ගෙන් මාස තුනක් දිනපතා කිරි මිල දී ගන්නවා. වසරක කාලයක් තුළ සිදු වන්නේ මෙම ගනුදෙනු ප්‍රමාණය පමණයි.

දැන් මේ විදිහට වසරක කාලයක් ඇතුළත සිදු වූ මුළු ගනුදෙනු ප්‍රමාණයේ වටිනාකම රුපියල් 20ක් (= 8 + 6 + 3 + 3). එහිදී හුවමාරු වූයේ රුපියල් දහයක මුදලක් පමණයි. ඇත්ත වශයෙන්ම රුපියල් දහයෙන් රුපියල් දෙකක් හුවමාරු වුනේම නැහැ. රුපියල් දහයක් වෙන්නේ ඒ රුපියල් දෙකත් එක්ක. ඉතිරි රුපියල් අටෙන් හයක් තුන් වරක් අතින් අත මාරු වුනා. අනෙක් රුපියල් දෙක එක් වරක් අතින් අත මාරු වුනා. ඒ කියන්නේ අවස්ථා 20කදී රුපියලේ කාසි අතින් අත මාරු වී තිබෙනවා. සාමාන්‍ය අගයක් ලෙස එක් රුපියලේ කාසියක් (දිගටම ජෝන් අතේම තිබුණු රුපියල් දෙකද ඇතුළුව) දෙවරක් අතින් අත මාරු වී තිබෙනවා. 

ෆිෂර්ගේ මුදල් ප්‍රමාණ සමීකරණයෙහි මුදල් වල සංසරණ ප්‍රවේගය කියා සංකල්පයක් තිබෙනවා. කෙටියෙන් මුදල් ප්‍රවේගය කියා කියමු. මෙයින් අදහස් වන්නේ නිශ්චිත කාලයක් තුළ, එක් රුපියලක් (හෝ එවැනි වෙනත් මුදලක්) සාමාන්‍ය වශයෙන් කොපමණ වාරයක් ගනුදෙනු සඳහා භාවිතා වුනාද කියන එකයි. මෙම අගය සංසරණයට එකතු කර තිබෙන මුදල් ප්‍රමාණයෙන් ගුණ කළ විට ලැබෙන පිළිතුර, අර්ථදැක්වීම අනුවම, අදාළ කාලයේදී සිදු වූ මුදල් ගනුදෙනු වල වටිනාකමට සමානයි. 

කිසියම් රටක ගනුදෙනු සිදු වන්නේ එක් මුදල් වර්ගයකින් පමණක්නම් සහ එම මුදල් සංසරණයට එකතු කර තිබෙන්නේ මහ බැංකුවක් වැනි ඒකාධිකාරයක් විසින්නම්, සංසරණයේ ඇති මුදල් ප්‍රමාණය පහසුවෙන්ම, හරියටම දැනගන්න පුළුවන්. බිට්කොයින් වැනි නූතන මුදල් වර්ග කිසියම් නිශ්චිත කාලයක් තුළ කොපමණ වාරයක් අතින් අත මාරු වුනාද කියලා පහසුවෙන්ම හරියටම දැන ගන්න පුළුවන් වුනත්, ලෝහ කාසි වැනි සම්ප්‍රදායික මුදල් හා අදාළව මෙවැන්නක් පහසුවෙන් කරන්න බැහැ. නමුත් කිසියම් කාලයක් තුළ සිදු වූ මුළු ගනුදෙනු ප්‍රමාණයේ වටිනාකම දන්නවානම්, එම අගය මුදල් සැපයුමෙන් බෙදලා මුදල් ප්‍රවේගය වක්‍ර ලෙස හොයා ගන්න පුළුවන්.

කිසියම් කාලයක් තුළ සිදු වූ මුළු ගනුදෙනු ප්‍රමාණයේ වටිනාකම මැනිය හැකි ක්‍රමයක් තියෙනවද?

රටක නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ආසන්න වශයෙන් කිසියම් කාලයක් තුළ සිදු වූ මුළු ගනුදෙනු ප්‍රමාණයේ වටිනාකම සේ සලකන්න පුළුවන්. විශේෂයෙන්ම හුදෙකලා දූපතක් වැනි සංවෘත ආර්ථිකයක් සැලකුවොත්, ගනුදෙනු ලෙස හුවමාරු වෙන්නේ කිසියම් කාලයක් තුළ රට තුළ නිපදවනු ලබන භාණ්ඩ හා සේවා ප්‍රමාණයයි. නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය කියා කියන්නේ එම භාණ්ඩ හා සේවා වල තත්කාලීන වෙළඳපොළ වටිනාකමයි. ඒ නිසා, නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ගනුදෙනු ප්‍රමාණයේ වටිනාකම පිළිබඳ ඇස්තමේන්තුවක් සේ සලකන්න පුළුවන්. මේ අනුව, නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය මුදල් සැපයුමේත්, මුදල් ප්‍රවේගයේත් ගුණිතයට සමාන විය යුතුයි.

නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය =  මුදල් සැපයුම x මුදල් ප්‍රවේගය

සාමාන්‍යයෙන් වසරෙන් වසර රටක නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඇස්තමේන්තු කරනවා. ඒ වගේම, මුදල් සැපයුමේ වෙනස් වීම පිළිබඳවත් දත්ත තිබෙනවා. ඒ නිසා, ඔය සංඛ්‍යාලේඛණ දෙක ඇසුරෙන් මුදල් ප්‍රවේගය ඇස්තමේන්තු කර එහි වෙනස්වීම පරීක්ෂා කරන්න පුළුවන්. මේ පරීක්ෂාව මගින් තහවුරු කර ගැනීමෙන් පසුව, එක්තරා කාලයකදී පිළිගැනීමට ලක් වූ කරුණක් වන්නේ දිගුකාලීනව නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය හා මුදල් සැපයුම වෙනස් වන පරිමාණයට සාපේක්ෂව මුදල් ප්‍රවේගය වෙනස් නොවන බැවින් මුදල් සැපයුම පාලනය කිරීම හා අදාළ ප්‍රතිපත්ති තීරණ ගැනීමේදී මුදල් ප්‍රවේගය නියතයක් සේ සැලකිය හැකි බවයි. එසේ උපකල්පනය කිරීමෙන් පසුව මුදල් ප්‍රවේගය මැනීමේ අවශ්‍යතාවයක් ඇති වන්නේ නැහැ. 

මුදල් ප්‍රවේගය වෙනස් නොවන නියතයක්නම්, මුදල් සැපයුම වැඩි වන විට නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයද ඉහළ යා යුතුයි. ඒ නිසා, මුදල් සැපයුම වර්ධනය වන වේගයෙන්ම නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයද වර්ධනය විය යුතුයි. එහෙත්, නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය හේතු දෙකක් නිසා වර්ධනය විය හැකියි. පළමුවැන්න මූර්ත ආර්ථික වර්ධනයයි. දෙවැන්න උද්ධමනයයි.

මුදල් සැපයුමේ වර්ධන වේගය = මූර්ත ආර්ථික වර්ධන වේගය + උද්ධමනය

මේ අනුව, අපේක්ෂිත මූර්ත ආර්ථික වර්ධන වේගය මත පදනම්ව, මුදල් සැපයුමේ වර්ධන වේගය පාලනය කිරීම මගින් උද්ධමනය පාලනය කිරීමට හැකි විය යුතුයි.

උද්ධමනය = මුදල් සැපයුමේ වර්ධන වේගය - අපේක්ෂිත මූර්ත ආර්ථික වර්ධන වේගය

මුදල් සැපයුමේ වර්ධනය මූර්ත ආර්ථික වර්ධන වේගය කෙරෙහි බලපාන බව ඩේව්ඩ් හියුම්, රිචඩ් කැන්ටලින් වැනි අය වැනි අය පවා පෙන්වා දී තිබුණු පැරණි අදහසක් වුවත්, මෙය සිදු වන යාන්ත්‍රනය විස්තර කරමින් එම අදහසට ජවයක් ලබා දුන්නේ ජෝන් මෙනාඩ් කේන්ස් විසිනුයි. ඒ මහා ආර්ථික අවපාතය සමයේදී. ඒ වන විට පිළිගැනුණු අදහස වූයේ මුදල් සැපයුම මූර්ත ආර්ථික වර්ධන වේගය කෙරෙහි බලපෑමක් සිදු නොකරන බවයි. මුදල් සැපයුම වර්ධනය වෙද්දී, ඒ වේගයෙන්ම මූර්ත නිෂ්පාදිතයද වර්ධනය වේනම්, ඒ හේතුවෙන් උද්ධමනයක් ඇති වීමේ ඉඩක් නැහැ.

කේන්සියානු අදහස් ප්‍රචලිත වීමට පෙර ප්‍රධාන ධාරාව තුළ පිළිගැනීමට ලක්ව තිබුණු, මුදල් සැපයුම මූර්ත ආර්ථික වර්ධන වේගය කෙරෙහි බලපෑමක් සිදු නොකරන්නේය යන සම්භාව්‍ය ආර්ථික විද්‍යා අදහසේ පදනම වූයේ මුදල් සැපයුම වැඩි වීම නිසා නිෂ්පාදන සාධක වල හෝ තාක්ෂණයේ වෙනසක් සිදු වීමේ හැකියාවක් නොතිබීමයි. මෙම අදහස අනුව, මූර්ත ආර්ථික වර්ධන වේගය ආර්ථිකයක් සතු නිෂ්පාදන සාධක ප්‍රමාණය මත තීරණය වන්නක් බැවින් මුදල් සැපයුම වැඩි කර ආර්ථිකය වර්ධනය කිරීමේ හැකියාවක් නැහැ. එහෙත් කේන්ස් විසින් පෙන්වා දුන්නේ ආර්ථිකය තුළ නිෂ්පාදනය සඳහා යොදා නොගැනෙන නිෂ්පාදන සාධක තිබේනම්, මුදල් සැපයුම වැඩි කිරීම මගින් එම නිෂ්පාදන සාධක නිෂ්පාදනය සඳහා යොදා ගැනීම උත්තේජනය කර මූර්ත ආර්ථික වර්ධන වේගය වැඩි කළ හැකි බවයි.

සම්භාව්‍ය අදහස අනුව, මුදල් සැපයුමේ වර්ධන වේගය මූර්ත ආර්ථික වර්ධන වේගය කෙරෙහි බල නොපාන බැවින් එහි අවසන් ප්‍රතිඵලය වනුයේ උද්ධමනයයි. කේන්සියානු අදහස අනුව, මුදල් සැපයුම වැඩි කිරීම මගින් යම් තත්ත්වයන් යටතේදී, යම් සීමාවක් දක්වා මූර්ත ආර්ථික වර්ධන වේගය ඉහළ දැමිය හැකියි. එසේ වුවද, එම සීමාවෙන් ඔබ්බට මුදල් සැපයුම වැඩි කිරීමෙන් සිදු වන්නේ උද්ධමනය ඉහළ යාම පමණයි.

මේ අනුව පෙනී යන පැහැදිලි කරුණක් වන්නේ, ඉහත කවර මතවාදය අනුව වුවද, මුදල් සැපයුමේ වර්ධන වේගය මූර්ත ආර්ථික වර්ධන වේගය ඉක්මවා යන්නේනම්, මුදල් ප්‍රමාණ සමීකරණය අනුව, එම වෙනසට සමාන උද්ධමනයක් ඇති විය යුතු බවයි. ඒ නිසා, මුදල් සැපයුමේ වර්ධන වේගය පාලනය කිරීම මගින්, මහ බැංකුවකට උද්ධමනය පාලනය කළ හැකි විය යුතුයි.

නමුත් මෙහිදී මතු වන ඊළඟ ප්‍රශ්නය වනුයේ මුදල් සැපයුම කියන්නේ කුමක්ද කියන එකයි. අපේ පරිකල්පනීය දූපතේ සරල උදාහරණයෙහි මුදල් කියන්නේ ලෝහ කාසි වර්ගයක්. එකම වර්ගයක කාසි වෙනුවට විවිධ වටිනාකම් වල කාසි සංසරණයට එකතු කළත්, කාසි වෙනුවට නෝට්ටු එකතු කළත්, මූලික අදහසේ වෙනසක් සිදු වෙන්නේ නැහැ. රුපියල් සීයක මුදල් නෝට්ටුවක් අතින් අත මාරු වීම රුපියලේ කාසි සීයක් අතින් අත මාරු වීමට සමාන සේ සලකන්න පුළුවන්. නමුත්, වාණිජ බැංකු බිහිවීමෙන් පසුව ඇති වන තත්ත්වයන් සලකා බලද්දී, මුදල් වල ඉහත අර්ථ දැක්වීම පිළිබඳ ගැටලුවක් මතු වෙනවා. 

විශේෂයන්ම ගනුදෙනු සඳහා චෙක්පත් භාවිතා කිරීම ප්‍රචලිත වී තිබීම තුළ ගනුදෙනු පියවීම සිදු වන්නේ කාසි හා නෝට්ටු වලින් පමණක් නෙමෙයි. ආකෘතිමය ලෙස වෙනස් කාසි හා නෝට්ටු ගෙවීම් සහ චෙක්පත් ගෙවීම් යන අවස්ථා දෙකේදීම යම් ආකාරයක මුදල් භාවිතයක් සිදු වෙනවා. 

වාණිජ බැංකු වල මුදල් තැන්පත් කිරීමෙන් පසුව එම මුදල් මුදල් සේ ආපසු ලබා නොගෙන චෙක්පත් මගින් ගෙවීම් කිරීම ප්‍රචලිත වීමෙන් පසුවද මුදල් සැපයුම සංසරණයේ ඇති කාසි හා නෝට්ටු ප්‍රමාණය පමණක් සේ සැලකුවහොත් ගනුදෙනු පරිමාවෙන් කොටසක් මග හැරෙනවා. එම කොටසද නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයට අයත් කොටසක්. ඒ නිසා, කාසි හා නෝට්ටු වලට අමතරව චෙක්පත් හරහා ගෙවීම් සඳහා යොදා ගත හැකි ජංගම ගිණුම් තැන්පතුද මුදල් සැපයුමෙහි කොටසක් සේ සලකන්නට සිදු වෙනවා. එහෙත්, කාසි හා නෝට්ටු මෙන්, මෙම ජංගම ගිණුම් තැන්පතු ප්‍රමාණය ඒකාධිකාරී මහ බැංකුවකට වුවද සෘජුව පාලනය කිරීමේ හැකියාවක් නැහැ.

මේ වන විට මේ තත්ත්වය වඩා සංකීර්ණ වී තිබෙනවා. දැන් බොහෝ දෙනෙකු ගෙවීම් කරන්නේ ක්‍රෙඩිට් හා ඩෙබිට් කාඩ්, අන්තර්ජාලය හරහා කරන ගෙවීම්, ජංගම දුරකථනය හරහා කරන ගෙවීම් ඇතුළු විවිධ ක්‍රම වලින්. ඒ නිසා, මුදල් සැපයුමේ අර්ථදැක්වීම විශාල ප්‍රශ්නාර්ථයක්. මේ හේතුව නිසාම බොහෝ රටවල මුදල් සැපයුම පිළිබඳ අර්ථදැක්වීම් එකකට වඩා තිබෙනවා. උද්ධමනය පාලනය කිරීම සඳහා මුදල් සැපයුම පාලනය කළ යුත්තේනම්, මහ බැංකුවක් විසින් ඉලක්ක කළ යුත්තේ විවිධ මුදල් සැපයුම් අතරින් කවර මුදල් සැපයුමද? මෙය ප්‍රශ්නයක්. 

තමන්ගේ දේශපාලනික හෝ වෙනත් අභිලාශ හා ගැලපෙන ප්‍රවාද ආගමික ලෙස අදහන පිරිස් අප‍ට බොහෝ විට දකින්නට ලැබෙනවා. මේ සඳහා හොඳම උදාහරණය මාක්ස්වාදීන්. මෙවැනි අය තමන් අදහන ප්‍රවාදයේ සීමාවන් පැහැදිලිව දෘශ්‍යමාන වෙද්දී පවා ප්‍රවාදයේ සීමාවන් හඳුනා ගන්නේ නැහැ. ඒ වෙනුවට ඔවුන් කරන්නේ ප්‍රවාදය ඇත්ත සේ සලකමින්, දෘශ්‍යමාන තත්ත්වය විකෘතියක් ලෙස අර්ථ දැක්වීමයි. මෙවැනි පිරිස් වාමාංශික අන්තයේ මෙන්ම දක්ෂිණාංශික අන්තයේද ඉන්නවා. මුදල්වාදය අදහන ඇතැම් අයට අනුව, මුදල් සැපයුම කවර ආකාරයෙන් මැන්නත් එහි වෙනසක් නැහැ. මෙය සාවද්‍ය අදහසක්. 

මේ සමඟ පළ කරන ප්‍රස්ථාරය දෙස බලා ඉහත කරුණ සනාථ කරගන්න අමාරු නැහැ. ඒ අනුව, පැහැදිලි වන්නේ මුදල් සැපයුම පිළිබඳ විවිධ මිනුම් කාලයත් සමඟ විචලනය වී තිබෙන්නේ එකම ආකාරයකින් නොවන බවයි. එසේනම්, මුදල් ප්‍රමාණ සමීකරණය අනුව යමින් මහ බැංකුව විසින් ඉලක්ක කළ යුත්තේ කවර මුදල් සැපයුමද?

මුදල් ප්‍රමාණ සමීකරණය මගින් විස්තර කරන්නේ මුදල් සැපයුම දිගුකාලීනව උද්ධමනය කෙරෙහි බලපාන ආකාරයයි. ඒ නිසා, කෙටිකාලීනව විවිධ මුදල් මිනුම් වල හැසිරීම් වෙනස් වීම හේතුවෙන් ප්‍රවාදය අභියෝගයට ලක් වන්නේ නැහැ. නමුත් මෙහිදී සලකා බලා තිබෙන්නේ වසර 34ක් වැනි දීර්ඝ කාලයක්. මෙම කාලය තුළ සංසරණයේ ඇති මුදල් ප්‍රමාණය 4.23 ගුණයකින්ද, සංචිත මුදල් (M0) 3.84 ගුණයකින්ද, පටු මුදල් සැපයුම (M1) 4.13 ගුණයකින්ද ඉහළ යද්දී, M2 පුළුල් මුදල් සැපයුම 11.4 ගුණයකින්ද, M2b පුළුල් මුදල් සැපයුම 11.9 ගුණයකින්ද ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. ඒ නිසා, මුදල් සැපයුම සේ සැලකිය යුත්තේ කවර මිනුමද යන්න මත පෙනෙන චිත්‍රය සැලකිය යුතු ලෙස වෙනස් වෙනවා.

කෙසේ වුවද, අවසාන ඉලක්කය වන්නේ උද්ධමනය පාලනය කිරීම නිසා අපට ඉහත මිනුම් අතරින් නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වර්ධනය හා වඩා හොඳින් ගැලපෙන මිනුම තෝරා ගත හැකියි. එහෙත්, මෙයද කියන තරම් පහසු වැඩක් නෙමෙයි.

ඉහත කාලයේදී නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 8.03 ගුණයකින් වර්ධනය වී තිබෙනවා. වසරකට 14.2%ක සාමාන්‍ය වර්ධන වේගයක්. මෙම වේගය මූර්ත ආර්ථික වර්ධන වේගයේ සහ උද්ධමනයේ එකතුවයි. මේ අනුව පෙනී යනු ඇත්තේ මහ බැංකුව විසින් සංසරණයේ ඇති මුදල් ප්‍රමාණය, සංචිත මුදල් හෝ පටු මුදල් සැපයුම ඉලක්ක කළේනම්, ඉලක්ක කළ උද්ධමනයට වඩා වැඩි උද්ධමනයක් ඇති විය හැකිව තිබුණු බවයි. එමෙන්ම, M2 පුළුල් මුදල් සැපයුම හෝ M2b පුළුල් මුදල් සැපයුම ඉලක්ක කළේනම්, ඉලක්ක කළ උද්ධමනයට වඩා අඩු උද්ධමනයක් ඇති විය හැකිව තිබුණු බවයි. 

ඉහත කිසිදු මිනුමක් මුදල් ප්‍රමාණ සමීකරණය හා හරියටම ගැලපෙන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, හුදෙක් මුදල් සැපයුමේ වර්ධනය දෙස පමණක් බලමින් උද්ධමනය ප්‍රශස්ත ලෙස  කළමනාකරණය කිරීමේ හැකියාවක් නැහැ. මෙයට එක් හේතුවක් ලෙස පෙන්වා දිය හැක්කේ ඇතැම් මුදල්වාදීන් විසින් උපකල්පනය කරන පරිදි මුදල් ප්‍රවේගය නියතයක් නොවීමයි. විවිධ මුදල් සැපයුම් හා අදාළ මුදල් ප්‍රවේග එකම ආකාරයකින් වෙනස් නොවීම මේ තත්ත්වය වඩා සංකීර්ණ කරනවා.

මුදල් ප්‍රමාණ සමීකරණයේ ප්‍රයෝජ්‍ය වටිනාකම සීමා කරන තවත් සාධකයක් වනුයේ ජාත්‍යන්තර වෙළඳාමේ බලපෑමයි. ලෝකයේ කිසිම රටක අපේ උදාහරණයෙහි ඇති පරිකල්පනීය දූපතේ වැනි හුදෙකලා වූ ආර්ථිකයක් නැහැ. ලංකාව වැනි බොහොමයක් රටවල් වල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් කොටසක් පරිභෝජනය කරන්නේ රටින් පිටත සිටින අයයි. එමෙන්ම රට තුළ පරිභෝජනය කෙරෙන බොහෝ දෑ ආනයනික භාණ්ඩයි. ඒ නිසා, රට තුළ සිදු වන ගනුදෙනු ප්‍රමාණය සහ රටේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ ප්‍රමාණය අතර සම්බන්ධය කැඩී යනවා. 

රට තුළ ආනයනික භාණ්ඩ මිල දී ගන්නා ලංකාවේ පාරිභෝගිකයෙකු විසින් ඒ වෙනුවෙන් මුදල් ගෙවන්නේ රුපියල් වලින් වුවත් අවසාන වශයෙන් අදාළ භාණ්ඩයේ නිෂ්පාදකයාට මුදල් ගෙවන්නේ රුපියල් වලින් නොවන නිසා රුපියල් වලින් විදේශ විණිමය මිල දී ගන්නට සිදු වෙනවා. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස විණිමය අනුපාතයද උද්ධමනය කෙරෙහි බලපෑම් කරනවා. වෙනත් විදිහකින් කිවුවොත් රුපියල් ගනුදෙනු ප්‍රමාණය රටේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් කොටසක් පමණයි.

ඇමරිකාව වැනි රටකට මේ ප්‍රශ්නය වෙනත් ආකාරයකින් බලපානවා. ඇමරිකාව විදේශ රටවල් සමඟ කරන ගනුදෙනු සිදු වන්නේද ඔවුන්ගේ මුදල් ඒකකය වන ඇමරිකන් ඩොලර් වලින්. එහෙත් ඇමරිකන් ඩොලර් භාවිතා වන්නේ ඇමරිකාව තුළ හෝ ඇමරිකාව සමඟ සිදු කෙරෙන ගනුදෙනු සඳහා පමණක් නොවන බැවින් ඩොලර් සඳහා වන ඉල්ලුම ඇමරිකාවේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ පරිමාව ඉක්මවා යන්නක්. 

වෙනස තිබෙන්නේ කවර අතට වුවත්, අවසාන ප්‍රතිඵලය වනුයේ ගනුදෙනු වල වටිනාකම දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඇසුරෙන් මැන ගත නොහැකි වීමයි. ඒ නිසාම, මුදල් ඉල්ලුම නිවැරදිව තක්සේරු කළ නොහැකි වීමයි. 

මුදල් ඉල්ලුම මෙන්ම මුදල් සැපයුමද නිවැරදිව මැන ගැනීම පහසු නොවන්නාක් මෙන්ම මුදල් ප්‍රවේගය නියතයක්ය යන්න ඒ තරම් නිවැරදි උපකල්පනයක් නෙමෙයි. ආර්ථිකයේ චක්‍රීය විචලනයන් සමඟ මුදල් ප්‍රවේගයද වෙනස් වෙනවා. මේ හේතූන් නිසා, මුදල් ප්‍රමාණ සමීකරණයේ පදනම අභියෝග කළ නොහැකි සර්වසාම්‍යයක් වුවද, ප්‍රායෝගික භාවිතාවේදී එය උපයෝගී කර ගත හැක්කේ කිසියම් මාර්ගෝපදේශනයක් සපයා ගැනීම සඳහා පමණයි. 

මහා අවපාතයෙන් පසුව, 1930 දශකයේදී කේන්සියානු අදහස් ආර්ථික විද්‍යාවේ ප්‍රධාන ධාරාව බවට පත් වුනා. එහෙත්, 1950 පමණ වන විට ප්‍රධාන ධාරාව තුළ මිල්ටන් ෆ්‍රීඩ්මන්ගේ මුදල්වාදය ඉස්මතු වෙන්න පටන් ගත්තා. 1970 දශකය මුලදී ඉහළ උද්ධමනයක් තිබියදී විරැකියා අනුපාතයද ඉහළ මට්ටමක පැවතීම තුළ කේන්සියානු අදහස් පහසුවෙන්ම අභියෝගයට ලක් කළ හැකි වාතාවරණයක් ඇති වීම නිසා මුදල්වාදයට විශාල පිළිගැනීමක් ලැබුණා. මෙම කාලයේදී ලෝකයේ ප්‍රධාන මහ බැංකු ගණනාවක්ම මුදල් ප්‍රමාණ සමීකරණය අනුව යමින් සෘජුව මුදල් සැපයුම පාලනය කිරීම හරහා උද්ධමනය පාලනය කිරීමට උත්සාහ කළා.

මිල්ටන් ෆ්‍රීඩ්මාන්ගේ උපදෙස් පරිදි, එවකට ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුවේ අධිපතිව සිටි පෝල් වෝකර් විසින් 1979-1982 කාලයේදී උද්ධමනය පාලනය කිරීම සඳහා පොලී අනුපාතික වෙනුවට කෙළින්ම මුදල් සැපයුම ඉලක්ක කිරීමට තීරණය කළා. මීට පෙර මෙන්ම මෙම අසාර්ථක පරීක්ෂණයෙන් පසු කාලයේදීද මහ බැංකු විසින් සාමාන්‍යයෙන් උද්ධමනය පාලනය කළේ පොලී අනුපාතික පාලනය කිරීම මගිනුයි. ඒ හා අදාළ වැඩි විස්තර වෙනත් ලිපියකින්.

පෝල් වෝකර් පරීක්ෂණය සිදු කළ 1979-1982 කාලය තුළ ඇමරිකාවේ පොලී අනුපාතික ඉතා විශාල ලෙස විචලනය වීම නිසා මූල්‍ය ක්ෂේත්‍රයේ විශාල අස්ථාවරත්වයක් ඇති වුනා. අවසන් වශයෙන් මේ පරීක්ෂණය අත හැර දමනු ලැබුවා. මීට සමාන්තරව මාග්‍රට් තැචර්ගේ ආණ්ඩුව යටතේ එක්සත් රාජධානියේද, ජර්මනිය, කැනඩාව, ස්විට්සර්ලන්තය වැනි රටවලද මේ පරීක්ෂණය සිදු කෙරුණා. එහෙත් ඒ කිසිදු තැනක මුදල් සැපයුම පාලනය කිරීම මගින් සෘජුව උද්ධමනය පාලනය කිරීමේ උත්සාහයන් සාර්ථක වූයේ නැහැ. සෘජුව මුදල් සැපයුම පාලනය කිරීම මගින් උද්ධමනය කළමනාකරණය කිරීම ලෝකයේ ප්‍රධාන ආර්ථික ගණනාවකම ප්‍රයෝගිකව පරීක්ෂා කරනු ලැබ, ඉතා කෙටි කලකින්ම අත හැර දමා ඇති අසාර්ථක ක්‍රමයක්. 

මෙයින් පෙන්වා දෙන්නේ මුදල් සැපයුම වැඩි වීම උද්ධමනයට හේතු නොවන බව හෝ මුදල් සැපයුම පාලනය කිරීම මගින් උද්ධමනය පාලනය කළ නොහැකි බව නෙමෙයි. මූලික අදහස මුදල් සැපයුම සෘජුව පාලනය කිරීම මගින් උද්ධමනය පාලනය කරන්නට උත්සාහ කිරීම සාර්ථක ක්‍රමයක් නොවන බවයි. ඊට සාපේක්ෂව, පොලී අනුපාතික පාලනය කිරීම මගින් උද්ධමනය පාලනය කිරීම දශක ගණනාවක් තිස්සේ අත්හදා බලා තිබෙන සාර්ථක ක්‍රමයක්. එහිදීද අවසාන වශයෙන් මුදල් සැපයුම පාලනය කිරීමක් සිදු වන නමුත් එය සිදු වන්නේ වක්‍ර ලෙසයි. මේ ගැන ඉදිරි ලිපියකින් වැඩි විස්තර කතා කරමු.

සල්ලි අච්චු ගැසීම සහ උද්ධමනය

සල්ලි අච්චු ගැසීම උද්ධමනයට හේතු වෙනවා කියන එක මේ වෙද්දී ලංකාවේ පොදු දැනුමක් වී අවසානයි. ඔය වැඩේ වුනේ ආර්ථික අර්බුදයෙන් පස්සේ. ඊට කලින් මේ ගැන බරපතල සංවාදයක් තිබුණේ ආර්ථික විද්‍යාව විධිමත්ව හදාරා තිබුණු සීමිත පිරිසක් අතර පමණයි. 

නමුත් මේ විදිහට පොදු දැනුමක් වී තිබෙන්නේ සල්ලි අච්චු ගැසීම උද්ධමනයට හේතු වෙනවා කියන මූලික අදහස පමණයි. එය සිදු වෙන්නේ කොහොමද කියන එක තවමත් ඒ පොදු දැනුමේ කොටසක් වෙලා නැහැ. 

සල්ලි අච්චු ගැසීම උද්ධමනයට හේතු වන ආකාරය විවිධ අය තේරුම් අරගෙන තිබෙන්නේ විවිධ ආකාර වලිනුයි. එයට මේ දැනුම සමාජගත කිරීම සඳහා ඕනෑවට වඩා සරල ආකෘති යොදා ගෙන තිබීමත් එක් හේතුවක්. ඒ වැඩේට අපද දායක වී තිබෙනවා. 

යම් අදහසක් මුලින්ම සමාජගත කරද්දී අවශ්‍ය වැදගත්ම කරුණට පමණක් අවධානය යොමු කරමින් සරලව පැහැදිලි කිරීම සහ හැම දෙයක්ම විස්තර කිරීම අතර තේරීමක් තිබෙනවා. අවශ්‍ය වන්නේ කෙටි කලකින් වැඩි දෙනෙකු දැනුවත් කිරීම වූ විට පළමු ක්‍රමය තෝරා ගන්න සිදු වෙනවා. නමුත් එහි දිගුකාලීන බලපෑම් දිහා බැලුවොත් සමහර දේවල් බාගෙට දැන ගැනීම නොදැන සිටීමටත් වඩා භයානක වන අවස්ථාත් දැකිය හැකියි. 

මේ සම්බන්ධය තව දුරටත් පැහැදිලි කර ගැනීම සඳහා අපි කුඩා දූපතක් වෙත යමු. දැන් මේ කරන්නේත් සරල පැහැදිලි කිරීමක්ම තමයි. 

ආරම්භයේදී ඔය දූපතේ අද අර්ථයෙන් මුදල් කියා දෙයක් නැහැ. දූපතේ මිනිසුන් අතර සිදු වන සීමිත ගනුදෙනු සිදු වන්නේ භාණ්ඩ හුවමාරු ලෙසයි. රජුට බදු ගෙවන්නේත් භාණ්ඩ වලින්.

ඔහොම තියෙද්දී ඔය දූපත විදේශිකයින් පිරිසක් විසින් යටත් කර ගන්නවා. එම විදේශික රජයේ හමුදාවට වැටුප් ගෙවන්නේ කිසියම් මුදල් වර්ගයකින්. මේ මුදල් දැන් රට පාලනය කරන ආක්‍රමණික කණ්ඩායමේ නායකයා විසින් තමන්ගේ රටින් රැගෙන ආ මුදල්. ඒවා එකම වර්ගයක ලෝහ කාසි. ඒ ලෝහ කාසි ගෙවා නැවේ තිබෙන ආහාර වැනි දේ මිල දී ගන්න පුළුවන්. ඒවාත් මුල් රටින් රැගෙන ආ ආහාර. ආහාර වල අයිතිය තිබෙන්නේත් ආක්‍රමණික කණ්ඩායමේ නායකයාටයි.

ඉතා ඉක්මණින් නැවේ ආහාර අවසන් වෙනවා. නමුත් විදේශිකයින් සතුව මුදල් තිබෙනවා. ඔවුන් එම මුදල් ගෙවා ස්වදේශිකයින්ගෙන් ආහාර මිල දී ගන්න උත්සාහ කළත් ඔවුන් එවැනි හුවමාරුවකට කැමති වෙන්නේ නැහැ. ඔවුන්ට මේ මුදල් වලින් වැඩක් නැහැ. ඔවුන්ගේ සංස්කෘතිය හුවමාරු සංස්කෘතියක් නෙමෙයි.

මේ වෙලාවේ රටේ අලුත් පාලකයා වන ආක්‍රමණික කණ්ඩායමේ නායකයා විසින් සියලුම රටවැසියන්ට බද්දක් පනවනවා. එම බද්ද ගෙවිය යුත්තේ මුදල් වලින්. නමුත් ස්වදේශිකයින් සතුව මුදල් නැහැ. ඒ නිසා ඔවුන්ට මුදල් ලබා ගැනීම සඳහා විදේශිකයින් සමඟ භාණ්ඩ හුවමාරු කර ගැනීමට සිදු වෙනවා. ඒ හරහා රටේ නිපදවන භාණ්ඩ වලට මුදල්මය වටිනාකමක් ලැබෙනවා.

බදු ගෙවද්දී භාණ්ඩ හුවමාරුව හරහා ස්වදේශිකයින් අතට පත් වෙන මුදල් නැවත අලුත් රජය සතු වෙනවා. ඒ නිසා, ඒ මුදල් වලින් නැවත නැවත වැටුප් ගෙවිය හැකියි. වැටුප් ලබන අයට ඒ වැටුප් භාණ්ඩ හා සේවා මිල දී ගැනීම වෙනුවෙන් වැය කළ හැකියි. භාණ්ඩ හා සේවා විකුණන අයට ඒ මගින් බදු ගෙවීම සඳහා අවශ්‍ය මුදල් සපයා ගත හැකියි. 

මේ විදිහට මුදල් මත පදනම් වූ සීමිත ගනුදෙනු ආර්ථිකයක් හැදී රටේ නිපදවන භාණ්ඩ හා සේවා වලට මුදල් වටිනාකමක් ලැබීමෙන් පසුව ගනුදෙනු ආර්ථිකය ක්‍රමයෙන් ව්‍යාප්ත වෙන්න පටන් ගන්නවා. දැන් ස්වදේශිකයෙකුට තමන්ගේ පරිභෝජනයට අවශ්‍ය නොවුනත් මුදල් පිණිස භාණ්ඩ හා සේවා නිපදවන්න පුළුවන්. ඒ වගේම, ඒ මුදල් ගෙවා තමන්ට අවශ්‍ය, තමන් සතු නැති, භාණ්ඩ හා සේවා මිල දී ගන්න පුළුවන්. ඊට අමතරව මුදල් වලින් වත්කම් එකතු කරන්න පුළුවන්. 

ඔය විදිහේ ගනුදෙනු ආර්ථිකයක් හැදුනට පස්සේ රජය විසින් මුලින් පනවපු බද්ද ඉවත් කළත් මුදල් භාවිතය නැති වෙන්නේ නැහැ. ගනුදෙනු කිරීමේ හැකියාව සහ අනාගත ගනුදෙනු සඳහා ප්‍රයෝජනයට ගැනීමේ හැකියාව නිසාම මුදල් වලට වටිනාකමක් ඇති වෙනවා. ඒ සඳහා අදාළ මුදලේ නෛසර්ගික වටිනාකමක් තියෙන්න අවශ්‍ය නැහැ. 

අපි හිතමු මුලින්ම නැවෙන් ගෙනාවේ සීමිත මුදල් ප්‍රමාණයක් පමණයි කියලා. ඔය මුදල් ප්‍රමාණය ඉවර වෙනකම් රජයට පුළුවන් මුදල් සැපයුම වැඩි කරන්න. බදු ගෙවීම සඳහා පමණක් මුදල් අවශ්‍ය වන මුල් අවස්ථාව සැලකුවොත්, අවුලක් නැතිව මුදල් සැපයුම වැඩි කළ හැක්කේ බදු ලෙස එකතු කර ගත යුතු මුදල් ප්‍රමාණය දක්වා පමණයි. මිනිස්සුන්ට ඊට වඩා මුදල් අවශ්‍ය වන්නේ නැහැ. මුදල් සැපයුම ඊට වඩා වැඩි කළොත් ඒ මුදල් වැටුප් සේ ලබා ගන්නා අයට මුදල් සමඟ හුවමාරුවට භාණ්ඩ හා සේවා ලබා ගන්න අමාරු වෙනවා. එවැනි අය භාණ්ඩ හා සේවා මිල දී ගන්න තරඟ කරද්දී භාණ්ඩ හා සේවා වල මිල වැඩි වෙනවා. වෙනත් විදිහකින් කිවුවොත් උද්ධමනයක් ඇති වෙනවා.

නමුත් ගනුදෙනු ආර්ථිකයක් හැදී එය ක්‍රමයෙන් වර්ධනය වෙන්න පටන් ගත්තට පස්සේ ඒ හේතුවෙන් මුදල් ඉල්ලුම දවසින් දවස ඉහළ යනවා. ඒ නිසා, උද්ධමනයකට මුහුණ නොදී මුදල් සැපයුමත් දවසින් දවස ඉහළ දමන්න පුළුවන්. අලුතෙන් රාජ්‍ය සේවකයින් බඳවා ගන්න පුළුවන්. මේ මගින් රජය විශාල කර ගන්න පුළුවන්. 

ඔහොම ගිහින් නැවේ ගෙනාපු සල්ලි සියල්ලම සංසරණයට එකතු කර අවසන් කළාට පස්සේ වෙන්නේ කුමක්ද? නැවේ ගෙනාපු සල්ලි ඉවර නිසා මුදල් සැපයුම තවත් වැඩි කරන්න බැහැ. නමුත් රටේ ගනුදෙනු ව්‍යාප්ත වෙද්දී මුදල් වලට තිබෙන ඉල්ලුම එන්න එන්නම ඉහළ යනවා. ඒ නිසා, තිබෙන මුදල් ප්‍රමාණය ලබා ගන්න තරඟය වැඩි වෙලා මුදල් වල වටිනාකම ඉහළ යනවා. මුදල් වලට සාපේක්ෂව භාණ්ඩ හා සේවා වල මිල අඩු වෙනවා. ඒ කියන්නේ අවධමන තත්ත්වයක් ඇති වෙනවා. 

දැන් එක දෙයක් පැහැදිලි විය යුතුයි. ඒ තමයි උද්ධමනයක් හෝ අවධමනයක් ඇති වෙන්නේ කිසියම් මුදල් වර්ගයකට තිබෙන ඉල්ලුම හා සැපයුම මත කියන එක. ඉල්ලුමට වඩා සැපයුම වැඩිනම් උද්ධමනයක් ඇති වෙනවා. සැපයුමට වඩා ඉල්ලුම වැඩිනම් අවධමනයක් ඇති වෙනවා. මෙය වෙනත් භාණ්ඩයක හෝ සේවාවක මිල ඉල්ලුම හා සැපයුම අනුව වෙනස් වීමට සමානයි.

මෙහි තිබෙන්නේ පරිකල්පනීය විස්තරයක් වුනත්, ඉංග්‍රීසි කාලයේදී ලංකාවේ ගනුදෙනු සංස්කෘතිය ව්‍යාප්ත වෙද්දී සිදු වූ දෙයත් මීට බොහෝ දුරට සමානයි. මුදල් ඉල්ලුම එන්න එන්නම වැඩි වුනා. නැවේ ගෙනාපු සල්ලි ඉවර වෙද්දී "තව නැවු වලින් සල්ලි ගේන්න පුළුවන් වූ නිසා" මුදල් සැපයුමත් එන්න එන්නම වැඩි වුනා. ඉල්ලුම හා සැපයුම වෙනස් වෙන ආකාරය අනුව මුදල් වල වටිනාකම වෙනස් වී උද්ධමනයක් හෝ අවධමනයක් ඇති වුනා. 

මේ විස්තරයේ තිබෙන පරිකල්පනීය දූපතේ මුදල් සැපයුම තීරණය කරන්නේ රජය විසින්. රජයක හෝ මහ බැංකුවක ඒකාධිකාරය යටතේ තනි මුදල් වර්ගයක් භාවිතා කරන රටකට මේ විස්තරය ගැලපෙනවා. නූතන ලෝකයේ බොහොමයක් රටවල් එවැනි රටවල්. (එවැනි ඒකාධිකාරයක් තිබුණත් ඒ ඒකාධිකාරයට තිබෙන සීමාවන් ගැන පසුව වෙනත් ලිපියකින් අවධානය යොදවමු.)

මුදල් සැපයුම පාලනය කරන රජයකට හෝ මහ බැංකුවකට එය හරියටම තීරණය කරන්න පුළුවන්. ඒ නිසා, මුදල් ඉල්ලුම දන්නවානම් හරියටම මුදල් ඉල්ලුම සහ මුදල් සැපයුම ගලපන්න පුළුවන්. එවිට උද්ධමනයක් හෝ අවධමනයක් ඇති වෙන්නේ නැහැ. නමුත් ඒ විදිහට මුදල් ඉල්ලුම හරියටම දැන ගැනීමේ හැකියාවක් නැහැ. ඒ නිසා, මහ බැංකුවකට හෝ රජයකට කෙටිකාලීනව මුදලේ අගය ස්ථාවරව තබා ගැනීමේ හැකියාවක් නැහැ. එක්කෝ උද්ධමනයක් ඇති වෙනවා. නැත්නම් අවධමනයක් ඇති වෙනවා.

කෙටිකාලීනව මුදලේ අගය ස්ථාවරව තබා ගැනීමේ හැකියාවක් නැති වුනත්, මුදල් සැපයුම පාලනය කිරීම හා අදාළව මහ බැංකුවකට හෝ රජයකට ඒකාධිකාරී බලයක් තිබේනම්, දිගුකාලීනව මුදලේ අගය ස්ථාවරව තියා ගන්න පුළුවන්. එසේ නැත්නම් දිගුකාලීනව ස්ථාවර වේගයකින් මුදලේ අගය අඩු වෙන්න ඉඩ හරින්න පුළුවන්. ඒ කියන්නේ උද්ධමනය දිගුකාලීනව ස්ථාවර මට්ටමක පවත්වා ගන්නවා කියන එක. මේ පරිකල්පනීය උදාහරණයේ මෙන් ඒකාධිකාරී බලයක් නැතත්, ලෝකයේ මහ බැංකු බොහොමයක් විසින් දැන් කරන්නේ මේ වැඩේ. 

ඉතිහාසයේ මුල් යුගයේ කෙසේ වෙතත් යුරෝපීයයන් ලංකාවට පැමිණෙන කාලය වෙද්දී, දළ අදහසක් ලෙස, ලංකාවේ තිබුණේ රජුගේ අයිතියට යටත් වූ පොදු දේපොළ ක්‍රමයක්. ඔය ක්‍රමය ඇතුළේ සාමාන්‍ය මිනිසුන් අතේ විශාල ලෙස වත්කම් සමුච්ඡනය වීමක් සිදු වුණේ නැහැ. නමුත් වෙනත් ඇතැම් සමාජ වල, විශේෂයෙන්ම යුරෝපයේ, පෞද්ගලික දේපොළ ක්‍රමය වඩා ප්‍රචලිතව තිබුණා. එවැනි රටවල වත්කම් ගබඩා කර ගැනීමේ මාධ්‍ය ලෙස රන් හා රිදී වැනි දුලබ ලෝහ භාවිතා වුනා. මෙවැනි ලෝහ වර්ග ගනුදෙනු සඳහාද යොදා ගැනුණා. ඒ සඳහා රජු හෝ රජය මගින් සම්මත කාසි නිකුත් කර ඒවාට බාහිරින් වටිනාකමක් ලබා දෙන්න අවශ්‍ය වුනේ නැහැ. 

මුදල් වල වටිනාකමේ ප්‍රභවය එහි ලෝහ සංයුතිය මිස ඒ මත ඇති රජුගේ මුද්‍රාව වැන්නක් නොවේනම් මුදල් සැපයුම ඒකාධිකාරයක් වන්නේ නැහැ. ඕනෑම කෙනෙකුට මුදල් "හොයා ගෙන" සංසරණයට එකතු කළ හැකියි. ඒ නිසා, මුදල් ඉල්ලුම වගේම මුදල් සැපයුමද විචලනය වෙනවා. මේ අනුව, අවධමනයක් හෝ උද්ධමනයක් ඇති වීම හෝ පැවතීම කිසිවෙකුට පාලනය කළ නොහැකියි. 

යුරෝපීයයන් ඇමරිකාව සොයා ගැනීමෙන් පසුව වටිනා ලෝහ සංචිත, විශේෂයෙන්ම එවකට මුදල් ලෙස වඩාත්ම ප්‍රචලිතව තිබුණු රිදී, විශාල ලෙස හමු වූ බැවින් යුරෝපය තුළ මුදල් සැපයුම වැඩි වී මුදලේ වටිනාකම අඩු වුනා. භාණ්ඩ හා සේවා මිල ඉහළ ගියා. උද්ධමනයක් ඇති වුනා. මේ විදිහට උද්ධමනයක් ඇති වෙද්දී තමන්ගේ වත්කම් රන් හා රිදී වලින් තබා ගෙන සිටි අයගේ එම වත්කම් වල වටිනාකමද පහත වැටුණා. උද්ධමනය නිසා හානියක් වෙනවා කියන අදහස පසුව ප්‍රචලිත වන්නේ ඔය යුගයේ නිරීක්ෂණ මත පදනම්වයි. උද්ධමනය කියා කිවුවත්, ඔය කාලය වෙද්දී උද්ධමනය කියන පසුකාලීන සංකල්පය වැඩි දියුණු වෙලා නැහැ.

මේ යුගයේ නිරීක්ෂණත් එක්ක පෙනී ගිය කරුණක් වූයේ මුදල් සැපයුම, නිශ්චිතව කිවුවොත් රන් හෝ රිදී සැපයුම, ඉහළ යද්දී පොදුවේ ජනතාව වඩ වඩා ධනවත් වීමක් සිදු නොවන බව සහ ඒ වෙනුවට මුදලේ වටිනාකම පහළ යාම හේතුවෙන් අවසාන වශයෙන් මුදල් සැපයුම ඉහළ යාමේ විශේෂ වාසියක් රටට හෝ එහි ජනතාවට නොමැති බවයි. ප්‍රංශ චින්තකයෙකු වන ෂෝන් බෝදන් (Jean Bodin) විසින් 1568දී මේ බව පෙන්වා දුන්නා. එම අදහස ඉදිරිපත් කළේ උද්ධමනයට හේතුව මුදල් බාල කිරීමය යන එවකට ප්‍රචලිතව පැවති අදහසට විකල්ප අදහසක් ලෙසයි. බෝදන්ටත් කලින් මාටින් ද අස්පෙල්ක්වේතා (Martín de Azpilcueta ) වැන්නන් මේ අදහස ඉදිරිපත් කර තිබුණත්, අදහස ඉදිරියට ගෙන ගියේ ෂෝන් බෝදන්.

පසුව ජාන් ලාක් (John Locke), ඩේව්ඩ් හියුම්, රිචඩ් කැන්ටලින් වැනි අය මේ අදහස වැඩි දියුණු කළා. ජෝන් ස්ටුවට් මිල්, ඇල්ෆ්‍රඩ් මාෂල් වැනි අය තවත් එකතු කිරීම් කළා. මේ සියලුම අය ප්‍රධාන වශයෙන් අවධානය කළේ මුදල් සැපයුම සහ පොදුවේ මිල ගණන් ඉහළ යාම අතර සම්බන්ධයටයි. එසේ නැත්නම් එය සිදු විය හැකි යාන්ත්‍රනයටයි.

කලකට පසුව, 1911දී අර්වින් ෆිෂර් විසින් මේ අදහස වඩා සම්පූර්ණ හා තර්කානුකූල ගණිතමය සමීකරණයක ආකාරයෙන් ඉදිරිපත් කළා. මෙය පසුව මුදල් ප්‍රමාණ සමීකරණය ලෙස ප්‍රචලිත වුනා. මුදල් ප්‍රමාණ සමීකරණයේ පදනම සරල සර්වසාම්‍යයක්. මුදල් ප්‍රමාණ සමීකරණය පිළිබඳව මීළඟ ලිපියෙන් විස්තරාත්මකව කතා කරමු.

ඔය කාලය වන විට ඇමරිකාවේ මහ බැංකුවක් තිබුණේ නැහැ. ඒ නිසා, මුදල් නිකුත් කිරීමේ ඒකාධිකාරයක් තිබුණේත් නැහැ. ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව පිහිටවූයේ 1913 වසර අවසානයේදීයි. මුදල් නිකුත් කිරීමේ ඒකාධිකාරයක් නොමැති තත්ත්වයක් යටතේ මුදල් සැපයුම තීරණය වුනේ රන් සැපයුම මතයි. ඒ වෙද්දී රන් කැණීම කර්මාන්තයක් බවට පත් වී තිබුණා. 

රන් සංසරණයට එකතු කිරීමේ ඉහළ ආවස්ථික පිරිවැය නිසා පසුකාලීනව රන් සැපයුම ඉහළ ගියේ අඩු වේගයකින්. ඒ නිසාම, රන් සැපයුම හා ගැට ගැසී තිබුණු මුදල් සැපයුම ඉහළ ගියේද අඩු වේගයකින්. නමුත් යුරෝපයේත්, විශේෂයෙන්ම "අලුත් ලෝකය" වූ ඇමරිකාවේත් ගනුදෙනු ආර්ථික වේගයෙන් ප්‍රසාරණය වෙමින් පැවති නිසා මුදල් සැපයුමේ වර්ධනය ඉක්මවන වේගයකින් මුදල් ඉල්ලුම වර්ධනය වුනා. මෙහි ප්‍රතිඵලය වූයේ උද්ධමනයට වඩා අවධමනය සාමාන්‍ය තත්ත්වයක් බවට පත් වීමයි. 

උද්ධමනය හේතුවෙන් මුදල් වල වටිනාකම විශාල ලෙස පහත වැටුණු, යුරෝපය විසින් අලුත් ලෝකය සොයා ගත්, 16 වන සියවසේදී මෙන්ම එහි විලෝමය සිදු වූ 19 වන සියවසේදීද මේ දේවල් සිදු වූයේ මධ්‍යගත අධිකාරයක් විසින් මුදල් සැපයුම පාලනය කළ තත්ත්වයක් යටතේදී නොව එවැන්නක් සිදු නොවූ තත්ත්වයක් යටතේදීයි. 

විශේෂයෙන්ම 1500-1650 අතර කාලයේදී බටහිර යුරෝපයේ භාණ්ඩ මිල ගණන් 4-6 ගුණයකින් ඉහළ ගියා. ස්පාඤ්ඤය විසින් දකුණු ඇමරිකාවේ වත්මන් බොලීවියාවෙන් එකතු කරගත් රිදී හා රන් යුරෝපයට රැගෙන ඒම නිසා මුලින්ම ස්පාඤ්ඤයේ ඇති වූ උද්ධමනය පසුව පෘතුගාලය, ඉතාලිය, ප්‍රංශය වැනි රට වලට ව්‍යාප්ත වී අවසාන වශයෙන් එංගලන්තය, ජර්මනිය හා ස්කැන්ඩිනේවියාව දක්වා ව්‍යාප්ත වුනා. 

මෙසේ සියවස් එකහමාරක පමණ කාලයක් එක දිගට පැවති උද්ධමනය යුරෝපයේ ධනවතුන්ගේ වත්කම් වල වටිනාකම විශාල ලෙස පහත හෙලුවා. ඔය කාලය යුරෝපයේ ධනවතුන් සීමිත පිරිසක් අතේ විශාල ධනයක් එක් රැස් වී තිබුණු, ආදායම් විෂමතා විශාල ලෙස ඉහළ ගොස් තිබුණු කාලයක්. මිල ගණන් 4-6 ගුණයකින් ඉහළ යනවා කියන්නේ රන් හෝ රිදී සේ තබාගත් වත්කම් වල වටිනාකමෙන් 75%-83% අතර කොටසක් අහිමි වෙනවා කියන එකයි. නමුත් මෙලෙස වත්කම් අහිමිවීමක් සිදු වන්නේ ඒ වත්කම් රන් හෝ රිදී සේ තබාගත් නිසා. 

මිල ගණන් ඉහළ යාම නිසා නිෂ්පාදනය සඳහා යොදා ගත හැකි මූර්ත වත්කම් වල වටිනාකම අඩු වන්නේ නැහැ. උදාහරණයක් ලෙස එළදෙනකගේ හෝ අශ්වයෙකුගේ වටිනාකම අඩු වෙන්නේ නැහැ. මෙවැනි මූර්ත වත්කම් වර්ධනය වනවා වගේම ඊට අමතරව උද්ධමනය නිසා නාමික වටිනාකම් ඉහළ යාමක්ද සිදු වෙනවා. උද්ධමනය නිසා ධනය අහිමි වීම නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රයෝජනයට ගත හැකි මූර්ත වත්කම් වෙනුවට, නාමික වටිනාකමක් පමණක් ඇති රන් රිදී ගොඩ ගසා ගෙන සිටි අයට මුහුණ දෙන්නට සිදු වූ ප්‍රශ්නයක්. 

වාර්ෂික සාමාන්‍යයක් ලෙස බලන්නේනම් මේ කාලයේ පැවති උද්ධමනය 1-1.5% අතර අගයක්. අද තත්ත්වයන් හා සංසන්දය කළහොත් පෙනී යනු ඇත්තේ මෙය ඉතා අඩු මට්ටමක උද්ධමනයක් බවයි. නමුත් සියවස් ගණනාවක් මිල ගණන් ස්ථාවරව පැවතීමෙන් පසුව ඇති වූ මෙම තත්ත්වය යුරෝපයේ සමාජය, විශේෂයෙන්ම ධනවතුන්ව, විශාල ලෙස කම්පනය කළ සුවිශේෂී තත්ත්වයක්. චීනය වැනි රටවල මීට බොහෝ පෙරද මෙවැනි උද්ධමන තත්ත්වයන් ඇති වී තිබුණත් යුරෝපයට ඒ අත්දැකීම ලැබී තිබුණේ නැහැ.

කෙසේ වුවත්, ලෝහ වල සාපේක්ෂ වටිනාකම් අඩු වීම නිසා ලෝහ කැනීම සඳහා වූ උනන්දුව අඩු වීමත්, යුරෝපයේ ගණුදෙනු ආර්ථිකය ප්‍රසාරණය වී මුදල් ඉල්ලුම ඉහළ යාම මෙන්ම යටත් විජිතකරණය හරහා ගණුදෙනු ආර්ථිකයේ භූගෝලීය වපසරිය වර්ධනය වීමත් නිසා 1650 පමණ වන විට නැවතත් යුරෝපයේ මිල මට්ටම් ස්ථාවර වුනා. උද්ධමන යුගය අවසන් වුනා. ලංකාවේ පෘතුගීසි පාලන යුගය යුරෝපයේ උද්ධමන යුගයක්. ලන්දේසි පාලන කාලය යුරෝපයේ මිල ගණන් බොහෝ දුරට ස්ථාවරව පැවති යුගයක්. 

ඉහත කී පරිදි යුරෝපයේ මිල ගණන් බොහෝ දුරට ස්ථාවරව පැවතීමට හේතුව මුදල් වල වටිනාකම වෙනස් වීමට අනුරූපව රන් හා රිදී වැනි වටිනා ලෝහ කැණීම සඳහා වූ පෙළඹවීමද වෙනස් වීමයි. මුදල් ඉල්ලුමට වඩා මුදල් සැපයුම ඉහළ යද්දී රන් හා රිදී වල වටිනාකම පහත වැටී කැණීම සඳහා වූ පෙළඹවීම අඩු වුනා. මේ හේතුවෙන් සැපයුම පාලනය වී නැවතත් මිල ඉහළ ගියා. මිල ඉහළ යද්දී නැවතත් රන් රිදී සොයා ගැනීම සඳහා වන උනන්දුව ඉහළ ගියා. 

කෙසේ වුවත්, දහනව වන සියවසේ අග භාගයේදී දෙවන කාර්මික විප්ලවය හමුවේ භාණ්ඩ හා සේවා නිෂ්පාදනය ඉහළ ගොස් මුදල් ඉල්ලුම වේගයෙන් ඉහළ යද්දී ඊට අනුරූපව මුදල් සැපයුමේ ඉහළ යාමක් සිදු වූයේ නැහැ. ඒ වන විට, පහසුවෙන් හා අඩු වියදමකින් ලබා ගත හැකි රන් සංචිත අවසන් වෙලා. මෙහි ප්‍රතිඵලය වූයේ දැනෙන තරමේ විශාල හා දශක ගණනාවක් පැවතුණු අවධමන කාලයක්. ඇමරිකාවේ ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව ස්ථාපනය කෙරෙන්නේ ඇමරිකාවේ හා යුරෝපයේ පැවති මෙම අවධමන යුගයේ අවසානය සනිටුහන් වෙද්දීයි. මේ සියල්ල සිදු වන්නේ වසර පන්සීයකට පමණ පෙර සිට වසර සීයකට පෙර දක්වා වූ අතීත කාලයකදීයි. 

ඉතිහාසයේ ඉහත කාලය සැලකුවහොත්, ඉඩම් වැනි වත්කම් හිමි ධනවතුන් සහ ශ්‍රමය පමණක් හිමි දුප්පතුන් ලෙස සමාජයේ පැහැදිලි කොටස් දෙකක් සිටියා. දුප්පතුන් අතේ මුදල් එක්රැස් වී තිබුණේ නැහැ. ඔවුන්ට ජීවත් වීමට සිදු වී තිබුණේ එදිනෙදා උපයන ආදායමෙන්. එයින් වෙනස්ව, ධනවතුන් සතුව එක්රැස් කරගත් වත්කම් තිබුණා. සාමාන්‍ය කරුණක් ලෙස ධනය හා බලය එකට යන බව අප දන්නා කරුණක්. ජීවත්වීම පිණිස රැකියාවක් සොයන, සංවිධානය නොවූ, දුප්පතෙකුට ධනවතෙකු හා හෙට්ටු කර වැඩි වැටුපක් ලබා ගැනීමේ හැකියාව සීමිතයි. ඊට සාපේක්ෂව ධනවතෙකුට ශ්‍රමය වෙනුවෙන් ශ්‍රමිකයින්ට ගෙවන මිල තීරණය කිරීමේ හැකියාවක් තිබුණා. මේ තත්ත්වයන් දැනට වුවත් මුළුමනින්ම අහෝසි වී නැතත්, ඉහත කාලයේදී වඩා පැහැදිලිව පෙනෙන්නට තිබුණා.

රන් රිදී වැනි වටිනා ලෝහ හෝ එවැනි ලෝහ වල වෙළදපොළ වටිනාකම මත වටිනාකම නිර්ණය වූ මුදල් එක්රැස් කරගෙන සිටියේ සමාජයේ ධනවතුන් විසිනුයි. දුප්පතුන් සතුව එසේ එක්රැස් කරගත් ධනයක් තිබුණේ නැහැ. 

මුදල් වල වටිනාකම ලෝහ වටිනාකම අනුව තීරණය වෙද්දී, එක දිගට උද්ධමනයක් පැවති වකවානු වලදී ධනවතුන්ගේ වත්කම් අඩු වුනා. එක දිගට අවධමනයක් පැවති වකවානු වලදී ඔවුන්ගේ වත්කම් වල වටිනාකම ඉහළ ගියා. මෙය ශ්‍රමය පමණක් හිමිව තිබුණු දුප්පතුන්ට බලපෑවේ කෙසේද?

උද්ධමනය නිසා භාණ්ඩ මිල ඉහළ යද්දී දුප්පතුන්ට කලින් ලබා ගත් වැටුපෙන් ජීවත් වීමට හැකි වූයේ නැහැ. ඒ නිසා, ධනවතුන්ට ඔවුන්ගේ වැටුප් වැඩි කිරීමට සිදු වුනා. නමුත් එවැනි වැටුප් වැඩිවීමක් ඔවුන්ට විශේෂ වාසියක් වූයේ නැහැ. ලැබෙන ආදායම අනෙක් අතට භාණ්ඩ හා සේවා මිල දී ගැනීම වෙනුවෙන් වැය වුනා. 

අවධමනය දුප්පතුන්ට බලපෑවේ කොහොමද? අවධමන තත්ත්වයක් පවතිද්දී කලින් වැටුපම ලැබුණේනම්, එම වැටුපෙන් වැඩි භාණ්ඩ හා සේවා ප්‍රමාණයක් මිල දී ගැනීමට ඔවුන්ට හැකි වෙනවා. මේ හේතුවෙන් භාණ්ඩ හා සේවා සඳහා වන ඉල්ලුම ඉහළ ගොස් මිල ගණන් ඉහළ යනවා. නමුත් මිල ගණන් ඉහළ යාමක් කියන්නේ උද්ධමනයක් මිසක් අවධමනයක් නෙමෙයි. ඒ නිසා, එක දිගට අවධමනයක් පැවතීමෙන් පෙනී යන්නේ මෙවැන්නක් සිදු නොවූ බවයි. එක දිගට අවධමනයක් පැවතීමට හේතුව මිල ගණන් අඩු වෙද්දී ඊට අනුරූපව ශ්‍රමය වෙනුවෙන් ලැබෙන මිලද පහත වැටීමයි.

උද්ධමනයක් එක දිගට පවතිද්දී ධනවතුන්ට ශ්‍රමය වෙනුවෙන් ගෙවන මිල වැඩි කරන්නට සිදු වෙනවා. එමෙන්ම, අවධමනයක් පවතිද්දී, ඔවුන්ට ශ්‍රමයේ මිල අඩු කිරීමට ඉඩකඩ ලැබෙනවා. ඒ අනුව, උද්ධමනය හෝ අවධමනය නිසා ප්‍රාග්ධනය අහිමි ශ්‍රමිකයින්ගේ ජීවන තත්ත්වයේ ලොකු වෙනසක් සිදු වන්නේ නැහැ. 

මාක්ස්වාදයට පදනම් වූයේ මේ නිරීක්ෂණයයි. එනම්, ධනවතුන්ට ශ්‍රමිකයින්ට ඔවුන්ට ජීවත්වීම සඳහා අවශ්‍ය අවම මිල පමණක් ගෙවමින් ඔවුන්ගේ ශ්‍රමය මිල දී ගත හැකි බවයි. අවම වශයෙන් ඉතිහාසයේ එක් යුගයක් හා අදාළව මේ නිරීක්ෂණය පදනමක් නැති එකක් නෙමෙයි. 

උද්ධමනයක් හෝ අවධමනයක් පැවතීම ප්‍රාග්ධනය අහිමි ශ්‍රමිකයෙකුගේ ජීවන තත්ත්වය කෙරෙහි විශාල බලපෑමක් කරන්නේ නැහැ. කෙටිකාලීනව බලපෑමක් සිදු විය හැකි වුවත්, ඊට හේතුව ඔවුන්ගේ සීමිත හෙට්ටු කිරීමේ හැකියාව මිසක් උද්ධමනය හෝ අවධමනය නෙමෙයි. එය ආර්ථික කරුණකට වඩා දේශපාලනික කරුණක්. දිගුකාලීනවනම් බලපෑමක් වන්නේම නැහැ. 

එහෙත්, තමන්ගේ වත්කම් රන් හෝ රිදී වැනි වටිනා ලෝහ වලින් හෝ එවැනි ලෝහයක ව්‍යුත්පන්නයක් වූ මුදලකින් තබා ගන්නා ධනවතෙකුට උද්ධමනය පැහැදිලි අවාසියක්. අවධමනය වාසියක්. එය එසේ වන්නේ රන් හෝ රිදී වල තිබෙන්නේ සැබෑ වටිනාකමක් නොවන නිසා. මේ අතින් රන් හා රිදී ෆියට් මුදල් වලට සමානයි. රන්, රිදී, ෆියට් මුදල්, බිට්කොයින් ආදී කිසිවක් සැබෑ ආයෝජන නෙමෙයි. සැබෑ ආයෝජනයක් හෙවත් මූර්ත ආයෝජනයක් සේ සැලකිය හැක්කේ අනාගතයේදී භාණ්ඩ හෝ සේවා නිෂ්පාදනය කිරීම සඳහා උපයෝගී කර ගත හැකි යන්ත්‍ර සූත්‍ර, කෘෂිකාර්මික උපකරණ, වෙනත් යටිතල පහසුකම් ආදියයි. එවැනි ආයෝජන වල ප්‍රතිලාභ කෙරෙහි උද්ධමනයේ හෝ අවධමනයේ කිසිදු දිගුකාලීන බලපෑමක් නැහැ.

මේ සඳහන කළත්, මේ ලිපියේ සහ ඉදිරි ලිපි වල ප්‍රධාන ඉලක්කය සල්ලි අච්චු ගැසීම සහ උද්ධමනය අතර සම්බන්ධය පැහැදිලි කිරීමයි. වර්තමාන සන්දර්භය තුළ උද්ධමනයේ හා අවධමනයේ වාසි අවාසි කාටද කියන එකත් වෙනම ලිපියක විස්තරාත්මකව කතා කරමු. ඊට කලින්, පෙර සඳහන් කළ, මුදල් ප්‍රමාණ සමීකරණය පිළිබඳව පැහැදිලි කර ගනිමු. 

මේ සමඟ පළ කරන රූපය අලුතෙන් නිකුත් කර තිබෙන රුපියල් 2000 නෝට්ටුවේ නිදර්ශකයක්. මෙය අනුර කුමාර දිසානායකගේ අත්සන සහිතව නිකුත් කෙරෙන මුල්ම මුදල් නෝට්ටුව විය හැකියි.මෙම නෝට්ටුව ඉදිරි කාලය තුළ විශාල වශයෙන් සංසරණය වීමට නියමිතයි. එහෙත් එය ආර්ථික විද්‍යා අර්ථයෙන් සල්ලි අච්චු ගැසීමක් හෝ මුදල් සැපයුම වැඩි කිරීමක් නෙමෙයි. මහ බැංකුව විසින් මෙම නෝට්ටු සංසරණයට එකතු කරනු ඇත්තේ පැරණි නෝට්ටු සංසරණයෙන් ඉවත් කර විනාශ කිරීමෙන් පසුව ඒ වෙනුවටයි.