වෙබ් ලිපිනය:

Saturday, February 15, 2025

වඳුරා පනින්නට පෙර...

පෙර සටහන අවසන් කළේ මේ විදිහටයි: "පුනර්ජනනීය බලශක්ති ප්‍රභව එකතු කරද්දී පද්ධතියේ ස්ථායීතාව පවත්වා ගන්න අසීරු වෙනවා. ඒ වගේම, මේ ප්‍රශ්නයට විසඳුම්ද තිබෙනවා. අවසාන වශයෙන් මේ ප්‍රශ්නයත් පිරිවැය අවම කිරීම පිළිබඳ ප්‍රශ්නයක්. ඒ කියන්නේ ආර්ථික ප්‍රශ්නයක්!"

මේක මැක්කෙක් නෙමෙයි. ඒ කියන්නේ කැරකිලා අන්තිමටම ආර්ථික කරුණු වෙත ප්‍රශ්නය ලඝු කිරීමක් නෙමෙයි. යම් සීමාවකින් එහාට ජාතික විදුලි පද්ධතිය ස්ථායී ලෙස පවත්වා ගැනීමේ ප්‍රශ්නයද ආර්ථික ප්‍රශ්නයක් බවට පත් වෙනවා.

මේ සටහන් ලියන්නේ අදාළ අංශ වල ඉංජිනේරුවන්ට උපදෙස් දෙන්න නෙමෙයි. ඒ වගේම, මෙහි ආර්ථික කරුණු හා අදාළ සටහන් ලියා පළ කරන්නෙත් ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයින්ට උපදෙස් දෙන්න නෙමෙයි. මේ සටහන් දැනුම වෙනුවෙන්, විනෝදය වෙනුවෙන් හෝ වෙනත් හේතුවක් වෙනුවෙන් සිංහල වියුණු හා වත්පොත් සටහන් කියවන සහ එයට ඇබ්බැහි වී සිටින පොදු පාඨකයින් වෙනුවෙන් ලියන සටහන් පමණයි. ඒ අය අතර ඉහත කී කණ්ඩායම් වලට උපදෙස් දිය හැකි විශේෂඥයින් ඉන්න පුළුවන්. ඒ අයට කැමතිනම් ප්‍රතිචාර දක්වමින් සංවාදයට එකතු විය හැකියි.

සටහනක් ලියද්දී අප විසින් වැඩි ප්‍රමුඛතාවය දෙන්නේ ඉලක්ක කණ්ඩායමට පහසුවෙන් තේරුම් ගත හැකි තරම් සරලව අවශ්‍ය කරුණු විස්තර කරන්නයි. නමුත්, වෘත්තීය කටයුතු අතර, වෘත්තීය නොවන කටයුත්තක් ලෙස, එක දිගට මේ සටහන් ලියා පළ කරද්දී ඒ වෙනුවෙන් යෙදවිය හැක්කේ සීමිත කාලයක් පමණක් බැවින් ලියන සටහන් නැවත කියවා සංශෝධනය කර හොඳම විදිහට ඉදිරිපත් කිරීම සඳහා කාලය මිඩංගු කරන්න අමාරුයි. එක දිගට ටයිප් කර ගෙන යන සටහනක් ඒ වහාම පළ කරන එකයි ගොඩක් වෙලාවට කරන්නේ. ඕනෑම කෙනෙකුට ප්‍රශ්න කර අපැහැදිලි තැන්, අත් වැරදි ඇතුළු අනෙකුත් වැරදි ඇත්නම් ඒවා ගැන පැහැදිලි කර ගත හැකි නිසා මෙය ප්‍රශ්නයක්යැයි මා සිතන්නේ නැහැ. 

පුනර්ජනනීය බලශක්ති ප්‍රභව ජාතික විදුලි බල පද්ධතියට එකතු කිරීම යන කාරණයේදී අවධානය යොමු කළ යුතු ප්‍රධාන කරුණ අවස්ථිති කළමනාකරණය. නමුත් ඉල්ලුම් කළමනාකරණය ගැන හොඳ අවබෝධයක් නැති අයෙකුට අවස්ථිති කළමනාකරණය ගැන පැහැදිලි කරන්න අමාරුයි. ඉල්ලුම් කළමනාකරණය ගැන කලකට  පෙර සටහනක් ලියා පළ කර ඇතැයි සිතා සිටියත් එවැන්නක් හොයා ගන්න බැරි වුනා. ඒ නිසා, පෙර සටහන පටන් ගන්න වුනේ ඉල්ලුම් කළමනාකරණයෙන්. පුළුල් පරාසයක දේවල් තනි ලිපියකින් කතා කරද්දී සමහර අවශ්‍ය ම කරුණු වලට තිබෙන අවධානය නැති වෙනවා. කියවන සමහර අයට අලියාගේ නැට්ට හෝ අලියාගේ කණ පමණක් අහු වෙනවා. නමුත් විෂය දැනුමක් නැති ගොඩක් අයට මේ ගැන යම් දැනුමක් ලබා ගන්න අවශ්‍ය මූලික කරුණු බොහොමයක් පෙර ලිපියේ තිබෙනවා කියා මම හිතනවා.

නැවත ඉල්ලුම් කළමනාකරණයෙන්ම පටන් ගත්තොත්, විදුලි ඉල්ලුම සාමාන්‍යයෙන් දවසේ වෙලාව අනුව විශාල ලෙස විචලනය වෙනවා. ඒ වගේම, සතියේ දිනවල සහ සති අන්තයේ ඉල්ලුමෙහි ස්වභාවය වෙනස්. සිංහල අවුරුදු දවස් ඇතුළු නිවාඩු දවස්, මැතිවරණ ප්රතිඵල විකාශනය කෙරෙන දවස් වැනි විශේෂ දවස් වල තවත් වෙනස් වෙනවා. 

සාමාන්‍යයෙන් සතියේ දවසක වැඩිම විදුලි ඉල්ලුමක් තිබෙන්නේ රාත්‍රී හතට පමණ. අඩුම ඉල්ලුමක් තියෙන්නේ පාන්දර දෙකේ සිට හතර පමණ දක්වා කාලය තුළයි. උදාහරණයක් ලෙස 2025 පෙබරවාරි 7 දින විදුලි ඉල්ලුමේ ස්වභාවය දෙස බැලුවොත් (මේ සමඟ පළ කරන පළමු රූප සටහන දෙස බලන්න) සතියේ දිනක ලංකාවේ විදුලි ඉල්ලුම වෙනස් වන ආකාරය ගැන අදහසක් ගන්න පුළුවන්. පෙබරවාරි 7 ගත්තේ "වඳුරා පනින්න කලින්" අන්තිම සතියේ දවස නිසා.


ඉහත ප්‍රස්ථාරයෙන් දවස පුරා විදුලි ඉල්ලුම විචලනය වූ ආකාරය වගේම එම ඉල්ලුම විවිධ බලශක්ති ප්‍රභව වලින් සැපිරූ ආකාරයත් පැහැදිලිව දැක ගන්න පුළුවන්. ඉල්ලුමෙන් පටන් ගත්තොත්, ඉල්ලුම අඩුම අවස්ථාවේදීත් එය මෙගාවොට් 1500ක් පමණ වෙනවා. උපරිම ඉල්ලුම මෙගා වොට් 2700ක් පමණ දක්වා යනවා. 

සැපයුම පැත්තෙන් බැලුවොත්, ගල් අඟුරු බලාගාර දවස පුරාම උපරිම ධාරිතාවයෙන් වැඩ කරලා තිබෙනවා. පුනර්ජනනීය බලශක්ති ප්‍රභව වලින් නිපදවෙන විදුලිය එසේ නිපදවද්දී එසැණින් පද්ධතියට එකතු කරගෙන තිබෙනවා. එම සැපයුම විචලනය වී තිබෙන්නේ බොහෝ දුරට පාලනයකින් තොරවයි. දවස තුළ ඉල්ලුම ඉහළ යද්දී, ඊට අනුරූපව මුලින්ම ජල විදුලිය සහ දෙවනුව තාප විදුලිය නිපදවා තිබෙනවා. මෙය සාමාන්‍යයෙන් සිදු වන දෙය.

සැපයුම මේ විදිහට කළමනාකරණය කරන්න හේතු ගණනාවක් තිබෙනවා. අවම පිරිවැයකින් විදුලිය නිපදවීමේ අවශ්‍යතාවය ඒ අතරින් එකක්. එය ආර්ථික කරුණක්. නමුත් මෙහිදී පිරිවැය අවම කරන්න වෙන්නේ පද්ධතියේ ස්ථායීතාවය ගැනද සිතමිනුයි. 

ගල් අඟුරු බලාගාර වල එක් ප්‍රශ්නයක් වන්නේ ඒවා පණ ගන්වා ක්‍රියාත්මක කර විදුලි බල පද්ධතියට එකතු කිරීම සඳහා විශාල කාලයක් අවශ්‍ය වීමයි. මෙම කාලය දින හතර පහක් දක්වා කාලයක් විය හැකියි. ඒ නිසා, සාමාන්‍යයෙන් ගල් අඟුරු බලාගාර එක දිගටම ක්‍රියාත්මකව තබා ගන්නවා. පුනර්ජනනීය බල ශක්තිය (අඩු වශයෙන් ලංකාවේ සන්දර්භයේදී) ගබඩා කර තබා ගත නොහැකි බැවින් එසැණින් පද්ධතියට එකතු කර ගන්නට සිදු වෙනවා. මීට සාපේක්ෂව උදුන් තෙල් (Furnace oil) බලාගාර වහාම මෙන් පණ ගැන්විය හැකි අතර, ජල විදුලි බලාගාරද කෙටි කාලයක් ඇතුළත පණ ගැන්විය හැකියි. 

ජල විදුලි බලාගාර උපරිම ධාරිතාවයෙන් ක්‍රියාත්මක නොවන්නේනම්, එහිදී ප්‍රයෝජනයට නොගැනෙන ජලය ජලාශ වල ඉතිරි වෙනවා. මෙය අවශ්‍ය වෙලාවක විදුලි ශක්තිය බවට පත කර ගත් හැකි විභව ශක්තිය ඉතිරි වීමක්. උදුන් තෙල් හෝ ඩීසල් බලාගාර ක්‍රියාත්මක නොවන විට ඉන්ධන ඉතිරි වෙනවා. ජල විදුලිය වඩා ලාභදායී බැවින් සාමාන්‍යයෙන් කරන්නේ ඉල්ලුම ක්‍රමයෙන් ඉහළ යද්දී මුලින් ජල විදුලිය පද්ධතියට එකතු කර, ජල විදුලි බලාගාර ධාරිතා මට්ටමට ආසන්න වෙද්දී උදුන් තෙල් බලාගාර ක්‍රියාත්මක කිරීමයි. ඉල්ලුම අඩු වෙද්දී මුලින් උදුන් තෙල් බලාගාර අක්‍රිය කර පසුව ජල විදුලි නිෂ්පාදනය ක්‍රමයෙන් අඩු කරනවා. ගල් අඟුරු බලාගාර අක්‍රිය කිරීම සඳහාද පැය ගණනාවක් යන බැවින් සාමාන්‍යයෙන් එය නිතරම කරන්නේ නැහැ. 

ලංකාවේ මෙගාවොට් 270ක ශුද්ධ ධාරිතාවයක් ඇති ගල් අඟුරු විදුලි ජනක යන්ත්‍ර තුනක් තිබෙනවා. ඒ කියන්නේ මෙගාවොට් 810ක ශුද්ධ ධාරිතාවයක්. 2025 පෙබරවාරි 7 දින දවස පුරාම එම බලාගාර තුන එක දිගටම ක්‍රියාත්මකව පැවතී ඇති බව පළමු රූප සටහනෙහි දැකිය හැකියි. අපි මෙය සතියේ දිනයක විදුලි ඉල්ලුම සපයන සාමාන්‍ය ආකාරය සේ සලකමු. 

මෙහිදී ඉල්ලුම විචලනය වන ආකාරය අනුව ජල විදුලි බලාගාර සහ උදුන් තෙල් බලාගාර ක්‍රියාත්මක කරමින් පද්ධතියට එකතු කර තිබෙන්නේ පෙර දත්ත මත පදනම්ව විදුලි ඉල්ලුම පුරෝකථනය කර එම පුරෝකථන මත පදනම්වයි. මෙම පුරෝකථන සියයට සියයක්ම නිවැරදි නැහැ. එහෙත් පුරෝකථන සෑහෙන තරම් නිවැරදි නිසා පුරෝකථන සහ සැබෑ ඉල්ලුම අතර වෙනස ගැලපිය හැකි පරිදි සැපයුම සීරුමාරු කිරීම ඒ තරම් අමාරු දෙයක් වී නැහැ (මේ සමඟ පළ කරන දෙවන රූප සටහන බලන්න). 



ඉහත ප්‍රස්ථාර දෙස බැලු විට පාන්දර දෙකේ සිට හතර දක්වා කාලය මෙන්ම උදේ දහයේ සිට හවස දෙක පමණ දක්වා කාලයද විදුලි ඉල්ලුම අඩු කාලයක් ලෙස හඳුනා ගත හැකියි. නමුත් මෙම ප්‍රස්ථාර වල වහල මත සවි කර ඇති සහ අනෙකුත් කුඩා සූර්ය කෝෂ වලින් නිපදවන විදුලි බලය පෙන්වා නැහැ. මෙහි තිබෙන්නේ විදුලිබල මණ්ඩලයට දවස පුරා දුරස්ථව නිරීක්ෂණය කළ හැකි වඩා විශාල පුනර්ජනනීය බලශක්ති ප්‍රභව වලින් ලබා දෙන විදුලි සැපයුම පමණයි. ඒ නිසා දිවා කාලය තුළ සැබෑ විදුලි ඉල්ලුම මෙන්ම සැපයුමද මේ ප්‍රස්ථාරයෙන් පෙනෙනවාට වඩා වැඩියි. 

දැන් අපි නිවාඩු දින වල තත්ත්වය විමසා බලමු. සාමාන්‍ය කරුණක් ලෙස ඉරිදා දින වලදී ලංකාවේ විදුලි ඉල්ලුම අඩුයි. මේ සමඟ පළ කරන තුන් වන රූප සටහනෙහි දැකිය හැක්කේ 2025 පෙබරවාරි 2 දින විදුලි ඉල්ලුම හා සැපයුමයි. පෙබරවාරි 2 ගත්තේ "වඳුරා පනින්න කලින්" අන්තිම ඉරිදා දිනය නිසා.



ප්‍රස්ථාරය දෙස බැලු විට ඔබට පෙනෙනු ඇත්තේ එදින අළුයම් කාලයේදීද මෙගාවොට් 1400කට නොඅඩු අවම ඉල්ලුමක් තිබී ඇති බවයි. එහෙත්, උදේ 10:30 පමණ සිට පස්වරු 2:00 පමණ දක්වා කාලය තුළ විදුලි ඉල්ලුම මෙගාවොට් 850 පමණ දක්වා පහත වැටී ඇති ආකාරය ඔබට දැකිය හැකියි. බොහෝ දෙනෙකු නිදන පාන්දර කාලයේ විදුලි ඉල්ලුමට වඩා විශාල ලෙස දිවා කාලයේදී විදුලි ඉල්ලුම අඩුවීම ඔබට පැහැදිලි කළ හැකිද?

ඇත්තටම මෙහිදී සිදුව තිබෙන්නේ විදුලි ඉල්ලුම ඒ තරමටම පහත වැටීමක් නෙමෙයි. සූර්ය බලයෙන් හදන විදුලිය ඉහළ යාමයි. මෙම විදුලි නිපැයුම එසැණින් දුරස්ථව මැනිය නොහැකි බැවින් මේ දත්ත වල එම විදුලි සැපයුම නැහැ. (එසේ කළ හැකි තරම් තාක්ෂනය දියුණු බව කිසිවෙකු මතක් කරන්න අවශ්‍ය නැහැ. මේ ලංකාවේ පවතින තත්ත්වයයි.). හොඳින් ඉර එලිය වැටී කුඩා සූර්ය කෝෂ වලින් වැඩිපුර විදුලිය නිපදවද්දී එක පැත්තකින් පද්ධතියට වැඩියෙන් වදුලිය සැපයීමක් වෙනවා. අනෙක් පැත්තෙන් එසේ පද්ධතියට විදුලිය සැපයුවේ නැතත්, එම විදුලිය පරිභෝජනය කෙරෙන බැවින් පද්ධතියෙන් විදුලිය සැපයිය යුත්තේ අඩුවෙන්. කෙටියෙන් කිවුවොත්, මේ අයුරින් විදුලි සැපයුම ඉහළ යාම පද්ධති පාලනය සඳහා යොදා ගන්නා දත්ත වල නිරූපණය වන්නේ ඉල්ලුම අඩුවීමක් ලෙසයි. මෙය මේ හේතුව නිසාම ප්‍රශ්නයක් වන්නේ නැහැ. 

මේ අයුරින්, හොඳින් ඉර පායා ඇති ඉරිදා දිනක ජාතික විදුලි බල පද්ධතියෙන් (කුඩා පුනර්ජනනීය බලශක්ති ප්‍රභව හැර) සැපයිය යුතු විදුලි බලය මෙගාවොට් 850 පමණ දක්වා අඩු විය හැකියි. දවසේ උපරිම ඉල්ලුම මෙගාවොට් 2400 පමණ මට්ටමක ඇති බවද අපට නිරීක්ෂණය කළ හැකියි. මෙම ඉරිදා දිනය තුළ විදුලි ඉල්ලුම සපුරා තිබෙන්නේ කෙසේද?

මෙම ඉරිදා දිනයේදීද මූලික ඉල්ලුම ගල් අඟුරු වලින් සපයා ඇති අතර, පුනර්ජනීය බලශක්තියද එකතු කරගැනීමෙන් පසුව, ඉල්ලුම විචලනය වෙද්දී පළමුව ජල විදුලියද, දෙවනුව උදුන් තෙල් වලින් නිපදවන තාප විදුලියද පද්ධතියට එකතු කර තිබෙනවා. එහෙත් එදින ක්‍රියාත්මකව තිබී ඇත්තේ ගල් අඟුරු ජනක යන්ත්‍ර තුනෙන් දෙකක් පමණයි. මීට හේතුව ගල් අඟුරු ජනක යන්ත්‍ර තුනම සම්පූර්ණ ධාරිතාවයෙන් ක්‍රියාත්මක කර පද්ධතිය ස්ථායී ලෙස පවත්වා ගත නොහැකි වීමයි. සූර්ය බල විදුලි සැපයුම ඉහළ ගොස් දිවා කාලයේදී විදුලි ඉල්ලුම අඩු වෙද්දී එම ජනක යන්ත්‍ර දෙකේ විදුලි බල සැපයුමද සීමා කර තිබෙනවා. 

ජාතික විදුලි බල පද්ධතිය ස්ථායී ලෙස පවත්වා ගැනීම මෙගාවොට් වලින් ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත කිරීමක් ලෙස සරල අංක ගණිතයෙන් පැහැදිලි කරන්න බැහැ. මෙගාවොට් වලින් ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත විය යුතු වුවත් එය අනිවාර්ය අවශ්‍යතාවයක් මිස ප්‍රමාණවත් අවශ්‍යතාවයක් නෙමෙයි. 

විදුලිය ජනනය කරන තැන සිට පාරිභෝගිකයා තෙක් සම්ප්‍රේෂණය කරද්දී විදුලි ශක්තිය හානි වීමක් සිදු වෙනවා. මෙය සරල පිරිවැය පිළිබඳ ප්‍රශ්නයක් පමණක් නෙමෙයි. සපයන විදුලියේ ගුණාත්මක භාවය පිළිබඳ මෙන්ම, පද්ධතියේ ස්ථායීතාවය පිළිබඳ ප්‍රශ්නයක්ද මෙහි තිබෙනවා. විදුලි බල පද්ධතියේ එකම තැනකින් පද්ධතියට විදුලිය සපයද්දී පද්ධතිය පුරා එහි අවස්ථිතිය පවත්වා ගැනීම වඩා අසීරුයි. පද්ධතියට අවස්ථිතියක් සපයන ජල විදුලිය සහ තාප විදුලිය රටේ විවිධ තැන් කිහිපයකින් පද්ධතියට එකතු වෙද්දී පද්ධතිය ස්ථාවරව තබා ගැනීම වඩා පහසු වෙනවා. ඉල්ලුම අඩු වෙද්දී ගල් අඟුරු වලින් විදුලිය නිපදවීම සීමා කර ජල විදුලි සැපයුමද යම් මට්ටමක පවත්වා ගෙන ගොස් තිබෙන්නේ ඒ නිසා. 

මෙහි පළ කරන හතරවන රූප සටහනෙහි ඔබට දැකිය හැක්කේ 2025 පෙබරවාරි 2 දින දිවා කාලයේදී සැබෑ විදුලි ඉල්ලුම පුරෝකථනය කර තිබුණු විදුලි ඉල්ලුමට වඩා මෙගාවොට් 300කින් පමණ පහත වැටී ඇති ආකාරයයි. මේ අයුරින් පුරෝකථන වැරදීමට ප්‍රධාන හේතුවක් වන්නේ එදින ඉර එළිය හොඳින් වැටී සූර්ය බල විදුලි ජනනය විශාල ලෙස ඉහළ යාමයි. එම දිනයේ දිවා කාලයේදී සැපයුම දුරස්ථව නිරීක්ෂණය කළ හැකි සූර්ය විදුලි ජනක වල විදුලි සැපයුම මෙගාවොට් 75 පමණ දක්වා ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. 


මේ අයුරින් පුරෝකථන වැරදීමට හේතුව සූර්ය බල විදුලි ජනනය විශාල ලෙස ඉහළ යාම බව මා කියන්නේ ඇයි?

මෙම දිනයට පෙර ඉරිදා දිනය වන 2025 ජනවාරි 26 දින සිදු වී තිබෙන්නේ හරියටම මෙහි අනෙක් පැත්තයි. එදින දිවා කාලයේදී සැබෑ විදුලි ඉල්ලුම පුරෝකථන වලට වඩා මෙගාවොට් 200කින් පමණ ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. එදින අවම ඉල්ලුම තිබී ඇත්තේ මෙගා වොට් 1200 පමණ ඉහළ මට්ටමකයි. එමෙන්ම, එදින දිවා කාලයේදී සැපයුම දුරස්ථව නිරීක්ෂණය කළ හැකි සූර්ය විදුලි ජනක වල විදුලි සැපයුම තිබී ඇත්තේ මෙගාවොට් 45 නොඉක්මවන මට්ටමකයි. 

නිරීක්ෂණය කළ හැකි සූර්ය විදුලි ජනක වල විදුලි සැපයුම ඇසුරෙන්  නිරීක්ෂණය කළ නොහැකි කුඩා සූර්ය විදුලි ජනක වල විදුලි සැපයුම පිළිබඳව අදහසක් ගන්න පුළුවන්. එම සැපයුම මෙගාවොට් 45කින් පමණ වැඩි වෙද්දී විදුලි ඉල්ලුම මෙගාවොට් 300 ඉක්මවා පහත වැටී තිබෙනවා. ඒ අනුව පෙනෙන්නේ කුඩා සූර්ය විදුලි ජනක වල විදුලි සැපයුම වෙනස් වෙද්දී පද්ධතියේ විදුලි ඉල්ලුම මෙගාවොට් 300-400කින් පමණ විචලනය විය හැකි බවයි. මේ අයුරින් විදුලි ඉල්ලුම විචලනය වෙද්දී පුරෝකථන මත පදනම්ව පෙර සැලසුම් කර විදුලි ජනක ක්‍රියාත්මක කිරීම සහ ක්‍රියා විරහිත කිරීම වඩා අසීරු වෙනවා. එමෙන්ම පද්ධතියේ ස්ථායීතාවය පවත්වා ගැනීමද වඩා අසීරු වෙනවා. පද්ධතියේ ස්ථායීතාවය අඩු වන තරමට "සුළු වරදකින්" පද්ධතියම ක්‍රියා විරහිත වීමේ අවදානමද ඉහළ යනවා.

මේ තත්ත්වය ජාතික විදුලි බල පද්ධතියේ අවස්ථිතිය කෙරෙහි බලපාන්නේ කොහොමද? "වඳුරා පැනපු" දවසේ සිදු වුනේ කුමක්ද? මෙවැනි තත්ත්වයන් වලක්වා ගැනීම සඳහා කෙටිකාලීනව හා දිගුකාලීනව කළ හැකි දේවල් තිබේද? මේ දේවල් ගැන ඉදිරියේදී කතා කරමු. 

Friday, February 14, 2025

විදුලිය නැති කළ වඳුරා කවුද?

මෑතකදී ලංකාවේ විදුලි බල පද්ධතියම එකවර බිඳ වැටුනා. මේ වැඩේ දැන් තරමක් කෙටි කාලාන්තර තුළ නැවත නැවත සිදු වෙන දෙයක් වෙලා. එක් ප්‍රවාදයකට අනුව වග කිව යුත්තා වඳුරෙක්. පොල් ගණන් ගිහින් තියෙන්නෙත් වඳුරෝ නිසා කියලා කියනවනේ. එහෙම බැලුවහම වඳුරෝ දැන් ලංකාවේ ඉන්න ලොකුම ආණ්ඩු විරෝධී කණ්ඩායම වගේ. යන විදිහට 2030 දිනන්නේ වඳුරෝ වෙන්නත් බැරි නැහැ. 

කොහොම වුනත්, තවත් ප්‍රවාදයක් තියෙනවා. ඒ ප්‍රවාදයට අනුව, විදුලි බල පද්ධතිය ස්ථාවරව තියාගන්න අසීරු වී තියෙන්නේ සූර්ය බල විදුලිය ඕනෑවට වඩා පද්ධතියට එක් කිරීම නිසා. මේ සටහන ඒ ගැන විමසා බැලීමක්.

මෙය ආර්ථික විද්‍යා විමසුමක් නෙමෙයි. නමුත් කතා කරන්න තියෙන්නේ ඉල්ලුම, සැපයුම සහ ඉල්ලුම් සැපයුම් සමතුලිතතාවය ගැන. ආර්ථිකය හසුරුවන මධ්‍යගත සැලසුමක් නොවෙතත්, කතාවේ මධ්‍යගත සැලසුමකුත් තිබෙනවා. 

විදුලිය ගබඩා කර තියා ගන්න බැහැ. ඒ නිසා, විදුලිය නිපදවන විටම පරිභෝජනය කරන්න වෙනවා. පරිභෝජන ඉල්ලුම විචලනය වන්නක් නිසා, ඉල්ලුමට ගැලපෙන විදිහට සැපයුම කළමනාකරණය කරන්න වෙනවා. මේ වැඩේ කරන්නේ මධ්‍යගත ක්‍රමයකට. සාමාන්‍යයෙන් කොයි රටක වුනත් ඔය වැඩේ කරන්නේ ඔය විදිහට. සමහර කටයුතු වලදී මධ්‍යගත සැලසුම් වඩා කාර්යක්ෂමයි. 

ලංකාවේ විදුලිය නිපදවන ක්‍රම ගණනාවක් තිබෙනවා. ඒ අතරින් සම්ප්‍රදායික ක්‍රම වන්නේ ජල විදුලි උත්පාදනය සහ තාප විදුලි උත්පාදනය. පුනර්ජනනීය බලශක්ති කියන්නේ සාපේක්ෂව අලුත් දෙයක්. 

ජල විදුලි උත්පාදනයේදී සිදු වෙන්නේ ඉහළ උසක තිබෙන ජලයේ විභව ශක්තිය යොදා ගනිමින් ටර්බයිනයක් කරකවා එමගින් ඒ විභව ශක්තිය චාලක ශක්තිය බවට හරවාගෙන ඉන් පසුව එම චාලක ශක්තිය විදුලි බලය බවට හරවා ගැනීම. විදුලි ජනකයකින් කරන්නේ චාලක ශක්තිය විදුලි බලය බවට හරවන එක. 

තාප විදුලිය හදද්දී වෙන්නෙත් මීට කිට්ටුවෙන් යන දෙයක්. එහිදී උණුසුම් ජල වාෂ්ප වල තිබෙන තාප ශක්තිය චාලක ශක්තිය බවට හරවාගෙන ඉන් පසුව එම චාලක ශක්තිය විදුලි බලය බවට හරවා ගන්නවා. ඩීසල්, ස්වභාවික වායු, ගල් අඟුරු වගේ කොයි ඉන්ධනයක් යොදා ගත්තත් එයින් කරන්නේ ඉන්ධනය දහනය කරද්දී ලැබෙන තාප ශක්තිය යොදා ගෙන ටර්බයිනයක් කරකවන එක. එක්කෝ උණුසුම් ජල වාෂ්ප වලින්. එහෙම නැත්නම් උණුසුම් ස්වභාවික වායු වලින්. ඔය දෙකෙන්ම කලවමේ වෙන්නත් පුළුවන්. කොහොම හරි අන්තිමට විදුලිය හැදෙන්නේ දඟරයක් ඇතුළේ චුම්බකයක් කරකැවෙන එකෙන්. 

ලංකාවේ භාවිතයේ නැතත්, න්‍යෂ්ඨික බලාගාර වල වෙන්නෙත් ඔය වැඩේමයි. න්‍යෂ්ඨික ප්‍රතික්‍රියාවකින් හැදෙන තාප ශක්තිය චාලක ශක්තිය වෙලා පසුව විද්‍යුත් චුම්බක ප්‍රේරණයෙන් විදුලි ශක්තිය බවට පත් වෙනවා. බයිසිකලයක් පදින කොට එහි ප්‍රධාන විදුලි ලාම්පුව පත්තු වෙන්නෙත් ඔය ක්‍රමයට. බයිසිකලය පාගද්දී ලබා දෙන චාලක ශක්තිය බයිසිකලයේ තිබෙන කුඩා විදුලි ජනකයෙන් විදුලි ශක්තිය බවට හරවනවා. 

ඔය ක්‍රම වලින් හැදෙන්නේ ප්‍රත්‍යාවර්ත්‍ය ධාරා (AC) විදුලිය. ප්‍රත්‍යාවර්ත්‍ය ධාරා විදුලියේ වෝල්ටීයතාව කිසියම් නිශ්චිත කාලාන්තරයක් තුළ ධන සෘණ ධන සෘණ ලෙස දිශාව මාරු කරනවා. මෙය සිදු වෙන්නේ සුමට විදිහටයි. එකවර ධන සෘණ මාරු වෙන්නේ නැහැ. ටිකෙන් ටික අඩු වෙලා, බිංදුවට ආවට පස්සේ සෘණ පැත්තට යනවා. ඒ වගේම ටිකෙන් ටික වැඩි වෙලා බිංදුවට ආවට පස්සේ නැවත ධන පැත්තට යනවා. මේ චක්‍රයක් සම්පූර්ණ වෙන්න යන කාලය විදුලිය නිපදවන ජනක යන්ත්‍රය කැරකෙන වේගයට සමානුපාතිකයි. 

නමුත් සූර්ය කෝෂ වලින් හදන්නේ ඔය විදිගේ ප්‍රත්‍යාවර්ත්‍ය ධාරා විදුලිය නෙමෙයි. එය සරල ධාරා විදුලිය (DC).  ධන සෘණ ලෙස දිශාව මාරු වීමක් නැහැ. වෝල්ටීයතාවය ස්ථාවර මට්ටමක දිගටම තිබෙනවා. 

අපේ ගෙවල් වලට ලැබෙන්නේ ප්‍රත්‍යාවර්ත්‍ය ධාරා විදුලිය. ඒ නිසා, ගෙවල් වල විදුලි උපකරණ බොහොමයක් හදලා තියෙන්නේ ප්‍රත්‍යාවර්ත්‍ය ධාරා විදුලියෙන් වැඩ කරන විදිහට. ඒ වගේම රටක ප්‍රත්‍යාවර්ත්‍ය ධාරා විදුලියේ වෝල්ටීයතාවය සහ සංඛ්‍යාතය පිළිබඳ සම්මතයක් තිබෙනවා. ලංකාවේ සම්මතය වෝල්ට් 230 සහ සංඛ්‍යාතය හර්ට්ස් 50. ඇමරිකාවේනම් වෝල්ට් 120 සහ සංඛ්‍යාතය හර්ට්ස් 60. මේ වෙනස නිසා ඇමරිකාවේ භාවිතා වෙන විදුලි උපකරණයක් සෘජුවම ලංකාවේ විදුලියට සම්බන්ධ කරන්න බැහැ. එහෙම කරන්නනම් අතරමැදි උපකරණයක් අවශ්‍ය වෙනවා. 

මෙහි සංඛ්‍යාතය කියා කියන්නේ ප්‍රත්‍යාවර්ත්‍ය ධාරා විදුලිය තප්පරයකදී සම්පූර්ණ කරන චක්‍ර ගණන. එහෙමත් නැත්නම් ධන සෘණ මාරු කරන වාර ගණන. එය එම විදුලිය නිපදවන ජනක යන්ත්‍ර තත්පරයකට කැරකැවෙන වාර ගණනට සමානුපාතිකයි.

ලංකාවේ ජනක යන්ත්‍ර සියල්ලම එක් තනි පද්ධතියක් ලෙස සම්බන්ධ කරලයි තියෙන්නේ. ලෝකයේ අනෙක් රටවල ඒ වැඩේ වෙන්නත් ඔය ක්‍රමයට. මේ ජනක යන්ත්‍ර සියල්ලෙන්ම පද්ධතියට ලැබෙන විදුලිය ඉන් පසුව රට පුරා තිබෙන ග්‍රිඩ් උප පොළවල් හරහා පාරිභෝගිකයන්ට බෙදා හරිනවා. ඒ සඳහා මධ්‍යගත සැලසුමක් අවශ්‍යයි.

මේක අපි ලංකාවේ සහල් වෙළඳපොළට සමාන කළොත් මුළු රටේම සහල් ටික රජය විසින් එකතු කරගෙන පාරිභෝගිකයින්ට බෙදා දෙන එක වගේ වැඩක්. හැබැයි හාල් ගබඩා කර තියා ගන්න පුළුවන්. විදුලිය ගබඩා කර තියා ගන්න බැහැ. ඒ නිසා, හැම මොහොතකම ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිතව තියා ගන්න වෙනවා. වෙළඳපොළ මිල යාන්ත්‍රනය හරහා ඉබේටම සිදු වන ආකාරයේ සමතුලිතතාවයක් මෙහිදී ඇති වෙන්නේ නැහැ. මිනිස්සුන්ට පවතින මිල දෙස බලා ප්‍රතිචාර දැක්විය හැකි වුවත්, ජනක යන්ත්‍ර වලට එහෙම කරන්න බැහැ.

නමුත්, වෙළඳපොළ මිල සංඥාව වගේ එකක් මෙතැනත් තියෙනවා. වෙළඳපොළේ සැපයුමට වඩා ඉල්ලුම වැඩිනම් මිල ඉහළ යනවනේ. ඒ වගේම, විදුලි බල පද්ධතියේ සැපයුමට වඩා ඉල්ලුම වැඩිනම් ජනක යන්ත්‍රයකට වටයක් කැරකෙන්න යන කාලය වැඩි වෙනවා. ඉල්ලුමට වඩා සැපයුම වැඩිනම් මොකද වෙන්නේ? වෙළඳපොළකනම් මිල අඩු වෙනවා. විදුලි බල පද්ධතියේ වෙන්නේ ජනක යන්ත්‍ර කැරකෙන්න ගතවන කාලය අඩු වෙන එක. 

ජනක යන්ත්‍රයකට වටයක් කැරකෙන්න යන කාලය වැඩි වෙනවා කියන්නේ කැරකෙන වේගය අඩු වෙනවා කියන එක. ඒක හරියට කරත්තෙකට බර ගොඩක් පැටෙවුවහම කරත්තේ අදින ගොනාගේ වේගය අඩු වෙනවා වගේ වැඩක්. ගොනාට බර දරාගන්න අමාරු වෙනවා වගේම, විදුලි ජනක යන්ත්‍ර වලටත් විදුලි ඉල්ලුම වැඩි වීමේ බර දරාගන්න අමාරු වෙනවා. 

අනෙක් අතට විදුලි ඉල්ලුමට වඩා සැපයුම වැඩිනම් වෙන්නේ පල්ලමක් බහිද්දී බයිසිකලයක වේගය වැඩි වෙනවා වගේ වැඩක්. ජනක යන්ත්‍ර කරකැවෙන වේගය වැඩි වෙනවා. ඒ කියන්නේ තප්පරයකට කැරකෙන වට ගණනත් වැඩි වෙනවා. නිපදවන විදුලියේ සංඛ්‍යාතය ඉහළ යනවා.

දැන් ඔය විදිහට විදුලි ඉල්ලුම හා සැපයුම වෙනස් වෙද්දී පද්ධතියේ සංඛ්‍යාතයත් අඩු වැඩි වෙනවා. ඒ විදිහට සංඛ්‍යාතය වෙනස් වෙද්දී ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත කරලා සංඛ්‍යාතය නැවත අවශ්‍ය මට්ටමට ගන්න වෙනවා. ඒක කරන්නේ කොහොමද?

මේ වැඩේ කරන්නනම් ඉල්ලුම වැඩි වේගෙන යද්දී සැපයුම වැඩි කරන්න වෙනවා. ඉල්ලුම අඩු වෙද්දී නැවත සැපයුම වැඩි කරන්න වෙනවා. මේ වැඩේ කරන්නේ සංඛ්‍යාතය දිහා බලාගෙන. එක තමයි ඉල්ලුම් සැපයුම් සමතුලිතතාවය පිළිබඳ සංඥාව. 

මේ විදිහට සැපයුම අඩු වැඩි කරන්න අවශ්‍ය වූ විට විදුලි ජනක වලට ලබා දෙන බලය සීරුමාරු කරලා ඒ වැඩේ සාපේක්ෂව පහසුවෙන් කරන්න පුළුවන්.  ජල විදුලිය නිපදවද්දී අවසානයේදී විදුලි බලය බවට පත් වෙන්නේ පහළට වැටෙන ජලය. ඒ නිසා ජල ප්‍රමාණය පාලනය කරලා විදුලි සැපයුම පාලනය කරන්න පුළුවන්. ඩීසල් විදුලි ජනකයක්නම් දහනය කරන ඩීසල් ප්‍රමාණය පාලනය කරන්න පුළුවන්. 

හැබැයි මේ විදිහට විදුලි සැපයුම වැඩි කළ හැක්කේ විදුලි ජනකයක් එහි උපරිම ධාරිතාවයෙන් වැඩ කරන්නේ නැත්නම් පමණයි. ඒ නිසා, ඉල්ලුම යම් සීමාවක් ඉක්මවා ඉහළ යද්දී අලුතෙන් විදුලි ජනකයක් පණ ගන්වන්න වෙනවා. ඉල්ලුම ලොකුවට අඩු වෙනවානම් විදුලි ජනකයක් අක්‍රිය කරන්න වෙනවා.

ක්‍රියාත්මක විදුලි ජනකයක සැපයුම වැඩි කරන එක ක්ෂණයකින් මෙන් කළ හැකි වුවත්, අලුත් විදුලි ජනකයක් පණ ගන්වලා පද්ධතියට එකතු කරන එක ඒ තරම්ම හදිසියෙන් කරන්න බැහැ. ඒ සඳහා යම් කාලයක් ගත වෙනවා. ඒ නිසා, ඉල්ලුම ඉහළ යාගෙන එන බව පෙනෙද්දීම විදුලි ජනකයක් ක්‍රියාත්මක කරන වැඩේ පටන් ගන්න වෙනවා. එසේ කරන්නනම් විදුලි ඉල්ලුම වෙනස් වෙන විදිහ පිළිබඳව නිවැරදි පුරෝකථනයක් කරන්න වෙනවා.

පද්ධතියේ ධාරිතාව ඉල්ලුමට වඩා අඩුනම් මොන විදිහකින්වත් අවශ්‍ය ඉල්ලුම සපයන්න බැහැ. ලයිට් කපන්න වෙන්නේ එහෙම වුනාම. සමහර අය අහන ප්‍රශ්නයක් තමයි "හරියටම ලයිට් ඕනෑ වෙලාවටම ලයිට් කපන්නේ ඇයි?" කියන එක. පද්ධතියේ ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිතව තියා ගන්නනම්, ලයිට් කපන්න වෙන්නේ හරියටම ඒ වගේ වෙලාවකම තමයි. විදුලි ඉල්ලුම වැඩි වෙන්නේ වැඩිපුරම ලයිට් අවශ්‍ය වෙලාවට!

ශ්‍රී ලංකා මහජන උපයෝගීතා කොමිෂමේ නිර්දේශ අනුව, ලංකාවේ විදුලියේ සංඛ්‍යාතය උපරිම වශයෙන් හර්ට්ස් 1කට වඩා අඩු වැඩි වෙන්න බැහැ. ඒ කියන්නේ හර්ට්ස් 49-51 පරාසයේ තිබිය යුතුයි. ලංවිම සාමාන්‍යයෙන් මෙය හර්ට්ස් 49.5-50.5 පරාසයේ තියා ගන්නවා. එසේ කරන්නේ සැපයුම පාලනය කිරීම මගින්. රට පුරා තිබෙන විදුලි ජනක නිශ්චිත සැලසුමකට අනුව පණ ගැන්වීම සහ අක්‍රිය කිරීම මගින් ඒ වැඩේ කරනවා. මෙසේ කරද්දී වෙනත් අමතර සාධක ගණනාවක්ද සලකා බලන්න සිදු වෙනවා. රටේ තැන් තැන් වල වෝල්ටීයතාවය අඩු නොවී අවශ්‍ය මට්ටමේ තබා ගැනීම, හැකි තරම් අඩු පිරිවැයකින් විදුලිය උත්පාදනය කිරීම වගේ දේවල්.

හදිසියේ අනපේක්ෂිත බිඳ වැටීමක් වෙලා විදුලි සැපයුම එක පාරට අඩු වුනොත් සහ පද්ධතියේ ක්‍රියාත්මකව තිබෙන ජනක යන්ත්‍ර ධාරිතා මට්ටම ආසන්නයේ ක්‍රියාත්මකව ඇත්නම්, වැඩේ ගොඩ දාගන්න අමාරුයි. අලුතෙන් ජනක යන්ත්‍රයක් පණ ගන්වන්න යම් අවම කාලයක් යනවා. ඒ කාලය තුළ, සංඛ්‍යාතය ගොඩක් අඩු වෙන්න පුළුවන්. එය වලක්වා ගැනීම සඳහා කළ හැක්කේ යම් ප්‍රදේශයක, සාමාන්‍යයෙන් බිඳ වැටීම සිදු වුනු ප්‍රදේශයේ, විදුලි සැපයුම විසන්ධි කරන එක. මේ වැඩේ ස්වයංක්‍රීය ලෙසම සිදු වෙනවා. අනපේක්ෂිතව ලොකු බිඳ වැටීමක් වුනොත් රටේම විදුලිය ක්ෂණිකව විසන්ධි වෙන්න පුළුවන්. එහෙම වෙන විදිහට පද්ධතිය සැලසුම් කරලා තියෙන්නේ උපකරණ වල ආරක්ෂාව සඳහා. ඔය වගේ බිඳ වැටීමක් සිදු වුනාට පස්සේ ජනක යන්ත්‍ර සියල්ලම නැවත එකින් එක පණ ගන්වමින් පරිස්සමින් පද්ධතියට එකතු කරන්න වෙනවා. පද්ධතියේ තුලනය පවත්වා ගෙන ඔය වැඩේ කරන්න යම් කාලයක් ගත වෙනවා. පසුගිය දවස් වල සිදු වුනේ ඕක. 

මේ ආකාරයෙන් මුළු රටකම ජනනය වන විදුලි ශක්තිය එකම පද්ධතියකට සම්බන්ධ කර එම විදුලි ශක්තිය රට පුරා බෙදා හරින ඉහත විස්තර කළ ආකාරයේ පද්ධති මුලින්ම සැලසුම් කරද්දී පුනර්ජනනීය බලශක්ති භාවිතයක් තිබුණේ නැහැ. මොන ක්‍රමයෙන් විදුලිය ජනනය කළත් අවසාන අදියරේදී සිදු වුනේ ජනක යන්ත්‍රයක් මගින් ප්‍රත්‍යාවර්ත්‍ය ධාරා විදුලිය නිපදවීමයි. එකට එකතු කෙරුනේ එසේ නිපදවනු ලැබූ "එකම වර්ගයේ" විදුලියයි. 

සූර්ය බල විදුලිය ඇතුළු පුනර්ජනනීය බලශක්ති ප්‍රභව භාවිතය මේ තත්ත්වය කෙරෙහි බලපාන්නේ කොහොමද?

පෙර කී පරිදි සූර්ය කෝෂ වලින් හදන්නේ සරල ධාරා (DC) විදුලියයි. එහෙත්, නිවෙස් වල භාවිතය සඳහා අවශ්‍ය වන්නේ ප්‍රත්‍යාවර්ත්‍ය ධාරා (AC) විදුලියයි. ඒ නිසා, නිවෙස් වල භාවිතය සඳහා අපවර්තකයක් (inverter) යොදා ගෙන සරල ධාරා විදුලිය ප්‍රත්‍යාවර්ත්‍ය ධාරා විදුලිය බවට පරිවර්තනය කර ගත යුතු වෙනවා. මුල් කාලයේදී මෙසේ සරල ධාරා විදුලිය ප්‍රත්‍යාවර්ත්‍ය ධාරා විදුලිය බවට හරවා ගැනීම සඳහා යොදා ගත්තේ යාන්ත්‍රික අපවර්තකයි. එහිදී සිදු වූයේ මුලින්ම නිපදවන විදුලියෙන් DC මෝටරයක් කරකවා එම මෝටරය මගින් ජනක යන්ත්‍රයක් ක්‍රියාත්මක කිරීමයි. මේ ක්‍රමයෙන් මුලින් විස්තර කළ වර්ගයේ "පිරිසිදු" ප්‍රත්‍යාවර්ත්‍ය ධාරා (AC) විදුලිය නිපදවා ගත හැකි වුවත් එම ක්‍රමයේදී සිදු වූ කාර්යක්ෂමතා හානිය ඉතා විශාල වූ බැවින් යාන්ත්‍රික අපවර්තක භාවිතයෙන් ඉවත් වුනා. 

දැන් සරල ධාරා විදුලිය ප්‍රත්‍යාවර්ත්‍ය ධාරා විදුලිය බවට හරවා ගැනීම සඳහා උපයෝගී කරගන්නේ විද්‍යුත් පරිපථ පාදක කරගත් අපවර්තකයි. මෙහි ක්‍රියාකාරිත්වය සරලව පැහැදිලි කිරීම සඳහා, සරල ධාරාවක් උත්පාදනය කරන බැටරියක ධන හා සෘණ අග්‍ර දෙක වරින් වර එකිනෙක මාරු කරමින් කිසියම් පරිපථයකට විදුලි බලය සපයන්නේයැයි සිතමු. එක සමාන කාලාන්තර වලදී, තත්පරයකට 50 වරක් මේ අග්‍ර මාරුව සිදු කරන්නේයැයි සිතමු. මෙහි ප්‍රතිඵලය වන්නේ සරල ධාරා විදුලිය සංඛ්‍යාතය 50 වූ ප්‍රත්‍යාවර්ත්‍ය ධාරා විදුලිය බවට හැරීමයි. එහෙත්, මෙහිදී නිපදවෙන්නේ "පිරිසිදු" ප්‍රත්‍යාවර්ත්‍ය ධාරා නොවෙයි. 


කෙසේ වුවද, ඉහත ක්‍රියාවලියේදී ධන සෘණ මාරු කිරීම සඳහා යොදා ගන්නා ස්විච්චය වෙනුවට එවැනි ස්විච්ච කිහිපයක් යොදා ගනිමින් සහ එම ස්විච්ච හරහා ගලා යන විදුලිය එකට එකතු කරමින් වඩා "පිරිසිදු" ප්‍රත්‍යාවර්ත්‍ය ධාරා විදුලිය නිපදවා ගත හැකියි (මේ සමඟ පළ කරන රූප සටහන බලන්න). සූර්ය කෝෂ වලින් ගෙදර හදා ගන්නා විදුලිය ගෙදර භාවිතයට ගන්නේනම් එතැනින් ප්‍රශ්නය ඉවරයි. අපවර්තකයේ "ස්විච්ච ගණන" වැඩි වන තරමට වඩා හොඳ විදුලිය හැදෙනවා. 

නමුත්, මේ විදිහට "ගෙදර හදා ගන්නා" සූර්ය බල විදුලිය පෙර විස්තර කළ ජාතික විදුලි බල පද්ධතියට සම්බන්ධ කරද්දී තවත් දේවල් සැලකිල්ලට ගන්න වෙනවා. ඒ අතරින් පළමු ප්‍රශ්නය මේ විදිහට අපවර්තනය කර නිපදවන ප්‍රත්‍යාවර්ත්‍ය විදුලිය සමමුහුර්ත කර ගැනීමයි. එනම්, රූප සටහනේ විදුලි තරංගයේ උසම හා පහළම තැන් ජාතික විදුලි බල පද්ධතියේ විදුලි තරංගය උස් පහත් වන රටාව හා හරියටම ගැලපීමයි. මේ සඳහා තවත් අමතර උපාංග අවශ්‍ය වෙනවා.

ඉහත කී සමමුහුර්තකරණය සඳහා සාමාන්‍යයෙන් යොදා ගැනෙන්නේ ජාතික විදුලි බල පද්ධතියේ විදුලි තරංගය "කියවා" ඒ අනුව ඊට ගැලපෙන තරංගයක් කෘතිමව හැදීමේ (phase locked loop) තාක්ෂනයයි. මෙම ක්‍රියාවලියේදී අපවර්තනය කර හදන කෘතීම ප්‍රත්‍යාවර්ත්‍ය ධාරාවේ සංඛ්‍යාතයද ජාතික විදුලි බල පද්ධතියේ එම සංඛ්‍යාතය සමඟ හරියටම ගැලපෙනවා මෙන්ම එය වෙනස් වන ආකාරය අනුව වෙනස් වීමද සිදු වෙනවා. දැන් ඒ ප්‍රශ්නයත් ඉවරයි. 

දැන් නැවතත් මුලින් කතා කළ ජාතික විදුලිබල පද්ධතියේ සමතුලිතතාවය වෙත ගියොත්, සූර්ය බල විදුලිය නිපදවෙන්නේ සූර්යාලෝකය වැටෙන විදිහටයි. සූර්යාලෝකය අඩු වැඩි වෙද්දී නිපදවෙන විදුලිය ප්‍රමාණයද විචලනය වෙනවා. නමුත් සම්ප්‍රදායික ක්‍රම වලට විදුලිය ජනනය කරද්දී මෙවැනි ප්‍රශ්නයක් මතු වන්නේ නැහැ. ලබා දෙන ජල ප්‍රමාණය හෝ දහනය කරන ඉන්ධන ප්‍රමාණය හරියටම පාලනය කළ හැකි නිසා සැපයුම අවශ්‍ය මට්ටමේ තියා ගන්න පුළුවන්. විචලනය වෙන්නේ ඉල්ලුම පමණයි.

නමුත් සූර්ය බල විදුලිය පද්ධතියට එකතු කිරීමෙන් පසුව ඉල්ලුම මෙන්ම සැපයුමද විචලනය වෙනවා. සූර්ය බල භාවිතය අඩුනම් මේ විචලනය ඒ තරම් ප්‍රශ්නයක් නොවුනත් භාවිතය ඉහළ යන තරමට පද්ධති පාලනය අසීරු වෙනවා. මේක පළමු ප්‍රශ්නය. 

දෙවන ප්‍රශ්නය ඊට වඩා බරපතල ප්‍රශ්නයක්. ඉල්ලුමට වඩා සැපයුම අඩුනම් විදුලි තරංගයේ සංඛ්‍යාතය අඩු වෙන බව කලින් කිවුවනේ. සම්ප්‍රදායික ජනන යන්ත්‍ර පමණක් සම්බන්ධ කර තිබේනම්, පද්ධතියේ එක් කොටසක සැපයුමට සාපේක්ෂව ඉල්ලුම වැඩි වෙද්දී එසේ නැති වෙනත් පැත්තකින් ඒ පැත්තට විදුලිය ගලා එනවා. ඒ හරහා සංඛ්‍යාතය පහළ යාම පාලනය වීමක් සිදු වෙනවා. අනෙක් පැත්තටත් එහෙමයි. නමුත් සූර්ය කෝෂ වලින් එකතු වන විදුලියේ සංඛ්‍යාතය පාලනය කෙරෙන යාන්ත්‍රික ක්‍රියාවලියක් නැහැ. ඒ වෙනුවට, පද්ධතියේ සංඛ්‍යාතය පහත වැටෙද්දී වෙන්නේ ඒ දිහා බලාගෙන සූර්ය කෝෂ විදුලි අපවර්තකයෙන් හදන විදුලියේත් සංඛ්‍යාතය අඩු කරන එක. මේ වැඩෙන් ප්‍රශ්නය තවත් උග්‍ර වෙනවා. 

තව තුන්වන ප්‍රශ්නයකුත් තිබෙනවා. පද්ධතියට අලුතෙන් ජනක යන්ත්‍රයක් පණ ගන්වා එකතු කරද්දී හෝ ජනක යන්ත්‍රයක් පද්ධතියෙන් ඉවත් කරද්දී එක වරම විදුලි සැපයුම විශාල ලෙස ඉහළ හෝ පහළ යන්න පුළුවන්නේ. එසේ වුවහොත් සංඛ්‍යාතයද එක වර විශාල ලෙස වෙනස් වෙනවා. නමුත් ජනක යන්ත්‍ර යාන්ත්‍රික මෙවලම් නිසා එය ඒ විදිහටම වෙන්නේ නැහැ. ජනක යන්ත්‍රයකට ලබා දෙන ජල හෝ තාප සැපයුම නැවැත්වුවත්, අවස්ථිතිය  නිසා එය දිගටම කැරකෙනවා. නවතින්නේ යම් වෙලාවක් ගිහින්. පණ ගන්වද්දී වුනත් අවශ්‍ය වේගය එන්නේ ටික වෙලාවක් ගිහින්. මේ පමාව පද්ධති පාලකයින්ට වාසියක්. ඔය කාලය අතරතුර අවශ්‍යනම් ජනක යන්ත්‍රයක් මාරු කරන්න පුළුවන්. එය සුමට ලෙස පද්ධතියට එකතු වෙනවා. නමුත් ඔය විදිහේ යාන්ත්‍රික සම්බන්ධයක් නැති අපවර්තනය කළ සූර්ය කෝෂ විදුලිය එක්ක ඔය වැඩේ කරන්න අමාරුයි. 

ඉහත විස්තර කළ හේතු සියල්ලම නිසා අවසාන වශයෙන් වෙන්නේ පද්ධති පාලනය වඩා අසීරු වීම. අපවර්තිත විදුලිය පද්ධතියට වැඩියෙන් එකතු කරන තරමට ප්‍රශ්නය උග්‍ර වෙනවා. 

මේ ප්‍රශ්නය තියෙන්නේ සූර්ය බල විදුලියේ පමණක් නෙමෙයි. සුළං බලාගාර වලත් ඔය ප්‍රශ්නය තියෙනවා. නමුත් සුළං බලාගාර වල නිපදවන්නේ සරල ධාරා විදුලිය නෙමෙයි. එහිදී වෙන්නෙත් සුළං බලයෙන් ජනක යන්ත්‍රයක් කරකවලා විදුලිය හදන එක. එහෙමනම් සුළං බල විදුලිය ප්‍රශ්නයක් වෙන්නේ කොහොමද?

හදන්නේ ප්‍රත්‍යාවර්ත්‍ය විදුලිය වුනත්, සුළං බලාගාර වලින් ජල විදුලිය හෝ තාප විදුලිය මෙන් "පිරිසිදු විදුලිය" හැදෙන්නේ නැහැ. ඊට හේතුව ජල විදුලිය හෝ තාප විදුලිය නිපදවන විට මෙන් අවර පෙති කැරකෙන වේගය පාලනය කළ නොහැකි වීමයි. ඒවා කැරකෙන්නේ සුළං හමන වේගයට. ඒ නිසා හැදෙන විදුලියේ සංඛ්‍යාතයද සුළඟ හමන වේගය අනුව තීරණය වෙනවා සහ විචලනය වෙනවා. ප්‍රායෝගිකව බොහෝ විට කරන්නේ මෙම ප්‍රත්‍යාවර්ත්‍ය ධාරා විදුලිය පළමුව සරල ධාරා විදුලිය බවට හරවා දෙවනුව අවශ්‍ය පරිදි අපවර්තනය කිරීමයි. ඒ නිසා, සූර්ය බල විදුලියේ තිබෙන ප්‍රශ්න සුළං බල විදුලියේත් තිබෙනවා.

සම්ප්‍රදායික ක්‍රම වලදී විදුලිය බවට නොහැරෙන බල ශක්තිය වෙනත් ආකාරයකින් රඳවා ගන්න පුළුවන්. ඉහළ ජලාශයක තිබෙන වතුර ලෙස හෝ ගල් අඟුරු වැනි ඉන්ධනයක් විදිහට. ඒ නිසා අවශ්‍ය අවස්ථාවක සැපයුම වැඩි කරන්න පුළුවන්. නමුත් පුනර්ජනනීය විදුලිය හදද්දී එවැන්නක් කරන්න බැහැ. සූර්ය තාපය හෝ සුළං බලය ඒ මොහොතේම විදුලිය බවට හැරෙව්වේ නැත්නම් එම ප්‍රමාණය අපතේ යනවා. 

පුනර්ජනනීය බලශක්ති ප්‍රභව වැඩිපුර යොදා ගනිද්දී ඉල්ලුම හා සැපයුම කළමනාකරණය කිරීම සඳහා යොදා ගන්නා එක් පිළියමක් වන්නේ නිපදවන විදුලි බලයෙන් යම් කොටසක් පද්ධතියට එක් නොකර ආපතික සංචිතයක් ලෙස (contingency reserve) පවත්වා ගැනීමයි. සංචිතයක් කිවුවත් මෙය සංචිතයක්ම නෙමෙයි. පද්ධතියේ සංඛ්‍යාතය අඩු වේගෙන එන කොට ඒ කොටසත් එකතු කරනවා. සංඛ්‍යාතය වැඩි වේගෙන යනවානම් එකතු කරන බල ශක්තියෙන් කොටසක් එකතු නොකර ඉන්නවා. මේ වැඩේට තවත් අමතර උපාංග අවශ්‍ය වෙනවා. ඒ වගේම බල ශක්තිය සැලකිය යුතු තරමකින් නාස්ති වීමක් වෙන්න පුළුවන්. බැටරි වලින් නාස්තිය වලකා ගත හැකි වුනත් බැටරි මිල අධිකයි. 

මීට අමතරව නිවාස මට්ටමේදීම ඉල්ලුම් කළමනාකරණය කරන්නත් පුළුවන්. පද්ධතියේ සංඛ්‍යාතය අඩු වේගෙන යද්දී පොඩි වෙලාවකට ගෙවල් වල වායු සමීකරණ ක්‍රියා විරහිත කෙරෙනවා. අපේ ගෙවල් වල ඒ වැඩේ කරන්න උපාංගයක් සවි කරලයි තියෙන්නේ. සුළු වෙලාවකට කරන වැඩක් නිසා එය ගෙදර අයට දැනෙන්නේ නැහැ. එක වර වායු සමීකරණ යන්ත්‍ර ගණනාවක් පොඩි වෙලාවකට ක්‍රියා විරහිත කළාම පද්ධතියේ සංඛ්‍යාතය හරියනවා. මේ වැඩේ එකම ගෙවල් ටිකට එක දිගට නොකර ගෙවල් මාරු කිරීමෙන් කාගෙවත් ගෙවල් උණුසුම් වෙන්නේ නැහැ. ඊට පෙර වායු සමීකරණ යන්ත්‍ර නැවත ක්‍රියාත්මක වෙනවා. වායු සමීකරණ යන්ත්‍ර කොහොමටත් එක දිගට වැඩ කරන්නේ නැහැනේ.

කෙටියෙන් කිවුවොත් පුනර්ජනනීය බලශක්ති ප්‍රභව එකතු කරද්දී පද්ධතියේ ස්ථායීතාව පවත්වා ගන්න අසීරු වෙනවා. ඒ වගේම, මේ ප්‍රශ්නයට විසඳුම්ද තිබෙනවා. අවසාන වශයෙන් මේ ප්‍රශ්නයත් පිරිවැය අවම කිරීම පිළිබඳ ප්‍රශ්නයක්. ඒ කියන්නේ ආර්ථික ප්‍රශ්නයක්!

Thursday, February 13, 2025

තරඟකාරී වෙළඳපොළක් කියන්නේ කුමක්ද?


තරඟකාරී වෙළඳපොළවල් ගැන කතා කරන ගොඩක් අය දැන් ඉන්නවා. ඒ වගේම, තරඟකාරී වෙළඳපොළවල් නැති එක ගැන කතා කරන අයත් ඉන්නවා. තරඟකාරී වෙළඳපොළක් කියන්නේ කුමක්ද? තරඟකාරී වෙළඳපොළක් නැති වෙන්න එකම හේතුව රාජ්‍ය මැදිහත්වීම්ද? රාජ්‍ය මැදිහත්වීම් කිසිවක් නැත්නම් හැදෙන්නේ තරඟකාරී වෙළඳපොළක්ද?

ධනවාදී ආර්ථික ක්‍රමයක් තුළ විවිධ වෙළඳපොළ ව්‍යුහයන් හැදෙනවා. සාමාන්‍යයෙන් ආර්ථික විද්‍යාවේදී හඳුනා ගන්නා මෙවැනි වෙළඳපොළ ව්‍යුහයන් ගණනාවක් තිබෙනවා. කිසියම් වෙළඳපොළක ව්‍යුහය තීරණය වෙන්නේ අදාළ නිෂ්පාදන තාක්ෂනය, වෙළඳපොළ පරිමාව ඇතුළු වාස්තවික සාධක ගණනාවක් මතයි. රාජ්‍ය මැදිහත්වීම් වෙළඳපොළ ව්‍යුහය තීරණය කරන එක් සාධකයක් වුනත් එකම සාධකය නෙමෙයි. මුලින්ම අපි මේ වෙළඳපොළ ව්‍යුහයන් හඳුනා ගනිමු.

1. ඒකාධිකාරී වෙළඳපොළ (Monopoly)

2. පූර්ණ තරඟකාරී වෙළඳපොළ (Perfect competition)

3. ඒකාධිකාරී තරඟකාරී වෙළඳපොළ (Monopolistic competition)

4. කතිපයාධිකාරී වෙළඳපොළ (Oligopoly)

තවත් ව්‍යුහයන් තිබුණත් මේ හතර ප්‍රධානම ව්‍යුහයන් හතර කියා කියන්න පුළුවන්. මේ අතරින් මුල් ව්‍යුහ දෙක අන්ත දෙකක් නියෝජනය කරනවා. 

ඒකාධිකාරී වෙළඳපොළක් කියන්නේ කුමක්ද?

ඒකාධිකාරී වෙළඳපොළක ඉන්නේ එක් සැපයුම්කරුවෙක් පමණයි. හරියට ලංකාවේ විදුලි බල සැපයුම් වෙළඳපොළ වගේ. නමුත් මෙය හොඳ උදාහරණයක් නෙමෙයි. මොකද ලංකාවේ මේ ඒකාධිකාරය හැදිලා තියෙන්නේ ධනවාදී ආර්ථික ක්‍රමයක් යටතේ, නිදහස් තරඟයක් තුළ නෙමෙයි. එය එසේ වී තිබෙන්නේ රජයේ මධ්‍යගත සැලසුමක කොටසක් විදිහට. කැමති අයෙකුට නිදහසේ අදාළ සේවාව සපයන්න පුළුවන්කම තිබියදීත් ඒකාධිකාරයක් හැදී ඇත්නම්, එය වෙළඳපොළ ක්‍රමය ඇතුළේ ස්වභාවිකවම හැදුනු ඒකාධිකාරයක් කියා කියන්න පුළුවන්. ඒ වගේම, ලංකාවේ විදුලිබල සේවා සපයන ලංවිම කියන්නේ පුළුවන් තරම් ලාබ ඉපැයීමේ අරමුණින් කටයුතු කරන ආයතනයකුත් නෙමෙයි. කොහොම වුනත්, ස්වභාවික ඒකාධිකාරයක දැකිය හැකි ඇතැම් ලක්ෂණ මේ ඇසුරෙන් පෙන්වන්න පුළුවන්.

ඒකාධිකාරී වෙළඳපොළක තිබෙන විශේෂම ලක්ෂණය සැපයුම්කරුට මිල හෝ සැපයුම යන දෙකෙන් ඕනෑම එකක් පාලනය කරන්න පුළුවන් වීම. මොකද මිල වැඩි කළා කියලා අඩුවෙන් විකුණන්න වෙන තරඟකරුවෙක් නැහැ. සැපයුම සීමා කලා කියලා වෙළඳපොළ පංගුව අල්ල ගන්න කෙනෙකුත් නැහැ. ඒ නිසා, ලංවිමට අවශ්‍යනම් මිල තීරණය කරන්න පුළුවන්. සැපයුම සීමා කරන්නත් පුළුවන්. 

හැබැයි මේ විදිහට වෙළඳපොළ මිල හෝ සැපයුම යන දෙකෙන් එකක් පාලනය කළ හැකි වුනත්, ඒකාධිකාරී සැපයුම්කරුවෙක් "අසීමිත ලෙස" මිල වැඩි කරන්නේ නැහැ. ඊට හේතුව, එක් සීමාවකින් එහාට මිල වැඩි කිරීමෙන් ලාබය අඩු වීමයි. විදුලි ගාස්තු උදාහරණයට ගත්තොත්, මිල වැඩි කරන තරමට විදුලි පරිභෝජනය අඩු වෙනවා. මිල වැඩි කිරීමේ වාසියට වඩා ඉල්ලුම අඩු වීමේ අවාසිය වැඩිනම්, තව දුරටත් මිල වැඩි කරලා ලාබ ගන්න බැහැ. ඒ සීමාවේදී ඒකාධිකාරී සැපයුම්කරුවෙක් මිල වැඩි කරන එක නවත්වනවා. ඉහළ මිල නිසා වක්‍ර ලෙස සැපයුමද සීමා වෙනවා. එසේ නැත්නම්, ප්‍රසස්ත මට්ටමකදී සැපයුම සීමා කරනවා. සැපයුම් සීමාව නිසා මිල අවශ්‍ය තරම් ඉහළ මට්ටමක රැඳෙනවා.

මේ වගේ ඒකාධිකාරී වෙළඳපොළක වුනත් ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වෙනවා. මිල තීරණය වෙන්නේ ඒ අනුව. නමුත් සැපයුම තීරණය කරන්නේ එක් සැපයුම්කරුවෙක් විසින් නිසා අවසාන වශයෙන් මිල තමන්ට අවශ්‍ය පරිදි හැසිරවීමේ හැකියාවක් ඒකාධිකාරී සැපයුම්කරුට තිබෙනවා. 

ඔය වැඩේම අනෙක් පැත්තට වෙද්දී එයට ක්‍රයේධිකාරයක් (Monopsony) කියා කියනවා. ක්‍රයේධිකාරයකදී ඉන්නේ එක් ගැනුම්කරුවෙක් පමණයි. මිල හෝ ඉල්ලුම තීරණය කරන්නේ මේ එකම ගැනුම්කරුවා විසින්. උදාහරණයක් විදිහට ලංකාවේ සූර්ය බලයෙන් විදුලිය නිපදවන නිෂ්පාදකයින් සියලු දෙනාටම විදුලිය විකුණන්න වෙන්නේ ලංවිමට. මිල තීරණය කරන්නේ ගැනුම්කරුවා විසින්. සැපයුම්කරුවෙකුට මිල කෙරෙහි කිසිදු බලපෑමක් කළ නොහැකියි.

පූර්ණ තරඟකාරී වෙළඳපොළක් කියා කියන්නේ කුමක්ද?

පූර්ණ තරඟකාරී වෙළඳපොළක් ඇති වෙන්නනම් කරුණු ගණනාවක් සම්පූර්ණ විය යුතුයි.

i) විකුණන භාණ්ඩය හෝ සේවාව සමජාතීය වීම සහ එහි ගුණාංග පොදු දැනුමක් වීම 

ii) නිෂ්පාදන තාක්ෂනය සරල වීම සහ ඒ නිසාම බොහෝ දෙනෙකුට අපහසුවකින් තොරව අදාළ භාණ්ඩය හෝ සේවාව නිෂ්පාදනය කළ හැකි වීම 

iii) නිෂ්පාදනය ආරම්භ කිරීම සඳහා අවශ්‍ය මූලික ප්‍රාග්ධනය ඉතා අඩු වීම සහ ඒ නිසාම අලුත් තරඟකරුවෙකුට ඉතා කෙටි කළකින් නිෂ්පාදනය ආරම්භ කළ හැකි වීම සහ අවශ්‍ය විටක නිෂ්පාදනය නැවැත්විය හැකි වීම.

පූර්ණ තරඟකාරී වෙළඳපොළක විශේෂත්වය වන්නේ කිසිදු තරඟකරුවෙකුට වෙළඳපොළ මිල කෙරෙහි බලපෑමක් කළ නොහැකි වීමයි. 

මේ සඳහා උදාහරණයක් ලෙස ඉඳි ආප්ප හදා විකිණීම පෙන්විය හැකියි. මේ වැඩේ කරන්නට විශාල පුහුණුවක් අවශ්‍ය නැහැ. තාක්ෂනය සරලයි. විශාල මූලික ප්‍රාග්ධනයක් අවශ්‍ය වෙන්නේත් නැහැ. ඒ නිසා, කැමති කෙනෙකුට කැමති වෙලාවක නිෂ්පාදනය පටන් ගන්න ලොකු බාධාවක් නැහැ. ඒ වගේම, ලොකුවට සල්ලි යට කරලා නැති නිසා, නිෂ්පාදනය නැවැත්වුවා කියලා ලැබෙන ආදායම නැති වෙනවා මිසක් වෙනත් අමතර පාඩුවක් වෙන්නේත් නැහැ. අනෙක් පැත්තෙන් ඉඳි ආප්ප කිවුවම ඉඳි ආප්ප තමයි. පාන් පිටි ඉඳි ආප්ප සහ හාල් පිටි ඉඳි ආප්ප වගේ ප්‍රභේද තිබුණත්, මේ කරුණු එවැනි ප්‍රභේද බොහොමයකට එක සේ අදාළයි. 

ඉඳි ආප්පයක මිල වැඩි කළ හැක්කේ හැමෝම එසේ කරනවානම් පමණයි. එහෙම වෙන්නේ පිටි මිල වැඩිවීම වැනි අවස්ථාවකදී පමණයි. ඒ කියන්නේ පිරිවැය ඉහළ යද්දී. එය කාටත් පොදුවේ බලපාන දෙයක්. ඒ හැර එක් අයෙකුට වැඩි මිලකට ඉඳි ආප්ප විකුණා ලාබ ගන්න බැහැ. එහෙම කළොත් වෙනත් තරඟකරුවෙක් ඒ වෙළඳපොළ පංගුව අල්ලා ගන්නවා.

බිත්තර නිෂ්පාදනයත් ඔය ගොඩට දමන්න පුළුවන්. බිත්තර කිවුවහම කොයිවත් බිත්තර. හදන නිෂ්පාදකයා අනුව බිත්තර වල වෙනසක් නැහැ. තමන් මිල දී ගන්නා බිත්තරය ගැන සැපයුම්කරුවාට තිබෙන දැනුමම පාරිභෝගිකයාටත් තිබෙනවා. අල්ලගන්න අමාරු ලොකු තාක්ෂණයක් නැහැ. යම් මූලික ප්‍රාග්ධනයක් අවශ්‍ය වුනත්, එය ඒ තරම්ම විශාල නැහැ. ඒ ප්‍රාග්ධනය හොයා ගන්න පුළුවන් විශාල පිරිසක් ඉන්නවා. ඉඳි ආප්ප නිෂ්පාදනය වගේ එක දවසකින් නිෂ්පාදනය පටන් ගන්න බැහැ. කුකුළු පැටවු ලොකු වෙලා බිත්තර දමන වයසට ආ යුතුයි. ඒ වගේම, එක දවසකින් නිෂ්පාදනය නවත්වන්නත් බැහැ. කිකිළියෝ දිගටම බිත්තර දමනවා. නමුත් මාස ගණනක් ඇතුළත නිෂ්පාදනය පටන් ගන්න හෝ නිෂ්පාදනයෙන් ඉවත් වෙන්න පුළුවන්. වැදගත්ම කාරණය එක නිෂ්පාදකයෙකුට වෙළඳපොළ මිල මත දැනෙන බලපෑමක් කරන්න බැහැ. ඉල්ලුම සහ සැපයුම මත තීරණය වෙන වෙළඳපොළ මිලට බිත්තර විකුණන්න වෙනවා. තනි සැපයුම්කරුවෙකුට සැපයුම හෝ මිල මත දැනෙන බලපෑමක් කරන්න බැහැ.

වී නිෂ්පාදනය සැලකුවත් ඔය ලක්ෂණ තිබෙනවා. විවිධ වී වර්ග තිබෙනවා තමයි. නමුත් ඒ කිසියම් නිශ්චිත වී වර්ගයක් සැලකුවත් නිෂ්පාදකයින් විශාල පිරිසක් ඉන්නවා. ඒ සියලු දෙනා සතුවම අවශ්‍ය නිෂ්පාදන තාක්ෂනය තිබෙනවා. ඉඩම් වැනි මූලික ප්‍රාග්ධන සම්පත් තිබෙනවා. ලංකාවේ වී ගොවිතැන් කරන ගොඩක් ඉඩම් නිදහසේ විකුණන්න බැරි වුනත්, වෙනත් අයෙකුට ඉඩම බදු දී නිෂ්පාදනයෙන් ඉවත් වෙන්න පුළුවන්. ඒ නිසාම, සුදුසු ඉඩමක් තමන් සතුව නැති අයෙකුට වෙනත් අයෙකුගේ ඉඩමක් බදු ගෙන නිෂ්පාදනයට පිවිසෙන්නත් පුළුවන්. වැදගත්ම කරුණ තනි සැපයුම්කරුවෙකුට සැපයුම හෝ මිල මත දැනෙන බලපෑමක් කරන්න බැහැ.

ඒකාධිකාරී තරඟකාරී වෙළඳපොළක් කියා කියන්නේ කුමක්ද?

ඒකාධිකාරී තරඟකාරී වෙළඳපොළක් කියා කියන්නේ ඒකාධිකාරී වෙළඳපොළක සහ පූර්ණ තරඟකාරී වෙළඳපොළක ලක්ෂණ මිශ්‍ර වී තිබෙන වෙළඳපොළක් කියා කියන්න පුළුවන්. පූර්ණ තරඟකාරී වෙළඳපොළකට සාපේක්ෂව මෙහි තිබෙන ප්‍රධානම වෙනස අදාළ භාණ්ඩය හෝ සේවාව සමජාතීය නොවීමයි. හැමෝම සපයන්නේ පොදු ලක්ෂණ ගණනාවක් තිබෙන භාණ්ඩයක් හෝ සේවාවක් නිසා සැපයුම්කරුවන් අතර තරඟයක් තිබෙනවා. නමුත්, ඒ අතරම, එක් එක් සැපයුම්කරුවා විසින් සපයන භාණ්ඩයේ හෝ සේවාවේ සුවිශේෂී ලක්ෂණ තිබෙනවා. මේ හේතුව නිසා, තරඟකාරී සැපයුම්කරුවන් විශාල ප්‍රමාණයක් සිටියත්, සැපයුම්කරුවෙකුට තමන්ගේ මිල තීරණය කිරීමේ හැකියාවක් තිබෙනවා. 

ඒකාධිකාරී තරඟකාරී වෙළඳපොළකට හොඳම උදාහරණය ලෝකයේ පැරණිම රැකියාව කරන අයගේ කර්මාන්තය. කර්මාන්තයට ඇතුළු වෙන්න කිසිම අමාරුවක් නැහැ. අමුතුවෙන් ඉගෙන ගන්න කියලා ලොකු තාක්ෂනයකුත් නැහැ. ප්‍රාග්ධනයක් අවශ්‍ය වෙන්නෙත් නැහැ. ඒ නිසා, නීත්‍යානුකූල වෙළඳපොළක් නොවුනත් සැපයුම්කරුවන් විශාල ප්‍රමාණයක් ඉන්නවා. මේ සියලු දෙනාම පොදුවේ එකම සේවාව සපයන අය වුනත්, සැපයුම්කරුවාගෙන් සැපයුම්කරුවාට වෙනසක් තිබෙනවා. ඒ නිසා, සැපයුම්කරුවෙකුට තමන්ගේ මිල තීරණය කළ හැකියි.

මීට සාපේක්ෂව යම් පුහුණුවක් හා ප්‍රාග්ධනයක් අවශ්‍ය රූපලාවන්‍යාගාර කර්මාන්තය තවත් උදාහරණයක්. කොයි තරම් රූපලාවන්‍යාගාර තිබුණත්, පාරිභෝගිකයෝ හැම විටම අඩුම මිල හොයන්නේ නැහැ. 

සුපිරි වෙළඳසැලක ෆුඩ් කෝට් එක තවත් උදාහරණයක්. මෙහිදී පාරිභෝගිකයින්ට හොඳ තේරීමක් තිබුණත් ඔවුන් හැම විටම අඩුම මිල හොයන්නේ නැහැ. හැම සැපයුම්කරුවෙක් විසින්ම කෑම සපයන නමුත් එක් එක් සැපයුම්කරු විසින් සපයන කෑම අනන්‍යයි. 

මේ අනුව පෙනෙනු ඇත්තේ ඒකාධිකාරී තරඟකාරී වෙළඳපොළක් සහ පූර්ණ තරඟකාරී වෙළඳපොළක් අතර වෙනස සලකුණු වෙන්නේ අදාළ භාණ්ඩයේ හෝ සේවාවේ ස්වභාවය අනුව බවයි. එක් එක් සැපයුම්කරුවා විසින් සපයන භාණ්ඩයේ හෝ සේවාවේ පාරිභෝගිකයාට හඳුනාගත හැකි ලොකු වෙනසක් නැත්නම් එය පූර්ණ තරඟකාරී වෙළඳපොළක් වෙනවා. එවැනි පැහැදිලි වෙනස්කම් ඇති විට එය ඒකාධිකාරී තරඟකාරී වෙළඳපොළක් වෙනවා. ඒ නිසාම, සැපයුම්කරුට මිල කෙරෙහි බලපෑමක් කළ හැකි වෙනවා. 

ඉහත වෙනස හැරුණු විට මේ වෙළඳපොළ ව්‍යුහයන් දෙකේම පොදු ලක්ෂණ ගණනාවක් තිබෙනවා. අවශ්‍ය මූලික ප්‍රාග්ධනය අඩු මට්ටමක තිබීම, අවශ්‍ය තාක්ෂනය සරල වීම, සැපයුම්කරුවෙකුට පහසුවෙන් කර්මාන්තයට පිවිසීමට සහ එයින් පිටවීමට හැකි වීම ඒ අතරින් විශේෂයි.

මේ විදිහට වෙන් කළත්, ඒකාධිකාරී තරඟකාරී වෙළඳපොළක් සහ පූර්ණ තරඟකාරී වෙළඳපොළක් අතර ඉරක් ඇඳ වෙන් කරන එක අසීරු වැඩක්. සැබෑ බොහෝ තරඟකාරී වෙළඳපොළ වල ඒකාධිකාරී තරඟකාරී වෙළඳපොළක ලක්ෂණ යාන්තමින් හෝ තිබෙනවා. ක්‍රිකට් ක්‍රීඩා කිරීම හෝ ගීත ගැයීම වගේ දෙයක් සැලකුවොත්, එක් එක් ක්‍රීඩකයා හෝ ගායකයා සෑහෙන දුරට අනන්‍යයි. ඒ නිසා බොහෝ දුරට ඒකාධිකාරී තරඟකාරී වෙළඳපොළක්. ත්‍රිරෝද රථ සේවා සැපයීම වගේ දෙයක් සැලකුවත්, එක් එක් රියදුරා වෙනස්. නමුත් මේ වෙනස ඒ තරම්ම වැදගත් වෙනසක් නෙමෙයි. ඒ නිසා මෙහි ඒකාධිකාරී තරඟකාරී වෙළඳපොළක ලක්ෂණ තිබෙන්නේ ඉතාම සුළුවෙන්. ඒ නිසා, මෙම වෙළඳපොළ බොහෝ දුරට පූර්ණ තරඟකාරී වෙළඳපොළක් සේ සලකන්න පුළුවන්. එසේ වුවත්, ඒකාධිකාරී තරඟකාරී වෙළඳපොළක් සහ පූර්ණ තරඟකාරී වෙළඳපොළක් අතර වෙනස සන්තතික ලෙස වෙනස් වන දෙයක් මිසක් ඉරක් ඇඳ ගොඩවල් දෙකකට වෙන් කළ හැකි වෙනසක් නෙමෙයි. 

කතිපයාධිකාරී වෙළඳපොළක් කියා කියන්නේ කුමක්ද?

ධනවාදී ආර්ථික ක්‍රමයක් තුළ කතිපයාධිකාර හැදෙන බව බොහෝ විට නිරීක්ෂණය කළ හැකියි. මෙයත්  ඒකාධිකාරී වෙළඳපොළක සහ පූර්ණ තරඟකාරී වෙළඳපොළක අතරමැදි තත්ත්වයක්. පූර්ණ තරඟකාරී වෙළඳපොළක මෙන් සැපයුම්කරුවන් විශාල ප්‍රමාණයක් නැහැ. නමුත්, සැපයුම්කරුවන් එක් අයෙකුට වඩා සිටින බැවින් ඔවුන් අතර තරඟයක් තිබෙනවා. ඒ නිසා, එක් අයෙකුට නිදහසේ මිල හෝ සැපයුම තීරණය කරන්න බැහැ. එසේ වුවත්, සැපයුම් කරුවන් විශාල ප්‍රමාණයක් නැති නිසා මිල හා සැපයුම කෙරෙහි යම් බලපෑමක් කළ හැකියි. සැපයුම්කරුවන් ප්‍රමාණය අඩු වන තරමට මෙසේ බලපෑම් කිරීමේ හැකියාව ඉහළ යනවා.

දුරකථන සේවා සැපයීම, බැංකු සේවා සැපයීම ආදිය කතිපයාධිකාර ලෙස සලකන්න පුළුවන්. එය එසේ වී තිබෙන්නේ රජයේ නියාමනය නිසා වුවත්, මේ වගේ වෙළඳපොළ වල නියාමනයක් සිදු නොවුනත් බොහෝ විට කතිපයාධිකාර හැදෙන්න ඉඩකඩ වැඩියි. සබන්, දන්තාලේප වගේ නිෂ්පාදන සැලකුවත් කතිපයාධිකාර දකින්න පුළුවන්. 

පූර්ණ තරඟකාරී වෙළඳපොළක් හෝ ඒකාධිකාරී තරඟකාරී වෙළඳපොළක් නොහැදී කතිපයාධිකාර හැදෙන්නේ සුවිශේෂී වාස්තවික හේතු නිසා. මේ අතර ප්‍රධානම හේතුනම් අවශ්‍ය මූලික ප්‍රාග්ධනය විශාල වීම සහ අදාළ තාක්ෂණය සංකීර්ණ වීමයි. 

දුරකථන සේවා කර්මාන්තයේ මේ ලක්ෂණ දෙකම පැහැදිලිව දකින්න පුළුවන්. කර්මාන්තයට පිවිසෙන්න විශාල ප්‍රාග්ධනයක් අවශ්‍ය වෙනවා. ඒ වගේම, සංකීර්ණ තාක්ෂනික දැනුමකුත් අවශ්‍ය වෙනවා. ඔය දෙකම තිබෙන විශාල පිරිසක් නැහැ. ලංකාවේ වාහන නිපදවීමේ කර්මාන්තයක් ප්‍රචලිතව නැත්තේ ඔය සාධක සම්පූර්ණ නොවන නිසා. 

ඉහත සීමාවන් නිසා මේ වගේ කර්මාන්තයකට පහසුවෙන් ඇතුළු වෙන්න බැහැ. ඒ වගේම, ඇතුළු වුනාට පස්සේ එක පාරට අත ඇරලා යන්නත් බැහැ. එහෙම කළොත් මුලින් කරපු විශාල ආයෝජනය වතුරේ.

සබන් හදන එක වගේ දෙයක්නම් සුළු පරිමාණයෙන් පටන් ගන්න බැරිකමක් නැහැ. තාක්ෂනය දුරකථන සේවා සපයන එක වගේ සංකීර්ණ නැහැ. නමුත් ඒ විදිහට අලුත් සබන් වර්ගයක් හදලා වෙළඳපොළ අල්ලා ගන්න එක ලේසි වැඩක් නෙමෙයි. කාලයක් තිස්සේ වෙළඳපොළේ ඉන්න අය හදාගත්ත නමක් තියෙනවා. එහෙම කරන්න හැකි වී තිබෙන්නේ පොදුවේ සබන් කියා කිවුවත් එක් එක් සබන් වර්ගය සුවිශේෂී නිසා. ඒ කියන්නේ ඒකාධිකාරී තරඟකාරී වෙළඳපොළක් හැදෙන්න හේතු වන තත්ත්වයන් මෙහිදීත් දැකිය හැකි නිසා. 

කාලයක් යද්දී ඇතැම් ඒකාධිකාරී තරඟකාරී වෙළඳපොළවල් කතිපයාධිකාරී වෙළඳපොළවල් බවට පරිණාමය වෙනවා. රූපලාවන්යාගාරයක්, කෑම කඩයක් හෝ කෝපිහලක් දැම්මට පස්සේ එයට ඉල්ලුම වැඩිනම් ඒ නමෙන්ම තවත් තැනක ශාඛාවක් දමන්න අවස්ථාව ලැබෙනවා. ඔය විදිහට ශාඛා ව්‍යාප්ත වෙලා ජනප්‍රිය සන්නාම හැදෙනවා. ජනප්‍රිය සන්නාමයකට සැලකිය යුතු වෙළඳපොළ පංගුවක් අල්ලා ගන්න පුළුවන්. ඒ වගේ සන්නාම කිහිපයක් හැදිලා වෙළඳපොළ පංගුවෙන් ලොකු කොටස සැපයුම්කරුවන් කිහිප දෙනෙකුගේ අතට ගියාම වෙළඳපොළක් ස්වභාවිකවම කතිපයාධිකාරයක් වෙනවා.

ඉහත කී තත්ත්වය යටතේ අලුත් සැපයුම්කරුවෙකුට කර්මාන්තයට පිවිසෙන්න බාධාවක් නැහැ. ඒ නිසාම, තරඟකරුවන් විශාල ප්‍රමාණයක් ඉන්නත් පුළුවන්. නමුත් වෙළඳපොළ පංගුවෙන් ලොකු කොටසක් තිබෙන්නේ එයින් කිහිප දෙනෙකු අතේ. ඔවුන්ට වෙළඳපොළ මිලට සහ සැපයුමට දැනෙන බලපෑමක් කරන්න පුළුවන්. මේ විදිහේ කතිපයාධිකාරී වෙළඳපොළ ව්‍යුහයක් ඒකාධිකාරී තරඟකාරී වෙළඳපොළ ව්‍යුහකට ගොඩක් සමාන නිසා ඔය ප්‍රවර්ග දෙක අතර දැකිය හැක්කේත් ඉරක් ඇඳ වෙන් කරන්න අමාරු සන්තතික වෙනස් වීමක්.

කතිපයාධිකාර කියන්නේ වැරැද්දක් නෙමෙයි. යම් වාස්තවික තත්ත්වයන් යටතේ හැදෙන්න පුළුවන් වඩාත්ම කාර්යක්ෂම වෙළඳපොළ ව්‍යුහය කතිපයාධිකරයක්. අදාළ තාක්ෂනය සංකීර්ණ වන තරමට සහ අවශ්‍ය ප්‍රාග්ධනය විශාල වන තරමට වෙළඳපොළ තුළ රැදී සිටිය හැකි උපරිම සැපයුම්කරුවන් ප්‍රමාණය අඩු වෙනවා. ඒ ප්‍රමාණය තමයි වඩාත්ම කාර්යක්ෂම සැපයුම්කරුවන් ප්‍රමාණය. මේ ප්‍රමාණය දෙකක් පමණක්නම් ද්වයාධිකාරයක් (Duopoly) හැදෙනවා. 

වාණිජ ගුවන් යානා නිෂ්පාදන කර්මාන්තය සැලකුවොත් ලෝකයේම ඉන්නේ සැපයුම්කරුවන් දෙදෙනෙකු පමණයි. ඒ තත්ත්වය අදාළ සාධක යටතේ ස්වභාවිකවම ඇති වී තිබෙන තත්ත්වයක්. තුන්වැන්නෙකුට මේ කර්මාන්තයට එන්නනම් ඉතාම විශාල ප්‍රාග්ධනයක් යොදවන්න වෙනවා. ඒ වගේම ඉතාම සංකීර්ණ තාක්ෂණයක් අවශ්‍ය වෙනවා. ඔය දෙකම තිබුණත්, නොදන්නා සැපයුම්කරුවෙකුගෙන් ගුවන් යානයක් මිල දී ගනිද්දී එහි විශාල අවදානමක් තිබෙනවා. ඒ නිසා, වෙළඳපොළ විශ්වාසය ගොඩ නගාගන්න විශාල කාලයක් යනවා. දැනට වෙළඳපොළේ ඉන්න සැපයුම්කරුවෝ දෙන්නා කාලයක් තිස්සේ ඒ විශ්වාසය ගොඩ නගාගත් අය. 

ද්වයාධිකර තත්ත්වයකදී එක් සැපයුම්කරුවෙකුට විශාල බලයක් ලැබුණත්, සැපයුම්කරුවන් දෙදෙනා අතර තරඟය තව දුරටත් තිබෙනවා. ඒ නිසා, ඒකාධිකාරයකදී තරම් පහසුවෙන් ලාබ උපයන්න බැහැ. යම් හෙයකින් ඒ වගේ විශාල ලාබ උපයනවානම්, එයින් තෙවැන්නකුට අවදානම ගෙන වෙළඳපොළට පිවිසීම දිරිමත් කෙරෙනවා. එවැන්නක් සිදු නොවන්නේ දැනට සිටින සැපයුම්කරුවන් දෙදෙනා අතර සැලකිය යුතු මට්ටමක තරඟයක් තිබෙන නිසා. 

ද්වයාධිකාර හැදෙන විදිහටම, වෙළඳපොළ ක්‍රමය ඇතුළේම ඒකාධිකාරත් හැදෙන්න පුළුවන්. නමුත් ලංකාව වගේ රටක, ආර්ථිකය විවෘතව පවතිද්දී, එවැනි ඒකාධිකාර හැදීමේ ලොකු ඉඩක් නැහැ. ඊට හේතුව, රටට පිටතින් සැපයුම්කරුවන් විශාල ප්‍රමාණයක් සිටීමයි. ඒකාධිකාර කියන්නේ බොහෝ දුරට ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය වැනි ප්‍රමුඛ ආර්ථික වල ප්‍රශ්නයක්. එවැනි රටක වුවද ඒකාධිකාර හැදෙන එක කලාතුරකින් සිදු වන දෙයක්. ඇමරිකන් රජය මුල් වී බිඳ දමනු ලැබූ මයික්‍රොසොෆ්ට් වෙබ් බ්‍රවුසර් ඒකාධිකාරය උදාහරණයක්.

ප්‍රායෝගිකව ලෝකයේ දැකිය හැකි ඒකාධිකාර බොහොමයක් වෙළඳපොළ ක්‍රමය තුළ ස්වභාවිකව හැදුනු ඒකාධිකාර නෙමෙයි. ඒවා බොහොමයක් ලංකාවේ විදුලි සේවා සැපයීමේ ලංවිම ඒකාධිකාරය මෙන් රජයයන් විසින් මුල් වී හදා තිබෙන ඒකාධිකාර. එය සිදු වන්නේ වෙළඳපොළ ක්‍රමයට විකල්පයක් වන මධ්‍යගත සැලසුම් ක්‍රමයේ මූලධර්ම අනුවයි. සමහර කතිපයාධිකාර හැදී තිබෙන්නේත් ඒ ක්‍රමයට. උදාහරණයක් විදිහට ලංකාවේ ඉන්ධන සැපයීමේ වෙළඳපොළ පෙන්වන්න පුළුවන්. නමුත් වෙළඳපොළ ක්‍රමය තුළ වුවත් ලංකාවේ ලංකාවේ ඉන්ධන සැපයීමේ වෙළඳපොළ තුළ කතිපයාධිකාරී වෙළඳපොළ ව්‍යුහයක් හැදෙන්න පුළුවන්. මේ දෙකේ වෙනස දෙවැන්න නිෂ්පාදන තාක්ෂනයේ ස්වභාවය ඇතුළු පවතින තත්ත්වයන් යටතේ කාර්යක්ෂම වීම සහ පළමුවැන්න එසේ නොවීමයි. 

තාක්ෂනික ලෙස බැලුවොත් කතිපයාධිකාරී වෙළඳපොළක සැපයුම්කරුවන්ට කාටලයක් විදිහට කටයුතු කරන්න පුළුවන්. එහෙම කළොත්, සැපයුම්කරුවන් ගණනාවක් හිටියත්, වෙළඳපොළ ව්‍යුහය ඒකාධිකාරයක් වෙනවා. ඒ නිසා, ඒකාධිකාර සහ කතිපයාධිකාර අතර තියෙන්නෙත් ඉරකින් වෙන් කරන්න අමාරු සන්තතික වෙනසක්. මේ විදිහට කාටල හැදුනොත් වෙළඳපොළ කාර්යක්ෂමතාවය නැති වෙනවා. සැපයුම්කරුවන් ප්‍රමාණය වැඩි වන තරමට කාටල ලෙස කටයුතු කරන එක අසීරු වෙනවා. ටික දෙනෙකුට සම්මුතියක් ඇති කරගැනීම පහසු වුනත් පිරිස වැඩි වෙද්දී එය අමාරු වෙනවා.

කාටල හදන අය ප්‍රසිද්ධියේ, කිය කියා ඒ වැඩේ කරන්නේ නැහැ. ඒ වගේම සමහර වෙලාවට සම්මුතියකින් තොරව භාවිතය තුළ කාටල ලෙස කටයුතු කිරීමක් සිදු වෙන්න පුළුවන්. එවැනි තත්ත්වයන් හඳුනා ගන්න එකක් ටිකක් සංකීර්ණ, එහෙත් කළ හැකි වැඩක්. 

මෙහි අනෙක් පැත්ත වෙන්නත් පුළුවන්. ඒ කියන්නේ සැපයුම්කරුවන් දෙදෙනෙක් පමණක් සිටියත්, ඒ දෙදෙනා අතර පූර්ණ තරඟකාරී වෙළඳපොළක තරමේ තරඟයක් ඇති වෙන්න පුළුවන්. එහෙම වුනොත්, ද්වයාධිකාරයක් වුනත් පූර්ණ තරඟකාරී වෙළඳපොළක් තරමටම කාර්යක්ෂම වෙනවා. ලංකාවේ දුරකථන සේවා සැපයුම් වෙළඳපොළේ මුලින් පැවතුනු ඒකාධිකාරය බිඳුණට පස්සේ හැදුනේ කතිපයාධිකාරයක් වුනත්, සැපයුම්කරුවන් ප්‍රමාණය ක්‍රමයෙන් වැඩි වෙද්දී එක් අවස්ථාවක ඔවුන් අතර විශාල මිල තරඟයක් ඇති වුනා. තවත් ටිකක් නිදහස් වුනොත්, ඉන්ධන වෙළඳපොළේ වුනත් යම් අවස්ථාවක ඒ මට්ටමේ තරඟයක් ඇති වෙන්න පුළුවන්. 

Saturday, February 8, 2025

ලෝක සහල් වෙළඳපොළ තරඟකාරීද?


පෙර සටහනක සංඛ්‍යාලේඛණ සමඟ පෙන්වා ඇති පරිදි, ලෝක සහල් නිෂ්පාදනයෙන් 50.6%ක් සිදු වන්නේත්, ලෝක සහල් පරිභෝජනයෙන් 50.9%කට වග කියන්නේත් චීනය හා ඉන්දියාවයි. එහෙත්, මේ දෙරටේම සහල් ප්‍රධාන ආහාරය වන්නේත්, සහල් නිපදවන්නේත්, රටේ එක් කොටසකයි. ඒ චීනයේ මෙන්ම ඉන්දියාවේද දකුණු හා ඊසානදිග කලාප වලයි. දෙරටේම වයඹදිග කොටස් තිරිඟු කලාපයි. 

ඉහත හේතුව නිසා ලෝකයේ වැඩියෙන්ම තිරිඟු වවන සහ වැඩියෙන්ම තිරිඟු පරිභෝජනය කරන රටවල් වන්නේද චීනය සහ ඉන්දියාවයි. සහල් ඉන්දියාවක් සහ තිරිඟු ඉන්දියාවක් ඇති අතර සහල් චීනයක් හා තිරිඟු චීනයක්ද තිබෙනවා. මේ හේතුව නිසා, ඒක පුද්ගල සහල් පරිභෝජනය අනුව ඉදිරියෙන්ම සිටින රටවල් අතර චීනය හෝ ඉන්දියාව නැතත්, එම රටවල සහල් කලාප පමණක් සැලකුවහොත් වෙනස් රූපයක් දැකිය හැකියි. 

ඉහත රටවල් දෙකට අමතරව බංග්ලාදේශය, වියට්නාමය, ඉන්දුනීසියාව, පිලිපීනය, තායිලන්තය සහ මියන්මාරය යන රටවල් ඇතුළත් ප්‍රධාන "සහල් රටවල්" අට ලෝක සහල් පරිභෝජනයෙන් 76.8%කට වගකියන අතර (2023/24 දත්ත අනුව), ලෝක සහල් නිෂ්පාදිතයෙන් 76.4%ක් සිදු වන්නේද එම රටවලයි. 

මෙම රටවල් අතරින් පිලිපීනය තුළ ප්‍රමාණවත් සහල් නිෂ්පාදනයක් සිදු වන්නේ නැහැ. පිලිපීනය වියට්නාමයෙන් සහල් ආනයනය කරනවා. එම ප්‍රමාණය පිලිපීනයේ මුළු සහල් ආනයන වලින් 85%ක් පමණ ප්‍රමාණයක්. වියට්නාමය පැත්තෙන් බැලුවත්, එහි ප්‍රධාන සහල් ගැනුම්කරු පිලිපීනයයි. පිලිපීනයට කිට්ටුවෙන්ම තිබෙන සහල් අපනයනය කරන රට වියට්නාමය වීමත්, එම දෙරට තුළ නිපදවන සහල් වර්ග අතර සමානත්වයත් මීට හේතු වෙනවා විය හැකියි. ඊට අමතරව, වියට්නාමය විසින් චීනයටද සහල් යම් ප්‍රමාණයක් අපනයනය කරනවා. ලංකාව සාමාන්‍යයෙන් වියට්නාමයෙන් සහල් ආනයනය කරන්නේ නැහැ. 

බොහෝ දුරට තායිලන්තයේ නිෂ්පාදනයක් සේ සැලකිය හැකි සුවඳ සමන් එසේත් නැත්නම් ජැස්මින් සහල ලෝකය පුරාම විශාල ඉල්ලුමක් තිබෙන සහලක්. අස්වැන්න අඩු වුනත්, එම සහල අධි මිලකට විකිණිය හැකියි. තායිලන්තය ලෝක සහල් වෙළඳපොළ අල්ලාගෙන සිටින්නේ මෙම දේශීය සහල් වර්ගය සඳහා තිබෙන සුවිශේෂී ඉල්ලුම නිසා. කෙසේ වුවත්, ජැස්මින් සහල ලංකාවේ සාමාන්‍ය පාරිභෝගික රුචිකත්වය හා ගැලපෙන සහලක් නෙමෙයි. 

ලෝකයේ ප්‍රධාන සහල් රටවල් අට අතර නැති පකිස්ථානය ලෝකයේ ප්‍රධාන සහල් අපනයනකරුවෙක්. මෙහිදී පකිස්ථානය සතු සුවිශේෂී වාසිය වනුයේ එරට තුළ සැලකිය යුතු සහල් නිෂ්පාදනයක් සිදු වුනත්, පකිස්ථානයේ ප්‍රධාන ආහාරය සහල් නොව තිරිඟු බැවින්, රටේ නිපදවන සහල් වලින් සැලකිය යුතු කොටසක් අපනයනය කළ හැකි වීමයි. ලංකාවද ඇතැම් විට පකිස්ථානයෙන් සහල් ආනයනය කරන නමුත් බොහෝ විට ලංකාවට සහල් ආනයනය කරන්නේ ඉන්දියාවෙන්. 

පකිස්ථානය මෙන්ම ඉන්දියාව විසින්ද සැලකිය යුතු අධි මිලකට බාස්මතී සහල් අපනයනය කරනවා. එම සහල් මැදපෙරදිග කලාපයේ සහ බටහිර රටවල විකිණෙනවා. එහෙත්, ලංකාව සාමාන්‍ය පරිභෝජනය පිණිස ඉන්දියාවෙන් ආනයනය කරන්නේ දකුණු ඉන්දියාවේ නිපදවන ලාබ සහල් වර්ගයි. ඉන්දියාව එම සහල් වර්ග නිපදවන්නේ දේශීය පරිභෝජනය පිණිසයි. මිල අඩු මෙම සහල් වර්ග අප්‍රිකානු රටවලටද අපනයනය කෙරෙනවා.

ලෝකයේ ප්‍රධානම සහල් අපනයනකරු වන ඉන්දියාව ඒ ස්ථානයේ සිටින්නේ මිල තරඟය තුළ ඉදිරියෙන් සිටීම මගිනුයි. සහල් වෙළඳපොළ තුළ තායිලන්තය සහ පකිස්ථානය වැනි රටවලට ඉන්දියාව සමඟ මිලෙන් තරඟ කළ නොහැකියි. මීට ප්‍රධානම හේතුව ඉන්දියාව විසින් සහනාධාර මගින් වී ගොවිතැන විශාල ලෙස සුබසාධනය කිරීමයි. වී ගොවිතැන සුබසාධනය කිරීම ලංකාව ඇතුළු බොහෝ රටවල රජයයන් විසින්ද සිදු කරන දෙයක් වුවත් මේ කාරණයේදී ඉන්දියාව සිටින්නේ "සම කළ නොහැකි" තැනකයි. 

සාමාන්‍යයෙන් කිසියම් රජයක් වී වැනි කර්මාන්තයක් සුබසාධනය කරන්නේ දේශීය ගොවිතැන රැකගැනීම සහ ඒ හරහා ආහාර සුරක්ෂිතතාවය තහවුරු කරගැනීම යන අරමුණු පෙරදැරිවයි. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස දේශීය පාරිභෝගිකයින්ට අඩු මිලට සහල් මිල දී ගැනීමේ අවස්ථාවද ලැබෙනවා. කෙසේ වුවත්, මේ අයුරින් සුබසාධනය කර අඩු මිලට නිපදවන සහල් එම මිලටම අපනයනය කළහොත් සිදු වන්නේ රටේ ජනතාව ගෙවන බදු මුදල් වලින් වෙනත් රටක පාරිභෝගිකයින් සුබසාධනය කිරීමක්. ඒ නිසා, මෙසේ දේශීය වී ගොවිතැන විශාල ලෙස සුබසාධනය කරන ඉන්දියාව වැනි රටවල් සෘජු ලෙස සිදු කරන අපනයන පාලනය සහ අපනයන බදු පැනවීම මගින් මේ තත්ත්වය කළමනාකරණය කරනවා. සහල් සැපයුම පහත වැටෙන අවස්ථා වලදී මෙම අපනයන පාලනය විශේෂයෙන්ම දැකගත හැකියි.

කෙසේ වුවද, සැපයුම දේශීය අවශ්‍යතාවය ඉක්මවා විශාල ලෙස ඉහළ ගිය විට මේ ප්‍රතිපත්තිය වෙනස් වෙනවා. ඊට හේතු තේරුම් ගන්න අසීරු නැහැ. ඉල්ලුම ඉක්මවා රටේ දේශීය සැපයුම ඉහළ ගිය විට මිල විශාල ලෙස පහත වැටෙන අතර, රජයට සහතික මිලකට වී මිල දී ගැනීමට (හෝ සහතික මිලක් වී ගොවියාට ලැබෙන පරිදි සහනාධාර දීමට) විශාල මුදලක් වැය කරන්නට සිදු වෙනවා. අපනයන සීමා තාවකාලිකව ඉවත් කිරීම සහ අපනයන බදු තාවකාලිකව ඉවත් කිරීම මගින් මේ තත්ත්වය වෙනස් කර ගත හැකියි. එවිට රට ඇතුළේ වී මිල ඉහළ ගොස් ස්ථාවර වෙනවා. නමුත් එහි අතුරු ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, ජාත්‍යන්තර වෙළඳපොළේ සහල් මිල විශාල ලෙස පහත වැටෙනවා.

ඉන්දියාව විසින් ඉහත කී පරිදි දේශීය සහල් ඉල්ලුම සහ සැපයුම තුලනය වන පරිදි අපනයන කළමනාකරණය කරද්දී, ජාත්‍යන්තර සහල් මිල ඊට අනුරූපව උච්ඡාවචනය වෙනවා. ඒ නිසා, ඉන්දියාවේ දේශීය වී නිෂ්පාදනය පහත වැටී මිල ඉහළ යන විට, ඊට වඩා වැඩි වේගයකින් ජාත්‍යන්තර සහල් මිල ඉහළ යනවා. එවිට පකිස්ථානය සහ තායිලන්තය වැනි තරඟකරුවන්ට වාසිදායක පිටියක් සකස් වෙනවා. ඉන්දියාවේ වී සැපයුම ඉහළ යන විට මේ තත්ත්වය කණපිට හැරී ජාත්‍යන්තර වෙළඳපොළේ සහල් මිල විශාල ලෙස පහත වැටෙනවා. 

මෑතකාලීන ප්‍රවණතා දෙස බැලුවොත්, 2023 ජූනි 20 දෙන ඉන්දියාව විසින් බාස්මතී හැර අනෙකුත් සහල් වර්ග අපනයනය කිරීම තහනම් කළා (Notification No 20/2023). ඒ වන විටද ඉන්දියාව විසින් බාස්මතී හැර අනෙකුත් සහල් වර්ග අපනයනය කරමින් සිටියේ 20%ක අපනයන බද්දකට යටත්වයි (2022 සැප්තැම්බර් 9 සිට). මෙය දේශීය සහල් මිල ඉහළ යද්දී ඉන්දියාව විසින් සාමාන්‍යයෙන් කරන දෙයක්. පසුගිය (2024) සැප්තැම්බර් මාසයේදී මෙම අපනයන තහනම ඉවත් කෙරුණු අතර 20% අපනයන බද්දද ඉවත් කෙරුණා. ඒ නිසා, මේ අවස්ථාවේදී ඉන්දියාව විසින් සහල් අපනයනය කෙරෙන්නේ සැලකිය යුතු අඩු මිලකට වුවත්, ඒ තත්ත්වය සාමාන්‍ය තත්ත්වයක් නෙමෙයි.

මීට අමතරව මේ වන විට (2024 නොවැම්බර් 11) ඉන්දියාව විසින් විශාල ලෙස සහල් මිල සුබසාධනය කිරීමට එරෙහිව ඇමරිකාව විසින් කැනඩාව, ඕස්ට්‍රේලියාව, ආජන්ටිනාව සහ යුක්‍රේනය යන රටවල්ද සමඟ එකතුව ලෝක වෙළඳ සංවිධානයට පැමිණිලි පත්‍රයක් යවා තිබෙනවා (G/AG/W/250). එම රටවල් විසින් එහිදී ගණනය කර පෙන්වා දෙන පරිදි, ඉන්දියානු රජය විසින් ලබා දෙන සහනාධාර වල වටිනාකම එකතු කළහොත් ඉන්දියාවේ සහල් මිල 87.9%කින් ඉහළ යනවා. ඉන්දියාව විසින් එකඟ වී තිබෙන උපරිම සීමාව 10%යි. මෙම වෙනස සලකා බැලීමේදී ඉන්දියාවේ අවාසියට තීන්දුව ලැබෙන්නට සැලකිය යුතු ඉඩක් තිබෙන අතර එය එසේ වුවහොත් ඉන්දියානු සහල් අපනයන වල මිල සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ යාමට ඉඩ තිබෙනවා.

මේ අවස්ථාවේදී ලංකාවේ සහල් මිලට වඩා ඉන්දියාවේ සහල් මිල සැලකිය යුතු තරම් අඩු මට්ටමක තිබෙන්නේ ඉහත තත්ත්වයන් සියල්ලේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙසයි. ඒ නිසා, මේ අවස්ථාව කිසිසේත්ම සහල් ආනයන මත අය කෙරෙන බදු මුදල ඉවත් කිරීම සඳහා සුදුසු අවස්ථාවක් නෙමෙයි. 

(Image: https://www.ifpri.org/blog/indias-new-ban-rice-exports-potential-threats-global-supply-prices-and-food-security/)

Thursday, February 6, 2025

ලෝක සහල් සිතියම


රටක ආර්ථිකය සංවෘතව තබා ගැනීමට සාපේක්ෂව විවෘතව තබා ගැනීමේ වාසි ගණනාවක් තිබෙනවා. ඒ වගේම සමහර අවාසිත් තිබෙනවා. රට තුළ නිෂ්පාදනය කර ගැනීම අසීරු දෙයක්නම් කොහොමටත් ආනයනය කරන්න වෙනවා. විශේෂයෙන්ම අත්‍යාවශ්‍ය භාණ්ඩ. උදාහරණයක් විදිහට ලංකාවට ඉන්ධන ආනයනය කරන්නම වෙනවා. එහෙත්, රට තුළ අපහසුවක් නොමැතිව නිෂ්පාදනය කර ගත හැකි සහල් වැනි දෙයක් ආනයනය කළ යුත්තේ ඇයි?

විශේෂයෙන්ම සහල් සම්බන්ධව ලංකාව තුළ ධ්‍රැවීකරණය වූ මත දෙකක් දැකිය හැකියි. පළමු මතය රට සහලින් ස්වයංපෝෂිත කරගත යුතු බවයි. නිදහසින් පසු සෑම ආණ්ඩුවක් මෙන්ම අඩු වැඩි වශයෙන් සිටියේ මේ මතය තුළයි. දෙවන මතය "වී වෙනුවට රෝස" මතයයි. මෙයින් සංකේතාත්මකව අදහස් කෙරෙන්නේ වී වැවීම නවතා වඩා ලාභදායී අපනයන භෝගයක් වැවීම මගින් උපයන විදේශ විණිමය යොදා ගෙන සහල් ආනයනය කළ යුතු බවයි.

පළමු මතය වෙනුවෙන් ලංකාවේ සැලකිය යුතු පිරිසක් පෙනී සිටීම තේරුම් ගන්න අපහසු නැහැ. පොදුවේ වෙළඳපොළ පිළිබඳ විශ්වාසයක් නොමැති වීම, අහේතුක වෙළඳපොළ විරෝධය, සංස්කෘතික සාධක, ආහාර සුරක්ෂිතතාව පිළිබඳ බිය මෙන්ම විශාල පිරිසක් වී ගොවිතැන ආශ්‍රිත රැකියා වල නිරතව සිටීම හා එවැනි පවුල් පසුබිමක් තිබීම මීට හේතු වන බව සිතිය හැකියි. එසේනම්, දෙවන මතයටද සැලකිය යුතු සහයෝගයක් ලැබී තිබෙන්නේ කොහොමද?

මෙහිදී විශේෂයෙන් දැකිය හැකි කරුණක් වන්නේ මේ අයුරින් දෙවන මතය වෙනුවෙන් පෙනී සිටින සියල්ලන් පොදුවේ වෙළඳපොළ නිදහස වෙනුවෙන් පෙනී සිටින අය නොවන බවයි. එවැනි අය ඒ අතරින් කොටසක් පමණයි. මේ මතය වෙනුවෙන් පෙනී සිටීම පසුපස දැකිය හැකි ප්‍රධාන සාධකය වන්නේ එසේ කිරීමෙන් "අඩුවට හාල් කන්න" ලැබෙනු ඇතැයි යන විශ්වාසයයි. 

ලංකාවේ "හාල් සිතියම්" දෙස බැලීමෙන් මේ දේශපාලනික බෙදීම තේරුම් ගන්න පුළුවන්. යාපනය හැර උතුරු නැගෙනහිර පළාත්, උතුරු මැද පළාත සහ හම්බන්තොට සහ මොනරාගල දිස්ත්‍රික්ක අයත් වියලි කලාපයේ විශාල කොටසක් වී වවන ප්‍රදේශයි. මෙම දිස්ත්‍රික්ක වල සහල් පරිභෝජනයට සාපේක්ෂව විශාල වී අතිරික්තයක් පවතින අතර එම දිස්ත්‍රික්ක වල බොහෝ පවුල් වල ප්‍රධාන යැපුම් මාර්ගයක් වන්නේ වී වගාවයි. සාපේක්ෂව අඩු වුවත්, කුරුණෑගල සහ මාතලේ දිස්ත්‍රික්ක වලද වී අතිරික්තයක් තිබෙනවා. රටට අඩු මිලට ආනයනික සහල් පැමිණෙනවා කියන්නේ මෙම දිස්ත්‍රික්ක වල ජීවත් වන බොහෝ ගොවි පවුල් වල ප්‍රධාන ආදායම් මාර්ගයක් ඇහිරෙනවා කියන එකයි.

මෙයින් වෙනස්ව බස්නාහිර හා සබරගමු පළාත, ගාල්ල, මාතර, මහනුවර, නුවරඑළිය, පුත්තලම දිස්ත්‍රික්ක ඇතුළත් තෙත් කලාපයේ දැකිය හැක්කේ වෙනස් තත්ත්වයක්. ජනගහණ ඝණත්වය වැඩි එම දිස්ත්‍රික්ක වල සහල් පරිභෝජනය ඉහළ මට්ටමක තිබුණත් ඊට සාපේක්ෂව ප්‍රමාණවත් සහල් නිෂ්පාදනයක් සිදු වන්නේ නැහැ. ඒ ප්‍රදේශ වල ජීවත් වන බොහෝ දෙනෙකුට අවශ්‍ය වන්නේ හැකි අඩුම මිලට සහල් මිල දී ගැනීමටයි. රටේ දේශපාලන බලය තිබෙන්නේද මේ පිරිස අතේ බැවින් "වී වෙනුවට රෝස" ව්‍යාපෘතියට නොමැති දේශපාලන බලයක් "සහලින් ස්වයංපෝෂිත රටක්" ව්‍යාපෘතියට ලැබී තිබෙන්නේ ඇයි කියන එකත් විමසා බැලීම වටින කරුණක්.

මෙහිදී බොහෝ දෙනෙකු පටලවා ගෙන තිබෙන කරුණ වනුයේ "හැකි තරම් අඩුවට භාණ්ඩ මිල දී ගැනීම මහින් ආනයන ආදේශනය" සහ "වෙළඳපොළ විවෘත කිරීම" කියන්නේ වෙනස් කරුණු දෙකක් බවයි. ආනයන සඳහා වෙළඳපොළක් විවෘත කළ පමණින් රටක දේශීය නිෂ්පාදනය නැති වී යන්නේ නැහැ. ඒ වගේම, වෙළඳපොළක් විවෘත කිරීමේ අරමුණ පුළුල් අර්ථයකින් දේශීය නිෂ්පාදන රැක ගැනීමම මිස දේශීය නිෂ්පාදන විනාශ කිරීම නෙමෙයි.  

රටක වෙළඳපොළක් විවෘත කර තබා ගැනීමේ ප්‍රධානම වාසිය වනුයේ එවැනි රටකට ලෝක මට්ටමේදී තරඟකාරී ලෙස නිෂ්පාදනය කළ හැකි වීමයි. ලෝකයේ රටවල් අතරින් වඩාත්ම විවෘත ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කරන රටක් සේ සැලකිය හැකි ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය ලෝකයේ විශාලතම ජාතික ආර්ථිකය සතු රටද වන්නේ මේ නිසා. ජාතික ආර්ථිකය ශක්තිමත් කිරීමේ අරමුණින් විවෘත ආර්ථික ප්‍රතිපත්තිය පසෙක ලා ආරක්ෂණවාදී ප්‍රතිපත්ති වෙත පසු බැසීමට ඇමරිකාව නොපැකිළෙන බව මේ දවස් වල ඇමරිකාව දෙස බලා සිටි ඕනෑම කෙනෙකුට පෙනුණු දෙයක්. රටක වෙළඳපොළක් හැකි තරම් බාහිර තරඟයට විවෘත කළ යුතු වුනත්, එසේ කිරීමේ අරමුණ විය යුත්තේ තරඟයට නිරාවරණය කිරීම මගින් කාර්යක්ෂමතාවය වැඩි කර ගැනීම මිස කර්මාන්තය විනාශ කර ගෙන ඉල්ලං කෑම නෙමෙයි. 

සියලුම මිනිසුන්ට පොදු "මිනිස් ගුණ" තිබුණත්, එක් එක් මිනිසා වෙනස් මිනිසෙක්. ඒ වගේම, සියලුම වෙළඳපොළ වලට පොදු මූලික ලක්ෂණ ගණනාවක් තිබුණත්, එක් එක් වෙළඳපොළ වෙනස් වෙළඳපොළක්. එක් එක් වෙළඳපොළ සතු අනන්‍ය ලක්ෂණ තිබෙනවා. 

නූතන ආර්ථික විද්‍යාවේ මූලික ආකෘතියක් වන ඉල්ලුම්-සැපයුම් ආකෘතිය කියන්නේ ආර්ථික විද්‍යා විෂය ඉගැන්වීමේදී යොදා ගන්නා එක් මූලික හා සරල ආකෘතියක් පමණයි. ඒ ආකෘතිය පමණක් ඇසුරෙන් ආර්ථිකය තේරුම් ගත හැකියැයි සිතීම හෝඩිය ඉගෙන ගැනීමෙන් පසුව භාෂා විශාරදයෙකුයැයි සිතීමට වඩා වෙනස් නැහැ. "අර වෙළඳපොලට එහෙමනම්, මේ වෙළඳපොළට එහෙම නැත්තේ ඇයි?" වගේ ප්‍රශ්න සමහර අයට මතු වන්නේ ආර්ථික විද්‍යාව ඉගැන්වීමේදී මුලින්ම උගන්වන සරල ඉල්ලුම්-සැපයුම් ආකෘතිය ගැන දැන ගැනීමෙන් පසුව ආර්ථික විද්‍යාව කියා ඊට වඩා දෙයක් නැතැයි සිතන නිසා. කෙසේ වුවත්, එවැනි ප්‍රශ්න මතු කරන එක හොඳ දෙයක්. 

වෙළඳපොළ ක්‍රමය තුළ හැම විටම තරඟකාරී වෙළඳපොළවල් හැදෙන්නේ නැහැ. එය කිසියම් භාණ්ඩයක නිෂ්පාදන තාක්ෂනය ඇතුළු වෙනත් කරුණු ගණනාවක් මත තීරණය වන්නක්. වෙළඳපොළ ක්‍රමය තුළ කතිපයාධිකාර මෙන්ම ඇතැම් විට ඒකාධිකාරද හැදෙන එක සාමාන්‍ය, නෛසර්ගික තත්ත්වයක්. ඒ වගේම, වෙළඳපොළ යාන්ත්‍රණය පරිපූර්ණ එකක් නෙමෙයි. එය අකාර්යක්ෂම විය හැකි විවිධ හේතු තිබෙනවා. වෙළඳපොළක් අකාර්යක්ෂම විය හැකි එකම හේතුව රාජ්‍ය මැදිහත්වීම් නොවන්නාක් මෙන්ම රාජ්‍ය මැදිහත්වීම මගින් වෙළඳපොළක් වඩා කාර්යක්ෂම කරගත හැකි තත්ත්වයන්ද ඕනෑ තරම් තිබෙනවා. 

තරඟකාරී ජාත්‍යන්තර වෙළඳපොළකට නිරාවරණය කිරීම මගින් දේශීය කර්මාන්තයක් වඩා කාර්යක්ෂම හා තරඟකාරී කරගත හැකියි. ජාත්‍යන්තර සහල් වෙළඳපොළ එවැනි තරඟකාරී වෙළඳපොළක්ද?

ලෝක සහල් පරිභෝජනය (2023/24 වර්ෂය සඳහා USDA-FAS PS&D දත්ත අනුව) මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන 520ක්. එයින් ආනයන ප්‍රමාණය මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන 53ක් පමණයි. මීට හේතුව ලෝකයේ සහල් පරිභෝජන අවශ්‍යතාවයෙන් 90%ක් පමණම දේශීයව සිදු වීමයි. වෙනත් වසරක් සැලකුවද දැකිය හැක්කේ මීට සමාන තත්ත්වයක්. අස්වනු හොඳ මට්ටමක ඇති වසරකදී ලෝක සහල් නිෂ්පාදිතයෙන් 10%කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් අපනයනය කෙරෙන අතර අස්වනු අඩු මට්ටමක ඇති විට මෙම ප්‍රමාණය තවත් පහත වැටෙනවා.

සහල් යනු ලෝකයේ වැඩිම පිරිසකගේ ප්‍රධාන ආහාරය වන අතර විශේෂයෙන්ම ආසියානු කලාපයේ ප්‍රධානම ආහාරයයි. සාමාන්‍යයෙන් කිසියම් ප්‍රදේශයක ජනතාවගේ ප්‍රධාන ආහාරය වන්නේ එම ප්‍රදේශයේ පහසුවෙන් වැවෙන දෙයක්. ලෝකයේ වැඩිපුරම සහල් නිෂ්පාදනය වන කලාපය වන්නේද ආසියාවයි. ලෝකයේ ජනගහණය වැඩිම රටවල් දෙක වන ඉන්දියාව හා චීනය තිබෙන්නේ මෙම ආසියානු කලාපයේ වනවා පමණක් නොව එම එක් එක් රටේ වැඩි කොටසක ප්‍රධාන ආහාරය වන්නේ සහල්. එබැවින් ලෝකයේ සමස්ත සහල් පරිභෝජන අවශ්‍යතාවයෙන් බාගයක්ම චීනයේ හා ඉන්දියාවේ සහල් පරිභෝජන අවශ්‍යතාවයයි.

ලෝක සහල් පරිභෝජනයෙන් 51%කට වග කියන චීනය හා ඉන්දියාව හැරුණු විට වැඩියෙන්ම සහල් පරිභෝජනය කරන රටවල් වන්නේ බංග්ලා දේශය, ඉන්දුනීසියාව සහ වියට්නාමයයි. මෙම ප්‍රධාන රටවල් පහ ලෝක සහල් පරිභෝජනයෙන් 69%කට වග කියනවා. පහත තිබෙන්නේ 2023/24 වර්ෂයේදී වැඩිපුරම සහල් පරිභෝජනය කළ රටවල්.

1. චීනය - මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන  148.1 (28.5%)

2. ඉන්දියාව - මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන  116.4 (22.4%)

3. බංග්ලා දේශය - මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන  37.6 (7.2%)

4. ඉන්දුනීසියාව - මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන  36.1 (6.9%)

5. වියට්නාමය - මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන  22.4 (4.3%)

6. පිලිපීනය - මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන  16.6 (3.2%)

7. තායිලන්තය - මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන  12.3 (2.4%)

8. මියන්මාරය - මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන  9.8 (1.9%)

අනෙකුත් සියලුම රටවල් - මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන  120.5 (23.2%)

චීනය සහ ඉන්දියාව බිලියන 1.4ක ජනගහණයකට ආහාර සැපයීමේ අභියෝගය දරාගෙන සිටින රටවල්. එවැනි විශාල ජනගහණයක් සිටින රටක් තමන්ගේ ප්‍රධාන ආහාරය වෙනත් රටකින් ආනයනය කිරීම කිසිසේත්ම ප්‍රායෝගික කරුණක් නෙමෙයි. ඒ නිසා, ලෝකයේ සහල් නිපදවන රටවල් අතරින්ද ඉදිරියෙන්ම සිටින්නේ එම රටවල් දෙකයි. එම ප්‍රධාන රටවල් දෙකට අමතරව ලෝකයේ වැඩියෙන්ම සහල් පරිභෝජනය කරන අනෙකුත් රටවල්ද දේශීය වශයෙන් සහල් නිපදවා ගැනීම සඳහා යොමු වී ඇති බැවින් ලෝකයේ වැඩියෙන්ම සහල් නිපදවන රටවල් වන්නේද ඉහත රටවල්මයි. පහත තිබෙන්නේ 2023/24 වර්ෂයේදී වැඩිපුරම සහල් නිපදවූ රටවල්.

1. චීනය - මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන 144.6 (28.3%)

2. ඉන්දියාව - මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන 137.8 (22.3%)

3. බංග්ලා දේශය - මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන  37.0 (7.2%)

4. ඉන්දුනීසියාව - මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන 33.0 (6.9%)

5. වියට්නාමය - මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන 26.3 (4.3%)

6. තායිලන්තය - මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන 20.0 (2.4%)

7. පිලිපීනය - මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන 12.3 (3.2%)

8. මියන්මාරය - මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන 11.9 (1.9%)

අනෙකුත් සියලුම රටවල් - මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන 123.3 (23.6%)

මේ අනුව පැහැදිලි වන්නේ, පරිභෝජනය අනුව බැලුවත්, නිෂ්පාදනය අනුව බැලුවත්, ලෝක සහල් වෙළඳපොළ කියන්නේ ආසියානු කලාපයේ පිහිටි ඉහත රටවල් අට බවයි. එම රටවල් අටේ වෙළඳපොළ පංගුව හතරෙන් තුනකටත් වඩා වැඩියි. ඒ නිසා, මේ රටවල් වල සහල් වෙළඳපොළ මග හැර ලෝක සහල් වෙළඳපොළ ගැන කතා කිරීමේ හැකියාවක් නැහැ. එම රටවල් අතරින්ද චීනය සහ ඉන්දියාව ප්‍රධානයි. 

එසේ වුවද, ඊළඟ වැදගත් කාරණය වන්නේ සහල් පරිභෝජනය කරන සෑම ප්‍රධාන රටක්ම සහලින් ස්වයංපෝෂිතව සිටීම පිණිස මහත් පරිශ්‍රමයක් දරන බවයි. ඉහත රටවල් අතරින් ඉන්දියාව, වියට්නාමය, තායිලන්තය සහ මියන්මාරය සහල් අපනයනය කරන අතර ඉතිරි රටවල් වල සහල් අවශ්‍යතාවයෙන් වැඩි කොටසක් රට තුළම නිපදවා ගන්නවා.

චීනය - 97.6%

බංග්ලා දේශය - 98.4%

ඉන්දුනීසියාව - 91.5%

පිලිපීනය - 74.2%

මෙහිදී කිව යුත්තේ මේ රටවල් බොහොමයක් මෙන්ම සහලින් ස්වයංපෝෂිතව සිටින ඉන්දියාව වැනි රටවල්ද සිය දේශීය සහල් නිෂ්පාදනය ඉහළ මට්ටමක පවත්වා ගන්නේ කර්මාන්තය විශාල ලෙස සුබසාධනය කිරීම මගින් බවයි. එසේ කිරීමේ අරමුණ ආහාර සුරක්ෂිතතාවය පවත්වා ගැනීමයි. 

ලෝකයේ වැඩිපුරම සහල් පරිභෝජනය කරන, එමෙන්ම වැඩිපුරම සහල් නිපදවන රට වන චීනය යනු තව දුරටත් 1952දී ලංකාව සමඟ රබර්-සහල් ගිවිසුම අත්සන් කළ රට නෙමෙයි. මේ වෙද්දී චීනය විශාල ලෙස කාර්මීකරණය වී ඇති රටක්. ගම් වල සිටි ගොවීන් දැන් නගර වලට සංක්‍රමණය වෙලා. ඒ වගේම, ඉතිරි වෙලා ඉන්න ගොවීනුත් "වී වෙනුවට රෝස" වවන්න පෙළඹිලා. රෝස කෙසේ වුවත්, ඔවුන් ඩ්‍රැගන් ෆ්‍ර්රුට්, නෙලුම් අල වැනි මුදල් භෝග වවනවා. මේ දේවල් කියන්නේ අන්තර්ජාලයෙන් ඉගෙන ගෙන නෙමෙයි. චීන කෘෂි-ආර්ථික පර්යේෂකයින් එක්ක සමීපව කටයුතු කරන අයෙක් ලෙසයි. රැකියා අවස්ථා වැඩි වෙද්දී ලංකාවේ වී ගොවීනුත් කරනු ඇත්තේ ඔය වැඩේම තමයි. ඒ සඳහා අමුතු පෙළඹවීමක් අවශ්‍ය වෙන එකක් නැහැ.

චීනය කියන්නේ කොමියුනිස්ට් පක්ෂයක් විසින් මධ්‍යගත සැලසුමකට අනුව පාලනය කරන ආර්ථිකයක් තිබෙන රටක්. දේශීය නිෂ්පාදිතය ඉහළ මට්ටමක පවත්වා ගැනීම මගින් රටේ ආහාර සුරක්ෂිතතාව පවත්වා ගැනීම චීන ආර්ථික සංවර්ධන සැලසුමේ ප්‍රධාන අංගයක්. මේ අනුව, චීනය විවිධ ආකාර වලින් වී ගොවිතැන සුබසාධනය කරනවා.එමගින් දේශීය සහල් නිෂ්පාදිතය පරිභෝජන අවශ්‍යතාවයට ආසන්න මට්ටමක පවත්වා ගන්නවා. කෙසේ වුවත් චීනය තව දුරටත් ශුද්ධ වශයෙන් සහල් අපනයනය කරන රටක් නෙමෙයි.

මේ වන විට ලෝක සහල් වෙළඳපොළ තුළ අපනයනකරුවෙකු ලෙස කැපී පෙනෙන භූමිකාවක් ඉටු කරන්නේ අසල්වැසි ඉන්දියාවයි. ඉන්දියාවට ලෝක සහල් වෙළඳපොළ තුළ විශාල බලපෑමක් කළ හැකියි. ලෝක වෙලඳ සංවිධානයේ දත්ත අනුව 2023 වර්ෂයේදී ලෝකයේ රටවල් 124ක්ම ශුද්ධ වශයෙන් සහල් ආනයනය කළත්, ශුද්ධ වශයෙන් සහල් අපනයනය කරන රටවල් තිබුණේ 23ක් පමණයි. මෙම රටවල් 23 විසින් සිදු කළ ශුද්ධ සහල් අපනයනය මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන 30.2ක් පමණයි. එනම් ලෝක සහල් පරිභෝජනයෙන් 5.8%ක් පමණයි.

පහත තිබෙන්නේ 2023දී ශුද්ධ වශයෙන් සහල් අපනයනය කළ ලෝකයේ ප්‍රධාන රටවල්. එනම්, සහල් අතිරික්තයක් තිබුණු ප්‍රධාන රටවල්.

1. ඉන්දියාව - මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන 16.3 (54.1%)

2. තායිලන්තය - මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන 7.6 (25.3%)

3. පකිස්ථානය - මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන 3.2 (10.7%)

අනෙකුත් සියලුම රටවල් - මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන 3.0 (9.9%)

කවර හෝ හේතුවක් නිසා, ශුද්ධ වශයෙන් සහල් අපනයනය කරන ප්‍රධාන රටක් වන වියට්නාමය හා අදාළ සංඛ්‍යාලේඛණ මෙහි ඇතුළත්ව නැහැ. එම ප්‍රමාණයද මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන 3-4 අතර ප්‍රමාණයක්. මේ අනුව පැහැදිලි වන පරිදි, ජාත්‍යන්තර සහල් වෙළඳපොළ යනු ඉහත රටවල් තුන සහ වියට්නාමයයි. මෙම රටවල් හතරට අමතරව, සෑම වෙළඳපොළකටම මෙන් කිසියම් බලපෑමක් කරන ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයද ලෝක සහල් වෙළඳපොළට යම් බලපෑමක් කළ හැකි රටක්. ඊට හේතුව ශුද්ධ වශයෙන් සහල් අපනයනය කරන්නේ අඩුවෙන් වුවත්, ආනයන හා අපනයන දෙකම සිදු කරන බැවින් ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ වෙළඳ පරිමාව ඉහළ මට්ටමක පැවතීමයි.

ඉහත රටවල් අතරින් ප්‍රධානම රට වන ඉන්දියාවේ විශේෂත්වය වන්නේ ඉන්දියාව අපනයනය මූලික ඉලක්කය කරගෙන සහල් නිපදවන රටක් නොවීමයි. චීනය වැනි රටවල් මෙන්ම ඉන්දියාව විසින්ද වී වගාව ප්‍රවර්ධනය කරන්නේ ආහාර සුරක්ෂිතතාව තහවුරු කර ගැනීමේ මූලික අරමුණ පෙරදැරිවයි. ඉන්දියානු සහල් අපනයන යනු මෙම අරමුණ කරා යාමේ අතුරු ප්‍රතිඵලයක් පමණයි. ඒ නිසා, විශාල ලෙස සුබසාධනය කිරීම මගින් ආරක්ෂා කෙරෙන ඉන්දියාවේ සහල් කර්මාන්තය එලෙස පවත්වා ගැනීම සඳහා අස්වනු අධික වසර වලදී ඉන්දියාව විසින් අඩු මිලට ජාත්‍යන්තර සහල් වෙළඳපොළට සහල් සපයන (ඩම්ප් කරන) නමුත් අස්වනු සීමා වන වසර වලදී අපනයන පාලනය කිරීමට ඉන්දියාව පැකිලෙන්නේ නැහැ. මෙහි ප්‍රතිඵලය වනුයේ සමස්ත ලෝක සහල් නිෂ්පාදිතයට හා පරිභෝජනයට සාපේක්ෂව කුඩා වෙළඳපොළක් වන ජාත්‍යන්තර සහල් වෙළඳපොළ තුළ මිල ගණන් නිරන්තරයෙන් විශාල ලෙස උච්ඡාවචනය වීමයි.

මතු සම්බන්ධයි.

Saturday, February 1, 2025

සහල් වෙළඳපොළ තුලනය වන හැටි...


ලංකාවේ සහල් වෙළඳපොළේ ඉල්ලුම හා සැපයුම පිළිබඳ වැදගත් මූලික නිරීක්ෂණ කිහිපයක් පසුගිය ලිපියක තිබෙනවා. සාමාන්‍ය වසරකදීනම් රටේ මුළු සහල් අවශ්‍යතාවයම මෙන් දේශීය වශයෙන් සැපිරෙනවා. එවැනි වසරකදී වුවද, විශේෂ සහල් වර්ග රටට ආනයනය කෙරෙන නමුත් එසේ ආනයනය කෙරෙන්නේ දේශීය සහල් වර්ග සඳහා ආදේශක සේ නොසැලකිය හැකි මිල අධික සහල් වර්ගයි.

වෙළඳපොලේ සහල් වර්ග ගණනාවක් තිබෙනවා. එම සහල් වර්ග විවිධ මිල ගණන් වලට විකිණෙනවා. පාරිභෝගිකයින් විසින් එම සහල් වර්ග අතරින් තෝරා ගැනීමක් කරනවා. එහිදී ඔවුන් සාධක දෙකක් සලකා බලනවා. පළමුවැන්න විවිධ සහල් වර්ග සඳහා ඔවුන්ගේ රුචිකත්වයයි. දෙවැන්න විවිධ සහල් වර්ග වල මිලයි. 

පාරිභෝගිකයෙකුගේ සහල් රුචිකත්ව අනුපිළිවෙළ අනන්‍ය එකක්. දකුණේ බොහෝ දෙනෙකුගේ පළමු තේරීම රතු කැකුළු සහල් වෙද්දී, යාපනයේ ප්‍රමුඛ තේරීම රතු නාඩු සහලයි. බදුල්ලේ වැඩි කැමැත්ත සුදු කැකුළු වලට වෙද්දී කොළඹ පළමු මනාපය සම්බා සහලයි. එහෙත් රටේම වැඩිපුරම විකිණෙන්නේ සුදු නාඩු සහලයි. 

සහල් මිල දී ගැනීම සඳහා වෙළඳසැලකට යන පාරිභෝගිකයෙකු විසින් මුලින්ම සොයන්නේ තමන් වැඩියෙන්ම කැමති සහලයි. එහෙත් එයින් අදහස් වන්නේ අනිවාර්යයෙන්ම එම සහල මිල දී ගන්නා බව නෙමෙයි. මිල දී ගැනීමේ තීරණයට සහල් වර්ග වල සාපේක්ෂ මිල ගණන්ද බලපානවා. තමන් වඩාත්ම කැමති සහල මිල අඩුම සහලනම් වෙනත් සහලක් තෝරා ගැනීමට කිසිම හේතුවක් නැහැ. නමුත් තමන් වඩාත්ම කැමති සහල මිල අඩුම සහල නොවේනම් මිල සහ රුචිකත්ව අනු පිළිවෙළ අතර තේරීමක් කරන්නට පාරිභෝගිකයෙකුට සිදු වෙනවා.

උදාහරණයක් ලෙස රුචිකත්ව අනු පිළිවෙළ සහ වෙළඳපොළ මිල පහත පරිදියැයි සිතමු.

1. රතු කැකුළු - රුපියල් 240

2. රතු කැකුළු සම්බා - රුපියල් 250

3. සුදු කැකුළු - රුපියල් 230

4. සුදු කැකුළු සම්බා - රුපියල් 240

5. සුදු නාඩු - රුපියල් 230

දැන් මේ පාරිභෝගිකයාට රතු කැකුළු සම්බා මිල දී ගැනීමට කිසිදු තර්කානුකුල හේතුවක් නැහැ. ඊට වඩා අඩු මිලකට වඩා කැමති සහල් වර්ගයක් මිල දී ගත හැකියි. එමෙන්ම, සුදු කැකුළු සම්බා හෝ සුදු නාඩු මිල දී ගැනීමටද හේතුවක් නැහැ. ඊට හේතුව එකම මිලට ඊට වඩා කැමති සහල් වර්ගයක් වෙළඳපොළේ තිබීමයි. නමුත්, රතු කැකුළු සහ සුදු කැකුළු අතරින් තේරීමක් කිරීම ඒ තරම්ම පහසු නැහැ. 

රතු කැකුළු වඩාත්ම කැමති සහල වුවත්, අඩුවෙන් කැමති සුදු කැකුළු වල මිල රුපියල් දහයක් අඩුයි. ඒ නිසා, කළ යුත්තේ රුපියල් දහයක් වැඩියෙන් ගෙවා වඩා කැමති සහල මිල දී ගැනීමද එසේ නැත්නම් අඩු මිලකට අඩු කැමැත්තක් තිබෙන සහල් වර්ගය මිල දී ගැනීමද? 

මෙය තීරණය වන්නේ සුදු කැකුළු වලට සාපේක්ෂව රතු කැකුළු වලට තිබෙන කැමැත්ත කෙතරම් ප්‍රබලද යන්න මතයි. එම කැමැත්ත ඉතා ප්‍රබලනම් පාරිභෝගිකයෙකු විසින් සැලකිය යුතු වැඩි මිලක් ගෙවන්නට පෙළඹෙනවා. නමුත් එය තරමක් වැඩි කැමැත්තක්නම්, මිල වෙනස සැලකිල්ලට ගෙන සුදු කැකුළු මිල දී ගන්නවා. ඒ නිසා, වෙළඳපොළ හැසිරීම් දෙස බලා අපට විවිධ සහල් වර්ග සඳහා තිබෙන පාරිභෝගික කැමැත්ත ගැන නිශ්චිතවම කියන්න බැහැ, නමුත් අදහසක් ගන්න පුළුවන්. 

මිල අඩුනම් හෝ මිල වැඩි වුවත් මිල පරතරය අඩුනම් පාරිභෝගිකයෙකු විසින් තමන්ගේ පළමු කැමැත්ත තෝරා ගන්නවා. එහෙත් මිල පරතරය ඉහළ යද්දී දෙවන හෝ තෙවන කැමැත්ත තෝරා ගැනීමට පෙළඹෙනවා. මෙය සාමාන්‍ය පාරිභෝගික හැසිරීමයි. ඒ අනුව, එක් එක් වර්ගයෙන් විකිණෙන සහල් ප්‍රමාණය තීරණය වෙනවා.

සාමාන්‍ය වසරකදීනම් ඉහත සහල් ප්‍රමාණය වෙළඳපොළට පැමිණෙන්නේ රට ඇතුළෙන්මයි. ආනයන සිදු වන්නේ ඉතා අඩුවෙන්. සහල් පරිභෝජනය වගේම සහල් සැපයුමද සමජාතීය නැහැ. සහල් සැපයුමේ සංයුතිය තීරණය වන්නේ කෙසේද?

සහල් නිපදවන්නන් එසේ කරන්නේ තමන්ට උපරිම ලාබයක් ලැබෙන පරිදියි. කැකුළු සහල් නිපදවීම වැනි වෙනස්කම් සිදු වන්නේ පසු-අස්වනු අදියරකදී වුවත් සහල් සැපයුමේ විවිධත්වය පටන් ගන්නේ වී වගා කරන අවස්ථාවේදීමයි. වී ගොවියෙකු විසින් වගා කරන වී වර්ගය තෝරා ගන්නේ කොහොමද?

මේ සඳහා කරුණු ගණනාවක් බලපානවා. අදාළ ප්‍රදේශයේ කාලගුණ තත්ත්වය, පසේ ස්වභාවය ආදිය අනුව වෙනස් වන අපේක්ෂිත අස්වැන්න සහ විකිණිය හැකි මිල ඒ අතරින් ප්‍රධානයි. අස්වැන්න අඩු, මිලද අඩු වී වර්ගයක් වගා කිරීම සඳහා තෝරා ගැනීමට කිසිම හේතුවක් නැහැ. එහෙත් අස්වනු අඩු මිල වැඩි සහල් වර්ගයක් සහ අස්වනු වැඩි මිල අඩු සහල් වර්ග දෙකක් අතර තේරීමක් තිබෙනවා. වෙළඳපොළ මිල වෙනස අනුව මේ තේරීමද වෙනස් වෙනවා. 

මේ අනුව පෙනී යන්නේ සහල් ඉල්ලුමේ සංයුතිය මෙන්ම සහල් (වී) සැපයුමේ සංයුතිය කෙරෙහිද එක් එක් සහල් වර්ගය අලෙවි වන මිල බලපාන බවයි. කිසියම් සහල් වර්ගයක මිල අනෙක් සහල් වර්ග වලට සාපේක්ෂව ඉහළ යද්දී එම සහල් වර්ගය සඳහා ඉල්ලුම අඩු වෙනවා. ඊට හේතුව කිසියම් පිරිසක් එම සහල් වර්ගය අතහැර තමන්ගේ දෙවන තේරීම වෙත යාමයි. නමුත් එසේ වෙද්දී කිසියම් වී ගොවීන් පිරිසක්ද මිල අඩු සහල් වර්ගය හදන වී වර්ගය අත හැර මිල වැඩි සහල් වර්ගය හදන වී නිපදවන්නට පෙළඹෙනවා. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මිල අඩු සහල් වර්ගයේ සැපයුම අඩු වී මිල වැඩි සහල් වර්ගයේ සැපයුම ඉහළ යනවා. ඒ හේතුවෙන් මිල පරතරය අඩු වෙනවා.

ලංකාවේ ජනප්‍රිය සහල් වර්ග සඳහා තිබෙන රුචිකත්වයන් කාලයත් සමඟ ඉතා ඉක්මණින් වෙනස් වෙන්නේ නැහැ. දකුණේ රතු කැකුළු කා හැදුනු පවුලක අයෙකු මහනුවරට ගොස් පදිංචි වුනත් රතු කැකුළු රුචිකත්වය වහාම නැති වෙන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, රටේ සහල් ඉල්ලුමේ සංයුතිය බොහෝ දුරට පොදු දැනුමක්. මේ පොදු දැනුම මත පදනම්ව සැපයුම කාලයක් තිස්සේ සකස් වී තිබෙනවා. ඒ නිසාම, විවිධ සහල් වර්ග වල මිල ගණන් අතර වෙනස්කම් ඒ තරම්ම විශාල නැහැ.

දෙදහස් විසි තුන (2023) වසරේදී සහල් ආනයන ලංකාවේ සහල් පරිභෝජනයෙන් 1%කටත් වඩා අඩුයි. එම වසර සාමාන්‍ය වසරක්. 2023 ජනවාරි තෙවන සතියේදී විවිධ සහල් වර්ග වල සිල්ලර මිල ගණන් පැවතුණේ පහත පරිදියි.

දේශීය සහල් වර්ග:

රතු කැකුළු - රුපියල් 215.00

සුදු කැකුළු - රුපියල් 211.67

රතු නාඩු - රුපියල් 233.82

සුදු නාඩු - රුපියල් 215.68

සම්බා - රුපියල් 233.88

ආනයනික සහල් වර්ග:

රතු කැකුළු - නැත

සුදු කැකුළු - රුපියල් 190.71

රතු නාඩු - නැත

සුදු නාඩු - රුපියල් 200.43

සම්බා - රුපියල් 222.67

මේ ඇසුරෙන් අපට නිරීක්ෂණ කිහිපයක් කළ හැකියි. පළමුව, රතු කැකුළු සහ රතු නාඩු සඳහා වෙළඳපොළේ ආනයනික ආදේශක තිබී නැති බවයි. දෙවැන්න, ආනයනික සහල් දේශීය සහල් වලට වඩා අඩු මිලකට වෙළඳපොළේ විකිණී ඇති බවයි. තෙවැන්න, විවිධ දේශීය සහල් වර්ග අතර මිල පරතරය ඒ තරම්ම විශාල නැති බවයි.

ආනයනික සහල් වර්ග අඩු මිලකට විකිණෙන්නේ ඉන්දියාව වැනි ඇතැම් රට වල එම සහල් වර්ග වල මිල අඩු නිසා. මෙසේ රුපියල් 10-20 අතර අඩු මිලකට ආනයනික සහල් විකිණෙන්නේ රජය විසින් බද්දක් අය කිරීමෙන්ද පසුවයි. එහෙත්, ඒ සමඟම නිරීක්ෂණය කළ යුත්තේ රතු සහල් වර්ග ඒ අයුරින් ආනයනය නොකෙරෙන බවයි. ඊට හේතුව එම සහල් වර්ග ආනයනය කර ලංකාවේ වෙළඳපොළ මිලට විකිණීය නොහැකි වීමයි.

ආනයනික සහල් වර්ග රුපියල් 10-20 පමණ මිල අඩු වුවද දේශීය සහල් වෙළඳපොළේ විකිණුනේ දේශීය සහල් වර්ග සඳහා වන ඇබ්බැහිය එවැනි මිල වෙනසක පාඩුවට වඩා ප්‍රබල නිසයි. මේ අවස්ථාවේදී (2023 ජනවාරි) බදු අඩු කර ආනයනික සහල් මීටත් වඩා අඩු මිලකට විකිණෙන්නට හැරියේනම්, දේශීය සහල් විකුණා ගැනීම අසීරු වී මිල අඩු කරන්නට සිදු වෙනවා. එසේ වීනම්, එය ඊළඟ වර්ෂයේ වී නිෂ්පාදනය කෙරෙහි අහිතකර ලෙස බලපානවා. නමුත්, රුපියල් 10-20 අතර මිල වෙනසක් එවැනි හානියකට තුඩු දුන්නේ නැහැ. එම මිල වෙනස තිබියදීද රටේ නිපදවනු ලැබූ සහල් ටික ප්‍රශ්නයක් නැතිව වීකිණුනා. 

මීට සාපේක්ෂව 2022 වර්ෂය සහල් සැපයුම හා අදාළව සාමාන්‍ය වර්ෂයක් නෙමෙයි. එම වර්ෂයේදී රට තුළ නිපදවුනේ රටේ සහල් අවශ්‍යතාවයෙන් 75.8%ක් පමණයි. අඩුව පිරවීම සඳහා සහල් ආනයනය කෙරුණා. 2022 ජනවාරි තෙවන සතියේදී පැවති මිල ගණන් මෙසේයි. 

දේශීය සහල් වර්ග:

රතු කැකුළු - රුපියල් 165.83

සුදු කැකුළු - රුපියල් 163.05

රතු නාඩු - රුපියල් 158.46

සුදු නාඩු - රුපියල් 162.58

සම්බා - රුපියල් 173.93

ආනයනික සහල් වර්ග:

රතු කැකුළු - නැත

සුදු කැකුළු - රුපියල් 131.28

රතු නාඩු - නැත

සුදු නාඩු - රුපියල් 137.71

සම්බා - රුපියල් 139.31

මේ අනුව අපට පෙනෙන පළමු කරුණ විවිධ දේශීය සහල් වර්ග වල මිල ගණන් අතර ලොකු වෙනසක් නැති බවයි. එහෙත් ආනයනික සහල් වර්ග විකිණී තිබෙන්නේ රුපියල් 25-35 අතර අඩු මිලකටයි. ආනයනික සහල් එපමණ අඩු මිලකට විකිණෙද්දී දේශීය සහල් මිල අඩු නොවුනේ ඇයි?

මීට හේතුව තමන් කැමති හාල් වර්ගයට තිබෙන ඇබ්බැහිය සහ ඒ ඇබ්බැහිය වෙනුවෙන් වැඩි මිලක් ගෙවන්නට මිනිසුන්ගේ තිබෙන කැමැත්තයි. පෙර කී පරිදි, 2022 රටේ සහල් සැපයුම 25%කින් අඩු වූ වසරක්. මෙම අඩුවීම රතු කැකුළු කෙරෙහි අනුපාතිකව බලපෑවේයයි සිතමු. එසේනම් එහි ප්‍රතිඵලය වන්නේ සාමාන්‍යයෙන් රතු කැකුළු කන හතර දෙනෙකුගෙන් එක් අයෙකුට රතු කැකුළු කන්නට නොලැබෙන බවයි. වෙළඳපොළ මිල කීයක් වුවත් මෙහි වෙනසක් නැහැ.

රතු කැකුළු සැපයුම සීමිතයි. රතු කැකුළු වලට කැමති පිරිස වඩා වැඩියි. දැන් ඔවුන්ට රටේ තිබෙන සීමිත රතු කැකුළු ප්‍රමාණය සදහා තරඟ කරන්නට සිදු වෙනවා. රතු කැකුළු මිල වැඩි වන තරමට කලින් රතු කැකුළු කෑ යම් පිරිසක් අඩුවට තිබෙන වෙනත් හාල් වර්ගයකට මාරු වෙනවා. මිල යම් මට්ටමක් දක්වා ඉහළ යාමෙන් පසුව රතු කැකුළු වෙළඳපොළේ තිබුණත්, පාරිභෝගිකයින්ගෙන් 25%ක් වෙනත් හාල් වර්ගයක් මිල දී ගැනීමට පෙළඹෙනවා. එය ඔවුන්ගේ දෙවන හෝ තෙවන තේරීම වෙන්න පුළුවන්. කෙසේ වුවත් යම් පිරිසක් රතු කැකුළු ඉල්ලන එක නැවතුනු විට, රතු කැකුළු ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වෙනවා. ඒ නිසා, වෙළඳපොළේ රතු කැකුළු හිඟයක් ඇති වෙන්නේ නැහැ. මිල ගෙවන්නට කැමති අයට රතු කැකුළු අඩු නැතිව තිබෙනවා.

රතු කැකුළු වලට වගේම ආනයනික ආදේශක නොමැති රතු නාඩු වලටත් වෙන්නේ ඔය දේමයි. යම් මට්ටමකට මිල වැඩි වූ පසු, ඉල්ලුම 25%කින් අඩු වෙනවා. ඒ අයට ප්‍රමාණවත් සැපයුමක් රටේ තිබෙනවා.

මේ විදිහට මිල වැඩි වීම නිසා රතු කැකුළු හෝ රතු නාඩු අත හැර දෙවන තේරීම සොයන අය ඉන් පසු හොයන්නේ සුදු කැකුළු, සුදු නාඩු හෝ සම්බා වැනි වෙනත් දේශීය සහලක්. එහෙත්, ඒ සහල් වලද සැපයුම 25%කින් අඩු වෙලා. ඒ වගේම දැන් අමතර ඉල්ලුමකුත් ඇති වෙලා. මෙහි ප්‍රතිඵලය ඒ සහල් වර්ග වල මිලද ඉහළ යාමයි. 

රතු සහල් වර්ග වලට කැමති ප්‍රමාණය 30%ක් සහ ඉතිරි පිරිස 70%ක් යැයි සිතමු. දැන් රතු සහල් සැපයුම 22.5%ක් සහ අනෙක් දේශීය සහල් වර්ග සැපයුම 52.5%ක්. රතු සහල් පාරිභෝගිකයින් 7.5%ක් එකතු වූ විට අනෙක් සහල් සඳහා ඉල්ලුම 77.5% දක්වා ඉහළ යනවා. වෙළඳපොල සමතුලිත වීමටනම්, එම ප්‍රමාණය 52.5% දක්වා අඩු විය යුතුයි. ඒ කියන්නේ 25%ක් දේශීය සහල් අතහැර ආනයනික සහල් ඉල්ලා සිටිය යුතුයි. එය සිදු වන තුරු ආනයනික සහල් සහ දේශීය සහල් අතර මිල පරතරය වැඩි විය යුතුයි. 2022දී එම පරතරය රුපියල් 25-35 දක්වා ඉහළ ගොස් තිබෙන්නේත්, 2023දී රුපියල් 10-20 මට්ටමේ තිබෙන්නේත් 2022දී දේශීය සහල් ඉල්ලුම හා සැපයුම අතර සැලකිය යුතු පරතරයක් තිබීම සහ 2023දී එවැනි තත්ත්වයක් නොතිබීම නිසායි.

මිල පාලනය කිරීමේදී මෙන්ම බදු හා කෝටා හරහා වෙළඳපොළට මැදිහත්වීමේදීද වෙළඳපොළ විකෘතියක් සිදු වෙනවා. නමුත් මේ විකෘති වීම් වල බලපෑම් සමාන නැහැ. ආනයන බදු හා ආනයන කෝටා දැමීමෙන් පසුවද වෙළඳපොළ මිල සංඥාව නැති වී යන්නේ නැහැ. ඒ නිසා ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වෙනවා. බඩු හිඟ වෙන්නේ නැහැ. කළු කඩ ඇති වෙන්නේ නැහැ. නමුත් මිල පාලනය කළ විට මිල සංඥාව සම්පූර්ණයෙන්ම නැතිව යනවා. ඒ නිසා, ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වෙන්නේ නැහැ. බඩු හිඟ වෙනවා. කළුකඩ හැදෙනවා. දැන් සහල් වෙළඳපොළ ඇති වී තිබෙන්නේ එවැනි තත්ත්වයක්.

පහත තිබෙන්නේ 2025 ජනවාරි තෙවන සතියේදී පැවති තත්ත්වයයි.

දේශීය සහල් වර්ග:

රතු කැකුළු - රුපියල් 310.00

සුදු කැකුළු - රුපියල් 244.00

රතු නාඩු - රුපියල් 260.00

සුදු නාඩු - රුපියල් 238.33

සම්බා - රුපියල් 248.33

ආනයනික සහල් වර්ග:

රතු කැකුළු - නැත

සුදු කැකුළු - රුපියල් 223.33

රතු නාඩු - නැත

සුදු නාඩු - රුපියල් 226.67

සම්බා - රුපියල් 246.50

රතු කැකුළු සහල් සඳහා අඩු මිල ආනයනික ආදේශක නැහැ. අනුර කුමාර දිසානායකට අනුව රතු කැකුළු සහල් කිලෝවක් ආනයනය කිරීම සඳහා රුපියල් 380ක් වැය වෙනවා. හරියටම ගණන කීයක් වුවත් මේ කියන කතාව ඇත්ත. සුදු නාඩු සහල් අඩුවට ආනයනය කළ හැකි වුනත්, රතු කැකුළු අඩු මිලට ආනයනය කරන්න බැහැ. නමුත් මිල පාලනයක් නොතිබුනානම් මෙය ප්‍රශ්නයක් වෙන්නේ නැහැ. 2022දී රටේ හාල් හිඟයක් ඇති නොවුනේ ඒ නිසා.

මිල පාලනයක් නොතිබුණේනම්, රතු කැකුළු කන පිරිසක් රතු කැකුළු මිල දෙස බලා සුදු කැකුළු වලට මාරු වෙනවා. එවිට සුදු කැකුළු මිල ඉහළ ගොස් සුදු කැකුළු කෑ පිරිසක් අඩු මිලට තිබෙන ආනයනික සහල් වලට මාරු වෙනවා. වෙළඳපොළේ තව දුරටස් සෑම වර්ගයකම සහල් තියෙනවා.

මිල පාලනය නිසා ආනයනික සහල් රටට පැමිණියත් මේ ආදේශනය වුනේ නැහැ. රතු කැකුළු සාමාන්‍ය මිලටම විකිණුනා. ඒ නිසා, රතු කැකුළු වලට කැමති අය තව දුරටත් රතු කැකුළුම මිල දී ගත්තා. රතු කැකුළු වේගයෙන් ඉවර වුනා. ඉතිරි වී තිබෙන රතු කැකුළු සඳහා විශාල තරඟයක් තිබෙනවා. වැඩිම මිලක් ගෙවන්න කැමති අය රතු කැකුළු මිල දී ගන්නවා. හරි පාරෙන් බැරිනම් කළු කඩෙන් ගන්නවා. 

වෙළඳපොළේ රතු කැකුළු නැති නිසා රතු කැකුළු අහිමි වන අය තමන්ගේ දෙවන කැමැත්ත හොයනවා. ඒ නිසා, වෙනත් දේශීය හාල් වර්ග වල ඉල්ලුමද ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. මිල පාලනය නිසා ඒ ඉල්ලුම අඩු වීමේ යාන්ත්‍රණයද ක්‍රියාත්මක වුනේ නැහැ. ඒ නිසා, අනෙකුත් සහල් වර්ගද හිඟ වී තිබෙනවා. 

Friday, January 31, 2025

අවධමනය 4% මට්ටමට!


ජනවාරි මාසයේදී කොළඹ පාරිභෝගික මිල දර්ශකය මත පදනම් වූ අවධමනය -4.0% මට්ටම තෙක් පහත වැටී තිබෙනවා. ආහාර අවධමනය -2.6%ක් වන අතර ආහාර නොවන අවධමනය -4.7%ක්. මෙවැන්නක් සිදුව තිබෙන්නේ හාල් සහ පොල් වැනි ඇතැම් භාණ්ඩ වල මිල ගණන් විශාල ලෙස ඉහළ ගොස් තිබියදී වීම විශේෂත්වයක්.

උද්ධමනය යනු භාණ්ඩ හා සේවාවන්හි මිල ඉහළ යාමේ වේගයයි. අවධමනය යනු භාණ්ඩ හා සේවාවන්හි මිල අඩු වන වේගයයි. මහ බැංකුව විසින් රටේ උද්ධමනය 5% මට්ටමේ පවත්වා ගත යුතු අතර -4% මට්ටම ඊට වඩා 9%කින් අඩු මට්ටමක්. 

මෙම අවධමන තත්ත්වය ඉදිරි පෙබරවාරි මාසයේදී තවත් උග්‍ර වීමේ ඉඩක් පෙනෙන්නට තිබෙන අතර -5% සීමාව ඉක්මවා පහත වැටිය හැකියි. එමෙන්ම වසර මැද තෙක්ම පැවතිය හැකියි. 

පසුගිය ජනවාරි මාසය දක්වා වූ වසරක කාලය තුළ හාල් සහ පොල් මිල විශාල ලෙස ඉහළ ගොස් ඇතත්, තිරිඟු පිටි පාන්, මාළු, කුකුළු මස්, බිත්තර, සීනි, එළවළු හා පළතුරු මිල ගණන් පහත වැටී ඇති ආකාරය නිරීක්ෂණය කළ හැකියි. මත්පැන් හා දුම්වැටි මිල ගණන් ඉහළ ගොස් ඇති අතර, විදුලි ගාස්තු, ජල ගාස්තු, ඉන්ධන හා ප්‍රවාහන වියදම් පහත වැටී තිබෙනවා.


වෙබ් ලිපිනය: