විදේශ සංචිත හා උද්ධමනය

නලින් ද සිල්වා ජීවත්ව සිටියදී ජනගත කළ ප්‍රචලිත අදහසක් වන්නේ ශ්‍රී ලාංකිකයින් විසින් බටහිර විද්‍යාවට ප්‍රවාද කිසිවක් එකතු කර නොමැති බවයි. මේ කතාව ආර්ථික විද්‍යා ප්‍රවාද වලටද අදාළයි. ලංකාව තුළ බොහෝ විට සිදු වන්නේ වෙනත් රටක ගොඩ නැගෙන ප්‍රවාද ගෙඩි පිටින් එලෙසින්ම ප්‍රයෝජනයට ගනු ලැබීමයි. 

ඇත්ත වශයෙන්ම මා මේ අයුරින් වෙනත් රටක ගොඩ නැගෙන ප්‍රවාද ප්‍රයෝජනයට ගැනීම හෙළා දකින්නෙකු නෙමෙයි. රෝදය නැවත නැවත සොයා ගන්න අවශ්‍ය නැහැ. නමුත් ප්‍රශ්නය වන්නේ ප්‍රවාද ප්‍රවාද සේ හඳුනා නොගෙන, එම ප්‍රවාද ගොඩ නගා තිබෙන පසුබිම තේරුම් නොගෙන, නොගැලපෙන සන්දර්භ වල යොදා ගනු ලැබීමයි. මෙය අන්ධ අනුකරණය සේ හඳුන්වන්න පුළුවන්.

එංගලන්තයේ සිට ගලක් උඩ දැම්මත්, ලංකාවේ සිට එය කළත්, ගල පොළොවට වැටෙන විදිහේ ලොකු වෙනසක් නැහැ. ඒ නිසා, එංගලන්තයේ නිරීක්ෂණ මත පදනම්ව හදන ප්‍රවාදයක් ඒ විදිහටම ලංකාවට යොදා ගත්තා කියා විශේෂ ප්‍රශ්නයක් වෙන්නේ නැහැ. නමුත් ශුද්ධ විද්‍යා වල සිට ආර්ථික විද්‍යාව වැනි සමාජ විද්‍යාවකට එන විට මේ තත්ත්වය මීට වඩා වෙනස් වෙනවා.

ආර්ථික විද්‍යා ප්‍රවාද බොහොමයක් පරීක්ෂාවට ලක් වී තිබෙන්නේ ඇමරිකාව, එක්සත් රාජධානිය හෝ වෙනත් එවැනි බටහිර රටකයි. එවැනි සමහර ප්‍රවාද ඒ විදිහටම ලංකාවට යොදාගන්න බැහැ. නමුත් බොහොමයක් පොදු මිනිස් හැසිරීම් රටින් රටට වෙනස් නොවන නිසා මේ කරුණ අදාළ වන්නේ ලංකාව එවැනි රටකින් වෙනස් වන තත්ත්වයන් යටතේදී පමණයි. 

බටහිර රටවල ගොඩ නැගී පරීක්ෂාවට ලක් වන ඇතැම් ආර්ථික විද්‍යා ප්‍රවාද කලක් යද්දී එම රටවලින්ම ප්‍රතික්ෂේප වෙනවා. මීට එකම හේතුව පැරණි ප්‍රවාදය වඩා දුර්වල එකක් වීම නෙමෙයි. සමාජය ගතික ලෙස වෙනස් වීමත් එයට හේතුවක්. වසර පණහකට පෙර හොඳ ප්‍රවාදයක් වූ ප්‍රවාදයක් අද වන විට කිසිම වැඩකට නැති ප්‍රවාදයක් වෙන්න පුළුවන්. අන්ධ අනුකරණයට අමතරව කාලයකට පෙර ඒවා ගොඩ නැගුණු සමාජ වලින් පවා ප්‍රතික්ෂේප වී තිබෙන ප්‍රවාද තවමත් කර තියාගෙන යාම ලංකාව තුළ දැකිය හැකි එතරම් දුලබ නැති දෙයක්. 

ඇමරිකන් ඩොලරය, බ්‍රිතාන්‍ය පවුම හා යුරෝව වැනි මුදල් ඒකකයකට ලෝකය පුරාම පිළිගැනීමක් තිබෙනවා. නමුත් ශ්‍රී ලංකා රුපියලට එවැනි පිළිගැනීමක් නැහැ. ඇමරිකාවේ මහ බැංකුව සංචිත මුදල් සැපයුම වැඩි කරද්දී සංසරණයට එකතු වෙන්නේ ඇමරිකන් ඩොලර්. ඒ ඩොලර් සමඟ වෙනත් බොහෝ රටවල් ඉතා කැමැත්තෙන් භාණ්ඩ හා සේවා හුවමාරු කර ගන්නවා. බ්‍රිතාන්‍ය පවුම හෝ යුරෝව හා අදාළව වුනත් තත්ත්වය එහෙමයි.

ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව විසින් සංචිත මුදල් සැපයුම වැඩි කරද්දී සංසරණයට එකතු වෙන්නේ ශ්‍රී ලංකා රුපියල්. ඒ ශ්‍රී ලංකා රුපියල් එක්ක හුවමාරුවට වෙනත් රටවලින් භාණ්ඩ හා සේවා ලබා ගන්න බැහැ. ඒ නිසා, වෙනත් රටවල් වලින් භාණ්ඩ හා සේවා ලබා ගැනීම සඳහා ලංකාවට විදේශ විණිමය උපයන්නම වෙනවා. එය සිදු නොවන්නේනම් වෙනත් රටවලට ණය වෙන්න සිදු වෙනවා.

රටේ දේශීය නිෂ්පාදිතය දුර්වල වූ අවස්ථාවක ඇමරිකාවේ ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුවට හෝ එංගලන්ත බැංකුවට සංචිත මුදල් සැපයුම වැඩි කරලා, ඒ කියන්නේ සල්ලි අච්චු ගහලා, ඒ අච්චු ගහපු සල්ලි වලින් ආනයන කරන්න පුළුවන්. දිගින් දිගටම මේ වැඩේ කරන්න බැහැ තමයි. නමුත් අඩු වශයෙන් කෙටිකාලීනව මේ වැඩේ කරන්න පුළුවන්. එහෙත් ලංකාවට අඩු වශයෙන් කෙටිකාලීනව හෝ මෙවැන්නක් කරන්න බැහැ.

සාමාන්‍ය කරුණක් ලෙස, යම් සීමාවක් ඉක්මවා රටක මුදල් සැපයුම වැඩි වන විට, අදාළ මුදල් ඒකකයේ වටිනාකම අඩු වෙනවා. වෙනත් විදිහකින් කිවුවොත්, අදාළ මුදල් ඒකකයට සාපේක්ෂව උද්ධමනයක් ඇති වෙනවා. ඊට හේතුව මුදල් සැපයුම වැඩි වීමට අනුරූපව භාණ්ඩ හා සේවා සැපයුම වැඩි නොවීමයි. නමුත් එම මුදල් යොදා ගෙන වෙනත් රටවලින් ආනයන සිදු කළ හැකිනම් මේ තත්ත්වයේ වෙනසක් සිදු වෙනවා. එක පැත්තකින් රට තුළ සංසරණය වන මුදල් ප්‍රමාණය සල්ලි අච්චු ගහපු තරමටම වැඩි වෙන්නේ නැහැ. අනෙක් පැත්තෙන් රටේ භාණ්ඩ හා සේවා සැපයුම රට තුළ සිදු වන නිෂ්පාදිතය ඉක්මවා ඉහළ යනවා.   

මම ප්‍රචලිත උදාහරණයක් අරගෙන පැහැදිලි කරන්නම්.

අපි හිතමු ඇමරිකාවේ සමස්ත නිෂ්පාදිතය ඇපල් ගෙඩි 100ක් කියලා. වෙනත් දේවල් කිසිවක් නැහැ. මුදල් සැපයුම ඩොලර් 100ක්. දැන් මේ ඇපල් ගෙඩි 100 ඩොලර් 100 එක්ක තරඟ කරනවා. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඇපල් ගෙඩියක් ඩොලර් 1ක් ලෙස මිල තීරණය වෙනවා.  නිෂ්පාදිතය ඇපල් ගෙඩි 80ක් දක්වා පහත වැටුනොත් මිල ඩොලර් 1.25 දක්වා ඉහළ යනවා. ඒ වගේම, නිෂ්පාදිතය වෙනස් නොවී මුදල් සැපයුම ඩොලර් 125 දක්වා වැඩි වුනොත් ඒත් වෙන්නේ මිල ඩොලර් 1.25 දක්වා ඉහළ යන එකයි. 

ආර්ථික විද්‍යාවේදී ඇත්තටම ප්‍රායෝගිකව ප්‍රයෝජනයට ගන්නේ මේ වගේ සරල ආකෘති නෙමෙයි. නමුත් සමහර වෙලාවට ඔය වගේ ආකෘතියක් යොදා ගෙන සංකල්ප පැහැදිලි කරනවා. ඉහත සරල උදාහරණයේ අදහස පැහැදිලියි කියලා මම හිතනවා.

දැන් අපි ඇමරිකන් ඩොලරයට ලෝකය පුරා පිළිගැනීමක් තිබීම කියන කරුණත් එක්ක මේ උදාහරණය දිහා බලමු. නිෂ්පාදනය ඇපල් ගෙඩි 80ක් දක්වා පහත වැටෙනවා. මුදල් සැපයුමත් ඩොලර් 120 දක්වා වැඩි වෙනවා. දැන් මිල ඉහළ යන්න හේතු දෙකක්ම තිබෙනවා. ඒ නිසා හරිනම් මිල ඩොලර් 1.50 (=120/80) දක්වා ඉහළ යා යුතුයි. නමුත් ඔය අලුතෙන් අච්චු ගහපු ඩොලර් 20 ගෙවලා වෙනත් රටකින් ඇපල් ගෙඩි 20ක් ආනයනය කළොත් ප්‍රතිඵලය කුමක්ද?

රටේ ඇපල් නිෂ්පාදිතය 100 සිට 80 දක්වා පහත වැටිලා වුනත්, ආනයනය කරපු ඇපල් ගෙඩි 20 නිසා දැන් නැවත ඇපල් සැපයුම 100ක් වෙලා. ඒ වගේම, මුදල් සැපයුම 100 සිට 120 දක්වා වැඩි කරලා වුනත්, එයින් ඩොලර් 20ක් රටින් පිටට ගිහින් නිසා රට ඇතුළේ මුදල් සැපයුම නැවතත් ඩොලර් 100ක් පමණයි. අවසාන වශයෙන් රට ඇතුළේ ඇපල් ගෙඩියක මිල ඩොලර් 1ම තමයි!

රටේ නිෂ්පාදිතයත් අඩු වෙලා, මුදල් සැපයුමත් වැඩි වෙලා තියෙද්දී මේ විදිහට මිල ඉහළ යාම පාලනය වුනේ කොහොමද? තනිකරම ඩොලරයට ඇමරිකාවෙන් පිටත තිබෙන පිළිගැනීම නිසා. ඔන්න ඔය හේතුව නිසා ඇමරිකාවට පුළුවන් උද්ධමනය පාලනය කරගෙන සැලකිය යුතු තරමකින් සල්ලි අච්චු ගහන්න.

නමුත් ඇමරිකාවට කරන්න පුළුවන් ඔය වැඩේ ලංකාවට කරන්න බැහැ. ඒක කලින්ම කිවුවනේ. ඒ නිසා, ඇමරිකාවේ මුදල් සැපයුම වැඩි වෙන හැටි පෙන්වලා ඒ මත පදනම්ව කෙනෙකුට තර්ක කරන්න පුළුවන් වුනත්, ඒ සමහර තර්ක ලංකාව හා අදාළව තේරුමක් නැති තර්ක. 

දැන් අපි ලංකාවට එමු. රටේ නිෂ්පාදිතය පොල් ගෙඩි 100ක්. මුදල් සැපයුම රුපියල් 10,000ක්. ඒ අනුව, පොල් ගෙඩියක මිල රුපියල් 100යි.

දැන් රටේ මුදල් සැපයුම රුපියල් 12,000 දක්වා වැඩි වෙනවා. නමුත් නිෂ්පාදිතය තවමත් පොල් ගෙඩි 100ම තමයි. දැන් පොල් ගෙඩියක මිල රුපියල් 120 දක්වා ඉහළ යා යුතුයිනේ. රුපියල් වැඩි වුනා කියලා ඒ රුපියල් වලින් පොල් ආනයනය කරන්න බැහැනේ. එහෙම කරන්න පුළුවන් ඇමරිකාව වගේ රටවල් වලට පමණයි.

හැබැයි ලංකාවේ රජයට පුළුවන් විදේශ ණය ගන්න. අපි හිතමු රජය ඩොලර් 10ක් ණයට ගත්තා කියලා. ඩොලරයක් රුපියල් 200යි. දැන් රජය ඔය ඩොලර් ටික වෙළදපොළේ විකුණනවා. එයින් රුපියල් සැපයුම වෙනස් වෙන්නේ නැහැ. නමුත් රට ඇතුළේ ඩොලර් සැපයුම ඉහළ යනවා. කවුරු හෝ පිරිසක් ඔය ඩොලර් 10 මිල දී ගෙන පොල් ආනයනය කරනවා. පොල් මිල ඩොලර් ශත 50ක් සේ සැලකුවොත් පොල් ගෙඩි 20ක් රටට එනවා. දැන් රටේ පොල් ගෙඩි ප්‍රමාණය 120 දක්වා වැඩි වෙලා. ඒ නිසා රුපියල් සැපයුම 12,000 වී තිබුණත්, පොල් ගෙඩියක මිල වැඩි වෙන්නේ නැහැ. එය රුපියල් 100 මට්ටමේම තියෙනවා.

දැන් පැහැදිලියිනේ. ඇමරිකාවට ඩොලරයට රටින් පිටත තිබෙන පිළිගැනීම නිසා රටේ උද්ධමනය වැඩි කර නොගෙන මුදල් සැපයුම වැඩි කරන්න පුළුවන්. (මේ වැඩේට සීමාවක් තිබෙනවා. දැන් ඇමරිකාව කරන දේවල් වලට එක හේතුවක් ඒ සීමාව හඳුනා ගැනීම. ඒ ගැන වෙනම කතා කරමු). ලංකාවට ඇමරිකාව විදිහටම උද්ධමනය වැඩි කර නොගෙන මුදල් සැපයුම වැඩි කරන්න බැහැ. නමුත් විදේශ ණය ගැනීම මගින් ලංකාවටත් උද්ධමනය වැඩි කර නොගෙන මුදල් සැපයුම වැඩි කරන්න පුළුවන්. 

හැබැයි මේ වැඩේ අවුලක් තියෙනවා කියන එක ඉතාම පැහැදිලියිනේ. ඩොලර් වලින් ගන්න ණය ඩොලර් වලින්ම ගෙවන්න වෙනවා. එහෙම ගෙවන්නනම් ගන්න ණය ප්‍රමාණයට හරියන්න විදේශ සංචිතයක් පවත්වා ගන්න වෙනවා. 

විදේශ සංචිත හදාගන්නනම් මහ බැංකුවට වෙළඳපොළෙන් ඩොලර් මිල දී ගන්න වෙනවා. ඩොලර් මිල දී ගනිද්දී රුපියල් සැපයුම ඉහළ යනවා. ඩොලර් සැපයුම අඩු වෙනවා. ඩොලර් සැපයුම අඩු වෙද්දී ආනයන කිරීමේ හැකියාව අඩු වෙනවා. ඒ නිසා භාණ්ඩ සැපයුම අඩු වෙනවා. ඔය ක්‍රම දෙකෙන්ම මිල ඉහළ යනවා.

කලින් උදාහරණයටම ආවොත්, ආනයන නැත්නම් පොල් ගෙඩි ගණන 100ම තමයි. වැඩි වුනාට පස්සේ මුදල් සැපයුම රුපියල් 12,000යි. ඩොලර් 10 මිල දී ගැනීම සඳහා මහ බැංකුවට තවත් රුපියල් 2000ක් අලුතෙන් අච්චු ගහන්න වෙන නිසා මුදල් සැපයුම රුපියල් 14,000 දක්වා ඉහළ යනවා. දැන් පොල් ගෙඩියක් රුපියල් 140ක් වෙලා. මහ බැංකුව මැදිහත් වී සංචිත වැඩි කර ගත්තේ නැත්නම් පොල් ගෙඩිය රුපියල් 100ක් පමණයි. ඒ කියන්නේ අනාගතය ගැන හිතලා මහ බැංකුව සංචිත ගොඩ නගා ගන්න යද්දී වුනත් ඒ හේතුවෙන් උද්ධමනය විශාල ලෙස ඉහළ යන්න පුළුවන්.

සංචිත විකුණද්දී වෙන්නේ ඕකෙම අනික් පැත්ත. අපි හිතමු රජය විසින් විදේශ ණය නොගෙන මහ බැංකුවෙන් රුපියල් 2000ක ණයක් ගත්තා කියලා. දැන් හරිනම් මුදල් සැපයුම රුපියල් 14,000ක් වී පොල් ගෙඩියක් රුපියල් 140ක් විය යුතුයි. නමුත් ඒ එක්කම මහ බැංකුව ඩොලර් 10ක සංචිත විකිණුනොත් රුපියල් 2000ක් මහ බැංකුවට ආපසු එන නිසා මුදල් සැපයුම රුපියල් 12,000 දක්වා අඩු වෙනවා. විකුණපු ඩොලර් 10 වැය කර ආනයන කිරීම නිසා පොල් ගෙඩි ප්‍රමාණය 20කින් ඉහළ ගිහින් 120ක් වෙනවා. අවසාන වශයෙන් පොල් මිල රුපියල් 100යි.

ඔය ක්‍රමයට, විදේශ සංචිත විකිණීම මගින්, එක පැත්තකින් සංචිත මුදල් වැඩි වීම සීමා කරගන්න පුළුවන්. නමුත් මේක වංගුවක් ගැහීමක් නිසා පෙනෙන කෘතීම තත්ත්වයක් මිසක් ඇත්තටම හොඳ තත්ත්වයක් නෙමෙයි. අනෙක් පැත්තෙන් සංචිත මුදල් වල පෙනෙන සීමිත වැඩි වීමේ බලපෑම වුනත් උද්ධමනය තුළ පේන්නේ නැහැ. ඔය ක්‍රමයෙන් සංඛ්‍යාලේඛණ වල සංචිත මුදල් අඩුවෙන් පෙන්විය හැකි වුවත්, කරපු වැඩේ විපාකය තේරෙන්නේ විදේශ සංචිත ඉවර වෙලා සංචිත නැවත හදාගන්න වූ විටයි. ඒ තත්ත්වය කලින් විස්තර කළා. 

කෙටියෙන් කිවුවොත් කතාව මේකයි. සල්ලි අච්චු ගැසීම නිසාත්, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මුදල් සැපයුම වැඩි වීම නිසාත්, උද්ධමනය හැදෙනවා තමයි. නමුත් ඊට බලපාන තවත් කරුණු ගණනාවක් තිබෙනවා. ඒ වෙනත් කරුණු අනුව, ලැබෙන ප්‍රතිඵලය වෙනස් වෙනවා. සාමාන්‍යයෙන් මහ බැංකුවක ඉන්නේ මේ දේවල් ගැන විශේෂඥතාවයක් හා පළපුරුද්දක් තිබෙන අයයි. ඔවුන් එකම නිර්ණායකයක් දිහා පමණක් බලන්නේ නැහැ. එවැනි විශේෂඥතාවයක් හා පළපුරුද්දක් නොමැති අය විසින් තීරණ ගැනීමද ලංකාව වැනි රටවල සිදු විය හැකි දෙයක් වුනත් එය සාමාන්‍ය තත්ත්වයක් නෙමෙයි.

විශේෂයෙන්ම ලංකාව වගේ රටක, විදේශ සංචිත වේගයෙන් අඩු වන කාලයක, සංචිත මුදල් සැපයුම වෙනස් වෙන එකට වඩා අවධානය යොමු විය යුත්තේ විදේශ සංචිත වලට සිදු වෙන්නේ කුමක්ද කියන එකටයි. ඒ වගේම, විදේශ සංචිත ගොඩ නැගෙනවානම්, සංචිත මුදල් වැඩි වෙන එකේ අවදානම අඩුයි. 

දැන් ඊළඟට මතු වෙන අනිවාර්ය ප්‍රශ්නය මේ දවස් වල ලංකාවේ විදේශ සංචිත වැඩි වෙනවද නැත්නම් අඩු වෙනවද කියන එක කියලා මම දන්නවා. ලිපිය දැනටම ගොඩක් දිග නිසා ඒ ගැන කතා කරන එක වෙනත් ලිපියකට ඉතිරි කරමු. මේ පැහැදිලි කිරීම් ටික කලින් නොකර ලංකාවේ වර්තමාන තත්ත්වය විස්තර කරන්න අමාරුයි.

ආර්ථිකය නැවතත් අර්බුදයකට යයිද?

 

මුදල් අච්චු ගැසීම සහ මුදල් සැපයුම යනු වෙනස් කාරණා දෙකක් බව මහ බැංකුව විසින් පැහැදිලි කර තිබෙනවා. ඒ සමඟම, පුළුල් මුදල් සැපයුමේ වෙනස් වීම මුදල් අච්චු ගැසීම ලෙස අර්ථ දක්වන්නේ හුදෙක්ම ඒ පිළිබඳව මූලික අවබෝධයක්වත් නොමැති බැවින් හෝ දැන දැනම මහජනතාව නොමග යැවීමේ අරමුණින් කියාත් මහ බැංකුව කියනවා. මහ බැංකුවට මෙවැනි පැහැදිලි කිරීමක් කිරීමට අවශ්‍ය වී තිබෙන්නේ රුපියල් ට්‍රිලියනය ඉක්මවන මුදල් අච්චු ගැසීමක් පසුගිය මාස වලදී සිදුව ඇති බවට විවිධ අය විසින් සිදු කරන ප්‍රචාරයයි. 

මහ බැංකුව විසින් පැහැදිලි කර ඇති පරිදි මුදල් අච්චු ගැසීම යනුවෙන් සාමාන්‍යයෙන් අදහස් වන්නේ මහ බැංකුව විසින්ම ආර්ථිකය වෙත අලුතෙන් මුදල් නිකුත් කිරීමයි. එනම් සංචිත මුදල් ප්‍රමාණය වැඩි කිරීමයි. පුළුල් මුදල් සැපයුම (M2b) කියන්නේ ආර්ථිකයේ සමස්ත මුදල් සැපයුම නිර්වචනය කළ හැකි ආකාර වලින් එකක්. 

පසුගිය කාලයේදී රුපියල් ට්‍රිලියනය ඉක්මවන මුදල් අච්චු ගැසීමක් සිදු වී නැහැ. එහෙත් පුළුල් මුදල් සැපයුමෙහි රුපියල් ට්‍රිලියනය ඉක්මවන වැඩි වීමක් සිදු වී තිබෙනවා. මෙසේ පුළුල් මුදල් සැපයුම ඉහළ ගිය විට එය මුදල් අච්චු ගැසීමක් ලෙස අර්ථ දැක්වීම මීට පෙරද සිදුව ඇති දෙයක්. 

ආර්ථික අර්බුදයට පෙර රටේ මුදල් සැපයුම හෝ සල්ලි අච්චු ගැසීම බොහෝ දෙනෙකුගේ අවධානයට ලක් වූ කරුණක් නෙමෙයි. එහෙත් ආර්ථික අර්බුදයෙන් පසුව ගිණි පෙණෙල්ලෙන් බැට කෑ ශ්‍රී ලාංකිකයින් බොහෝ දෙනෙකු කණාමැදිරින්ටද බය වීමේ මානසිකත්වයෙන් ප්‍රයෝජන ගනිමින් ඇතැම් විපක්ෂ දේශපාලනයින් විසින් මෙවැනි ප්‍රචාර සිදු කළා. එය දැනුත් සිදු වෙනවා. වෙනසකට තියෙන්නේ විපක්ෂය වෙනස් වී තිබීම පමණයි. 

මහ බැංකුව පැහැදිලි කරන පරිදිම, ඇත්ත වශයෙන්ම, මුදල් සැපයුමේ වැඩිවීම කියන්නේ අළුතෙන් මුදල් අච්චු ගැසූ ප්‍රමාණය නෙමෙයි. නමුත් මහ බැංකුව විසින් මෙහි කියා නොමැති දෙයක් වන්නේ අවසාන වශයෙන් උද්ධමනය කෙරෙහි බලපාන්නේ මුදල් සැපයුමේ වැඩිවීම බවයි. මහ බැංකුව විසින් සල්ලි අච්චු ගැසීම, එසේ නැත්නම් සංචිත මුදල් වැඩි කිරීම, උද්ධමනයට හේතු වන්නේ ඒ මගින් මුදල් සැපයුම වැඩි කෙරෙන නිසා. ඒ නිසා, මුදල් සැපයුම වැඩිවීම කියන්නේ සල්ලි අච්චු ගැසීමම නොවුනත්, මුදල් සැපයුම වැඩිවීම පිළිබඳව බියවීම අහේතුක නැහැ. 

දැන් මෙහිදී කතා කෙරෙන්නේ මේ ආණ්ඩුව බලයට පත් වීමෙන් පසුව ගත වූ කාලය තුළ සිදු වූ මුදල් සැපයුමේ වැඩි වීම පිළිබඳවයි. එම වැඩි වීම, 2024 සැප්තැම්බර් අවසානයේ සිට 2025 ජූනි අවසානය දක්වා මාස නවයක කාලය තුළ, රුපියල් බිලියන 1225.9ක්. එයින් සංචිත මුදල් වැඩිවීම රුපියල් බිලියන 136.5ක් පමණයි. පුළුල් මුදල් සැපයුමේ වැඩිවීමෙන් රුපියල් බිලියන 1,060කටම හේතු වී තිබෙන්නේ වාණිජ බැංකු විසින් පෞද්ගලික අංශයට ලබා දුන් ණය ප්‍රමාණය විශාල ලෙස ඉහළ යාමයි. 

පෞද්ගලික අංශයේ ණය මේ තරම්ම වැඩිවීමට මහ බැංකුවේ ලිහිල් මුදල් ප්‍රතිපත්තියද හේතු වී තිබෙනවා. සරලව කිවුවොත් මහ බැංකුව විසින් පොලී අනුපාතික අඩු මට්ටමක පවත්වා ගැනීම. එසේ කිරීමේදී සංචිත මුදල් ඉහළ යාමක්ද සිදු වෙනවා. ඒ නිසා, රුපියල් බිලියන 1225.9කින් පුළුල් මුදල් සැපයුම ඉහළ යාම සහ රුපියල් බිලියන 136.5කින් සංචිත මුදල් ඉහළ යාම අතර පැහැදිලි සම්බන්ධයක් තිබෙනවා. 

කෙසේ වුවද, සංචිත මුදල් සැපයුම හා පොලී අනුපාතික පාලනය කිරීම මගින් පුළුල් මුදල් සැපයුමේ වර්ධනය පාලනය කිරීම මහ බැංකුවක සාමාන්‍ය කාර්යයක්. මහ බැංකුව විසින් ඒ කාර්යය කළ යුත්තේ මහ බැංකුවට ලබා දී තිබෙන උද්ධමන ඉලක්කය පවත්වා ගත හැකි ආකාරයටයි. රජයේ අයවැය හිඟය පියැවීම සඳහා සල්ලි අච්චු ගසන්නට සිදු වේනම් මහ බැංකුවකට එය කළ නොහැකියි. පසුගිය ආර්ථික අර්බුදයට පෙර සිදු වූයේ එවැන්නක්. 

දැන් මහ බැංකුවට මුදල් ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාත්මක කිරීමේදී ස්වාධීනව කටයුතු කළ හැකියි. එමෙන්ම රජය විසින් අයවැය හිඟය පියවා ගැනීම සඳහා මහ බැංකුවෙන් ණය නොගන්නා ප්‍රතිපත්තියක සිටිනවා. ඒ නිසා, මහ බැංකුවට කරන්නට තිබෙන්නේ දී තිබෙන උද්ධමන ඉලක්කය හා ගැලපෙන පරිදි පුළුල් මුදල් සැපයුම පාලනය කිරීමයි. මෙය මහ බැංකුවට සෘජුව හෝ පහසුවෙන් කළ හැකි දෙයක් නොවුණත්, මහ බැංකුවට සෘජුව පාලනය කළ හැකි සංචිත මුදල් සැපයුම පාලනය කිරීම සහ පොලී අනුපාතික මත බලපෑම් කිරීම මගින් වක්‍ර ලෙස මෙය කළ හැකියි.

මහ බැංකුවට දී තිබෙන ඉලක්කය වන්නේ උද්ධමනය 5% මට්ටමේ පවත්වා ගැනීමයි. පසුගිය කාලයේම ලංකාවේ උද්ධමනය පැවතුණේ ඊට වඩා බොහෝ පහළ අවධමන පරාසයකයි. එවැනි තත්ත්වයක් තුළ  මහ බැංකුවක් විසින් සාමාන්‍යයෙන් කරන්නේ ලිහිල් මුදල් ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කිරීමයි. 

ජාතික පාරිභෝගික මිල දර්ශකය පසුගිය (2025) ජූනි මාසයේදී 0.7%ක උද්ධමනයක් වාර්තා කළත් නිල දර්ශකය වන කොළඹ පාරිභෝගික මිල දර්ශකය වාර්තා කර තිබුණේ අවධමන තත්ත්වයක්. ලිහිල් මුදල් ප්‍රතිපත්තියේ උදවුවෙන් මේ තත්ත්වය ඉදිරි මාස වලදී වෙනස් වනු ඇතත්, මහ බැංකුවේ පුරෝකථන අනුව, උද්ධමනය ඉලක්ක මට්ටමට යාමට නියමිතව ඇත්තේ 2026 මැද වන විටයි.

මෙම වසරේ පළමු කාර්තුවේ දත්ත අනුව, එම කාර්තුව තුළ, රැකියා 69,714ක් අලුතෙන් නිර්මාණය වී විරැකියා අනුපාතය 3.8% දක්වා පහත වැටී තිබෙනවා. සේවා අංශයේ පමණක් අලුත් රැකියා 258,577ක් අලුතෙන් නිර්මාණය වී ඇති අතර, කාර්මික අංශයේ රැකියා ප්‍රමාණයද 63,800කින් ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. මේ අනුව, පෙනී යන්නේ කෘෂිකාර්මික අංශයේ රැකියා වල නියැලුණු ශ්‍රමිකයින් ලක්ෂ දෙකකට ආසන්න පිරිසක් සේවා අංශය වෙත මාරු වී ඇති ආකාරයයි. 

කෘෂිකාර්මික අංශයට සාපේක්ෂව, සේවා අංශයේ ශ්‍රමයේ ඵලදායිතාවය වැඩියි. ඒ නිසා, කෘෂිකාර්මික අංශයේ රැකියා සේවා අංශය වෙත විතැන් වෙද්දී අදාළ ශ්‍රමිකයින්ගේ ආදායම් ඉහළ යනවා. එයින් අදහස් වන්නේ රටේ ඒක පුද්ගල ආදායම වඩා වේගයෙන් ඉහළ යනවා කියන එකයි. එමෙන්ම රටේ ආර්ථිකය, විශේෂයෙන්ම කාර්මික හා සේවා අංශ, හොඳින් වර්ධනය වෙමින් පවතින බවයි. කාර්මික හා සේවා අංශ වල ගැනුම්කරුවන්ගේ දර්ශක වලින් පෙන්නුම් කරන්නේ මේ දක්වාම මේ යහපත් ප්‍රවණතාව එලෙසම පවතින බවයි.

මහ බැංකුවේ ඇස්තමේන්තු අනුව මෙන්ම අප‍ට පෙනෙන්නට ඇති පරිදිද මෙම වසරේ ආර්ථික වර්ධන වේගය 4.5% වැනි මට්ටමකට යා හැකියි. එය මූල්‍ය අරමුදලේ පුරෝකථන සැලකිය යුතු ලෙස ඉක්මවා යන හොඳ තත්ත්වයක්. මේ වර්ධනය පෙනෙන්නට තිබෙන්නේ උද්ධමන තර්ජනයක් නොමැති පසුබිමකයි. 

ලංකාවේ සේවා අංශය කියන්නේ ප්‍රධාන වශයෙන්ම තොග හා සිල්ලර වෙළඳාම, ප්‍රවාහන සේවා, බැංකු හා රක්ෂණ වැනි අංශයි. මෙවැනි අංශ වේගයෙන් වර්ධනය වෙද්දී මුදල් සංසරණයද ඉහළ යන බව සාමාන්‍ය දැනීමෙන් වුවත් තේරුම් ගත හැකි දෙයක්. එහි ප්‍රතිඵලය රටේ මුදල් ඉල්ලුම විශාල ලෙස ඉහළ යාමයි. මෙය ඓන්ද්‍රීය ඉල්ලුමක් මිස කෘතීම ඉල්ලුමක් නෙමෙයි.

රටේ මුදල් ඉල්ලුම ඉහළ යද්දී, මහ බැංකුවට අවශ්‍යනම්, දැඩි මුදල් ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කිරීම මගින් එම ඉල්ලුම පාලනය කළ හැකියි. එයින් අදහස් වන්නේ රටේ ආර්ථික වර්ධනය මෙන්ම රැකියා ජනනයද විනාශ කරනවා යන්නයි. උද්ධමනය විශාල තර්ජනයක් වී ඇත්නම්, අකැමැත්තෙන් හෝ මෙය කරන්නට සිදු වෙනවා. එහෙත්, උද්ධමන තර්ජනයක් පේන තෙක් මානයක හෝ නැත්නම් මහ බැංකුවට මුදල් ප්‍රතිපත්තිය දැඩි කිරීමට හේතුවක් නැහැ. 

අනෙක් පැත්තෙන් පොලී අනුපාතික ඉහළ යාම යනු රාජ්‍ය අයවැය මත පීඩනය වැඩි වී අනාගත ණය බර ඉහළ යාමයි. ඒ නිසා, දැනට ක්‍රියාත්මක මුදල් ප්‍රතිපත්තිය ආර්ථික ස්ථායිකරණ ඉලක්ක සමඟද ගැලපෙනවා. මෙය මූල්‍ය අරමුදලට ප්‍රශ්නයක් වේයැයි සිතීම තනිකරම වැරදි අදහසක්.

කෙසේ වුවත්, අවධානය යොමු කළ යුතු කරුණක් වන්නේ ආර්ථිකය ප්‍රසාරණය වන්නේ දේශීය ඉල්ලුම නිසා මිස බාහිර ඉල්ලුම වැඩි වීම නිසා නොවන බවයි. ඒ නිසා, රටේ රැකියා වැඩි වී ශ්‍රමිකයින්ගේ ආදායම් ඉහළ යද්දී විදේශ විණිමය ඉපැයීමට තිබෙන උනන්දුව අඩු වීමටත්, ආනයන ඉල්ලුම ඉහළ යාමටත් ඉඩ තිබෙනවා. ඒ හරහා අනාගත අර්බුදයකට පාර කැපෙන්න බැරිකමක් නැහැ. ඒ නිසා, වැඩි අවධානයක් යොමු කළ යුත්තේ ඒ කරුණටයි.

ලෝක වෙළඳාම තුළ ලංකාවේ පංගුව සහ සේවා අපනයන

පෙර ලිපියක ලෝක වෙළඳාම තුළ ලංකාවේ පංගුව ගැන කතා කරද්දී සේවා අපනයන සලකා බැලුවේ නැහැ. මේ ගැන පාඨකයින් ගණනාවක්ම අදහස් දක්වා තිබුණා. එය අත් වැරැද්දක් නෙමෙයි. හේතු ගණනාවක් නිසා හිතාමතාම කළ දෙයක්.

පළමුව, ලංකාවේ දැනට බලයේ ඉන්න කණ්ඩායම වගේම වෙනත් විවිධ කොටස්ද ලංකාවේ නිෂ්පාදනය හෝ නිෂ්පාදන ආර්ථිකය ගැන කතා කරද්දී එයින් අදහස් කළේ භාණ්ඩ නිෂ්පාදනය සහ භාණ්ඩ අපනයනයයි. ඒ නිසා, මේ හා අදාළ වත්මන් තත්ත්වය විමසා බැලීමේ වැදගත්කමක් තිබෙනවා. 

දෙවනුව, ලෝක වෙළඳාම තුළ සේවා වෙළඳාමේ වැදගත්කම ඉහළ ගියේ සාපේක්ෂව පසු කාලයකදී නිසා ලෝකයේ විවිධ රටවල භාණ්ඩ අපනයන හා අදාළ සංඛ්‍යාලේඛණ තිබෙන තරමටම සේවා අපනයන පිළිබඳ විශ්වාසනීය දීර්ඝකාලීන සංඛ්‍යාලේඛණ නැහැ. 

තුන්වනුව, ලංකාවේ සේවා අපනයන හා එහි විභවය ගැන කතා කිරීම සඳහා ප්‍රවේශයක් ලෙස භාණ්ඩ අපනයන  වලින් සාකච්ඡාව පටන් ගන්න අවශ්‍ය වුනා. සේවා අපනයන ගැන කොහොමටත් පසුව වෙනම කතා කරන්නයි හිටියේ. දැන් මේ කරන්නේ ඒ වැඩේ.

කලින් ලිපියෙහි සඳහන් කළ පරිදි,  2024 වන විට ලෝක වෙළඳාම තුළ ලංකාවේ පංගුව 0.00052ක් හෙවත් 0.052%ක් පමණයි. භාණ්ඩ හා සේවා අපනයන කාණ්ඩ දෙකම සැලකූ විට මේ පංගුව මීට වඩා තරමක් වැඩියි. නමුත් ඒ වෙනස ලෝක මට්ටමේදී බලපෑමක් කළ හැකි තරමේ වෙනසක් නෙමෙයි. 2024දී මේ පංගුව 0.00061ක් හෙවත් 0.061%ක් පමණයි. 

ලෝක වෙළඳාම තුළ ලංකාවේ පංගුව වේගයෙන් පහත වැටුණු නිදහසින් පසු මුල් යුගය පැත්තකින් තිබ්බොත්, මේ පංගුව වැඩිම මට්ටමක තිබී ඇත්තේ 2016 හා 2017 වසර වලදීයි. මෙම උපරිම අගය 0.084%ක් පමණ. නාමික ඩොලර් අගය සැලකුවොත් දැනට ලංකාව වැඩිම භාණ්ඩ හා සේවා අපනයන ආදායමක් උපයා තියෙන්නේ 2018 වර්ෂයේදීයි. එම අගය ඩොලර් බිලියන 20.3ක්. වෙන ආණ්ඩුවක කාලය තුළ මේ දේවල් සිදු වුනානම් ඒවා විශාල ලෙස ප්‍රචාරණය කෙරෙනවා. පාස්කු ප්‍රහාරය සිදු වූ 2019දී පවා ලංකාවේ භාණ්ඩ හා සේවා අපනයන පංගුව 0.078% තරම් ඉහළ අගයක පැවතුණා. මෙම පංගුවේ 2015-2019 සාමාන්‍ය අගය 0.081%ක්. එය අනෙකුත් වකවානු එක්ක බලද්දී කැපී පෙනෙනවා.

ඇත්ත වශයෙන්ම යහපාලන ආණ්ඩුව කාලයේ ලංකාවේ අපනයන පංගුව සාපේක්ෂව ඉහළ මට්ටමක තිබීමට හේතුව ඒ ආණ්ඩුව විසින් කළ දේවල් කියා කියනවාට වඩා නොකළ දේවල් කියා කියන්න පුළුවන්. ඔය කාලයේදී සාපේක්ෂව විණිමය අනුපාතය මත මහ බැංකු මැදිහත්වීම් සිදු වුනේ අඩුවෙන්. රජය මුල් වී රටේ නිෂ්පාදනයේ හා අපනයන වල සංයුතිය හෝ දිශානතිය මත බලපෑම් කළේ අඩුවෙන්. ඒ නිසා, වෙළඳපොළ යාන්ත්‍රනය වඩා හොඳින් ක්‍රියාත්මක වුනා. ඊට අමතරව, ඊට පෙර යුගයේදී සිවිල් යුද්ධය අවසන් වීමෙන් පසුව, සංචාරක කර්මාන්තය ක්‍රමයෙන් වර්ධනය වෙමින් තිබුණා. එය දිගටම සිදු වුනා. ඔය සේවා අපනයන ආදායම් වලින් විශාල කොටසක් සංචාරක කර්මාන්තයෙන් ලැබුණු විදේශ විණිමය. 

මෙම වසරේදී ලංකාවේ නාමික භාණ්ඩ හා සේවා අපනයන ආදායම 2018 මට්ටම ඉක්මවා යාමට ඉඩ තිබෙනවා. ඒ අනුව, මෙම 2025 වසරේදීද, 2018දී මෙන්, ලංකාවේ වැඩිම භාණ්ඩ හා සේවා අපනයන ආදායම වාර්තා වෙයි. එහෙත්, ලංකාවේ වෙළඳ පංගුවනම් 2015-2019 මට්ටමට යන එකක් නැහැ. 

කෙසේ වුවත්, ඉහත සඳහන් ලංකාවේ පංගුව වසරක් හෝ දෙකක් ඇතුළත 2015-2019 පැවති මට්ටමට ඔසොවා ගන්න එක අසීරු වැඩක් නෙමෙයි. ඒ සඳහා ලොකු දේවල් කරන්න අවශ්‍ය වන්නේ නැහැ. එතැනින් උඩට වුනත්, යම් සීමාවක් දක්වා වැඩි කර ගැනීමේ විභවයක් තිබෙනවා. නමුත් ගොඩක් වැඩි කරගන්න එකනම් ප්‍රායෝගිකව අසීරු වැඩක්. 

මේ ආණ්ඩුව රටේ භාණ්ඩ නිෂ්පාදනය සහ අපනයනය වැඩි කර ගැනීම සඳහා සාපේක්ෂව වැඩි බරක් තබමින් සිටින බව පේනවා. චීනය වගේ රටක වෙළඳපොළට ඇතුළු වෙන්න ව්‍යවසායකත්වය තිබිලා මදි. ඒ සඳහා රාජ්‍ය මැදිහත්වීම් වලින් ප්‍රයෝජනයක් ලැබෙන්න පුළුවන්. නමුත් ලංකාවේ භාණ්ඩ අපනයන ලොකුවට වර්ධනය නොවීමට හේතු වන මූලික හේතු තිබෙනවා. කලින් ලිපියක විස්තර කළ, මානව සම්පත් වෙනුවෙන් ප්‍රශස්ත මට්ටම ඉක්මවා ආයෝජනය කර තිබීම එක් හේතුවක්. එයටම සම්බන්ධ, ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ ලැබීම් තවත් හේතුවක්. මේ වගේ සාර්ව ආර්ථික සාධක නිසා ලංකාවේ නිෂ්පාදන පිරිවැය වඩා වැඩියි. 

ආණ්ඩුව, බලයට පත් වෙන්න පෙර කියපු විදිහටම, "විද්‍යාත්මක ක්‍රමයකට" අපනයන භාණ්ඩ හා අපනයන වෙළඳපොළවල් තෝරා ගෙන ඒවා ප්‍රවර්ධනය කරන්න උත්සාහ කරනවා. මේ මගින් යා හැකි උපරිම සීමාව කාලයක් යද්දී අවබෝධ වෙයි. හැබැයි මේ උත්සාහයන් නරක නැහැ. අවම වශයෙන් භාණ්ඩ අපනයන පංගුව තියෙන මට්ටමේම තියා ගන්න වුනත්, ලෝක වෙළඳාම වර්ධනය වන වේගයෙන් ලංකාවේ භාණ්ඩ අපනයන වර්ධනය කර ගන්න වෙනවා. 

කොහොම වුනත්, මේ ආණ්ඩුව පවා, කෙටිකාලීනව විශ්වාසය තබා තියෙන්නේ සංචාරක ඉපැයීම් මතයි. ප්‍රායෝගිකව දැනට ලංකාවට වැඩිම ශක්‍යතාවයක් තිබෙන තැන මෙයයි. ජූලි මාසය අවසන් වෙද්දී සංචාරකයින් 1,368,288 දෙනෙක් ලංකාවට පැමිණ තිබුණා. අගෝස්තු 18 වන විට මෙම ප්‍රමාණය මිලියන 1.5 ඉක්මවලා කියලා වාර්තා වී තිබෙනවා. කෙසේ වුවත්, 2018දී, ජූලි මාසය අවසන් වන විට සංචාරකයින් 1,382,476 දෙනෙක් ලංකාවට පැමිණ තිබුණා. තවමත් සංචාරක පැමිණීම් 2018 මට්ටමට වඩා අඩුයි. 

පුරෝකථන අනුව, මෙම (2025) වසරේදී ලෝක සංචාරක කර්මාන්තය 3%-5% අතර වර්ධනයක් පෙන්නුම් කිරීමට නියමිතයි. පාස්කු ප්‍රහාරය නිසා 2019දී ලංකාවේ සංචාරක කර්මාන්තයේ පසුබෑමක් සිදු වුනත්, එම වසරේදී ලෝක සංචාරක කර්මාන්තයේ 3.6%ක වර්ධනයක් සිදු වුනා. ඉන් පසුව, කෝවිඩ් නිසා කර්මාන්තය කඩා වැටුණත්, 2024 වන විට නැවතත් 2019දී සිටි තැනට එම කර්මාන්තය පැමිණුනා. නමුත් ලංකාවේ සංචාරක කර්මාන්තය තවමත් 2018 මට්ට්ටමට පැමිණ නැහැ. ඒ නිසා, මෙම වසරේදී 2018 මට්ටමට පැමිණුනත්, එය 2018ට සාපේක්ෂව ලංකාවේ පංගුවේ 7%-9% පමණ අඩු වීමක්. 

එක පැත්තකින් මෙය නරක දෙයක්මත් නෙමෙයි. මෙයින් පැහැදිලි වන්නේ ලංකාවට පහසුවෙන්ම අත්පත් කර ගත හැකි විභවයක් පවතින බවයි. 

රටට විදේශ විණිමය ලැබේනම් එසේ ලැබෙන්නේ භාණ්ඩ අපනයනයෙන්ද නැත්නම් සේවා අපනයනයෙන්ද යන්න වැදගත් නැහැ. මොන විදිහකින් ලැබුණත් ඒ විදේශ විණිමය වලින් රටට අවශ්‍ය ආනයන සිදු කළ හැකියි. ණය ගෙවිය හැකියි. 

සංචාරක කර්මාන්තය වැනි තනි විදේශ විණිමය ප්‍රභව මත යැපීමේ අවදානමක් තිබෙනවා. ඇඟලුම් වැනි නිෂ්පාදනයක් සැලකුවත් ඒ අවදානම තිබෙනවා. අවදානම ආවරණය කර ගැනීම සඳහා කළ යුත්තේ හැකි ඉක්මණින් ප්‍රමාණවත් විදේශ සංචිත ගොඩ නංවා ගෙන පවත්වා ගෙන යාමයි.

තවත් විශේෂ කරුණක් පැහැදිලිව සටහන් කර තැබිය යුතුයි. එනම් දිගුකාලීනව නිෂ්පාදන ආර්ථිකයක් ඉලක්ක කරමින් කෙටිකාලීනව සංචාරක කර්මාන්තය දියුණු කිරීම හරියන උපාය මාර්ගයක් නොවන බවයි. සංචාරක කර්මාන්තයෙන් රටට වැඩි වැඩියෙන් විදේශ විණිමය ලැබෙන තරමට රුපියල වඩ වඩා ශක්තිමත් වෙනවා. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස අපනයන තරඟකාරිත්වය තව තවත් අඩු වීම නොවැලැක්විය හැකියි. ඒ නිසා, මුලින් සංචාරක කර්මාන්තය මගින් විදේශ විණිමය උපයා ගෙන පසුව භාණ්ඩ අපනයන පංගුව වැඩි කර ගැනීම එකිනෙක හා ගැටෙන ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාමාර්ග දෙකක්. දොන් සිමන් දෙකම එකවර ඉලක්ක නොකර සේවා ආර්ථිකය ගැන වැඩි විශ්වාසයක් තබා කටයුතු කර ඇති 2015-2019 කාලයේදී ලෝක ආර්ථිකය තුළ ලංකාවේ පංගුව සාපේක්ෂව ඉහළ මට්ටමක තිබීමට හේතුව එයයි. 

දත්ත වල මූලාශ්‍රය ලෝක බැංකුව (https://data.worldbank.org/indicator/NE.EXP.GNFS.CD).

ගතික විචල්‍ය මිල ක්‍රමය

ගතික විචල්‍ය මිල ක්‍රමය අදාළ සන්දර්භයන්හිදී වඩා කාර්යක්ෂම මිල ක්‍රමයක් වන්නේ ඇයි? මෙය පැහැදිලි කර ගැනීම පිණිස අපි සරල උදාහරණයක් සලකා බලමු. 

ගොඩබිම සිට බෝට්ටුවකින් යා යුතු පරෙවි දූපත වැනි දූපතක් තිබෙනවා. මෙම දූපත සංචාරක ආකර්ශනයක්. දූපතේ අයිතිය වගේම එම දූපතට බෝට්ටු මගින් මගීන් ප්‍රවාහනය කිරීමද රාජ්‍ය ඒකාධිකාරයක්. ලිපියේ මුඛ්‍ය අරමුණ මෙම රාජ්‍ය ඒකාධිකාරය ප්‍රශ්න කිරීම නෙමෙයි. කවර හේතුවක් නිසා හෝ රටේ ජනතාවගේ කැමැත්ත වනුයේ මෙම රාජ්‍ය ඒකාධිකාරය එලෙසම පවත්වා ගෙන යාමයි.

රජය මගින් මෙම බෝට්ටු සේවයේ මිල තීරණය කරන ක්‍රමය කුමක්ද?

1. හැකි තරම් වැඩි පිරිසකට දූපතට යාමට අවස්ථාව සැලසිය යුතුයි.

2. අය කරගන්නා මුදලින් අවම වශයෙන් පිරිවැය ආවරණය විය යුතුයි. 

ලිපියේ අරමුණ ඉහත රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්තිය විචාරය කිරීම නෙමෙයි. කවර හේතුවක් නිසා හෝ රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්තිය එයයි. 

රාජ්‍ය ඒකාධිකාරයක් තිබුණත්, එහි ප්‍රධාන අරමුණ පුළුවන් තරම් ලාබ වැඩි කර ගැනීම නොවුනත්, ආර්ථික විද්‍යා න්‍යායයන් වැඩ කරනවා. මෙහි තිබෙන්නේ වෙළඳපොළක්. එම වෙළඳපොළේ සැපයුම හා මිල තීරණය කිරීමේ බලය රාජ්‍ය ඒකාධිකාරයක ග්‍රහණය යටතේ ඇතත්, ඉල්ලුම තීරණය වන්නේ පාරිභෝගික මූලධර්ම අනුව සාමාන්‍ය ක්‍රමයටයි. 

සැපයුම

එක් බෝට්ටුවක එය ක්‍රියා කරවන්නාට අමතරව මගීන් පස් දෙනෙකුට ගමන් කළ හැකියි. දූපතට යාමට සහ ආපසු පැමිණීමට ගත වන කාලය අනුව දිනකට එක් බෝට්ටුවකට එක් ගමන් වාරයකට වඩා ක්‍රියාත්මක කළ නොහැකියි. එහෙත්, ඉල්ලුම තිබේනම්, බෝට්ටු ප්‍රමාණය වැඩි කළ හැකියි. බෝට්ටුවක දිනක වියදම රුපියල් 10,000ක්. 

ඉල්ලුම 

පහත තිබෙන්නේ එක් දිනක පාරිභෝගික ඉල්ලුම. වෙනත් දින වලද එය හරියටම එසේයැයි දැනට උපකල්පනය කරමු. ඕනෑම දිනක දූපතට යාමට කැමති පාරිභෝගිකයින් ගණන 10ක්. එහෙත් මේ එක් එක් පාරිභෝගිකයා එසේ කරන්නේ තමන් ගෙවන්නට සූදානම් උපරිම මිලට හෝ අඩුවෙන් ගමන යා හැකිනම් පමණයි. පහත තිබෙන්නේ එක් එක් පාරිභෝගිකයා ගෙවන්නට සූදානම් උපරිම මිල. 

ඈන් - රුපියල් 10,000

බෙන් - රුපියල් 8,000

චෑන් - රුපියල් 6,000

දිලිත් - රුපියල් 5,000

එඩ්වඩ් - රුපියල් 4,000

ෆ්‍රෑන්ක් - රුපියල් 3,000

ගයානි - රුපියල් 2,000

හරිනි - රුපියල් 1,500

ඉෂාන් - රුපියල් 1000

ජෙයන් - රුපියල් 500

මිල තීරණය කිරීම 

පහත තිබෙන්නේ රාජ්‍ය ඒකාධිකාරය විසින් මිල තීරණය කරන ආකාරයයි. මෙය කරන්නේ ආර්ථික විද්‍යා මූලධර්ම අනුව නෙමෙයි.

බෝට්ටුවක දිනක වියදම = රුපියල් 10,000

ගෙන යා හැකි මගීන් ගණන = 5

එක් මගියෙකුගෙන් අය කළ යුතු මුදල = රුපියල් 2000

ප්‍රතිඵලය 

ඉහත මිල යටතේ මෙම සේවාව ලබා ගැනීම සඳහා පාරිභෝගිකයින් හත් දෙනෙකු ඉදිරිපත් වන නමුත් එක් බෝට්ටුවක යා හැක්කේ ඔවුන්ගෙන් පස් දෙනෙකුට පමණයි. ඉතිරි දෙදෙනාට අවස්ථාව අහිමි වෙනවා. ඒ නිසා, යම් ක්‍රමයකින් මේ හත් දෙනාගෙන් පස් දෙනෙකු තෝරා ගන්නට සිදු වෙනවා. අපි මේ සඳහා යොදා ගත හැකි විකල්ප ක්‍රම තුනක් සලකා බලමු.

1. මිල ගැලපීම 

2. පෝලිම් ක්‍රමය 

3. ලොතරැයි ක්‍රමය 

මිල ගැලපීම 

එක් මගියෙකුගෙන් අය කරන මිල රුපියල් 4,000 දක්වා වැඩි කළහොත් පහසුවෙන්ම ප්‍රශ්නය විසඳෙනවා. ෆ්‍රෑන්ක් සහ ගයානි එම මිලට ප්‍රවේශපත්‍ර මිල දී ගන්නේ නැහැ. ඔවුන්ට අනුව මේ ගමන ඒ තරම් වටින්නේ නැහැ. ඒ නිසා ඉල්ලුම 5 දක්වා අඩු වෙනවා. එම මගීන්ට එක් බෝට්ටුවක ඉඩ ප්‍රමාණවත්. 

මේ ක්‍රමය අසාධාරණද?

ෆ්‍රෑන්ක්ට සහ ගයානිට මේ මිල වැඩි කිරීම අසාධාරණ සේ පේන්න පුළුවන්. මිල වැඩි කිරීම නිසා ඔවුන්ට අවස්ථාව අහිමි වුනා. නමුත් පැවති මිල යටතේ පවා හරිනි, ඉෂාන් සහ ජෙයන් යන තිදෙනාගේ අවස්ථාව අහිමි වෙලයි තිබුණේ. සියල්ලන්ටම අවස්ථාව දීමටනම් මිල රුපියල් 500 දක්වා අඩු කරන්නට සිදු වෙනවා. එවිට පස් දෙනෙකුගෙන් එකතු වන්නේ රුපියල් 2,500ක මුදලක් පමණක් නිසා බෝට්ටුවක දිනක වියදම වන රුපියල් 10,000 ආවරණය වෙන්නේ නැහැ. 

පෝලිම් ක්‍රමය 

මෙහිදී කලින්ම ප්‍රවේශපත්‍ර මිල දී ගන්නා පස් දෙනාට අවස්ථාව හිමි වෙනවා. වඩා කාර්ය බහුල අයෙකුට හරියටම වෙලාව බල බලා ඉන්න බැහැ. ඈන් සහ දිලිත් එවැනි කාර්ය බහුල අය බැවින් ඒ දෙදෙනාට පෙර අනෙක් අය ප්‍රවේශපත්‍ර මිල දී ගන්නවා. ඈන්ට සහ දිලිත්ට අවස්ථාව අහිමි වෙනවා.

මේ ක්‍රමය වඩා සාධාරණද?

මේ ක්‍රමය වඩා සාධාරණ බව ෆ්‍රෑන්ක්ට සහ ගයානිට පෙනෙන්න පුළුවන්. නමුත් ඈන්ගේ සහ දිලිත්ගේ පැත්තෙන් බලද්දී මෙය අසාධාරණ ක්‍රමයක්. ඔවුන් වැඩි මිලක් ගෙවන්න සූදානම්ව සිටියදී ඔවුන්ගේ අවස්ථාව අහිමි වෙලා. මේ වගේ තත්ත්වයක් යටතේ "කළු කඩයක්" ඇති වීමේ නැඹුරුවක් තිබෙනවා.

දිලිත්ට ගමන යන්නම අවශ්‍යයි. ඔහු ගයානි විසින් මිල දී ගත් ප්‍රවේශපත්‍රය වෙනුවෙන් රුපියල් 2500ක මුදලක් අර්පණය කරනවා. ගයානිට මේ ගමනේ වටිනාකම රුපියල් 2000ක් පමණයි. තමන්ගේ ප්‍රවේශපත්‍රය දිලිත්ට විකුණන එකෙන් ඇයට රුපියල් 500ක ලාබයක් ලැබෙනවා. ඇයට මේ ගමන යන්න අවශ්‍යනම් රුපියල් 2000ක් පමණක් වියදම් කර ඊළඟ දවසේ ගමන යා හැකියි. 

දිලිත්ගේ පැත්තෙන් බලද්දී ගයානිගේ ප්‍රවේශපත්‍රය මිල දී ගැනීමේ අවදානමක් තිබෙනවා. එහි නම පරීක්ෂා කිරීමේ සම්භාවිතාව 10%ක්. නම පරීක්ෂා කළොත් ගෙවපු රුපියල් 2,500 අපතේ යනවා. නමුත් එම මුදලට රුපියල් 5,000ක් වටිනා දෙයක් ලැබෙන්න 90%ක සම්භාවිතාවක් තිබෙනවා. ඒ නිසා මෙය වාසිදායක ගනුදෙනුවක්. ඔහුට මෙම ප්‍රවේශපත්‍රයේ රුපියල් 4,500ක වටිනාකමක් තිබෙනවා. ඒ කියන්නේ රුපියල් 2,000ක ලාබයක්.

දිලිත් සහ ගයානි අතර සිදු වූ කළුකඩ ගනුදෙනුවෙන් ඔවුන් දෙදෙනාටම ලාබයක් සිදු වී තිබෙනවා. නමුත් වෙනත් කිසිම කෙනෙකුට එයින් පාඩුවක් සිදු වී නැහැ. ප්‍රවේශපත්‍රයේ නම පරීක්ෂා කරන සම්භාවිතාව 50% ඉක්මවා වැඩි කළහොත් මේ ගනුදෙනුව සිදු වන්නේ නැහැ. 

නම පරීක්ෂා කිරීමේ සම්භාවිතාව 10%ක් පමණක්නම්, ඉෂාන් වැනි කෙනෙක් වෙනත් අයෙකුට විකිණීම සඳහාම ප්‍රවේශපත්‍රයක් මිල දී ගන්න ඉඩ තිබෙනවා. එම ටිකට්පත අනිවාර්යයෙන්ම කාට හෝ විකිණිය හැකි බව ඔහු දන්නවා. එය දිලිත් වැනි කෙනෙකුට රුපියල් 4,500 දක්වා මුදලකට විකිණිය හැකියි. 

ඉෂාන් තරඟයට එකතු වීම නිසා ෆ්‍රෑන්ක්ට ප්‍රවේශපත්‍රයක් ගැනීමේ අවස්ථාව නැති වෙන්න පුළුවන්. ඔහුට ප්‍රවේශපත්‍රයක් කළු කඩයෙන් මිල දී ගැනීම සඳහා දිලිත් එක්ක තරඟ කරන්නත් බැහැ. ඒ නිසා ඔහුට ගමන යන්න වෙන්නේ නැහැ. දිලිත් කළු කඩෙන් ප්‍රවේශපත්‍රයක් අරගෙන ගමන යනවා. 

නම පරීක්ෂා කිරීමේ සම්භාවිතාව අඩුනම් කළු කඩය ක්‍රියාත්මක වීමෙන් පසුව අවසන් ප්‍රතිඵලය ලැයිස්තුවේ මුල් පස් දෙනාට අවස්ථාව ලැබීමම වෙන්න පුළුවන්. ඒ කියන්නේ මිල වැඩි කිරීමේදී ලැබෙන ප්‍රතිඵලයමයි. ප්‍රධානම වෙනස කළු කඩය හරහා කිහිප දෙනෙකු අමතර මුදලක් හොයා ගැනීමයි.

ලොතරැයි ක්‍රමය 

මේ ක්‍රමය ඉහත ක්‍රමයට සාපේක්ෂව වඩා සාධාරණ ක්‍රමයක්. මෙම ක්‍රමයේදී දිලිත් වැනි වඩා කාර්ය බහුල අයෙකුට වුවත් සම අවස්ථාවක් ලැබෙනවා. ඒ නිසා කළු කඩ හැදීමේ ඉඩකඩ තරමක් අඩු වෙනවා. නමුත් නැති වෙන්නේ නැහැ. මෙම ක්‍රමය යටතේ වුවත්, ඉෂාන් වැනි කෙනෙක් වෙනත් අයෙකුට විකිණීම සඳහාම ප්‍රවේශපත්‍රයක් මිල දී ගැනීම සඳහා තරඟයට ඉදිරිපත් වෙන්න පුළුවන්. එයින් අනෙක් අයගේ දිනීමේ සම්භාවිතාව අඩු වෙනවා. ඒ වගේම, මෙහිදී කළු කඩය හරහා වාසියක් ලබා ගැනීමේ හැකිව මහන්සියට වඩා වාසනාව මත තීරණය වෙනවා. 

පරීක්ෂා කිරීමේ සම්භාවිතාව වැඩි කිරීම මගින් කළු කඩ හැදෙන එක වලක්වන්න පුළුවන්. නමුත් එසේ කළු කඩ නැවැත්වුවා කියා අවශ්‍ය සියල්ලන්ටම අවස්ථාව ලැබෙන්නේ නැහැ. ඉහත කවර තත්ත්වයක් යටතේ වුවද ගමන යන්න කැමති දහ දෙනෙකුගෙන් පස් දෙනෙකුට එම අවස්ථාව අහිමි වෙනවා. ඒ අතරින් ලැයිස්තුවේ අවසන් තුන් දෙනාට ඉහත කවර තත්ත්වයක් යටතේ වුවත් අවස්ථාවක් ලැබෙන්නේ නැහැ. ඉතිරි හත් දෙනාගෙන් පස් දෙනෙකුට අවස්ථාව ලැබෙනවා. පළමු ක්‍රමයේදී මෙන්ම දැඩි පරීක්ෂාවක් සිදු නොවන තත්ත්වයක් යටතේ දෙවන හා තෙවන ක්‍රම වලදීද අවස්ථාව ලබා ගන්නේ වැඩිම මුදලක් ගෙවන්නට සූදානම් අයයි. පෝලිම් ක්‍රමය යටතේදී වැඩිම උනන්දුවක් ඇති අයට එම අවස්ථාව ලැබෙනවා. ලොතරැයි ක්‍රමයේදී වාසනාව මත අවස්ථාව ලැබෙනවා.

කෙසේ වුවද, නම පරීක්ෂා කිරීමේ සම්භාවිතාව 100%ක් වුවද, දෙවන ක්‍රමය යටතේදී වැඩිම මුදලක් ගෙවන්නට සූදානම් අයට වැඩි අවස්ථාවක් ලබා ගැනීමේ ඉඩකඩක් ඉතිරි වෙනවා. ඔවුන්ට තමන් වෙනුවෙන් මුදල් ගෙවා වෙනත් අයව පෝලිමට එකතු කරන්න පුළුවන්. එහෙත් ලොතරැයි ක්‍රමයේදී මෙවැන්නක් කළ නොහැකියි. පෝලිම මාර්ගගත පෝලිමක් වුවත් මෙහි වෙනසක් නැහැ.

සැපයුම වැඩි කර ප්‍රශ්නය විසඳිය නොහැකිද?

මේ උදාහරණයෙහි පෙන්වා තිබෙන්නේ එසේ කළ නොහැකි අවස්ථාවක්. රුපියල් 2000ක මිල යටතේ ඉල්ලුම උපරිම වශයෙන් 7ක් පමණක් නිසා දෙවන බෝට්ටුවකට සිටින්නේ පාරිභෝගිකයින් දෙදෙනෙකු පමණයි. එම දෙදෙනා වෙනුවෙන් බෝට්ටුවක් යොදවා එහි පිරිවැය ආවරණය කර ගන්න බැහැ.

ගතික විචල්‍ය මිල ක්‍රමය විසඳුමක් වන්නේ කෙසේද?

ගතික විචල්‍ය මිල ක්‍රමය යටතේ පිරිවැයද ආවරණය කර ගනිමින් සැපයුම වැඩි කරන්න පුළුවන්. ගතික විචල්‍ය මිල ක්‍රමයකදී විවිධ ආකාර වලින් මිල විචලනය කළ හැකියි. පහත තිබෙන්නේ එක් උදාහරණයක්.

බෝට්ටු ප්‍රමාණය = 2

ප්‍රවේශපත්‍ර ප්‍රමාණය = 10

ආරම්භක මිල - රුපියල් 2,500

ගමනට දින 23කට පෙර ප්‍රවේශපත් 3කට වඩා විකිනුණහොත් එසැණින්ම මිල රුපියල් 5,000 දක්වා වැඩි කෙරේ. 

එඩ්වඩ්, ෆ්‍රෑන්ක් සහ චෑන් පළමු දිනම ප්‍රවේශපත්‍ර මිල දී ගනී. 

එකතු වූ මුදල = රුපියල් 7,500

මිල වැඩි කිරීමෙන් පසුව, දිලිත් සහ බෙන් රුපියල් 5,000 බැගින් ප්‍රවේශපත්‍ර මිල දී ගනී. එහෙත් ඊට වඩා ප්‍රවේශපත් නොවිකිණේ.

එකතු වූ මුදල = රුපියල් 7,500 + 10,000 = රුපියල් 17,500

ගමනට දින 15කට පෙර ප්‍රවේශපත් 6කට වඩා විකිණී නැත්නම් නැවත මිල රුපියල් 2,500 දක්වා අඩු කෙරේ. 

ඈන් රුපියල් 2,500ක් ගෙවා ප්‍රවේශපත්‍රයක් මිල දී ගනී.

එකතු වූ මුදල = රුපියල් 7,500 + 10,000 + 2,500 = රුපියල් 20,000

මේ වන විට බෝට්ටු දෙකේම පිරිවැය මුළුමණින්ම ආවරණය වී තිබේ.

ගමනට දින 7කට පෙර ප්‍රවේශපත් 8කට වඩා විකිණී නැත්නම් මිල රුපියල් 1,500 දක්වා අඩු කෙරේ.

හරිනි සහ ගයානි ප්‍රවේශපත්‍ර මිල දී ගනී. 

එකතු වූ මුදල = රුපියල් 7,500 + 10,000 + 2,500 + 3,000 = රුපියල් 23,000

ගමනට පෙර දින වන විට ප්‍රවේශපත් සියල්ල විකිණී නැත්නම් මිල රුපියල් 500 දක්වා අඩු කෙරේ.

ඉෂාන් සහ ජෙයන්ද ප්‍රවේශපත්‍ර මිල දී ගනී. 

එකතු වූ මුදල = රුපියල් 7,500 + 10,000 + 2,500 + 3,000 + 1000 = රුපියල් 24,000

අවසාන වශයෙන් බෝට්ටු සවාරිය යාමට අවශ්‍ය සියල්ලන්ටම එම අවස්ථාව ලැබී ඇති අතර රජයට රුපියල් 4,000කින් පිරිවැය ඉක්මවන ලාබයක්ද ලැබී තිබෙනවා. 

මෙහි පෙන්වා දී තිබෙන්නේ ආර්ථික විද්‍යා න්‍යාය ඇසුරෙන් කාර්යක්ෂමතාවය වැඩි කර ගත හැක්කේ අභිලාෂය හැකි තරම් ලාබ වැඩි කර ගැනීම වූ විට පමණක් නොවන බවයි. එමෙන්ම තරඟකාරී වෙළඳපොළක් නොමැති, රාජ්‍ය ඒකාධිකාරයක් පවතින තත්ත්වයක් යටතේ වුවද වඩා හොඳ අවසන් ප්‍රතිඵලයක් ලබා ගත හැකි ආකාර පවතින බවයි. ඊට අමතරව මේ නිදර්ශනය ඇසුරෙන් පෙන්වා දිය හැක්කේ වෙළඳපොළ යාන්ත්‍රනය මගින් පවතින තත්ත්වය වඩා කාර්යක්ෂම කර ගැනීම බොහෝ අවස්ථා වලදී කර ගත හැකි වුවත්, ඕනෑම අවස්ථාවකදී එය සිදු නොවන බවයි. 

ඉහත නිදර්ශන වල මගියෙකු ප්‍රවාහනය කිරීමේ සාමාන්‍ය පිරිවැය රුපියල් 2,000ක්. එසේනම්, හරිනි, ඉෂාන් සහ ජෙයන් යන තුන් දෙනෙකුටම ඊට වඩා අඩු මුදලක් ගෙවා ගමන යා හැකි වූයේ කෙසේද? මීට හේතුව, මගියෙකු ප්‍රවාහනය කිරීමේ සාමාන්‍ය පිරිවැය රුපියල් 2,000ක් වුවද අවසන් මගීන් හතර දෙනා ප්‍රවාහනය කිරීමේ ආන්තික පිරිවැය ශුන්‍ය වීමයි. ඔවුන්ට අවස්ථාව නොදී එම ආසන හිස්ව තියාගෙන ගමන ගියත් එයින් මුදල් ඉතිරියක් සිදු වන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, අඩු මිලක් අය කර හෝ අවසන් මොහොතේ ඔවුන්ටද අවස්ථාව දීම වඩා කාර්යක්ෂමයි. 

ආර්ථික විද්‍යාව, සදාචාරය හා නීතිය

දෙසතියකට පෙර චීන මිතුරෙක් ඇමරිකාවේ සංචාරයක නියැලුනා. වසරකට පෙර අපි චීනයේ සංචාරය කරද්දී එම සංචාරයේ එක කොටසකදී අපි හිටියේ ඔහුගේ නගරයේ. වැඩ කොපමණ තියෙද්දී වුනත්, ඒ දවස් කිහිපය ඔහු අපි වෙනුවෙන් වෙන් කළා. කළගුණ සැලකීමක් හෝ ප්‍රති උපකාරයක් ලෙසම නොවුණත්, ඔහු ඇමරිකාවට ඇවිත් අපේ නගරයේ ගත කළ දින කිහිපය මම ඔහු වෙනුවෙන් වෙන් කළා. වැඩිපුරම කළේ ඔහුගේ රියැදුරු වැඩේ. 

ඔය දවස් කිහිපයෙන් එක් දවසක් ඔහු යොදා ගෙන තිබුණේ මගේත් වැඩසගයෙකු (coworker) වන ඇමරිකානුවෙකු හමු වෙන්න. රාත්‍රී භෝජනයක් එක්ක සිදු වූ ඒ හමුවීම සඳහා නියම කරගෙන තිබුණේ නගරය මැද තිබෙන ජර්මන් අවන්හලක්. සාමාන්‍යයෙන් මම ඔය වගේ වැඩකට තේරීමක් කරද්දී නගරය මැද තැනක් තෝරා ගන්නේ නැහැ. ඊට හේතුව වාහනය නවත්වන්න තැනක් හොයා ගැනීම තරමක හිසරදයක් වීම. නගරයේ පැත්තකට යද්දී ඒ ප්‍රශ්නය නැති තැන් ඕනෑ තරම් තිබෙනවා. කොහොම වුනත් මේ අවස්ථාවේදී වැදගත් වුනේ චීන මිතුරාට සහ ඇමරිකන් වැඩසගයාට පහසු තැනක් තෝරා ගැනීම. මට කළ හැකිව තිබුණේ චීන මිතුරාගේ රියැදුරා ලෙස ඔහුට පහසුකම් සැලසීම පමණයි.

අවන්හල වටේ රවුමක් දෙකක් කැරකුනාට පස්සේ කොහොම හරි පාර අයිනේ වාහනයක් ඉවත් කර ගනිද්දී වාහනය ඒ ඉඩට දමා ගත්තා. මේ වගේ වාහනයක් නැවැත්විය හැකි ඉඩකට අංකයක් තිබෙනවා. ඒ අංකය කිට්ටුව තිබෙන මුදල් ගෙවීමේ යන්ත්‍රයකට ඇතුළු කරලා අවශ්‍ය කාලය වෙනුවෙන් මුදල් ගෙවිය යුතුයි. අනුන්ගේ ඉඩමක වාහනයක් නවත්වද්දී අපි කරන්නේ එම ඉඩ යම් කාලයකට කුලියට ගන්න එක. මාස කුලියට ගෙයක් ගන්නවා හෝ දවස් කුලියට හෝටල් කාමරයක් ගන්නවා වගේම වැඩක්. 

පාර අයිනේ මේ ඉඩ අයිති නගරයේ පොදු වැඩ දෙපාර්තමේන්තුවටයි. වාහන නැවැත්වීම සඳහා තිබෙන ඉල්ලුමට සාපේක්ෂව වාහන නැවැත්විය හැකි බිම්කොටස් ප්‍රමාණය සීමිතයි. වෙනත් විදිහකින් කිවුවොත්, ඉල්ලුම කොපමණ වුණත් සැපයුම වැඩි කරන්න බැහැ. හරියට දුම්රියක ආසන ප්‍රමාණය වගේ. ඒ නිසා තිබෙන සීමිත සැපයුම කිසියම් ක්‍රමයකට වෙන් කරන්නම වෙනවා. මේ වෙන් කිරීම කරන්නේ අය කරන මිල මගිනුයි. 

අය කරන මිල නියම මිලට වඩා අඩුනම් ඉල්ලුම හා සැපයුම තුලනය වෙන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, සල්ලි ගෙවලා වුනත් වාහනයක් නවත්වන්න තැනක් හොයා ගන්න බැරි වෙනවා. අපි වගේ රාත්‍රී ආහාරය සඳහා අවන්හලකට යන කෙනෙකුට එක්කෝ වාහනය සෑහෙන ඈතක නවත්වලා පයින් ඇවිදගෙන එන්න වෙනවා. එහෙම නැත්නම් ළඟ තැනක් හොයා ගන්න සෑහෙන්න කලින් එන්න වෙනවා. ඔය දෙකෙන් කොයි එක කළත් අමතර කාලයක් නාස්ති වෙනවා. ඔය අපහසුතාවය විඳින්න හෝ කාලය නාස්ති වීමේ පාඩුව දරාගන්න කැමති නැති කෙනෙක්ට වෙනත් විකල්ප ගැන හිතන්න වෙනවා. ඒ නිසා අවසාන වශයෙන් නගරයට වාහනයකින් එන්නේ ඔය කට්ට කන්න කැමති සහ කාලයේ වටිනාකම අඩු අය. 

අය කරන මිල අවශ්‍ය පමණ වැඩි කිරීම මගින් ඔය ප්‍රශ්නයට විසඳුමක් දෙන්න පුළුවන්. එහිදී වෙන්නෙත් කිසියම් පිරිසක් ඉවත් කරලා ඉල්ලුම හා සැපයුම තුලනය කරන එක. මේ විකල්පයේදී, මුදලක් ඉතිරි කර ගැනීම සඳහා ඉහත කට්ට කන්න කැමති අය තරඟයෙන් ඉවත් වෙනවා. වැඩි මුදලක් ගෙවන්න කැමති අයගේ කාලය ඉතිරි වෙනවා. 

දෙවන ක්‍රමය නගරයේ තිබෙන අවන්හල් ආදියටත් වාසියි. පහසුවෙන් වාහන නැවැත්වීමේ විකල්පය නැත්නම් වැඩි මුදලක් වියදම් කළ හැකි පාරිභෝගිකයෝ ඔය අවන්හල් වලට එන්නේ නැහැ. නමුත් මිල ගැන හිතා වාහනය කිට්ටුව පාතක නොනවත්වා ඈතක නවත්වන පාරිභෝගිකයෝ කොහොමටත් එනවා. සංචාරකයෙක් තමන්ගේ සංචාරක ගමනාන්ත තෝරා ගනිද්දී වෙන්නෙත් ඔය වැඩේමයි. තමන්ට අවශ්‍ය තේරීම් නැති බව පේනවානම් ඒ තේරීම් තිබෙන රටකට යනවා. ඉස්තිරික්කයෙන් රොටී පුච්චන සංචාරකයෝනම් කොහොමටත් එනවා.

ඉහත හේතුව නිසාම නගරය මැද තිබෙන මිල අධික අවන්හල් විසින් මුදල් අය කර වාහනය ඉඩ තිබෙන තැනක නවත්වා දීමේ සේවාව (valet parking) සපයනවා. ඒ වගේ අවන්හලකට ඇවිත් ලොකු මුදලක් වියදම් කරන පාරිභෝගිකයෙකුට වැඩි මුදලක් ගෙවා ඔය සේවාව ලබා ගන්න එක වාහනය නවත්වන්න තැනක් හොයන්න කට්ටක් කන එකට වඩා වාසියි. මම ඔය කාණ්ඩයේ පාරිභෝගිකයෙක් නොවුනත්, වාහනය නවත්වන්න තැනක් හොයාගන්න දඟලන එකට තිබෙන අකැමැත්ත නිසාම සාමාන්‍යයෙන් ඉඳහිට නගරයේ අවන්හලකට යන දවසකට ඔය පහසුකම ලබා ගන්නවා. නමුත් මගේ වැඩ සගයින් සහ වෙනත් මිතුරන් බොහෝ දෙනෙක් ඔය ඩොලර් කීපය ඉතිරි කර ගැනීම සඳහා රවුම් දෙක තුනක් කැරකෙන්න වැඩි කැමැත්තක් තිබෙන අය. 

මගේ චීන මිතුරාත් ඔය දෙවන කාණ්ඩයට අයිති කෙනෙක්. සමහර විට වාහනය නැවැත්වීමේ ගාස්තුව ඔහුගේ අතින් ගෙවන්න හිතාගෙන හිටපු නිසා, ඔහුගේ අදහස වුනේ වාහනය නවත්වන්න තැනක් හොයාගන්න ඒ තරම් අමාරු නැති බවයි. "ඒ තරම් අමාරු නැහැ" කියන එක සාපේක්ෂ මිනුමක්නේ. කොහොම හරි වාහනයක් ඉවත් කර ගන්නා බවක් ඔහු නිරීක්ෂණය කළා. මම වාහනය එතැනට දැම්මා.

වාහනය නැවත්වූ ගමන්ම මුදල් ගෙවීම සඳහා චීන මිතුරා බැහැලා ගියා. මේ මුදල් අය කිරීම කරන්නේ පෞද්ගලික සමාගමක් විසින්. නගරයේ පොදු වැඩ දෙපාර්තමේන්තුව විසින් එසේ මුදල් එකතු කරගැනීමේ අයිතිය පෞද්ගලික සමාගමකට විකුණලයි තියෙන්නේ. රජය විසින් ඔය වගේ සිල්ලර වැඩත් කරන්න යන එකට වඩා ඒ වැඩේ කාර්යක්ෂමයි. අදාළ බිම්කොටස් වාහන නැවැත්වීම සඳහා කුලියට දීම මගින් වැඩිම ආදායමක් උපයන වැඩේ වඩාත්ම හොඳින් සිදු වෙන්නේ ලාබ ලැබීම අරමුණු කරගත් පෞද්ගලික ආයතනයක් විසින් ඒ වැඩේ කරද්දීයි. එවැනි සමාගම් අතරින් වැඩිම මිලක් ගෙවන සමාගමකට අදාළ බිම් කොටස් එක වර වසරක් වැනි දීර්ඝ කාලයකට කුලියට දීම මගින් නගරයේ පොදු වැඩ දෙපාර්තමේන්තුවටත් එම බිම්කොටස් වෙනුවෙන් වැඩිම මුදලක් ලබා ගන්න පුළුවන්. 

මම වාහනය නවත්වලා අදාළ මුදල් ගෙවීමේ යන්ත්‍රය වෙත යන කොටත් චීන මිතුරා විසින් පැය එකහමාරක කාලයක් වෙනුවෙන් මුදල් ගෙවලා. ඩොලර් තුනක පමණ සාපේක්ෂව ඉතාම සුළු මුදලක්. අපේ නගරය ඇමරිකාවේ ලොකු නගර එක්ක බලද්දී ඒ තරම්ම ජනාකීර්ණ නගරයක් නොවන නිසා ඔය වගේ සුළු මුදලක් අය කරලා ඉල්ලුම හා සැපයුම තුලනය කරගන්න පුළුවන්. 

මේ වගේ හමු වීමකදී ආගිය කතා කතා කරලා ඉවර වෙද්දී පැය එකහමාර පනිනවා කියන එක මටනම් ඉතාම පැහැදිලි කරුණක්. මගේ අත්දැකීම අනුව, සාමාන්‍යයෙන් ඔය වගේ වැඩකට පැය දෙකක් පමණවත් යනවා. ඒ නිසා, චීන මිතුරා මට මුදල් ගෙවන්න ඉඩ හැරියානම්, මම කරන්නේ අඩුම වශයෙන් පැය තුනකටවත් මුදල් ගෙවන එක. එවිට හිතේ නිදහසින් කෑම ටික කාලා වාහනයට එන්න පුළුවන්. එහෙම නැත්නම්, අඩු මුදල ගෙවන්න කෑම නවත්වලා නැගිටලා එන්න වෙනවා. වාහනය නැවැත්තුවෙත් අවන්හලට තරමක් දුරින්. 

මගේ අඬවැඩියාව නිසාම චීන මිතුරා තවත් පැය බාගයක කාලයක් එකතු කළා. දැන් ඩොලර් හතරයි. වැඩිපුර ගියේ තවත් ඩොලරයක් පමණයි. තවත් අමතර ඩොලරයක් ගෙවුවානම් හිතේ නිදහසේ කෑම ටික කන්න තිබුණත්, මගේ කීමට ඩොලරයක් වැඩියෙන් ගෙවුවටත් පස්සේ තවත් ඔය ගැන වාද කරන්න බැරි නිසා මම කටවහගෙන හිටියා. 

අපේ සුහද හමුව අවසන් වෙලා නැවත අවන්හලේ සිට වාහනයට ඇවිදගෙන එද්දී, ලොකු වෙලාවකින් නොවුනත්, පැය දෙක පහු වෙලා. ඒ කියන්නේ දඩ කොළයක් ලැබීමට ඉඩක් තිබෙනවා. රාත්‍රී 7:54 දක්වා අපි මුදල් ගෙවලයි තිබුණේ. චීන මිතුරා දිගින් දිගටම කිවුවේ රාත්‍රී අටෙන් පසුව වාහන නැවැත්වීම සඳහා මුදල් ගෙවිය යුතු නැති බව සහ ඒ දක්වා තිබෙන මිනිත්තු 6ක කාලය තුළ මෙය පරීක්ෂාවට ලක් වීමේ ඉඩක් නොමැති බවයි. නමුත් වාහනයට පැමිණි වහාම තහවුරු වුනේ ඔහු වැරදි බවයි. අවසාන වශයෙන් ඩොලරයක් ඉතිරි කර ගැනීමේ උත්සාහය වෙනුවෙන් ඩොලර් විස්සක දඩයක් ගෙවන්න වුනා.

මේ අවස්ථාවේදී චීන මිතුරා විසින් කළේ වාසියක් අපේක්ෂාවෙන් අවදානමක් ගන්න එක. නමුත් ඔහු සූදුවෙන් පැරදුනා. මේ ගැන කතාබහ දිගට යද්දී ඔහු කිවුවේ ඔහුගේ මිතුරෙක් කිසිම දවසක වාහන නැවැත්වීම සඳහා මුදල් නොගෙවන බවයි. ඊට හේතුව, එම මිතුරාගේ ගණනය කිරීම් අනුව, දඩ කොළ ලැබීමේ සම්භාවිතාව අඩු නිසා වාහන නැවැත්වීමේ ගාස්තු නොගෙවීම මගින් ඉතිරි කරගත හැකි මුදලින් ඉඳහිට දඩයක් ගෙවුවත් අවසාන වශයෙන් කීයක් හෝ ඉතිරි වීමයි. 

මේ තමයි මිනිසුන්ගේ සාමාන්‍ය චර්යාව. ඔවුන් කටයුතු කරන්නේ, තීරණ ගන්නේ තමන්ට ලැබෙන වාසි අවාසි කිරා මැන බැලීමෙන් පසුවයි. ඉහත දිනයේ එම හමුවට මම තනිවම ගියානම් මම කරන්නේ වාහනය නවත්වා දීමේ සේවාව (valet parking) ලබා ගැනීමයි. ඒ සඳහා ඩොලර් 15ක් පමණ ගෙවන්න වෙනවා. විකල්පයක් ලෙස පාරේ වාහනය නැවැත්වීමට තීරණය කළේනම්, මම කරන්නේ අවම වශයෙන් පැය තුනක කාලයක් සඳහාවත් මුදල් ගෙවන එකයි. ඒ අනුව, වාහනය නවත්වා දීමේ සේවාව ලබා ගැනීම වෙනුවෙන් මට අමතර ඩොලර් 10ක් පමණ වැය වෙනවා. නමුත්, මට සාපේක්ෂව, වාහනය නවත්වන්න තැනක් සෙවීමේ අපහසුව මග හැර ගැනීම ඩොලර් 10කට වඩා වටිනවා. නමුත් මගේ බොහෝ මිතුරන් එම අපහසුව විඳ ගැනීම ඩොලර් 10ක් බේරා ගැනීම වෙනුවෙන් විඳ දරාගන්නවා. මා මෙන්ම ඔවුන් කරන්නේද තමන්ට වඩාත්ම වාසිදායක දෙයයි.

ඇතැම් විට අපට කිසියම් තීරණයක වාසි අවාසි ගැන කලින් නිශ්චිතව දැන ගන්න බැහැ. මිල දී ගන්නා ලොතරැයියකින් දිනුමක් ඇදුනොත් වාසියක් වෙනවා. දිනුමක් නැත්නම් අවාසියක් වෙනවා. මේ වගේ අවස්ථා වල මිනිස්සු තීරණ ගන්නේ අපේක්ෂිත වාසි හා අවාසි මත පදනම්වයි. 

ඉහත අවස්ථාවේදී මගේ චීන මිතුරා අපේක්ෂා කළේ සුහද හමුව පැය එකහමාරකින් පමණ අවසන් වනු ඇති බවයි. එමෙන්ම, යම් හෙයකින් වාහනයට නැවත පැමිණෙන විට පැය දෙකක් පසු වී තිබුණේ වුවද එය කිසිවෙකුගේ අවධානයට යොමු නොවනු ඇති බවයි. ඔහුගේ එම උපකල්පන නිවැරදි වීනම් ඔහුට ඩොලරයක වාසියක් සිදු වෙනවා. ඔහුගේ මිතුරා කිසි දිනක වාහන නැවැත්වීම වෙනුවෙන් මුදල් නොගෙවන්නේද එය ඔහුට හෝ ඇයට වාසිදායක නිසයි.

වාහන නැවැත්වීම සඳහා බිම්කඩ කුලියට දෙන සමාගම විසින් එම බිම්කඩ නාගරික අධිකාරයෙන් කුලියට ගෙන නැවත කුලියට දෙන්නේ එසේ කිරීම මගින් ඔවුන්ට ලාබයක් අපේක්ෂා කළ හැකි බැවිනුයි. එමෙන්ම, එම නාගරික අධිකාරය, එනම් පොදු වැඩ දෙපාර්තමේන්තුව, ඒ කාර්යය වැඩිම මුදලක් ගෙවන සමාගමට පවරා තිබෙන්නේ එය වඩාත්ම වාසිදායක නිසයි. 

මේ සියල්ල ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම්. ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් හැම විටම සදාචාරය හෝ නීතිය සමඟ එකඟ වන්නේ නැහැ. තමන්ට සාපේක්ෂව වාසියක් වේනම් මිනිස්සු සාමාන්‍යයෙන් ඒ වාසිදායක දේ කරනවා. ඇතැම් විට එවැනි වාසිදායක දෙයක් සදාචාරයේ හෝ නීතියේ සීමා කඩන දෙයක් වෙන්න පුළුවන්. 

දුම්රිය ප්‍රවේශපත් කලින් අලෙවි කරද්දී එසේ කරන්නේ අනන්‍යතා සංකේත රහිතවනම්, එයින් අදහස් වෙන්නේ එසේ අලෙවි කරන්නේ හුවමාරු කළ හැකි (transferable) හිමිකමක් බවයි. එවැනි අවස්ථාවකදී ප්‍රවේශපතක් මිල දී ගෙන නැවත අලෙවි කරනා අයෙකු විසින් කිසිදු නීතිමය හෝ සදාචාර සීමාවක් නොසලකා හරින්නේ නැහැ. නමුත් එම ප්‍රවේශපත් වලට අනන්‍යතා සංකේත ඇතුළු කිරීමෙන් පසුව මෙම හිමිකමේ ස්වභාවය වෙනස් වී හුවමාරු කළ නොහැකි හිමිකමක් (non transferable) බවට පත් වෙනවා. හුවමාරු කළ නොහැකි හිමිකමක් පසුව මුදල් ගෙවා මිල දී ගන්නා අයෙකු විසින් කරන්නේ අවදානමක් ගැනීමක්. එහිදී එවැන්නෙකු විසින් මුදල් ගෙවන්නේ තමන්ට ඇත්තටම අයිති නැති හිමිකමක් වෙනුවෙන්. එසේ මිල දී ගන්නා, වෙනත් අයෙකුට අයිති ප්‍රවේශපත්‍රයක් පෙන්වා අදාළ හිමිකම භුක්ති විඳින අයෙකු විසින් ඇත්තටම කරන්නේ හොරකමක් හෝ වංචාවක්. ව්‍යාජ ප්‍රවේශපත්‍රයක් පෙන්වා දුම්රියකට ඇතුළු වීමට සමාන දෙයක්. එම ප්‍රවේශපත්‍රය වෙනුවෙන් ඉහළ මිලක් තෙවන පාර්ශ්වයකට ගෙවූ පමණින් මෙය නිවැරදි දෙයක් වන්නේ නැහැ. 

යම් ක්‍රියාවක් වැරදි හෝ නිවැරදි වීම සහ එය සාමාන්‍ය ආර්ථික ක්‍රියාකාරකමක් වීම කරුණු දෙකක්. වාහනයක් නවත්වන විට පුරුද්දක් ලෙස හිතාමතාම ඒ වෙනුවෙන් මුදල් නොගෙවා සිටීම මට සාපේක්ෂව නිවැරදි දෙයක් නෙමෙයි. නමුත් යම් නිශ්චිත වාස්තවික තත්ත්වයන් යටතේ පුද්ගලයින් එසේ කරන්නට පෙළඹීම අනිවාර්යතාවයක්. ඒ වගේම මට සාපේක්ෂව නිවැරදි නොවන දෙයක් වෙනත් අයෙකුට සාපේක්ෂව නිවැරදි දෙයක් වෙන්නත් පුළුවන්. 

අලෙවි කරන්නේ හුවමාරු කළ නොහැකි හිමිකමක් වුවත්, ප්‍රායෝගිකව හිමිකම භාවිතා කරන අවස්ථාවේදී එය පරීක්ෂාවට ලක් නොවේනම්, ඇතැම් අය එම තත්ත්වයෙන් වාසියක් ගැනීමට පෙළඹෙනවා. ලංකාවේ දුම්රිය ප්‍රවේශපත් නැවත අලෙවි වීම සිදු වුනේ ඒ නිසයි. මගේ චීන මිතුරාගේ මිතුරා වාහනයක් නවත්වන විට පුරුද්දක් ලෙස හිතාමතාම ඒ වෙනුවෙන් මුදල් නොගෙවා සිටින්නේද මෙය පරීක්ෂාවට ලක් වීමේ සම්භාවිතාව අඩු නිසා. නමුත් සදාචාර සීමාවන් හෝ වෙනත් හේතු නිසා හැම දෙනෙක්ම එසේ කටයුතු කරන්නේ නැහැ. යම් හෙයකින් වැඩි දෙනෙකු එසේ කටයුතු කරන්නේනම්, ඒ හේතුව නිසාම පරීක්ෂාවට ලක් වීමේ සම්භාවිතාවද ඉහළ යනවා. 

බැංකුවක ආරක්ෂක විධිවිධාන දුර්වල වන විට එම බැංකුවෙන් මංකොල්ලකරුවෙකු විසින් මුදල් පැහැර ගැනීමේ සම්භාවිතාවද ඉහළ යනවා. ආරක්ෂක විධිවිධාන දුර්වල වූ පමණින් ඕනෑම කෙනෙක් බැංකුව මංකොල්ල කන්න පෙළඹෙන්නේ නැහැ. නමුත් එසේ බැංකු මංකොල්ල කන අයෙකු ඒ සඳහා තෝරා ගන්නේ ආරක්ෂක විධිවිධාන දුර්වල බැංකුවක් මිසක් ශක්තිමත් බැංකුවක් නෙමෙයි. කිසියම් බැංකුවක් නැවත නැවත මංකොල්ල කනු ලබන්නේනම් එය එම බැංකුවේ ආරක්ෂක විධිවිධාන දුර්වල බව පෙන්වන සංඥාවක්. මේවාත් ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම්ම තමයි. 

ආර්ථික විද්‍යාවෙන් කරන්නේ මිනිස් හැසිරීම් පැහැදිලි කරන එක. ආර්ථික විද්‍යාව විද්‍යාවක් වන්නේ ඒ හැසිරීම් පරීක්ෂණ මගින් නැවත නැවත තහවුරු කර ගැනීමේ හැකියාවක් පවතින නිසා. එම හැසිරීම් හරිද වැරදිද කියන එක ආර්ථික විද්‍යාවේ වපසරියට අයිති දෙයක් නෙමෙයි. ස්වභාවික මිනිස් හැසිරීම් පැහැදිලි කරන එකට අමතරව එම මිනිස් හැසිරීම් වෙනස් කර ගත හැකි ආකාරයන්ද ආර්ථික විද්‍යා න්‍යාය ඇසුරෙන් පෙන්වා දෙන්න පුළුවන්. එහෙත් එසේ වෙනස් කර ගත යුතුද නැද්ද යන්න බොහෝ විට ආර්ථික විද්‍යාවෙන් බාහිර දේශපාලනික, සමාජයීය හා සංස්කෘතික සාධක මත තීරණය වන දෙයක්.

ඇමරිකාවේ තීරු බද්ද ගෙවන්නේ කවුද?

ඇමරිකාවේ අලුතෙන් පනවපු තීරු බදු පිළිබඳව ඇමරිකන් ජනාධිපතිවරණයට පෙර සිටම ජනාධිපති ට්‍රම්ප් විසින් කියපු කතාව වුනේ "අපි කරන්නේ ඇමරිකානුවන්ට බදු ගහන එක වෙනුවට විදේශිකයින්ගෙන් බදු අය කරන එක" වගේ කතාවක්. මීට ප්‍රතිපක්ෂව, ඇමරිකාවේ හා ලෝකයේ ලිබරල් කඳවුර විසින් දිගින් දිගටම කියපු කතාව වුනේ "මේ බදු ගෙවන්න වෙන්නේ ඇමරිකන් පාරිභෝගිකයාට" කියන එකයි. බටහිර මාධ්‍ය වලින්ද ඔය අදහසට බරක් තබා ඇති බව දැකිය හැකියි.

මූලික ආර්ථික විද්‍යා න්‍යාය අනුව ඔය අන්ත දෙකම ඇත්ත නෙමෙයි. ඕනෑම බද්දක බර, ගෙවන්නේ කවුරු විසින් වුනත්, අවසාන වශයෙන් පාරිභෝගිකයා සහ නිෂ්පාදකයා අතර බෙදී යනවා. මෙය සිදු වන්නේ කවර අනුපාතයකින්ද කියන එක තීරණය වන්නේ මිල ප්‍රත්‍යස්ථතා මතයි. 

ඇමරිකාවේ ආනයනික භාණ්ඩ හා අදාළව පාරිභෝගිකයා ඉන්නේ ඇමරිකාවේ වුවත් නිෂ්පාදකයා ඉන්නේ වෙනත් රටක. ඒ නිසා, ඇමරිකන් තීරු බද්දේ බර බෙදී යාම ඇමරිකානුවන් සහ විදේශිකයින් අතර බදු බර බෙදී යාමක්ද වෙනවා. බද්ද අය කර ගන්නේ ඇමරිකන් රජය විසින් නිසා අවසාන වශයෙන් සිදු වෙන්නේ ඇමරිකන් රජය විසින් විදේශිකයින්ගෙන් කවර හෝ මුදලක් එකතු කර ගැනීමක්. ඒ අතරම, ඇමරිකන් පාරිභෝගිකයින්ටත් බද්දේ බරෙන් කොටසක් දරන්න සිදු වෙනවා. 

අපි හිතමු ලංකාවට ඉන්දියාවෙන් ආනයනය කරන අර්තාපල් කිලෝවක් මත රුපියල් 50ක අලුත් බද්දක් රජය විසින් අය කරනවා කියලා. සාමාන්‍ය කරුණක් ලෙස මේ විදිහේ බද්දක් අය කළ විට රට ඇතුළේ අර්තාපල් කිලෝවක් විකිණෙන මිලත් ඉහළ යනවා. 

ලංකාවේ අර්තාපල් නිෂ්පාදනයක් නැත්නම්, අර්තාපල් ආනයනය කරන්නේ ඉන්දියාවෙන් පමණක්නම් සහ අර්තාපල් කියන්නේ පාරිභෝගිකයින්ට මිල දී නොගෙන ඉන්නම බැරි අත්‍යවශ්‍ය පාරිභෝගික භාණ්ඩයක්නම්නම්, උපරිම වශයෙන් රුපියල් 50කින් දේශීය අර්තාපල් මිල ඉහළ යන්න පුළුවන්. අනෙක් අතට දේශීය අර්තාපල් ගොවීන්ට ඉන්දියාව එක්ක තරඟකාරී ලෙස ඉන්දියාවට වඩා අඩු මිලකට රටට අවශ්‍ය තරම් අර්තාපල් නිපදවීමේ හැකියාවක් තිබෙනවානම් ඔය බද්ද දැම්මා කියලා දේශීය අර්තාපල් මිල සතයකින්වත් වැඩි නොවෙන්න පුළුවන්. ඔය දෙකම තර්කානුකූලව සිදු විය හැකි දේ වුනත් ප්‍රායෝගිකව සිදු වන්නේ ඔය අන්ත දෙක අතර දෙයක්. 

අර්තාපල් වෙනුවට ඉන්ධන වගේ දෙයක් සැලකුවොත් ලංකාව ඇතුළේ නිෂ්පාදනය කිරීමක් වෙන්නේ නැහැ වගේම එසේ කිරීමේ හැකියාවක්ද නැහැ. ඒ වගේම ඉන්ධන කියන්නේ අත්‍යවශ්‍ය දෙයක්. ඒ නිසා, ඉන්ධන ලීටරයක් මත රුපියල් 50ක තීරු බද්දක් දැම්මොත් එහි බර වැඩි වශයෙන්ම වැටෙන්නේ පාරිභෝගිකයින් මතයි. නමුත් ඉන්ධන වගේ දෙයක් සැලකුවත්, මිල වැඩි වෙද්දී ඉල්ලුම සුළු වශයෙන් හෝ අඩු වෙනවා. 

ඉල්ලුම අඩු වෙද්දී සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ අඩු වෙනවා. ඒ නිසා, සැපයුම්කරුවන් විසින් ලාබ වැඩි කර ගැනීමේ අරමුණින් මිල තරමක් හෝ අඩු කරනවා. තෙල් සංස්ථාව විසින් මේ වැඩේ නොකළත්, ලාබ වෙනුවෙන් ලංකාවේ ඉන්ධන විකුණන IOC හෝ සිනොපෙක් වැනි සමාගමක් අනිවාර්යයෙන්ම ඔය වැඩේ කරනවා. ඒ නිසා, රුපියල් 50ක බද්දෙන් ශත කීපයක් හෝ අවසාන වශයෙන් නිෂ්පාදකයාටත් දරාගන්න වෙනවා. පාරිභෝගිකයා මත පැටවෙන බර රුපියල් 50ට වඩා ශත කිහිපයකින් හරි අඩුයි.

ලංකාවේ ආදේශක තිබෙන දේවල් වල මිලට ඔය විදිහේ තීරු බද්දක් නිසා සිදු වන බලපෑම ගොඩක්ම අඩුයි. පොල් වගේ දෙයක් සැලකුවොත්, ආනයනික පොල් මත රුපියල් 50ක බද්දක් දැම්මා කියලා රුපියල් 50ක් වැඩියෙන් පොල් විකුණන්න බැහැ. ආනයනික පොල් ලංකාවේ විකුණනවානම් විකුණන්න වෙන්නේ දැනට රටේ පොල් විකිණෙන මිලට ආසන්න මිලකටයි. ඕනෑනම් රුපියල් පහක් වගේ වැඩියෙන් විකුණන්න පුළුවන් වෙයි. ඒ කියන්නේ බද්දේ බර දේශීය පාරිභෝගිකයා මත නොවැටෙන තරම්.

තීරු බද්දක බලපෑම පාරිභෝගිකයා සහ නිෂ්පාදකයා අතර බෙදී යන ආකාරය භාණ්ඩයෙන් භාණ්ඩයට වෙනස් වෙනවා. ඒ නිසා, ඇමරිකාව මෑතකදී කළා වගේ පොදුවේ සියලුම භාණ්ඩ වලට තීරු බදු ගහද්දී එහි සමස්ත බලපෑම ඇස්තමේන්තු කරන එක සංකීර්ණ වැඩක්. ධවල මන්දිරය විසින් උපකල්පනය කරලා තිබුණේ බදු නිසා මිල මත ඇති වන බලපෑම 25%ක් කියලයි. එයින් අදහස් වන්නේ ඇමරිකන් රජය විසින් තීරු බදු ලෙස ඩොලර් 100ක් අය කර ගනිද්දී එයින් ඇමරිකන් පාරිභෝගිකයාට ගෙවන්න වෙන කොටස ඩොලර් 25ක් පමණයි කියන එකයි. ඉතිරි ඩොලර් 75 විදේශ රටවල් වලින් අය කෙරෙන බද්දක්. නමුත් සමහර අය පෙන්වා දී සහ තර්ක කර තිබුණේ මෙම අනුපාතය 93%ක් තරම් ඉහළ අනුපාතයක් බවයි.

තීරු බද්දක බලපෑම පාරිභෝගිකයා සහ නිෂ්පාදකයා අතර බෙදී යන බව න්‍යායාත්මකව පෙන්වා දිය හැකි වුවත් ඒ කවර අනුපාතයකින්ද කියා සොයා ගන්න වෙන්නේ දත්ත විශ්ලේෂණය කිරීමෙන් පමණයි. ඉහත කී 25% හා 93% වැනි ඇස්තමේන්තු වලට පදනම් වී තිබුණේ එවැනි දත්ත විශේලේෂණ. එහෙත්, අදාළ ඇස්තමේන්තු සකස් කර තිබුණු තත්ත්වයන් මෑතකාලීන ඇමරිකන් තීරුබදු පැනවීමට හරියටම සමාන තත්ත්වයන් නෙමෙයි.

පසුගිය (2025) ජූනි මාසයේදී ඇමරිකාවේ තීරුබදු ආදායම ඩොලර් බිලියන 27 දක්වා ඉහළ ගියා. එය පෙර වසරේ ජූනි මාසයට සාපේක්ෂව ඩොලර් බිලියන 21ක වැඩි වීමක්. මේ වන විට නිකුත් වී ඇති 2025 ජූලි සංඛ්‍යාලේඛණ අනුව, එම මාසයේ තීරු බදු ආදායමද ඩොලර් බිලියන 28 දක්වා ඩොලර් බිලියන 21කින් වැඩි වී තිබෙනවා. මේ අනුව, පසුගිය මාස දෙකේ වැඩි කළ තීරු බදු වල බලපෑම ඩොලර් බිලියන 42ක් සේ සැලකිය හැකියි.

ඇමරිකාවේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඩොලර් ට්‍රිලියන 30ක් පමණ වෙනවා. මාස දෙකට ඩොලර් ට්‍රිලියන 5ක් පමණ. ඒ අනුව, වැඩි වූ තීරු බදු ආදායම දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 0.84%ක්. දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඇමරිකානුවන් විසින් භාණ්ඩ හා සේවා මිල දී ගැනීම සඳහා වැය කළ මුදල සේ සැලකුවහොත්, ඉහත සඳහන් ඩොලර් බිලියන 42ක තීරු බදු බර මුලුමනින්ම දැරුවේ ඇමරිකන් පාරිභෝගිකයින් විසින්නම්, ඒ හේතුව නිසා සමස්ත මිල මට්ටම 0.84%කින් පමණ ඉහළ යා යුතුයි. ඔවුන් මත පැටවුණේ එම බරෙන් කොටසක් පමණක්නම් සමස්ත මිල මට්ටමෙහි අනුපාතික ඉහළ යාමක් සිදු වී තිබිය යුතුයි.

මේ වන විට ප්‍රකාශිතව ඇති පාරිභෝගික මිල දර්ශක දත්ත අනුව, 2025 ජූනි මාසයේදී සමස්ත මිල මට්ටමේ ඉහළ යාම 0.3%ක් පමණද, ජූලි මාසයේදී එම ඉහළ යාම 0.2%ක් පමණද වෙනවා. එකතුව 0.48%ක්. ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව විසින් ඉලක්ක කරන්නේ උද්ධමනය 2% මට්ටමේ තබා ගැනීමට බැවින් මාස දෙකක කාලයක් ඇතුළත මිල මට්ටම 0.33%කින් ඉහළ යාම එම ඉලක්කය හා ගැලපෙන සාමාන්‍ය තත්ත්වයක්. පසුගිය දෙමස තුළ මිල මට්ටම තුළ දැකිය හැක්කේ ඊට වඩා සුළු වැඩි වීමක් පමණයි. ඒ නිසා, ජූනි මාසයේදී මෙන්ම ජූලි මාසයේදීද ඇමරිකාවේ උද්ධමනය 2.7% මට්ටමට සීමා වී තිබෙනවා. මීට සාපේක්ෂව, 2022දී ඇමරිකාවේ උද්ධමනය 9.1% දක්වා ඉහළ ගියා. 

මේ අනුව දැනට පෙනී යන්නේ අලුත් තීරු බදු වලින් වැඩි කොටසක් ඇත්තටම ගෙවා තිබෙන්නේ ඇමරිකන් පාරිභෝගිකයින් විසින් නොවන බවයි. ධවල මන්දිරයේ 25% ඇස්තමේන්තුව ඇතැම් විට නිවැරදි වෙන්නත් පුළුවන්. මේ තත්ත්වය ඇමරිකන් ආණ්ඩුවට දැන් යන මාර්ගයේම තවදුරටත් ඉදිරියට ගමන් කිරීමට ධෛර්යය සපයන්නක්. 

මෙම දත්ත ප්‍රකාශයට පත් කෙරෙන්නට පෙර, තීරු බදු පැනවූ අළුතම, අප විසින් කියා ඇති එක් දෙයක් මෙම දත්ත වලද උදවුවෙන් නැවත අවධාරණය කළ හැකියි. එනම්, ඇමරිකාවේ අලුත් තීරුබදු නිසා ඇමරිකන් පාරිභෝගිකයින්ට දැනෙන බලපෑමක් සිදු නොවන බවයි. එමෙන්ම ඇමරිකන් ආණ්ඩුවට ඇමරිකාවේ පාරිභෝගිකයින් කෙරෙන් පීඩනයක් ඇති වීමේ ඉඩක් නොමැති බවයි. 

නියම මිල සහ කෘතිම මිල

මේ සටහනත් දුම්රිය ප්‍රවේශපත්‍ර ප්‍රශ්නය හා අදාළවයි. නමුත් දුම්රිය ප්‍රවේශපත්‍ර ප්‍රශ්නය පාදක කර ගනිමින් අපට පොදුවේ වෙළඳපොළ ක්‍රියාකාරිත්වය ගැනත් කතා කරන්න පුළුවන්. 

ප්‍රස්තුත කාරණය හා අදාළව කිහිප දෙනෙක්ම කියා තිබුණේ ඊනියා ජාවාරම්කරුවන් විසින් හිඟයක් ඇති කොට අදාළ දුම්රිය ප්‍රවේශපත්‍ර කෘතිම මිලකට විකිණීම මගින් ලාබයක් උපයන බවයි. දුම්රිය ප්‍රවේශපත්‍ර හා අදාළව අලුත් කතාවක් වුවත්, මේ කතාව අලුත් කතාවක් නෙමෙයි. උදාහරණයක් විදිහට ඊනියා හාල් මාෆියාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය කතාවත් ඕකමයි.

මේ සටහනෙන් මූලික වශයෙන් අදහස් කරන්නේ මේ තර්කය තුළ තිබෙන විසංවාදය පෙන්වා දීමටයි. මිල බුබුළු වැනි විශේෂ තත්ත්වයන් වලදී හැර, නියම මිලට වඩා වැඩි කෘතීම මිලකට භාණ්ඩයක් විකුණා කාටවත් ලාබයක් ලබන්න බැහැ. එසේ ලාබයක් ලබන්නේනම් අදාළ භාණ්ඩය විකිණෙන්නේ නියම මිලට මිසක් කෘතිම මිලකට නෙමෙයි. 

ඇත්ත වශයෙන්ම මේ අවස්ථාවේදී සිදු වී තිබෙන්නේ රජය විසින් කෘතිම මිලක් නියම කරනු ලැබීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඒ අවස්ථාව හඳුනා ගන්නා පුද්ගලයෙකුට ලාබයක් ලැබීමට අවස්ථාවක් උදා වීමයි. ඇතැම් අය ඒ අවස්ථාවෙන් ප්‍රයෝජන ගෙන තිබෙනවා. 

මේ සංවාදය මූලික වශයෙන්ම අදාළ වන්නේ ඇල්ල ඔඩිසි වැනි සුඛෝපභෝගී දුම්රිය ගමන්වාර වලට බැවින් අප ඒ කෙරෙහි අවධානය යොදවමු. එහෙත් ගමන්වාරයක් සඳහා දුම්රිය ආසනයක් කලින් මිල දී ගත හැකි ඕනෑම අවස්ථාවකට මෙය පොදුවේ අදාළයි. එසේ ආසන වෙන් කිරීමක් සිදු නොකෙරෙන දුම්රිය ගමන්වාර ගැන තවදුරටත් කතාකරන්න අවශ්‍යනම් වෙනම කතා කරමු.

ඇල්ල ඔඩිසි දුම්රිය සතියකට දින දෙකක් (බ්‍රහස්පතින්දා සහ සෙනසුරාදා දින වල) කොළඹ කොටුවේ සිට බදුල්ල දක්වා ධාවනය කෙරෙනවා. පසු දින (සිකුරාදා සහ ඉරිදා දිනවල) ආපසු කොළඹ බලා පැමිණෙනවා. මෙම දුම්රිය මූලික වශයෙන්ම සංචාරක ආකර්ශනයක්. ගමන අතරතුර ඡායාරූප ගැනීමට ඉඩ සලස්වමින් සංචාරක ආකර්ෂණ ස්ථාන අටක හෝ ආසන්න ප්‍රමාණයක දුම්රිය නවත්වනවා. දුම්රිය ප්‍රවේශපත්‍රයක මිල පළමු, දෙවන හා තෙවන පංති ප්‍රවේශපත්‍ර සඳහා පිලිවෙලින් රුපියල් 5000ක්, 4000ක් සහ 3000ක් වෙනවා. ගමන සිදුවන දිනට දින 30කට පෙර සිට මාර්ගගත ක්‍රමයට දුම්රිය දෙපාර්තමේන්තුවෙන් ප්‍රවේශපත්‍ර ලබා ගත හැකියි.

මේ දුම්රිය ප්‍රවේශපත් ඊයේ දිනය තෙක්ම ලෝකය පුරා විවිධ වෙබ් අඩවි වල සැලකිය යුතු ඉහළ මිලකට අලෙවි වුනා. ඊයේ පරීක්ෂා කරද්දීත් පළමු පංතියේ දුම්රිය ප්‍රවේශපත්‍රයක මිල ඩොලර් 57ක්. මාස කිහිපයකට පෙර මතක හැටියට යුරෝ හැත්තෑ ගණනක හෝ වැඩි මිලකට අලෙවි වුනා. ඩොලරයක් රුපියල් 300 සේ සැලකුවහොත් ඩොලර් 57ක් කියන්නේ රුපියල් 17,100ක මිලක්. රජය විකුණන මිල මෙන් තුන් ගුණයකටත් වඩා වැඩියි. 

සමහර අය පෙන්වා දී තිබෙන්නේ මෙවැනි මිලකට විකිණිය හැක්කේ ටිකට්පත් කිහිපයක් පමණක් බවයි. එකම ටිකට්පත වෙනුවෙන් වුවත් එක් එක් පාරිභෝගිකයා ගෙවන්න කැමති උපරිම මිල වෙනස්. මෙවැනි මිලකට ඕනෑම ටිකට්පත් ප්‍රමාණයක් විකුණන්න බැහැ. නමුත් තැරැව්කරුවෙකුට අඩු ටිකට්පත් ප්‍රමාණයක් පමණක් විකුණා වුවත් ලාබයක් ලබා ගන්න පුළුවන්.  

උදාහරණයක් ලෙස යම් නිශ්චිත ගමන්වාරයක් සඳහා පළමු පංතියේ ආසන ප්‍රමාණය 30ක් පමණක් කියා හිතමු. මෙම ටිකට් සියල්ල මිල දී ගැනීම සඳහා තැරැව්කරුවෙකු විසින් ගෙවිය යුත්තේ රුපියල් 150,000ක (= 5000x30) මුදලක් පමණයි. ටිකට්පතක් රුපියල් 15,000 බැගින් විකිණුවහොත්, ටිකට්පත් 10ක් පමණක් විකුණා ඒ මුදල හොයා ගන්න පුළුවන්. ඊට වඩා ටිකට් විකුණා ගන්න පුළුවන් වුවහොත් එම අතිරික්ත මුදල තැරැව්කරුවාගේ ලාබයයි.

තැරැව්කරුවන් විසින් රුපියල් 5000 ගෙවා තොග වශයෙන් ටිකට්පත් මිල දී ගන්නේනම් එයින් පෙනෙන්නේ ඔවුන්ට එම ටිකට්පත් වැඩි මිලකට විකුණා ලාබයක් ගැනීමේ හැකියාව පිළිබඳව විශ්වාසයක් ඇති බවයි. ඔවුන් විසින් ටිකට්පත් සියල්ලම විකුණන්නේද නැද්ද යන්න අදාළ කරුණක් නෙමෙයි. එසේ විකිණුවත් නැතත් ඔවුන් ලාබයක් ගන්නවා. ලාබයක් නැත්නම් ඔවුන් මේ වැඩේ කරන්නේ නැහැ. 

තැරැව්කරුවන්ට ටිකට්පතක් රුපියල් 5000 බැගින් මිල දී ගෙන වැඩි මිලට විකුණා ලාබයක් ලැබිය හැකිනම් සහ එහිදී ඔවුන් අතින් අගය එකතු කිරීමක් සිදු නොවන්නේනම්, අපට තර්ක කළ හැක්කේ මෙම ලාබය රජයටම ලබාගත හැකිව තිබුණු ලාබයක් බවයි. එය එසේනම් ප්‍රශ්නයට හේතුව රජය විසින් කෘතීම මිලකට ටිකට්පත් අලෙවි කිරීමයි. තැරැව්කරුවන් විසින් කර ඇත්තේ එසේ රජය විසින් කෘතීම මිලකට විකුණන ටිකට්පත් මිල දී ගෙන නියම මිලට විකිණීම මගින් ලාබයක් ලැබීමයි. 

රජය විසින් ටිකට්පත් විකුණා ඇත්තේ නියම මිලටනම්, තැරැව්කරුවන් විසින් සිදු කර ඇත්තේ අගය එකතු කිරීමක් කර එම අගය එකතු කිරීම වෙනුවෙන් මුදලක් ලබා ගැනීමයි. එය එසේනම් ඔවුන්ගේ මිලද නියම මිලක් මිස කෘතීම මිලක් නෙමෙයි. 

ඇත්ත වශයෙන්ම සිදු වන්නේ ඉහත කරුණු දෙකේම මිශ්‍රණයක්. රජය විසින් කෘතීම මිලකට ටිකට්පත් අලෙවි කරන නිසා ඇතිව තිබෙන ටිකට්පත් හිඟයෙන් තැරැව්කරුවන් වාසියක් ගෙන තිබෙන අතර අගය එකතු කිරීම් කරමින් එම අගය එකතු කිරීමේ මිලද ඔවුන් විසින් ලබාගෙන තිබෙනවා. උදාහරණයක් ලෙස ඊයේ ඩොලර් 57කට අලෙවි වූයේ අවසන් දිනය තෙක් ආපසු විකිණිය හැකි (refundable) ටිකට්පතක්. එම පහසුකම නොමැති ටිකට්පතක් අලෙවි වූයේ ඩොලර් 47.50ක මිලකටයි. මේ අනුව, ඩොලර් 7.50ක් අය කර තිබුණේ මෙම ආපසු විකිණිමේ පහසුකම වෙනුවෙනුයි. 

දන්නා තරමින් දුම්රිය දෙපාර්තමේන්තුව විසින් විකිණූ ටිකට්පත් ආපසු මිල දී ගන්නේ නැහැ. මෙම පහසුකම අදාළ තැරැව්කරුවන් විසින් සිදු කර ඇති අගය එකතු කිරීමක්. එම මුදල දුම්රිය දෙපාර්තමේන්තුවට ලබා ගත හැකි වන්නේ එවැනිම අගය එකතු කිරීමක් කළහොත් පමණයි. කෙසේ වුවත්, සමස්තයක් ලෙස ගත් විට ප්‍රශ්නයට හේතුව දුම්රිය දෙපාර්තමේන්තුව විසින් කෘතිම අඩු මිලකට ටිකට්පත් විකිණීමයි. එය කෙතරම් අඩු මිලක්ද යන්න අදාළ කරුණක් නෙමෙයි. 

භාණ්ඩයක මිල කෘතිම මිලක් යන්නෙන් අදහස් වන්නේ එය නියම මිල නොවන බවයි. ඒ නිසා, කෘතිම මිලක් ගැන කතා කිරීම සඳහා නියම මිල පිළිබඳව අවබෝධයක් තිබිය යුතුයි. පළමු පංතියේ ඇල්ල ඔඩිසි දුම්රිය ප්‍රවේශපත්‍රයක නියම මිල කීයද?

භාණ්ඩයක නියම මිල කියා කියන්නේ එහි ඉල්ලුම හා සැපයුම තුලනය වන මිලයි. පළමු පංතියේ ඇල්ල ඔඩිසි දුම්රිය ප්‍රවේශපත්‍ර හා අදාළව, අඩු වශයෙන් කෙටිකාලීනව, සැපයුම වෙනස් නොවන නියතයක්. එහෙත්, දිනය අනුව ඉල්ලුම වෙනස් වෙනවා. නියම මිල කුමක්ද යන්න තීරණය වන්නේ අදාළ දිනයේ ප්‍රවේශපත්‍ර සඳහා තිබෙන ඉල්ලුම මතයි. මිල නියම මිලද කියා අපට තහවුරු කර ගත හැක්කේ කෙසේද?

පහත අවශ්‍යතා දෙක සම්පූර්ණ වේනම්, ටිකට්පත් මිල නියම මිල කියා අපට කියන්න පුළුවන්. 

1. ගමන්වාරය ආරම්භ වීමට ආසන්න වන තුරුම අවශ්‍ය අයෙකුට ටිකට්පත් මිල දී ගැනීමට හැකි විය යුතුයි. එනම් ටිකට්පත් කලින් විකිණී අවසන් නොවිය යුතුයි.

2. ගමන්වාරය ආරම්භ වන අවස්ථාව වන විට සියලුම ටිකට්පත් විකිණී අවසන් විය යුතුයි. 

ඉල්ලුම හා සැපයුම හරියටම තුලනය වේනම් අන්තිම ටිකට්පත හරියටම අවසන් මොහොතේ විකිණිය යුතුයි. මේ තරම්ම ප්‍රශස්ත ලෙස ඉල්ලුම කළමනාකරණය කර ගැනීම ප්‍රයෝගිකව අපහසු වුවත් විචල්‍ය මිල ක්‍රමයක් මගින් ඊට බොහෝ ආසන්න ප්‍රතිඵලයක් ලබා ගන්න පුළුවන්. ලෝකයේ ප්‍රධාන දුම්රිය සේවා සියල්ලක්ම මෙන්ම අනෙකුත් ප්‍රවාහන සේවා සපයන්නන් විසින්ද අනුගමනය කරන්නේ මේ ක්‍රමයයි. 

විචල්‍ය මිල ක්‍රමයකදී සිදු වන්නේ ඉල්ලුම හා ගැලපෙන පරිදි ආන්තික මිල වෙනස් කිරීමයි. ආන්තික මිල යනු අවසන් ටිකට්පත විකිණෙන මිලයි. ඊනියා තැරැව්කරුවන් විසින් කරන්නේ මෙයයි. ඔවුන් මිල දී ගන්නා ටිකට්පත් සියල්ල විකිණී අවසන් නොවේනම් එයින් අදහස් වන්නේ ආන්තික මිල ශුන්‍ය බවයි. එනම් අවසන් ටිකට්පත් වලින් පාඩුවක් සිදු වන බවයි. එහෙත්, ඔවුන්ට සමස්තයක් ලෙස පාඩුවක් සිදු වන්නේ නැහැ. ඉල්ලුම සහ සැපයුම තුලනය වන්නේ ආන්තික මිල අනුව වුවත් ලාබය කෙරෙහි බලපාන්නේ සාමාන්‍ය විකිණුම් මිලයි. 

ඇතැම් අය ප්‍රශ්නයක් කරගෙන තිබෙන්නේ ආසන හිස්ව තිබීමයි. දුම්රිය නඩත්තු කිරීමේ ප්‍රධාන අරමුණ හැකි තරම් මගීන් ප්‍රවාහනය කිරීමනම් මෙය ප්‍රශ්නයක්. වැඩට යන වෙලාවල මගී දුම්රිය හා අදාළව තත්ත්වය මෙය වුවත්, ඇල්ල ඔඩිසි වැනි සුඛෝපභෝගී දුම්රිය යෙදවීමේ අරමුණ විය යුත්තේ ලාබ ලැබීම සහ විදේශ විණිමය ඉපැයීමයි. ඒ සඳහා අනිවාර්යයයෙන්ම සියලුම ආසන පිරී තිබිය යුතු නැහැ. 

තැරැව්කරුවන් පැත්තකින් තියා රජය විසින්ම ටිකට් විකුණන්නේයැයි සැලකුවත්, රුපියල් 5000 බැගින් ටිකට්පත් 30ක් විකුණනවාට වඩා රුපියල් 8,000 බැගින් ටිකට්පත් 20ක් විකුණන එක ලාබයි. දුම්රිය දෙපාර්තමේන්තුව විසින් තේරුම් ගෙන නැති මේ කරුණ තැරැව්කරුවන් විසින් තේරුම් ගෙන තිබෙනවා. 

කෙසේ වුවත්, මිල හැකි තරම් වැඩි කරන අතරම ආසන සියල්ලම පිරවීමෙන් වඩා වැඩි ලාබයක් ලබා ගන්න පුළුවන්. විචල්‍ය මිල ක්‍රමයේදී සිදු වන්නේ එයයි. උදාහරණයක් ලෙස දින 30කට පෙර ටිකට්පත් විකිණීම ආරම්භයේදී රුපියල් 5000 වෙනුවට රුපියල් 10000ක් ලෙස ටිකට්පත් මිල කරන්න පුළුවන්. යම් නිශ්චිත දින ගණනකට පෙර, උදාහරණයක් ලෙස දින 15කට පෙර, ටිකට්පත් වලින් 50%කට වඩා විකිණුනොත් ඒ වහාම මිල 20%කින් වැඩි කරන්න පුළුවන්. දින 15කට පසුවත් ටිකට්පත් වලින් 50%ක් විකිණී නැත්නම් මිල 20%කින් අඩු කරන්න පුළුවන්. අවසාන මොහොත දක්වාම ටිකට්පත් යම් ප්‍රමාණයක් විකිණී නැත්නම් කළ යුත්තේ එම ටිකට්පත් කීයකට හෝ විකුණන එකයි. රුපියල් 50කට විකිණුවත් එය ලාබයක්. 

මේ ක්‍රමයෙන් පාරිභෝගිකයින්ට අසාධාරණයක් සිදු වෙන්නේ නැහැ. යම් නිශ්චිත දවසක ටිකට්පත් මිල ගොඩක් වැඩිනම්, ඒ දවසේම ගමන යා යුතු කෙනෙක් කීයක් හෝ ගෙවා ටිකට්පත මිල දී ගනියි. මගේ බිරිඳ ලංකාවේ සිටියේ සීමිත දින ගණනක් පමණක් නිසාත්, ඇල්ල ඔඩිසි ගමන් වාර තිබෙන්නේ සතියකට දෙවරක් පමණක් නිසාත් ඇයට වෙනත් විකල්ප තිබුණේ නැහැ. බොහෝ විදේශ සංචාරකයින් හා අදාළවද තත්ත්වය එයයි. තමන්ට අවශ්‍ය දිනයේ ගමන යාම සඳහා ඔවුන් වැඩි මිලක් ගෙවන්න කැමතියි. 

නමුත් බොහෝ දේශීය සංචාරකයින් මිලට සංවේදීයි. ඔවුන්ට දවස වෙනස් කරගන්න අපහසුවක් නැහැ. ඒ නිසා, විචල්‍ය මිල ක්‍රමයක් පවතීනම්, ඔවුන් අඩු මිලක් ගෙවා යා හැකි දිනකට ගමන වෙනස් කරගන්නවා. 

දුම්රිය ගමනක් සඳහා කලින් ආසන වෙන් කරගන්නා කෙනෙක් කොහොමටත් අවදානමක් ගන්නවා. යම් හේතුවක් නිසා ගමන යන්න නොහැකි වුනොත් ගෙවපු මුදලින් ප්‍රයෝජනයක් නැහැ. මගේ බිරිඳ වෙනුවෙන් ඇල්ල ඔඩිසි ටිකට් මිල දී ගන්න උත්සාහ කළත්, ඒ වෙද්දී ඒ ගමන යන බව ඇය ස්ථිරව තීරණය කරලා තිබුණේ නැහැ. අවස්ථාවක් ලැබුණානම් මම අවම වශයෙන් ටිකට් දෙකක් ගන්නවා. ඇත්ත වශයෙන්ම සුඛෝපභෝගී බස් රථයක අසුන් දෙකක් කලින් මිල දී ගත්තා. ඒ විකල්පයක් විදිහට. 

දුම්රිය ටිකට්පත් මිල දී ගත හැකි වුනානම් කොහොමටත් බස් ගමන සිදු වෙන්නේ නැහැ. අවසාන වශයෙන් දුම්රිය ගමන යන්න බැරි වුනා වගේම බස් ගමන ගියේත් නැහැ. ඒ ආසන දෙක හිස්ව තියෙන්න ඇති. යම් ආකාරයකින් බස් ගමන ගියානම් බොහෝ විට ගමන යන්නේ තනියම. ටිකට් දෙකක්ම මිල දී ගත්තේ තනියම යන්න වුනානම් යාබද අසුන හිස්ව තියා ගන්න. යාබද අසුන් මිල දී ගැනීම සඳහා මේ වෙද්දී ප්‍රධාන ගුවන් යානා සමාගම් ගණනාවක්ම ඉඩ ලබා දෙනවා. ප්‍රවාහන සමාගමක පැත්තෙන් වැදගත් වන්නේ ආසන ප්‍රමාණය සඳහා අදාළ මිල කවුරු හෝ විසින් ගෙවන එක මිසක් ඒ ආසන වල කවුරු හෝ වාඩි වී යනවාද කියන එක නෙමෙයි.

තැරැව්කරුවන් හිටියත් නැතත් ඇල්ල ඔඩිසි වැනි දුම්රිය ගමනකට සමහර දින වල ඉල්ලුම වැඩියි. සමහර දිනවල අඩුයි. ඒ නිසා, සැපයුම වැඩි කළත් ප්‍රශ්නයේ කොටසක් ඉතිරි වෙනවා. විචල්‍ය මිල ක්‍රමයෙන් ප්‍රශ්නය විසඳන්න පුළුවන්. මේ අවස්ථාවේදී තැරැව්කරුවන් විසින් රජය පැත්තෙන් සිදුව තිබුණු අඩුපාඩුවකින් ප්‍රයෝජන ගත්තා. රජය විසින් ඒ අඩුපාඩුව නිවැරදි කර ගැනීම නිවැරදියි. නමුත් වෙළඳපොළ ප්‍රසාරණය කරන්නන් ලෙස තැරැව්කරුවන්ගෙන් සිදු වන සේවය අමතක කරන්න බැහැ. සමහර විට ඉල්ලුම මේ තරම් වැඩි වී තියෙන්නේම තැරැව්කරුවන් නිසා වෙන්න පුළුවන්. 

අරමුණ ලාබ වැඩි කර ගැනීමනම්, දුම්රිය දෙපාර්තමේන්තුව විසින් කෙළින්ම මගීන්ට ටිකට් විකිණුවත්, තැරැව්කරුවන්ට විකිණුවත් එහි වෙනසක් නැහැ. ඇත්ත වශයෙන්ම තොග වශයෙන් තැරැව්කරුවන්ට ටිකට් විකුණන එක වඩා කාර්යක්ෂමයි. එක් යෝජනාවක තිබුණ පරිදි ටිකට් බ්ලොක් විදිහට තැරැව්කරුවන්ට වෙන්දේසි කරන එක වුනත් හොඳ ක්‍රමයක්. වෙන්දේසි කළාට පස්සේ ඒ ටිකට් කීයට විකුණවද, විකිණෙන්නේ නැද්ද වගේ කරුණු අදාළ නැහැ. වෙන්දේසි කරද්දී උපරිම මිලකට වෙන්දේසි කළානම් එච්චරයි. 

ඇල්ල ඔඩිසි උදාහරණයට ගත්තත්, වායු සමීකරණය කළ සහ පළමු පංතියේ දුම්රිය ප්‍රවේශපත්‍ර ඕනෑම එකකට මේ කරුණු පොදුවේ අදාළයි. මෙවැනි සුඛෝපභෝගී ගමන්වාර අවස්ථා වලින් වැඩි ලාබයක් ලැබීම මගින් ආසන වෙන් කිරීමක් සිදු නොවන සාමාන්‍ය මගී දුම්රිය ගමන්වාර වල පාඩුවෙන් කොටසක් හෝ පියවා ගන්න පුළුවන්. ඒ වගේම වැඩි විදේශ විණිමය ප්‍රමාණයක් එකතු කරගන්නත් පුළුවන්.

කෝච්චි ටිකට් මාෆියාව

මම සෑහෙන කාලයකින් ලංකාවේ කෝච්චියක ගමන් කරලා නැහැ. ලංකාවේ ජීවත් වූ කාලයේදී වුනත් කෝච්චි වලින් ගමන් කළේම නැති තරම්. නමුත් මගේ සමහර මිතුරන් අතර දිනපතා කෝච්චියේ ගමන් කළ අය හිටියා. කෝච්චි ගමන් එක්ක බැඳුනු සංස්කෘතියකුත් ලංකාවේ තිබෙනවා. 

සාමාන්‍යයෙන් දවසකට ලක්ෂ තුනක පමණ පිරිසක් ලංකාවේ කෝච්චි වල ගමන් යනවා. මේ එක් මගියෙක් ගමන් වාරයකදී සාමාන්‍ය වශයෙන් කිලෝමීටර හැටකට වඩා ගමන් කරනවා. එක් මගියෙක්ව කිලෝමීටරයක් ප්‍රවාහනය කිරීම සඳහා දුම්රිය දෙපාර්තමේන්තුව විසින් සාමාන්‍ය වශයෙන් අය කරන මුදල රුපියල් දෙකකටත් වඩා අඩුයි. නමුත් ඒ සඳහා වැය වන පුනරාවර්තන පිරිවැය පමණක් සැලකුවත් එමෙන් දෙගුණයකට වඩා වැඩියි. 

පසුගිය 2024 වසරේදී දුම්රිය දෙපාර්තමේන්තුව විසින් රුපියල් බිලියන 16.5ක ආදායමක් උපයද්දී, ඒ වෙනුවෙන් රුපියල් බිලියන 39.5ක් වැය වෙලා තිබෙනවා. මේ වෙනස පියැවෙන්නේ දුම්රිය භාවිතා නොකරන බහුතර ලාංකිකයින් ඇතුළු බදු ගෙවන්නන් විසින් රජයට ලබා දෙන මුදල් වලින්. 

ඔය තරම් පාඩුවට ටිකට් විකුණුවත්, මේ වෙද්දී දුම්රිය ප්‍රවාහනයට අනෙකුත් පෞද්ගලික ප්‍රවාහන සේවාවන් එක්ක තරඟ කරන්න නොහැකි වී තිබෙනවා. වාහන ආනයනයේදී විශාල බද්දක් අය කර ගැනීමෙන් පසුවත්, පෞද්ගලික ප්‍රවාහන සේවා සපයන්නෝ දුම්රිය මගීන්ව සහ බස් මගීන්ව ඩැහැ ගන්නවා. එහි ප්‍රතිඵලයක් විදිහට 2023දී මිලියන 7,044ක් වූ දුම්රිය මගී-කිලෝමීටර ප්‍රමාණය 2024 වෙද්දී 14.8%කින් අඩු වෙලා තිබෙනවා. ඒ වගේම, ගමනාගමන මණ්ඩල බස්රථ භාවිතයද 7.8%කින් අඩු වී තිබෙනවා. මේ ප්‍රවණතාවය අනුව ඉදිරි කාලයේදී දුම්රිය හා බස්රථ භාවිතය තවත් අඩු වෙන්න පුළුවන්.

ලංකාවේ පොදු ප්‍රවාහන ආකෘතිය වී තිබුණේත්, වී තිබෙන්නේත්, අඩු මිලකට වැඩි මගීන් පිරිසක් කෙසේ හෝ ප්‍රවාහනය කරන එකයි. ඔය ආකෘතිය ඇතුළේ ගුණාත්මක භාවය නොසලකා හැරෙනවා. නමුත් මගීන්ගේ පැත්තෙන් මිල හා ගුණාත්මක භාවය අතර තේරීමක් තිබෙනවා. ඔවුන් ගුණාත්මක භාවය වෙනුවෙන් වැඩි මිලක් ගෙවනවා. රටේ ආදායම් ඉහළ ගොස් ප්‍රවාහනයේ ගුණාත්මක භාවය වෙනුවෙන් වන ඉල්ලුම ඉහළ යද්දී දුම්රිය හා බස් රථ වැනි තොග ප්‍රවාහන මාදිලි වෙනුවට කුලී මෝටර් රථ සේවාවන් ආදේශ වෙමින් තිබෙනවා. මේ ප්‍රවණතාවයත් එක්ක ඉදිරි වසර වලදී පොදු ප්‍රවාහනය නඩත්තු කිරීම සඳහා බදු ගෙවන්නන් මත පැටවිය යුතු බර තවත් ඉහළ යන්න පුළුවන්. 

මේ තත්ත්වය වෙනස් කරගන්නනම් පොදු ප්‍රවාහන පහසුකම් සපයන රාජ්‍ය අංශයට වැඩි මගීන් පිරිසක් කෙසේ හෝ ප්‍රවාහනය කරන එක වෙනුවට වඩා ගුණාත්මක සේවයක් සපයන එක ගැන අවධානය යොමු කරන්න වෙනවා. අන්තර්ජාලය හරහා දුම්රිය ප්‍රවේශපත් ලබා ගැනීමට පහසුකම් සැලසීම ඒ වෙනුවෙන් ගත් හොඳ පියවරක්. කලින්ම තමන්ගේ ආසනය වෙන් කරගන්නා මගියෙකුට සේවාවේ ගුණාත්මක භාවය පිළිබඳව යම් අවම සහතිකයක් ලැබෙනවා. සරලව කිවුවොත් දුම්රිය අසුනක වාඩි වී ගමන් කළ හැකි බවට සහතිකයක් ලැබෙනවා.

මේ පහසුකම ලබා දීමෙන් පසුව සිදු වුනේ ඊනියා ජාවාරම්කරුවන් පිරිසක් විසින් ටිකට් සියල්ල එකවර මිල දී ගෙන පසුව වැඩි මිලට විකිණීමයි. මේ වෙද්දී ඒ "ප්‍රශ්නය" විසඳා තිබෙනවා. ප්‍රශ්නය වගේම විසඳුම ගැනත් බොහෝ තැන් වල කතා කර තිබෙන නිසා ඒ ගැන නැවත මෙහි විස්තර කරන්න යන්නේ නැහැ. මෙහි කතා කරන්නේ මේ වගේ "ප්‍රශ්නයක්" ඇති වුනේ ඇයි කියන එකයි. 

ඇත්තටම මෙතැනදී වුනේ ඊනියා ජාවාරම්කාරයන් විසින් ප්‍රශ්නයක් ඇති කිරීම නෙමෙයි. තිබුණු ප්‍රශ්නයක් ඔවුන් විසින් පෙන්වා දීම. 

මිල හරහා ඉල්ලුම හා සැපයුම තුලනය වෙනවා කියලා සරලව කිවුවත්, ඉල්ලුම වගේම සැපයුමත් ගුණාත්මක භාවය එක්ක සම්බන්ධයි. පැරණි ආකෘතිය ඇතුළේ සිදු වුනේ මිල ස්ථාවරව තියෙද්දී ගුණාත්මක භාවය විචලනය වෙන්න ඉඩ හැරීම මගින් ඉල්ලුම හා සැපයුම තුලනය වෙන්න ඉඩ හරින එක. මෙය පොල් වලට මිල පාලනයක් දැම්මට පස්සේ වෙළඳපොළේ පොල් ගෙඩියක ප්‍රමාණය කුඩා වෙලා ඉල්ලුම හා සැපයුම තුලනය වෙනවා වගේ වැඩක්. මිල ස්ථාවරයි. ඉල්ලුම ඉහළ යද්දී ලැබෙන සේවාවේ ගුණාත්මක භාවය පහළ යනවා. මෙය ගුණාත්මක භාවය නියතව තියෙද්දී මිල ඉහළ යාමකට සමානයි. ඒ නිසා ඔය ආකෘතිය වැඩ කළා. 

දුම්රිය ආසන කලින් වෙන් කරගන්න පුළුවන් වූ වහාම සේවාවේ ගුණාත්මක භාවය ස්ථාවර වෙනවා. ඒ නිසා, මිල වෙනස් වෙන්නේ නැති තත්ත්වයක් යටතේ, ගුණාත්මක භාවය වෙනස් වෙන්නේත් නැති නිසා, ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වෙන්න ක්‍රමයක් නැහැ. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් විදිහට, මිල සමතුලිත වුනේ කළු කඩයේ. 

ඉල්ලුම හා සැපයුම අතර අසමතුලිතතාවයක් හැදුනොත් කවුරු හෝ ඒ තත්ත්වයෙන් ප්‍රයෝජන ගන්නවා. ඔය ඊනියා ජාවාරම්කාරයින් විසින් කළේ ඒක. දුම්රිය ප්‍රවේශපත්‍ර මිල දී ගනිද්දී හැඳුනුම් පත්‍ර අංකය හෝ ගමන් බලපත්‍ර අංකය ඇතුළු කිරීම කලින් සිටම අවශ්‍යතාවයක් වී තිබුණේය කියන උපකල්පනය යටතේ (මම මෙය හරියටම දන්නේ නැහැ) ඔවුන් විසින් සිදු කර තිබුණේ දුම්රියට ඇතුළු වීමේදී අනන්‍යතාවය පරීක්ෂා නොකිරීමේ අඩුපාඩුවෙන් ප්‍රයෝජන ගන්න එක. එවැනි අවශ්‍යතාවයක් තිබුණේ නැත්නම්, මේ වැඩේ කොහොමටවත් වැරැද්දක් නැහැ. එවැනි අවශ්‍යතාවයක් තිබුණේනම්, ඔවුන් කරලා තියෙන්නේ අවදානමක් ගන්න එක. ඒ වගේම, ඔවුන්ගෙන් දුම්රිය ප්‍රවේශපත්‍ර මිල දී ගත් අය කරලා තියෙන්නෙත් අවදානමක් ගන්න එක. සමහර විට එහි නීතිමය වැරැද්දක් ඇති. 

දැන් ඇත්තටම මේ ප්‍රශ්නය විසඳිලාද?

මම හිතන විදිහටනම් සැබෑ ප්‍රශ්නය තවමත් ඒ විදිහටම තිබෙනවා. දැන් වෙලා තියෙන්නේ ඊනියා ජාවාරම්කාරයින්ට ලාබයක් උපයා ගන්න තිබුණු අවස්ථාව නැති වීම පමණයි. ඔවුන්ට එවැනි ලාබයක් උපයා ගන්න ඉඩ සැලසුණු ඉල්ලුම් සැපයුම් අසමතුලිතතාවය තවමත් ඒ විදිහටම තියෙනවා. තවත් ටික දවසක් ගියාට පස්සේ, කලින් වගේම, මුල් දවසේ හෝ දවස් කීපය ඇතුළත ටිකට් සියල්ලම විකිණෙයි. ඊට පස්සේ ප්‍රශ්නය නැවත කලින් තිබුණු තැනමයි. 

ප්‍රශ්නය විසඳීම සඳහා දුම්රිය සේවය අනිවාර්යයෙන්ම රාජ්‍ය අංශයෙන් පෞද්ගලික අංශයට මාරු කළ යුතු නැහැ. දුම්රිය දෙපාර්තමේන්තුව රජය යටතේ තිබියදී වුනත් මේ ප්‍රශ්නය විසඳන්න පුළුවන්. කරන්න තියෙන්නේ ඉල්ලුම එක්ක මිල විචලනය කිරීම. තොග ප්‍රවාහන සේවා සපයන ගුවන් සමාගම්, දුම්රිය සේවා සපයන සමාගම් හා බස් ප්‍රවාහන සේවා සපයන්නන් බොහෝ දෙනෙක් රාජ්‍ය, පෞද්ගලික වෙනසක් නැතිව මේ වැඩේ කරනවා. ඒ මගින් එක් එක් ගමන් වාරය සඳහා වෙන වෙනම ඉල්ලුම හා සැපයුම තුලනය වීමට ඉඩ සලස්වනවා. ඌබර් පික්මී ආදියේ මිල තීරණය වෙන්නෙත් ඔය ක්‍රමයටමයි.

අයිතිය පෞද්ගලික වූ විට තිබෙන ප්‍රධාන වෙනස මේ වගේ දේවල් කරලා ලාබ වැඩි කර ගැනීම පෞද්ගලික අංශය විසින් අනිවාර්යයෙන් කරන දෙයක් වීමයි. රාජ්‍ය අංශයට එවැනි අවශ්‍යතාවයක් නැහැ. පාඩුව බදු ගෙවන්නන් මත පටවමින් වැඩේ දිගටම කරගෙන යන්න පුළුවන්.

එකම මිල ගෙවලා දුම්රිය ප්‍රවේශපත්‍රයක් ගෙවා හිස් කෝච්චි පෙට්ටියකට නගින මගියෙක් සහ පොල් පටවපු කෝච්චි පෙට්ටියක පාපුවරුවේ යන මගියෙක් ලබා ගන්නේ එකම සේවාව නෙමෙයි. ඔය ක්‍රමයේදී රජය විසින් සැපයුම් පිරිවැය නියතව තියාගෙන සැපයුම වෙනස් කරනවා. ඉල්ලුම හා සැපයුම තුලනය වෙද්දී වෙනස් වෙන්නේ කෝච්චි පෙට්ටියකට නගින මගීන් ගණන. ඒ කියන්නේ සේවාවේ ගුණාත්මක භාවය. ගුණාත්මක භාවය වෙනස් නොකර ඉල්ලුම හා සැපයුම තුලනය කරන්නනම් අනිවාර්යයෙන්ම මිල විචලනය වෙන්න ඉඩ අරින්න ඕනෑ. 

ලංකාවේ දුම්රිය සේවා සැපයීම රාජ්‍ය ඒකාධිකාරයක් වුනත්, "ප්‍රවාහන සේවා සැපයීම" රාජ්‍ය ඒකාධිකාරයක් නෙමෙයි. කිසියම් නිශ්චිත තැනක ඉඳලා වෙනත් නිශ්චිත තැනකට යන්න අවශ්‍ය කෙනෙකුට ඒ සඳහා විකල්ප ගණනාවක් තිබෙනවා. මේ හේතුව නිසා, දුම්රිය රාජ්‍ය ඒකාධිකාරයක් වීම බදු ගෙවන්නන්ට බරක් වුනත් මගීන්ගේ පැත්තෙන් එහි විශාල ප්‍රශ්නයක් නැහැ. 

නමුත් දුම්රිය භාවිතා කරන්නේ කිසියම් නිශ්චිත තැනක ඉඳලා වෙනත් නිශ්චිත තැනකට යන්න අවශ්‍ය අය පමණක් නෙමෙයි. මාස කිහිපයකට පෙර ලංකාවට යද්දී ඇල්ල ඔඩිසි දුම්රියෙන් බදුල්ලට යන්න අපේ බිරින්දෑත් හිතාගෙන හිටියා. ඒ බදුල්ලට යන්න අවශ්‍ය නිසා නෙමෙයි. ඇල්ල ඔඩිසි වගේ ගමනකට ගොඩක් අය එකතු වෙන්නේ ඒ ගමනේ විනෝදය වෙනුවෙන්. වෙනත් ක්‍රමයකට ගමන යන එක එයට විකල්පයක් නෙමෙයි.

කොහොම වුනත් ගොඩක් කලින්ම ටිකට් විකිණී අවසන්ව තිබුණු නිසා ඇයට ඔය ගමන යන්න අවස්ථාවක් ලැබුණේ නැහැ. ටිකට්පතක් මිල දී ගන්න මම සෑහෙන්න උත්සාහ කළා. අන්තර්ජාලයේ හොයද්දී හතර ගුණයක සිට හය ගුණයක් දක්වා වැඩි මිලක් යුරෝ වලින් ගෙවා ටිකට්පත් මිල දී ගත හැකි වෙබ් අඩවි තිබුණත් අවශ්‍ය දවසේ ගමන යාම සඳහා ටිකට්පත් සොයා ගත හැකි වූයේ නැහැ. එසේ මිල දී ගත හැකි වුනානම් මා එම වැඩි මිල ගෙවා අවශ්‍ය ප්‍රවේශපත් ප්‍රමාණය ගන්න පැකිළෙන්නේ නැහැ. 

නිශ්චිත තැනක සිට තවත් නිශ්චිත තැනකට යාම සඳහා විකල්ප ගණනාවක් තිබුණත්, අවශ්‍ය දිනක මෙවැනි නිශ්චිත දුම්රිය ගමනක් යාම සඳහා වෙනත් විකල්ප නැහැ. ඒ නිසාම, මේ දුම්රිය ගමන පෞද්ගලික සමාගමක් විසින් සපයන සේවාවක් වුවත්, ඉල්ලුම හා සැපයුම ගැලපෙන සේ මිල විචලනය කළේ නැත්නම් සමාන ප්‍රශ්නයක් ඇති වෙන්න පුළුවන්.

ඊනියා ජාවාරම්කරුවන්ගේ මැදිහත්වීම නිසා සෘජුව ප්‍රශ්නය විසඳුනේ නැහැ. නමුත් එම මැදිහත්වීම නිසා ප්‍රශ්නය විසඳීමේ විභවයක් ඇති වුනා. ඒ, මිල නිවැරදි විය යුතුය යන සංඥාව සැපයුම්කරු වෙත ලබා දීම මගින්. වෙළඳපොළ ක්‍රියාත්මක වන්නේ ඒ විදිහටයි. නමුත් සැපයුම්කරු වන රජය මේ සංඥාව තවමත් නිවැරදිව ග්‍රහණය කරගෙන නැහැ. දැනට ලබා දී තිබෙන විසඳුම පණිවුඩකරුට වෙඩි තබා මරා දැමීමක් පමණයි. දැනට ප්‍රශ්නය විසඳී ඇති සේ පෙනුනත්, තවත් මාස කිහිපයක් යද්දී ප්‍රශ්නය ඇත්තටම විසඳී නැති බව පෙනෙයි. 

චීනයට විකිණිය හැක්කේ මොනවාද?

පසුගිය 2024 වසර තුළ ලංකාව චීනයෙන් ඩොලර් මිලියන 4,365.7ක භාණ්ඩ ආනයනය කර තිබෙනවා. නමුත් චීනය ලංකාවෙන් ආනයනය කර තිබෙන්නේ එයින් 6%ක පමණ වටිනාකමක් තිබෙන, එනම් ඩොලර් මිලියන 272.9ක, භාණ්ඩ ප්‍රමාණයක් පමණයි. ජනාධිපති ට්‍රම්ප්ගේ තීරුබදු සූත්‍රය අනුවනම් ලංකාව චීනයට 47%ක තීරු බද්දක් පැනවිය යුතුයි. 

තීරුබදු පැනවීම කෙසේ වුවත්, පසුගිය වසරේ ලංකාවේ වෙළඳ හිඟය වූ ඩොලර් මිලියන 6,069.4ක මුදලින් ඩොලර් මිලියන 4,092.8කටම දායක වී තිබෙන්නේ ලංකාව හා චීනය අතර සිදු වන ද්විපාර්ශ්වික වෙළඳාමයි. මෙම වෙළඳාමෙහි විශාල අසමතුලිතතාවයක් තිබෙනවා. ඇමරිකාව සමඟ ලංකාව විසින් කරන ද්විපාර්ශ්වික වෙළඳාමෙහි වාසිය සීමා වුවහොත්, චීනය සමඟ වෙළඳාමෙහි දැනට තිබෙන අවාසිදායක තුලනය දිගටම පවත්වා ගෙන යාම ලංකාවට අසීරු වෙන්න පුළුවන්. 

ලංකාවෙන් චීනය වගේ රටකට අපනයනය කළ හැක්කේ මොන වගේ දේවල්ද?

ජනාධිපති අනුර කුමාර දිසානායකගේ චීන සංචාරයේදී CGTN නිවේදකයෙකු විසින් මේ ප්‍රශ්නය ඔහුගෙන් අසනවා. මේ ප්‍රශ්නයට ඔබට දිය හැකි පිළිතුර ගැන සිතා බැලුවොත් මෙය පෙනෙන තරම් සරල ප්‍රශ්නයක් නොවන බව අවබෝධ වෙයි.

පසුගිය ආර්ථික අර්බුද සමයේ ලංකාවට වෙනත් රටවලට අපනයනය කළ හැකි අමතර දේවල් ගැන මමත් ටිකක් සොයා බැලුවා. ඇත්තම කතාවනම් ලෝක වෙළඳපොළේ ලොකු පංගුවක් අල්ලා ගන්න තරම් මහ ලොකු දේවල් ලංකාවේ දැනට නැහැ. අපනයනය කළ හැකි දේවල් කවුරු හෝ විසින් දැනටත් අපනයනය කරනවා.

ඉහත ප්‍රශ්නයට පිළිතුරු ලෙස ජනාධිපති දිසානායක විසින් භාණ්ඩ වර්ග තුනක් ගැන සඳහන් කරනවා. ඒ, කුකුළු මස්, මැණික් හා ස්වර්ණාභරණ සහ කුළුබඩු. 

මම දන්නා තරමින් කුකුළු මස් අපනයනය කෙරෙහි මෙතෙක් ලංකාවේ ලොකු රාජ්‍ය අවධානයක් යොමු වී නැහැ. ඒ කෙරෙහි අවධානය යොමු කිරීම අලුත් දෙයක් වෙන්න පුළුවන්. මැණික් හා ස්වර්ණාභරණ සහ කුළුබඩු කියන්නේනම් මට මතක තිබෙන කාලයේ සිටම රජය විසින් ප්‍රවර්ධනය කිරීමට උත්සාහ කළ අපනයන කාණ්ඩ දෙකක්. වයසින් මගේ සමකාලීනයෙකු වන ජනාධිපති දිසානායකටත් මේ උත්සාහයන් පිළිබඳ මතකයක් නැති වෙන්න බැහැ. 

අපි නිකමට හිතමු මැණික් හා ස්වර්ණාභරණ සහ කුළුබඩු සඳහා චීනයෙන් සැලකිය යුතු ආනයන ඉල්ලුමක් ආවා කියලා. මේ වර්ග දෙකෙන් එකකවත් නිෂ්පාදනය විශාල ලෙස වැඩි කිරීමේ හැකියාවක් නැහැ. වෙනත් විදිහකින් කිවුවොත් නිෂ්පාදනය පරිමාණනය කිරීමේ හැකියාව (scalability) ඉතාම සීමිතයි. දශක ගණනාවක් තිස්සේ රජය මේ වෙනුවෙන් මැදිහත් වී තිබෙනවා. ඒ හරහා යම් ප්‍රගතියක් අත් කරගෙනද තිබෙනවා. නමුත් යම් වාස්තවික සීමාවකින් පසුව නිෂ්පාදනය පරිමාණනය කිරීම අසීරුයි.

නිෂ්පාදනය පරිමාණනය කිරීම අසීරු වුවත්, අවසාන වශයෙන් වැදගත් වන, අපනයන ආදායම් වැඩි කර ගැනීමනම් නොකළ හැක්කක් නෙමෙයි. එය කළ හැකි ප්‍රායෝගික ක්‍රමය ඉලක්ක වෙළඳපොළ තුළ ලංකාවේ සන්නාම ජනප්‍රිය කර ගැනීම මගින් වැඩි මිලක් ලබා ගැනීමයි.

දැනටමත් කාලයක් උත්සාහ කර තිබෙන ඉහත කාණ්ඩ දෙකට සාපේක්ෂව චීනයට කුකුළු මස් අපනයනය කිරීම විභවයක් ඇති දෙයක්. එමෙන්ම කුකුළු මස් නිපදවීම පහසුවෙන් පරිමාණනය කළ හැකියි. 

ලංකාව දැනටත් කුකුළු මස් අපනයනය කරන නමුත් එමගින් උපයන්නේ ඩොලර් මිලියන පහක පමණ මුදලක් පමණයි. මෙම අපනයන මුළුමනින්ම මෙන් යන්නේ මාල දිවයිනටයි. මේ ආණ්ඩුව විසින් සිංගප්පූරුව හා චීනය වැනි අලුත් වෙළඳපොළවල් ඉලක්ක කරමින් සිටින බව පේනවා. 

චීනය වසරකට ඩොලර් බිලියන හතරකට ආසන්න කුකුළු මස් ආනයන සිදු කරනවා. ශ්‍රී ලංකාවට ආසන්නව පිහිටි තායිලන්තය චීනයට කුකුළු මස් අපනයනය කර වසරකට ඩොලර් මිලියන 500ක් පමණ උපයා ගන්නවා. මෙවැන්නක් ලංකාවට නොකළ හැක්කක් නෙමෙයි. 

සාමාන්‍යයෙන් රටක ඒක පුද්ගල ආදායම යම් සීමාවක් ඉක්මවා ඉහළ යද්දී ඒක පුද්ගල කුකුළු මස් පරිභෝජනය විශාල ලෙස ඉහළ යනවා. චීනයේ කුකුළු මස් ඉල්ලුම ඉදිරි කාලයේදීද විශාල ලෙස ඉහළ යාමට නියමිත ඉල්ලුමක්. 

කුකුළු මස් වලට මෙන්ම ඌරු මස් වලටද චීනයේ විශාල ආනයන ඉල්ලුමක් තිබෙනවා. ඒ නිසාම, ලංකාව වැනි රටකට අපනයන විභවයක්ද තිබෙනවා. නමුත් ප්‍රශ්නයකට තිබෙන්නේ කුකුළු මස් වලට සාපේක්ෂව ඌරු මස් නිෂ්පාදනය කෙරෙහි සංස්කෘතික සාධක වල වැඩි බලපෑමක් තිබීමයි. 

අපනයන වෙළඳපොළ අමතක කළත් ලංකාවේ ඒක පුද්ගල ආදායම තවත් ඉහළ යද්දී දේශීය කුකුළු මස් හා බිත්තර ඉල්ලුම විශාල ලෙස ඉහළ යාමට නියමිතයි. දැනටමත් දේශීය ඉල්ලුම රට තුළින් සැපයෙන බැවින් මේ වන විට මෙම කර්මාන්තය පවතින්නේ රටින් එළියට යා යුතු අදියරකයි. දේශීය වෙළඳපොළේ මිල ස්ථාවරව තබා ගැනීම සඳහාද රටින් ඔබ්බට වෙළඳපොළ පුළුල් කර ගැනීමක් අවශ්‍ය වෙනවා. 

දැනට චීනය සමඟ පවතින වෙළඳ පරතරය පහසුවෙන් පියවා ගත හැකි පරතරයක් නෙමෙයි. එහෙත්, කුකුළු මස් වැනි දෙයක් ඉලක්ක කිරීමෙන් සැලකිය යුතු ප්‍රගතියක් අත්පත් කර ගැනීමේ විභවයක් තිබෙනවා. එම මෙනුපතටම ඌරු මස්ද යම් තරමකින් එකතු කිරීමට බැරිකමක් නැහැ. 

ලෝක වෙළඳාම තුළ ලංකාවේ පංගුව

 

අපනයන වල සැබෑ වර්ධනයක් සිදු නොවුනත්, රුපියල් හෝ ඩොලර් වලින් බලද්දී, කිසියම් වසරක් තුළ අපනයන ආදායම් වැඩි වෙනවා. එයට හේතුව උද්ධමනය නිසා ලෝකයේ හැම රටකම මෙන්ම බොහෝ වසර වලදී මිල ගණන් යම් ප්‍රමාණයකින් ඉහළ යාමයි. ඒ නිසා කිසියම් වසරකදී "ඉතිහාසයේ වැඩිම අපනයන ආදායම්" ලැබී තිබීම ඉතාම සාමාන්‍ය කරුණක් මිසක් විශේෂ තත්ත්වයක් නෙමෙයි. එය කිසියම් වසරක් තුළ වැඩෙන වයසේ දරුවෙකුගේ බර වැඩිවීම වැනි දෙයක්. 

රුපියල් වලින් බැලුවොත්, 2011-2022 කාලය ඇතුළත "ලංකා ඉතිහාසයේ වැඩිම අපනයන ආදායම්" වාර්තා වී නැත්තේ 2015 හා 2020 වසර දෙකේදී පමණයි. ඉන් පසුව, 2023 හා 2024 වසර දෙක තුළද 2022 වාර්තාව ඉක්මවා ගොස් නැත්තේ ඩොලරයක මිල අඩු වූ නිසායි. එසේ නොවන්නට, එම වසර වලදීද රුපියල් වලින්  "ලංකා ඉතිහාසයේ වැඩිම අපනයන ආදායම්" වාර්තා වෙනවා. 

ඇමරිකාවේ උද්ධමනය ලංකාවට සාපේක්ෂව අඩු නිසා ඩොලර් වලින් බලද්දී "ලංකා ඉතිහාසයේ වැඩිම අපනයන ආදායම්" මේ තරම්ම සුලභ නැති වුනත්, ඒ තරම්ම දුලබත් නැහැ. 2011-2022 අතර වසර හතකදීම ඩොලර් වලින් බැලුවත් "ලංකා ඉතිහාසයේ වැඩිම අපනයන ආදායම්" වාර්තා වී තිබෙනවා. එසේ වාර්තා වී නැත්තේ වසර පහකදී පමණයි. 

ඩොලර් වලින් බැලුවත්, රුපියල් වලින් බැලුවත්, දැනට ලංකා ඉතිහාසයේ වැඩිම අපනයන ආදායම් වාර්තා වී තිබෙන්නේ 2022 වර්ෂයේදීයි. ඊට හේතුව, දැනට ලෝක වෙළඳාමේ ඩොලර් අගය වැඩිම මට්ටමක තිබී ඇති වර්ෂය 2022 වසර වීමයි. 2023 හා 2024 වසර වලදී ලෝක වෙළඳාම පැවතුණේ 2022 මට්ටමට වඩා පහළින්. 

කිසියම් වසරක "ලෝක ඉතිහාසයේ වැඩිම ලෝක වෙළඳාම" පැවතීම වුවද ඉතාම සාමාන්‍ය දෙයක්. 2011-2022 කාලය ඇතුළත වසර හතකදීම එසේ සිදු වී ඇති අතර එසේ සිදු වී නැත්තේ වසර පහකදී පමණයි. සාමාන්‍ය කරුණක් ලෙස "ලෝක ඉතිහාසයේ වැඩිම ලෝක වෙළඳාම"  වාර්තා වන වසර වලදී ඩොලර් වලින් බැලු විට "ලංකා ඉතිහාසයේ වැඩිම අපනයන ආදායම්"  වාර්තා වෙනවා. මීට හේතුව ලංකාවේ අපනයන ආදායම බොහෝ දුරට ලෝක වෙළඳාමට සමානුපාතික වීමයි. මෙයම වෙනත් විදිහකින් කිවුවොත්, ලෝක වෙළඳාම තුළ ලංකාවේ පංගුව බොහෝ දුරට නොවෙනස්ව පැවතීමයි. 

මෙම 2025 වසර තුළ නැවතත් "ලෝක ඉතිහාසයේ වැඩිම ලෝක වෙළඳාම"  වාර්තා වීමට නියමිතව ඇති අතර එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස "ලංකා ඉතිහාසයේ වැඩිම අපනයන ආදායම්" වාර්තා වීමක්ද සිදු වීමට නියමිතයි. නමුත් එය විශේෂ කරුණක් නෙමෙයි. 50%ක පමණ සම්භාවිතාවක් ඇති දෙයක්. 

අපනයන ආදායම් වල සැබෑ වැඩි වීමක් සේ සැලකිය හැක්කේ එම ආදායම් වල ඩොලර් අගය ඩොලරයක වටිනාකම අඩු වීම ඉක්මවා වර්ධනය වන්නේනම් පමණයි. එහෙත්, රටක් ලෙස බලද්දී එවැනි වර්ධනයක් වුවද සතුටු විය හැකි වර්ධනයක් වන්නේ නැහැ. ඊට හේතුව එම මූර්ත ආදායම සැලකුවද, ලෝක වෙළඳාම වර්ධනය වෙද්දී ලෝකයේ බොහෝ රටවල් විසින් වර්ධනය කර ගනු ලැබීමයි. ඒ නිසා, ලංකාවේ අපනයන ආදායම් මූර්ත පදනමින් ඒ මට්ටමේම පැවතියද, අනෙක් රටවල අපනයන ආදායම් මූර්ත පදනමින් ඉහළ ගියහොත් ලෝක වෙළදපොළ තුළ ලංකාවේ පංගුව පහත වැටෙනවා. 

රටක් ලෙස ලෝකය තුළ ලංකාවේ තත්ත්වය පවත්වා ගැනීමටනම් අවම වශයෙන් ලෝක වෙළඳපොළ තුළ ලංකාවේ පංගුව තිබෙන මට්ටමේ හෝ පවත්වා ගත යුතුයි. ඒ සඳහා අවම වශයෙන් ලෝක වෙළඳාම වර්ධනය වන වේගයෙන් ලංකාවේ අපනයන ආදායම් වර්ධනය විය යුතුයි. ලංකාවට ලෝකය තුළ ඉදිරියට යාමට අවශ්‍යනම් මෙම පංගුව වර්ධනය කරගත යුතුයි. මෙය මාලිමාවේ ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශ තුළ පවා කතා කර තිබුණු දෙයක්. 

ලෝක වෙළඳාම තුළ ලංකාවේ පංගුව වැඩි කර ගැනීම සඳහා කළ යුත්තේ කුමක්ද? සරල, මැජික් පිළිතුරක් මා ළඟ තිබුණානම් මම එය හොරා වගේ හංගාගෙන ඉන්නේ නැහැ. මා ළඟ එවැනි පිළිතුරක් නැහැ. ඒ වගේම, මේ ප්‍රශ්නයට ආර්ථික විද්‍යා න්‍යාය වලින් පමණක් පිළිතුරු හොයන්න බැහැ. එයින් ඔබ්බට ගිය දේශපාලනික හා උපාය මාර්ගික ප්‍රවේශයක් ඒ සඳහා අවශ්‍යයි. එවැනි ප්‍රවේශයන් අනුගමනය කරද්දී රටක් විදිහට කිසියම් මිලක්ද ගෙවන්න වෙනවා. 

උදාහරණයක් විදිහට ලංකාවේ ආර්ථිකය ඉන්දියාවේ ආර්ථිකය එක්ක ගැට ගසන එක එක් ප්‍රවේශයක්. නමුත් හරියකට ප්‍රතිඵලයක් ගන්නනම් ලංකාව කියන්නෙත් ඉන්දියාවේම කොටසක් කියලා සාමාන්‍ය ඉන්දියානුවන්ට ඒත්තු යන මට්ටමට ඔය වැඩේ සිදු විය යුතුයි. එහෙම කළාට පස්සේ ලංකාවට ඉන්දියාවෙන් තොර ස්වාධීන පැවැත්මක් නැති වෙනවා. ඔය විදිහේ උපාය මාර්ග මිසක් රැවුලත් කැඳත් බේරා ගත හැකි උපාය මාර්ග නැහැ. සිංගප්පූරුව ලෝක වෙළඳාම තුළ ඔවුන්ගේ පංගුව වැඩි කර ගත්තේ නොබැඳි පිළිවෙත් අත ඇරලා. 

රටක් සතු ලෝක වෙළඳාම තුළ තමන්ගේ පංගුව වැඩි කර ගැනීම එය නැති කර ගන්නවා වගේ පහසු වැඩක් නෙමෙයි. නිදහස ලැබී දශක තුනක් යන්නත් කලින් ලංකාවට තමන් සතු වූ වෙළදපොළ පංගුවෙන් 90%ක්ම පහසුවෙන්ම නැති කරගන්නනම් පුළුවන් වුනා. ඒ ආරක්ෂණවාදී ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කිරීම මගින්. ඔව්. දැන් ඇමරිකාව අනුගමනය කරන්නෙත් ආරක්ෂණවාදී ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති තමයි. ඒක වෙනම දෙයක්. මේ ලංකාවට සිදු වුන දෙය.

නිදහස ලැබෙන විට (1948දී) ලෝක වෙළඳාම තුළ ලංකාවේ පංගුව 0.0052ක් හෙවත් 0.52%ක්. 2024 වන විට මෙම පංගුව 0.00052ක් හෙවත් 0.052%ක්. හරියටම දහයෙන් එකක්. 1976 වන විට, ඒ කියන්නේ නිදහස ලබලා අවුරුදු 28ක් යන විට, ඔය කඩා වැටීම සිදු වෙලා ඉවරයි. එම වසර වන විට ලංකාවේ වෙළඳපොළ පංගුව 0.006 දක්වා පහත වැටිලා. 

හැත්තෑ හතේ ලංකාවේ ආර්ථිකය විවෘත වුනා කියන එක ලංකාවේ ජනප්‍රිය අදහසක් මිසක් පිළිගත් විද්වත් මතයක් නෙමෙයි. සාමාන්‍යයෙන් ලංකාවේ ආර්ථිකය විවෘත වූ සේ සැලකෙන්නේ අනූව දශකයේදීයි. පෞද්ගලීකරණය කිරීම් ගොඩක් සිදු වුනේ එම දශකයේදීයි. නමුත් හැත්තෑ හතේදීත් යම් විවෘත වීමක් සිදු වුනා. එහි උදවුවෙන් ලෝක වෙළඳාමේ ලංකාවේ පංගුව තරමක් ඉහළ ගියා. අනූව දශකයේදී තවත් ටිකක් ඉහළ ගියත්, දෙදාහ දශකයේදී නැවතත් ඒ වැඩිවීම ආපසු හැරවුනා. ඒ නැවතත් ආරක්ෂණවාදය හා ආර්ථික ජාතිකවාදය වෙත පසු බැසීමේ ප්‍රතිඵලයක් විදිහටයි. 

ආර්ථික අර්බුදය පසු කර රටේ ආර්ථිකය නැවත හිස ඔසොවමින් තිබෙන පසුබිම තුළ මේ අවුරුද්දේ ලංකාවේ වෙළඳපොළ පංගුවේ යම් වැඩිවීමක් සිදු විය හැකි වුවත් එසේ අපේක්ෂා කළ හැක්කේ ඉතාම සුළු වෙනසක් පමණයි. නිදහස ලබද්දී ලෝක වෙළඳාමේ ඩොලර් සීයකින් ලංකාවේ පංගුව ඩොලර් ශත පණහක් පමණ. නමුත් දැන් පංගුව ඩොලර් ශත පහක් පමණයි. ඇමරිකාව තීරුබදු දමද්දී ලංකාවට කළ හැක්කක් නැති වී තිබෙන්නේ ඔය විදිහට ලංකාව ශත පහට වැටී තිබෙන නිසා. ඒ ඉන්න තැනින් ඉහළට යන්න ස්නේක් ඇන්ඩ් ලැඩර් වර්ගයේ සරල ඉනිමං නැහැ. ෂෝට්කට් නැහැ. රටේ තනි පුද්ගලයින්ට හා ආයතන වලට ලෝකය තුළ තරඟ කරලා වෙළඳපොළ අල්ලගන්න වෙනවා. 

ප්‍රස්ථාරය සකස් කිරීම සඳහා යොදාගත් දත්ත ලෝක බැංකු වෙබ් අඩවියේ තිබෙනවා (https://data.worldbank.org/indicator/TX.VAL.MRCH.CD.WT). 

ඉතිහාසයේ වැඩිම අපනයන ආදායම මේ අවුරුද්දේදීද?

ජනාධිපති අනුර කුමාර දිසානායකගේ පාර්ලිමේන්තු කතාව අනුව, "2015 සිට 2025 දක්වා ශ්‍රී ලංකාවේ අපනයන ආදායමේ දත්ත පිළිබඳ විමසා බැලූ විට මේ වසරේ මුල් මාස හය තුළ ඉතිහාසයේ වැඩිම අපනයන ආදායම ලබා ගෙන තිබෙනවා."

මේ කතාව ඇත්තද?

පහත තිබෙන්නේ මහ බැංකු දත්ත අනුව අදාළ වසර වල පළමු මාස හයක කාලය තුළ ලංකාව විසින් ඉපැයූ අපනයන ආදායම්.

2015- ඩොලර් මිලියන 5,444.4

2016- ඩොලර් මිලියන 5,130.3

2017- ඩොලර් මිලියන 5,397.6

2018- ඩොලර් මිලියන 5,731.9

2019- ඩොලර් මිලියන 5,999.2

2020- ඩොලර් මිලියන 4,412.8

2021- ඩොලර් මිලියන 5,699.1

2022- ඩොලර් මිලියන 6,522.2

2023- ඩොලර් මිලියන 5,871.0

2024- ඩොලර් මිලියන 6,144.4

2025- ඩොලර් මිලියන 6,492.1

මෙම දත්ත දෙස බැලූ විට පෙනී යන පරිදි, වෙනස සුළු වෙනසක් වුවත්, වසරේ පළමු අර්ධය තුළ ඉතිහාසයේ වැඩිම අපනයන ආදායම් වාර්තා වී තිබෙන්නේ මෙම (2025) වසරේදී නොව 2022 වසරේදීයි. 

ඒ කියන්නේ අනුර පාර්ලිමේන්තුවේදී කිවුවේ බොරුවක්ද?

අනුර මේ ප්‍රකාශය කරන්නේ මහ බැංකු දත්ත මත පදනම්ව නොව අපනයන සංවර්ධන මණ්ඩලයේ දත්ත මත පදනම්ව විය යුතුයි. අපනයන සංවර්ධන මණ්ඩලයේ දත්ත අනුව, 2025 පළමු මාස හයෙහි අපනයන ආදායම ඩොලර් මිලියන 6,504.7ක් ලෙස සඳහන් වන නමුත් එම අගය සැලකුවද 2022 පළමු මාස හයෙහි අපනයන ආදායම ඉක්මවා යන්නේ නැහැ. 

අපනයන සංවර්ධන මණ්ඩලයේ දත්ත වලට වඩා මහ බැංකුවේ දත්ත නිවැරදි සේ සැලකිය හැකියි. අපනයන සංවර්ධන මණ්ඩලය විසින් මුලින්ම ප්‍රකාශයට පත් කරන දත්ත සහ  මහ බැංකුවේ දත්ත අතර සාමාන්‍යයෙන් යම් වෙනසක් තිබෙනවා. එහෙත් බොහෝ විට අපනයන සංවර්ධන මණ්ඩලයේ දත්ත පසුව සංශෝධනය කෙරෙනවා. එම සංශෝධිත දත්ත සාමාන්‍යයෙන් මහ බැංකුවේ දත්ත සමඟ ගැලපෙනවා. ඊට හේතුව මහ බැංකුව විසින් දත්ත ප්‍රකාශයට පත් කරන්නේ රේගුවෙන් ලබා ගන්නා දත්ත පරීක්ෂාවට ලක් කර, නොගැලපීම් පිළිබඳව සොයා බලා අවශ්‍ය නිවැරදි කිරීම් කිරීමෙන් පසුව වීමයි. 

ඉහත දත්ත භාණ්ඩ අපනයන ආදායම් හා අදාළ දත්තයි. මෙයට සේවා ලැබීම්ද එකතු කළ විට, මහ බැංකු දත්ත අනුව, තත්ත්වය මෙසේයි.

2015- ඩොලර් මිලියන 8,539.7

2016- ඩොලර් මිලියන 8,623.5

2017- ඩොලර් මිලියන 9,156.5

2018- ඩොලර් මිලියන 9,979.5

2019- ඩොලර් මිලියන 9,910.7

2020- ඩොලර් මිලියන 6,448.6

2021- ඩොලර් මිලියන 6,683.6

2022- ඩොලර් මිලියන 8,178.5

2023- ඩොලර් මිලියන 8,306.8

2024- ඩොලර් මිලියන 9,462.7

2025- ඩොලර් මිලියන 10,101.6

මේ අනුව පෙනී යන්නේ භාණ්ඩ අපනයන ආදායමට සේවා ලැබීම්ද එකතු කළ විට වැඩිම අගය වාර්තා වී තිබෙන්නේ මෙම වසර තුළදී බවයි. 

කෙසේ වුවද, අනුර කුමාර ඉදිරිපත් කරන සංඛ්‍යාලේඛණ ඉහත ගණන් වලට වඩා වෙනස්. ඔහුට අනුව, 2025 පළමු මාස හයේ අපනයන ආදායම ඩොලර් බිලියන 8.4ක්. ඔහු මේ කතා කරන්නේ අපනයන ආදායමට සේවා ආදායම් වලින් කොටසක් පමණක් එකතු කොට අපනයන සංවර්ධන මණ්ඩලය විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන සංඛ්‍යාලේඛණයක් මත පදනම්වයි. එයට ඉදිකිරීම්, මූල්‍ය, ප්‍රවාහන, තොරතුරු තාක්ෂණ හා සන්නිවේදන හා වෙනත් ව්‍යාපාරික සේවා සැපයීම් වෙනුවෙන් ලැබුණු විදේශ විණිමය ආදායම් ඇතුළත් වන නමුත් සංචාරක, මූල්‍ය, රක්ෂණ, නඩත්තු, නිෂ්පාදන, විනෝදාස්වාද ඇතුළු වෙනත් සේවා ගණනාවක් වෙනුවෙන් ලැබුණු විදේශ විණිමය ආදායම් ඇතුළත්ව නැහැ. 

මෙම වසරේ පළමු මාස හය තුළ ලැබුණු භාණ්ඩ අපනයන ආදායමට ඉහත සේවා අංශ වලින් ලැබුණු ආදායම පමණක් එකතු කළ විට මුළු අගය ඩොලර් මිලියන 8,337.9ක්. දැනට වැඩිම භාණ්ඩ අපනයන ආදායමක් වාර්තා වී ඇති 2022 වසරේදී ඉහත අගය ඩොලර් මිලියන 7,476.8ක් පමණයි. මේ අනුව පෙනෙන පරිදි, 2022 වසරට සාපේක්ෂව 2025 වසරේ පළමු මාසය හයේ භාණ්ඩ අපනයන ආදායම සුළු වශයෙන් අඩු වුවත්, සේවා ආදායම් ඉහළ යාම නිසා අනුර කුමාර දිසානායක විසින් ඉදිරිපත් කරන සංඛ්‍යාලේඛණයේ ඉහළ යාමක් දැකිය හැකි වී තිබෙනවා. 

මේ තත්ත්වය ගැන කොයි තරම් සතුටු විය හැකිද?

භාණ්ඩ අපනයනය පමණක් සැලකුවද, වසරේ දෙවන අර්ධයේ අපනයන ආදායම් වල සැලකිය යුතු වර්ධනයක් සිදු වුවහොත්, මෙම වසර ඉහළම අපනයන ආදායමක් වාර්තා වන වසර විය හැකියි. නමුත් එය එසේ වුවද ඒ හේතුව නිසාම සතුටු විය හැකි කරුණක් වන්නේ නැහැ. 

රටේ අපනයන ප්‍රමාණයේ කිසිදු වර්ධනයක් සිදු නොවුවද අපනයන ආදායම් සේ ලැබෙන ඩොලර් ප්‍රමාණය වසරින් වසර ඉහළ යාම ඉතාම සාමාන්‍ය තත්ත්වයක්. ඊට හේතුව ඇමරිකාවේ උද්ධමනය නිසා ඩොලරයක වටිනාකම වසරින් වසර බාල්දු වීමයි. උදාහරණයක් ලෙස 2022 ජූනි මාසයේ ඇමරිකන් ඩොලර් 100ක 2025 ජූනි වටිනාකම ඩොලර් 108.86ක්. ඒ කියන්නේ රටේ අපනයන වල කිසිදු වර්ධනයක් සිදු නොවුවද, මෙම කාලය තුළදී රටට ලැබෙන අපනයන ආදායමේ ඩොලර් අගය 8.86%කින් ඉහළ යා යුතු බවයි. ඒ නිසා, කිසියම් වසරක අපනයන ආදායම පෙර වසරට සාපේක්ෂව අඩු වී ඇත්නම් එය කනස්සළු විය යුතු කරුණක් වුවත්, ඇමරිකාවේ උද්ධමන බලපෑම නොඉක්මවන අපනයන ආදායම් වර්ධනයක් කියන්නේ සතුටු විය යුතු කරුණක් නෙමෙයි.

ඇමරිකන් ඩොලරයේ අගය වෙනස් වීම සැලකූ විට 2022 පළමු මාස හයේ අපනයන ආදායමේ දැන් වටිනාකම ඩොලර් මිලියන 7,100.0ක්. ඒ අනුව, සිදු වී තිබෙන්නේ 2022 වසරට සාපේක්ෂව 2025දී ලංකාවේ භාණ්ඩ අපනයන ප්‍රමාණය 8.6%කින් අඩු වී තිබීමයි. 

සේවා ලැබීම්ද සලකන්නේනම් මීට පෙර වැඩිම නාමික ඩොලර් ප්‍රමාණයක් ලැබී තිබෙන්නේ 2018 පළමු මාස හයක කාලය තුළයි. එම ප්‍රමාණය ඩොලර් මිලියන 9,979.5ක්. ඩොලරයේ වටිනාකම වෙනස්වීම සැලකූ විට මෙය 2025 ජූනි ඩොලර් වලින් මිලියන 12,774.4කට සමානයි. මේ හා සංසන්දනය කරද්දී 2025 පළමු මාස හයක කාලය තුළ උපයා ඇති ඩොලර් මිලියන 10,101.6 මගින් පෙන්නුම් කරන්නේ 20.9%ක අඩුවීමක්. ඒ අනුව පෙනෙන පරිදි, මෙම වසරේ පළමු මාස හය තුළ "ඉතිහාසයේ වැඩිම භාණ්ඩ හා සේවා අපනයන ආදායම්" උපයා ඇතත් එය ඩොලරයේ වටිනාකම අඩු වීම නිසා සිදු වී තිබෙන නාමික වර්ධනයක් පමණයි. 

රුපියල් ට්‍රිලියනයේ සංචිතය කුමක්ද?

ජනාධිපති අනුර කුමාර දිසානායක රුපියල් ට්‍රිලියනයක සංචිතයක් ගැන කිවුවනේ. මේ සංචිතය කුමක්ද?

සංචිතය කියා කියද්දී ගොඩක් අයට එකවර මතක් වෙන්නේ රටේ නිල විදේශ සංචිතයනේ. නමුත් මේ කියන්නේ විදේශ සංචිතය ගැන නෙමෙයි. විදේශ සංචිතය රුපියල් වලින් ගණන් හැදුවොත් ට්‍රිලියන 1.8කටත් වඩා වැඩියි. 

සංචිතයක් කියන එකෙන් අදහස් වෙන්නේ කිසියම් ආපදාවකදී ප්‍රයෝජනයට ගැනීම සඳහා එකතු කර තබා ගන්නා දෙයක් කියන එක. එවැන්නක් තෙල් සංචිතයක් හෝ හාල් සංචිතයක් වැනි භාණ්ඩ සංචිතයක් වෙන්න පුළුවන්. එසේ නැත්නම් අරමුදල් සංචිතයක් වෙන්න පුළුවන්. 

අරමුදල් සංචිතයක් රුපියල් වලින් හෝ විදේශ මුදල් වලින් තියා ගන්න පුළුවන්. රටේ නිල විදේශ සංචිතය විදේශ මුදල් වලින් තබා ගන්නා සංචිතයක්. නිල විදේශ සංචිතයට අමතරව වාණිජ බැංකු සහ වෙනත් ආයතන හා පුද්ගලයින් සතුවත් විදේශ මුදල් වලින් සංචිත තිබෙනවා. රුපියල් සංචිතනම් රටේ බොහොමයක් ආයතන හා පුද්ගලයින් සතුව තිබෙනවා. සරලව කිවුවොත් ඔබේ බැංකු ගිණුමේ ශේෂය ඔබ විසින් පවත්වාගෙන යන රුපියල් සංචිතයක්. 

ආපදාවකදී ප්‍රයෝජනයට ගැනීම සඳහා අරමුදල් සංචිතයක් පවත්වා ගැනීම ඕනෑම පුද්ගලයෙක් හෝ ආයතනයක් විසින් කළ යුතු දෙයක්. තමන්ගේ ආදායමෙන් හතරෙන් එකක් ආපතික සංචිතයක් ලෙස පවත්වා ගත යුතු බව සිඟාලෝවාද සූත්‍රයේ පවා කියලා තියෙන දෙයක්නේ.

"චතුත්ථං ච නිධාපෙය්‍ය - ආපදාසු භවිස්සති"

නමුත් පසුගිය දශක ගණනාවක් පුරාම ශ්‍රී ලංකා රජය සතුව ඔය විදිහේ ආපතික සංචිත අරමුදලක් තිබුණේ නැහැ. ඒ නිසාම, අපිට මේ තත්ත්වය සාමාන්‍ය තත්ත්වයක් වී තිබුණත්, ඇත්තටම මේ තත්ත්වය ඉතාම අසාමාන්‍ය තත්ත්වයක්. සාමාන්‍යයෙන් ඕනෑම රජයක් හදිසියකදී ප්‍රයෝජනයට ගැනීම සඳහා ආපතික සංචිතයක් නඩත්තු කරනවා. ණය නැති රටක් සේ සැලකිය හැකි සිංගප්පූරුව වැනි රටක් සැලකුවත්, ලෝකයට හා රටට විශාල ලෙස ණය ඇමරිකාව වැනි රටක් සැලකුවත්, එම රටවල් සතුව විශාල ආපතික සංචිත තිබෙනවා.

නිදහස ලැබෙන තුරු වගේම නිදහස ලැබී යම් කාලයක් යන තුරුත් ශ්‍රී ලංකා රජය සතුව මෙවැනි ආපතික සංචිත තිබුණා. නමුත් කල් යද්දී ඒ ආපතික සංචිත නඩත්තු කිරීම නැවතිලා හදිසියකට පවා මහ බැංකුවෙන් ණය ගන්නා තත්ත්වයකට ශ්‍රී ලංකා රජය පත් වුනා. මහින්ද සිරිවර්ධන - රනිල් වික්‍රමසිංහ කාලයේ ඔය තත්ත්වය නැවත වෙනස් කරන තුරු ශ්‍රී ලංකා රජය සතුව ආපතික සංචිතයක් කියා එකක් තිබුණේම නැහැ.

රජයක් ණය ගන්න සාමාන්‍යම ක්‍රමය භාණ්ඩාගාර බිල්පත් නිකුත් කරන එකනේ. නමුත් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් විකිණීම හා මිල දී ගැනීම කියන්නේ පාර්ශ්ව දෙකක් අතර සිදු වෙන ගනුදෙනුවක්. රජයට ණය ගන්න අවශ්‍යයි වගේම ඔය භාණ්ඩාගාර බිල්පත් ආයෝජන සිදු කරන අයට ඒ ආයෝජන අවස්ථාවත් අවශ්‍යයි. සාමාන්‍ය මූලධර්මයක් විදිහට ණය දීම සඳහා රජයක් තරම් සුරක්ෂිත වෙනත් ආයතනයක් නැහැ. ලංකාවේ රජය විසින් සිදු කළාක් මෙන් ණය පැහැර හැරීම්ද සිදු වුවත්, එවැනි දේ වෙන්නේ කලාතුරකින්. 

ඉහත හේතුව නිසා සාමාන්‍යයෙන් රජයකට භාණ්ඩාගාර බිල්පත් නිකුත් කිරීම මගින් ඉතා අඩු පොලියකට අරමුදල් සපයා ගන්න පුළුවන්. උදාහරණයක් විදිහට ඇමරිකන් රජය විසින් නිකුත් කරන භාණ්ඩාගාර බිල්පත් මිල දී ගන්න ඇමරිකාවේ වගේම ලෝකය පුරාම ඉන්න ආයෝජකයෝ පොර කනවා. ඒ නිසා ඇමරිකන් රජයට ඉතා අඩු පොලියකට ණය ලැබෙනවා. 

කිසියම් රටක පොලී අනුපාතික ආකෘතියම තීරණය වෙන්නේ භාණ්ඩාගාර බිල්පත් පොලී අනුපාතික මත පදනම්වයි. භාණ්ඩාගාර බිල්පත් පොලී අනුපාතික පහළ මට්ටමක තියාගන්න පුළුවන්නම් අනෙක් පොලී අනුපාතික සියල්ලද පහළ යනවා. එය පොදුවේ ආයෝජන හා ව්‍යවසායකත්වය දිරිමත් කරනවා. ආර්ථික වර්ධනයට හේතු වෙනවා. 

ඇමරිකන් ෆෙඩරල් රජය ආදායමට වඩා වියදම් කරන නිසා කොහොමටත් ණය ගන්න වෙනවා. නමුත් සිංගප්පූරු රජය සැලකුවොත් එසේ ණය ගැනීමේ අවශ්‍යතාවයක් නැහැ. ඒ වුනත්, සිංගප්පූරු රජය පවා භාණ්ඩාගාර බිල්පත් නිකුත් කරනවා. ඒ කියන්නේ ණය ගන්නවා. මීට හේතුව සිංගප්පූරු රජයට ඉතා අඩු පොලියකට ණය ලබා ගැනීමේ විභවයක් තිබීමයි. මේ විදිහට එකතු කර ගන්නා අරමුදල් සිංගප්පූරු රජය විසින් ආයෝජනය කරලා ගෙවිය යුතු පොලිය ඉක්මවා යන ප්‍රතිලාභයක් ලබා ගන්නවා. ඊට අමතරව, භාණ්ඩාගාර බිල්පත් පොලී අනුපාතික පහළ මට්ටමක තිබෙන නිසා, සිංගප්පූරුවේ අනෙක් පොලී අනුපාතිකත් පහළ මට්ටමක නඩත්තු වෙනවා. 

ලංකාවේ භාණ්ඩාගාර බිල්පත් වලට රටෙන් පිටත ඉල්ලුමක් නැති තරම්. ඉල්ලුමක් තිබුණත් එය ඉතාම කුඩා ඉල්ලුමක්. මේ වන විට නිකුත් කර තිබෙන බිල්පත් හා බැඳුම්කර ප්‍රමාණය සැලකුවොත්, 99.4%ක්ම විකිණිලා තියෙන්නේ රට ඇතුළේ. ඕක තමයි සාමාන්‍ය තත්ත්වය. 

රට ඇතුළේ කියා කිවුවත්, බිල්පත් හා බැඳුම්කර වල ආයෝජනය කරන්නේ රටේ සීමිත පිරිසක්. මෑතක් වන තුරුම ගොඩක් අය මේ ආයෝජන අවස්ථා ගැන දැනගෙන හිටියේම නැති තරම්. බැංකු සාමාන්‍යයෙන් බිල්පත් හා බැඳුම්කර ගැන පාරිභෝගිකයින් දැනුවත් කරන්නේ නැහැ. ඒ වෙනුවට ඔවුන් කරන්නේ අඩු පොලියකට තැන්පතු එකතු කරගෙන ලාබයක් තියාගෙන බිල්පත් හා බැඳුම්කර වල ආයෝජනය කරන එකයි. ගොඩක් වෙලාවට රජය නිකුත් කරන බිල්පත් හා බැඳුම්කර මිල දී ගන්නේ සීමිත පාරිභෝගිකයින් පිරිසක් විසින්. 

ඉහත තත්ත්වය තුළ ලංකාවේ බිල්පත් හා බැඳුම්කර ආයෝජකයින්ට කාටලයක් සේ ක්‍රියාකිරීමේ යම් හැකියාවක් තියෙනවා. ඒ හරහා පොලී අනුපාතික වැඩි කරගන්න පුළුවන්. මෙහි අතුරු ප්‍රතිඵලයක් ලෙස සමස්තයක් ලෙස ණය පොලී අනුපාතික ඉහළ යාමක්ද සිදු වෙනවා. ඒ වගේම, බිල්පත් හා බැඳුම්කර පොලී අනුපාතික ඉහළ මට්ටමක තිබීම කොටස් වෙළඳපොළ වර්ධනයටද බාධාවක්. අවදානම අඩු ආයෝජනයකින් වැඩි ප්‍රතිලාභ ලැබෙද්දී අවදානම වැඩි ආයෝජන කරන්න තිබෙන පෙළඹවීම අඩුයි.

ශ්‍රී ලංකා රජය සතුව කාලයක් තිස්සේම කිසිදු ආපතික සංචිතයක් නොතිබීම මේ තත්ත්වයට විශාල ලෙස දායක වී තිබෙනවා. අතේ සතයක් නැතුව වෙන්දේසියට යනවා කියන්නේ, රෑට කන්න හාල් ගන්න සල්ලි නැතුව කරාබු දෙක උගස් කරන්න පොලී මුදලාලි ළඟට යනවා වගේ වැඩක්. හෙට්ටු කර කර ඉන්න පුළුවන්කමක් නැහැ. අතේ කිසියම් සංචිත මුදලක් තිබෙනවානම්, සල්ලි තියාගන්න කියලා ආපහු හැරිලා එන්න පුළුවන්. ශ්‍රී ලංකා රජයට පහුගිය කාලය මුළුල්ලේම ඔය ක්‍රමයට බිල්පත් හා බැඳුම්කර ආයෝජකයින් එක්ක හැප්පිලා පොලී අනුපාතික අඩු කර ගැනීමේ හැකියාවක් තිබුණේ නැහැ.

නමුත් ශ්‍රී ලංකා රජය සතුව බිල්පත් හා බැඳුම්කර ආයෝජකයින් එක්ක හැප්පෙන්න පුළුවන් වෙනත් ආයුධයක් තිබුණු නිසා මේක ලොකු ප්‍රශ්නයක් වුනේ නැහැ. ඒ තමයි මහ බැංකුවට බිල්පත් විකිණීම. බිල්පත් ආයෝජකයින් විසින් ඕනෑවට වඩා වැඩි පොලියක් ඉල්ලන සේ පෙනුණු විට රජය කළේ බිල්පත් ඔවුන්ට නොවිකුණා මහ බැංකුවට විකුණන එක. මේ විදිහට මහ බැංකුව විසින් බිල්පත් මිල දී ගන්නවා කියා කියන්නේ සල්ලි අච්චු ගැහීම බව අපි දන්නවනේ. 

ශ්‍රී ලංකා රජය විසින් මහ බැංකුවෙන් ණය ගත්, ඒ කියන්නේ සල්ලි අච්චු ගැසීමට හේතු වුනු, එකම ආකාරය මහ බැංකුවට බිල්පත් විකිණීම නෙමෙයි. කාලයක් තිස්සේම මහ බැංකුවේ තිබුණු ශ්‍රී ලංකා රජයේ ගිණුම තිබුණේ අයිරා (overdraft) තත්ත්වයේ. ආර්ථික අර්බුදයට ආසන්න කාලයේදී ඔය විදිහට ශ්‍රී ලංකා රජය විසින් මහ බැංකුවෙන් ණය ගැනීම උපරිමයකට ගියා. එහි ප්‍රතිඵලය අපි දන්නවනේ. 

ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව ස්වාධීන කරන්න අවශ්‍ය වුනේ ඔය තත්ත්වයන් එක්කයි. පෙර ලිපි වල පැහැදිලි කර ඇති පරිදි, එයින් මූලික වශයෙන් අදහස් කරන්නේ මහ බැංකුවට හිතේ හැටියට වැටුප් වැඩි කරගැනීමට හැකි වීම හෝ රටට වග කියන්නේ නැතුව හිතුමතේට කටයුතු කරන්න බලපත්‍රයක් දුන්නා කියන එක නෙමෙයි. ලබා දී තිබෙන උද්ධමන ඉලක්කය පවත්වා ගැනීම සඳහා අවශ්‍ය වන ප්‍රමාණයට හැර රජයේ අයවැය හිඟය පියවීමට හෝ රජයට අඩු පොලියට ණය ලබා ගැනීම සඳහා පහසුකම් සැලසීමට සල්ලි අච්චු ගැසීමට බල කිරීමක් තවදුරටත් සිදු නොවන බවයි. 

රටේ ආර්ථිකය අර්බුදයට යද්දී ශ්‍රී ලංකා රජය විසින් මහ බැංකුවට රුපියල් බිලියන 2,368.4ක බිල්පත් විකුණා තිබුණා. බැංකු අයිරාව රුපියල් බිලියන 344.7ක් වෙලා තිබුණා. ඒ කියන්නේ මහ බැංකුව විසින් ඒ වෙද්දී රුපියල් ට්‍රිලියන 2.7ක් අච්චු ගහලා රජයට ලබා දී තිබුණා. දේශීය ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කරද්දී මෙම ණය වලින් වැඩි කොටසක් (රුපියල් බිලියන 2,492ක්) භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර බවටත්, ඉතිරිය (රුපියල් බිලියන 220.8ක්) භාණ්ඩාගාර බිල්පත් බවටත් පර්වර්තනය කෙරුණා. රජය විසින් මහ බැංකුවෙන් ලබාගත් ණය බැඳුම්කර බවට පරිවර්තනය කිරීම නිසා රජයට එම ණය ආපසු ගෙවීම සඳහා 2038 වසර දක්වා වන දීර්ඝ කාලයක් ලැබුණා. නමුත් ණය එලෙසම තිබෙනවා. 

ඔය විදිහට මහ බැංකුවේ ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමට සමාන්තරව මහ බැංකුව ස්වාධීන වීමත් සිදු වුනානේ. දැන් මහ බැංකුවට බිල්පත් වෙන්දේසියට මැදිහත් වෙන්න බැහැ. ඒ නිසාම, කලින් විස්තර කළ බිල්පත් ආයෝජකයින් එක්ක හෙට්ටු කිරීමේ බලය රජයට නැති වුණා. තිබුණු ආයුධය සල්ලි අච්චු ගැසීමේ හැකියාවනේ. ඔය තත්ත්වයත් එක්ක බිල්පත් ආයෝජකයින්ට වැඩි පොලියක් ඉල්ලා සිටීමේ ඉඩකඩක් ඇති වුණා. 

මේ තත්ත්වයට මුහුණ දෙන්නනම් නැති වුනු ආයුධය වෙනුවට අලුත් ආයුධයක් හොයා ගන්න අවශ්‍ය වුණා. මහින්ද සිරිවර්ධන - රනිල් වික්‍රමසිංහ කාලයේදී නැවත ගොඩ නගා ගත්ත රුපියල් සංචිතය කියන්නේ මේ ආයුධය. මේ ආණ්ඩුව බලයට පත් වෙද්දී රුපියල් බිලියන 650ක සංචිතයක් හදලා මේ ආණ්ඩුවට භාර දීලයි කලින් ආණ්ඩුව ගෙදර ගිහින් තියෙන්නේ. අනුර කුමාර දිසානායක ඔහුගේ කතාවේදී කලින් ආණ්ඩුවට මේ වෙනුවෙන් ස්තුති කරනවා.

රනිල් ගෙදර ගියත් මහින්ද සිරිවර්ධන තවත් කාලයක් මේ ආණ්ඩුව එක්ක වැඩ කළානේ. ඒ කාලයේදී මේ සංචිතය තවත් වැඩි වෙන්න ඇති. අනුර කුමාරගේ කතාව අනුව මේ වෙද්දී සංචිතය රුපියල් ට්‍රිලියනය ඉක්මවා ගොස් තිබෙනවා.

මේ විදිහේ සංචිතයක් හදා ගත්තට පස්සේ එය පවත්වා ගෙන යන එක සහ වැඩි කර ගන්න එක සාපේක්ෂව පහසුයි. නමුත් මුලින්ම එවැන්නක් ගොඩ නගා ගන්න එක ඉතාම අසීරු වැඩක්. සංචිතය හදන්න වෙන්නෙම ණය අරගෙන. ඒ සඳහා වියදමට අවශ්‍ය ප්‍රමාණයට වඩා වැඩියෙන් ණය ගන්න සිදු වෙනවා. ණය වැඩියෙන් ගන්න උත්සාහ කරද්දී හෙට්ටු කිරීමේ හැකියාව අඩු වෙන නිසා වැඩි පොලියක් ගෙවන්න වෙනවා. නමුත් කොහොම හරි අමාරුවෙන් සංචිතය හදා ගත්තට පස්සේ හෙට්ටු කිරීමේ හැකියාව විශාල ලෙස ඉහළ යනවා. ඒ නිසා මේ වැඩේ කාගේ අදහසක් වුනත් ඉතාම දූරදර්ශී වැඩක්.  

ඔය සංචිතය ගොඩ නගන කාලයේම තමයි ප්‍රාථමික අයවැය ශේෂය අතිරික්තයක් බවට පත් කරගනු ලැබුවේ. එවැන්නක් සිදු නොවුනානම් මේ වගේ සංචිතයක් හදාගන්න එක හීනයක් වෙන්න තිබුණා. නමුත් ප්‍රාථමික අයවැය ශේෂය අතිරික්තයක් වීම නිසා මෙය කළ හැක්කක් බවට පත් වුනා. ඒ මෙහෙමයි.

රජයේ පැත්තෙන් ණය ගැනීමේ අවශ්‍යතාවයක් තියෙනවා වගේම ආයෝජකයින්ගේ පැත්තෙන් රජයට ණය දීමේ අවශ්‍යතාවයකුත් තියෙනවා කියලා මම කලින්ම කිවුවනේ. රජයට බිල්පත් විකිණිය හැක්කේ රට ඇතුළේම බව ඇත්ත. ඒ වගේම අනෙක් පැත්තෙන් ඔය බිල්පත් ආයෝජකයින්ටත් වෙන විකල්ප නැහැ. බිල්පත් ගන්නම වෙනවා. 

උදාහරණයක් විදිහට අපි හිතමු කවුරු හෝ බිල්පත් ආයෝජකයෙක් සතුව රුපියල් බිලියන 100ක් තියෙනවා කියලා. දැන් මේ සල්ලි 10% පොලියට බිල්පත් වල ආයෝජනය කරනවා. වසරකට පසුව, රජයෙන් රුපියල් බිලියන 110ක් ලැබෙනවා. ඔය රුපියල් බිලියන 110ම නැවත බිල්පත් වල ආයෝජනය කළේ නැත්නම් ඒ සල්ලි ආයෝජනය කරන්න වඩා හොඳ විකල්පයක් නැහැ. ඒ නිසා, රජයට පහසුවෙන්ම ඔය රුපියල් බිලියන 110 ණය විදිහට ලබා ගන්න පුළුවන්. 

අපි හිතමු රජයේ ප්‍රාථමික අයවැය හරියටම තුලනය වුනා කියලා. දැන් රජයේ ආදායම් සහ පොලී ගෙවීම් හැර අනෙක් වියදම් හරියටම ගැලපිලා. අලුතෙන් ණය ගන්න අවශ්‍ය වෙන්නේ පරණ ණය හා පොලී ගෙවන්න පමණයි. කලින් උදාහරණය ගත්තොත් රුපියල් බිලියන 100ක ණය සහ ඒ වෙනුවෙන් පොලිය ලෙස රුපියල් බිලියන 10ක් ගෙවන්න රුපියල් බිලියන 110ක් අලුතෙන් ණයට ගන්න අවශ්‍යයි. මොකද ආදායමෙන් වියදම් අඩු වුනාට පස්සේ ණය හෝ පොලී ගෙවන්න ඉතිරියක් නැහැ. ඒ වගේම, ප්‍රාථමික අයවැය හරියටම තුලනය වෙලා නිසා ඔය රුපියල් බිලියන 110ට වඩා වැඩියෙන් ණය අවශ්‍ය වෙන්නෙත් නැහැ. 

අපි හිතමු කිසියම් සතියක රජයට ගන්න අවශ්‍ය මුළු ණය ප්‍රමාණය ඔය රුපියල් බිලියන 110 පමණක් කියලා. දැන් රජය වෙන්දේසියට යන්නේ හරියටම ඔය රුපියල් බිලියන 110 වෙළඳපොළෙන් එකතු කර ගන්නයි. ඒ සල්ලි අවශ්‍ය වන්නේ කල් පිරෙන බිල්පත් වල මුල් මුදල සහ පොලිය පියවන්න. නමුත් ඒ සල්ලි ලබාගන්නා ආයෝජකයින්ට සල්ලි ගෙදර අරන් යන්න අවශ්‍ය නැහැ. ඔවුන්ට අවශ්‍ය වන්නේ ලැබෙන මුළු මුදලම නැවත ආයෝජනය කරන්නයි. හරියට ස්ථිර තැන්පතුවක් අලුත් කරනවා වගේ. ඒ නිසා ඔවුන් වෙන්දේසියට එන්නේත් මොන විදිහෙන් හරි රජයට රුපියල් බිලියන 110ක් ණයට දෙන්නම බලාගෙනයි. 

ඉහත පැහැදිලි කළ පරිදි, රජයේ ප්‍රාථමික අයවැය හරියටම තුලනය වෙලානම්, බිල්පත් වෙන්දේසියේ විකිණුම්කරු වන රජය සහ ගැනුම්කරුවන් අතර තුලනයක් තිබෙනවා. එක් පාර්ශ්වයකට වැඩිපුර හෙට්ටු කිරීමේ බලයක් නැහැ. නමුත් ප්‍රාථමික අයවැය තුලනය වෙලා නැත්නම් තත්ත්වය වෙනස්.

අපි හිතමු ඔය රුපියල් බිලියන 110ට අමතරව ප්‍රාථමික අයවැය හිඟය පියවා ගැනීම සඳහා රජයට තවත් රුපියල් බිලියන 20ක් අවශ්‍යයි කියලා. දැන් රජය වෙන්දේසියට එන්නේ රුපියල් බිලියන 130ක් එකතු කරගන්න බලාගෙන. නමුත් ගැනුම්කරුවන්ට කෙසේ හෝ ආයෝජනය කරන්න අවශ්‍ය වන්නේ රුපියල් බිලියන 110ක් පමණයි. ඉතිරි රුපියල් බිලියන 20 ලබා ගන්නනම් ඒ සඳහා ඔවුන් පොළඹවා ගත හැකි තරමේ ඉහළ පොලියක් ගෙවන්න වෙනවා. හෙට්ටු කිරීමේ බලය තියෙන්නේ ගැනුම්කරුවන් අතේ. 

ප්‍රාථමික අයවැය ශේෂය අතිරික්තයක් වූ ගමන් ඔය තත්ත්වය කණපිට හැරෙනවා. අපි හිතමු අතිරික්තය රුපියල් බිලියන 20ක් කියලා. දැන් රජයට අවශ්‍ය වන්නේ රුපියල් බිලියන 90ක් පමණයි. නමුත් ආයෝජකයින්ට රජයට රුපියල් බිලියන 110ක් ණය දෙන්න අවශ්‍යයි. හෙට්ටු කිරීමේ බලය තියෙන්නේ රජය අතේ. රුපියල් සංචිතය ගොඩ නගා ගන්න පුළුවන් වුනේ ඔන්න ඔය තත්ත්වයෙන් ප්‍රයෝජන අරගෙනයි. 

රුපියල් සංචිතය හදා ගත්තට පස්සේ රජය සතු හෙට්ටු කිරීමේ හැකියාව විශාල ලෙස ඉහළ යනවා. මේ අතින් මෙය රජයට මහ බැංකුවට බිල්පත් විකුණන්න පුළුවන් වූ කාලයේදී පැවති තත්ත්වයට සමානයි. අපි හිතමු මේ අතිරික්ත අරමුදල් තියෙන්නේ මහ බැංකුවේම ගිණුමක කියලා. මම හිතන විදිහට ඇත්තම තත්ත්වයත් ඒකයි. දැන් කිසියම් වෙන්දේසියක් සඳහා ඉදිරිපත්ව තිබෙන ලංසු ඕනෑවට වඩා වැඩියි වගේ පේනවානම් මහ බැංකුවට පුළුවන් ඉස්සර වගේම බිල්පත් මිල දී ගන්න. හැබැයි ඒ විදිහට බිල්පත් මිල දී ගන්නේ මහ බැංකුවේ සල්ලි වලින් නෙමෙයි. ඒ කියන්නේ අච්චු ගහපු සල්ලි වලින් නෙමෙයි. රජයේම සල්ලි වලින්. 

මේ ක්‍රමය ඉතාම සාර්ථක ක්‍රමයක්. මෑතකාලීන වෙන්දේසි වලදී පොලී අනුපාතික ස්ථාවරව තබාගෙන යාමට හැකි වී තිබෙන්නේ ඔය රුපියල් සංචිතයේ උදවුවෙන්. රනිල් හෝ මහින්ද සිරිවර්ධන මේ ගැන කවදාවත් හොඳ සන්නිවේදනයක් කළේ නැහැ. මහින්ද සිරිවර්ධන විසින් යම් සන්නිවේදනයක් කළත් එය හොඳ සන්නිවේදනයක් කියා කියන්න බැහැ. 

මේ වෙද්දී අනුර කුමාර දිසානායක කුප්පිය දාගෙන තියෙනවා වගේම මේ වැඩේ ඉදිරියට ගෙන යාමේ වැදගත්කම තේරුම් අරගෙන තියෙනවා. ඊට අමතරව පොදුවේ ස්ථායිකරණ වැඩපිළිවෙළ ඉදිරියට ගෙන යාමේ වැදගත්කමත් හොඳින් අවබෝධ කරගෙන ඇති බව පේනවා. රනිල්ට සාපේක්ෂව හොඳ සන්නිවේදකයෙක් වන ඔහුට මේ වගේ දේවල් තේරුම් ගන්න යම් කාලයක් අවශ්‍ය වුනත්, තේරුම් ගැනීමෙන් පසුව තේරුම් ගත් දෙය හොඳින් සන්නිවේදනය කළ හැකියි.

රටේ ණය බර සැලකිය යුතු තරම් අඩු වන තුරු ප්‍රාථමික අයවැය අතිරික්තය අවශ්‍ය අවම මට්ටමේ හෝ ඊට වඩා ඉහළින් තබා ගැනීමේ වැදගත්කම ඔහු විසින් පැහැදිලිව අවධාරණය කර තිබෙනවා වගේම ඒ සඳහා වන කැපවීම ප්‍රකාශිතව ඉදිරිපත් කර තිබෙනවා. මෙයින් අදහස් වන්නේ දැනට රුපියල් ට්‍රිලියනයක් වී ඇති මහා භාණ්ඩාගාරයේ රුපියල් සංචිතය තවත් වැඩි කර ගැනීමේ හැකියාවක් ඇති බවයි. 

මෙම රුපියල් සංචිතය ඉහළ යන තරමට පොලී අනුපාතික ස්ථාවර, පහළ මට්ටමකට තබා ගැනීමේ හැකියාවද ඉහළ යනවා. එය ආර්ථික වර්ධනයට උදවුවක්. මේ මොහොතේ දුරස්ථ ඉලක්කයක් වුවත්, කාලයක් එක දිගට මෙම රුපියල් සංචිතය ගොඩ නගා ගත හැකිනම්, එයින් කොටසක් විදේශ මුදල් බවට හරවා ගන්න වුනත් පුළුවන්. සිංගප්පූරුව කළේ එයයි. 

දැනටනම් විදේශ සංචිත ගොඩ නගා ගැනීම මහ බැංකුව හමුවේ තිබෙන අභියෝගයක්. එහෙත්, ඉතා දුරස්ථ ඉලක්කයක් වුවත්, යම් සීමාවකින් පසුව මහ බැංකුවට තව දුරටත් විදේශ සංචිත වැඩි කරගැනීමට නොහැකි මට්ටමක් එනවා. ඊට හේතුව විදේශ සංචිත වැඩිවීම කියන්නේද මහ බැංකුවේ සංචිත මුදල් වැඩිවීම වීමයි. රජය විසින් විදේශ සංචිත පවත්වා ගැනීම එවැනි තත්ත්වයක් යටතේ වුවද කළ හැකි දෙයක්. ප්‍රමාණවත් රුපියල් සංචිත ගොඩ නගා ගැනීම ඒ සඳහා අවශ්‍ය වන මූලික පියවරක්.