සේවා ආර්ථිකය ගැන තවදුරටත්...

පසුගිය ලිපි වලට කමෙන්ටුවක් ලෙස රසික විසින් ලංකාඊනිවුස් වලින් උපුටා දක්වා ඇති  කරු ජයසූරියගේ ප්‍රකාශයක් පහත දැක්වේ.

"බොහෝ තරුණයන් කල්පනා කරනවා පාසලෙන් එන්නේ නිදහස් දාඩිය මහන්සියක් නැතුව දවසේ වියදම හොයාගන්න, ත්‍රිරෝද රථයක් ගන්න. අද රටේ ත්‍රී වීල් උඩ වාඩි වෙලා බලාගෙන සිටින ජවසම්පන්න තරුණයන් ලක්ෂ 13 සිටිනවා . බස්නාහිර පලාතේ පමණක් ලක්ෂ 05 සිටිනවා. ඔවුන්ගේ  ශ්‍රමය රටට පමණක්  නොවේ  ඔවුන්ටත්  අහිමි වෙලා  තිබෙන්නේ."

ඉහත ප්‍රකාශයෙන් පෙනෙන්නේ නූතන සේවා ආර්ථිකයක් ක්‍රියාත්මක වන ආකාරය පිළිබඳව ඇතැම් විට ඔහුට අවබෝධයක් නැති විය හැකි බවයි. එම ප්‍රකාශය වඩා හොඳින් ගැලපෙන්නේ ප්‍රාග්ධනයේ හිමිකරුවන් වූ ඉඩම් හිමියන් සහ නුපුහුණු, භෞතික ශ්‍රමය පමණක් හිමි කම්කරුවන්ගෙන් සමන්විත සමාජයකටය. සියවසකට පමණ පෙර පැවති ඒ ආකාරයේ නිෂ්පාදන ආර්ථිකයන් ක්‍රමයෙන් වෙනස් වී, පුහුණු ශ්‍රමය වඩා වැදගත් වන සහ භාණ්ඩ නිෂ්පාදනය අභිබවා සේවා නිෂ්පාදනය ඉදිරියට පැමිණ ඇති නවීන ආර්ථිකයකට මේ ප්‍රකාශය එතරම් නොගැලපේ.

ඉහත කී ආකාරයේ ප්‍රාග්ධන හිමියන්ගෙන් සහ නුපුහුණු ශ්‍රමිකයන්ගෙන් සමන්විත, ප්‍රධාන වශයෙන් භාණ්ඩ නිෂ්පාදනය සිදුවූ සහ සේවා ආර්ථිකයන් දියුණුව නොපැවති සමාජයක නිෂ්පාදන සාධකයක් ලෙස ශ්‍රමයට ලැබෙන ප්‍රතිලාභය දවසේ වැඩ කරන පැය ගණනට සමානුපාතික විය. ඒ නිසා, 'ජවසම්පන්න තරුණයින්' වැඩි පැය ගණනක් වැඩ කළ විට ඔවුන්ට තරමක් වැඩි වැටුපක් උපයාගැනීමටද, ප්‍රාග්ධන සම්පත් (යන්ත්‍රෝපකරණ), ස්වභාවික සම්පත් (ඉඩම්) හා තාක්ෂණ ඥානය හිමිව පැවති සුළු පිරිසකට එම සාධක වෙනුවෙන් වැඩි ප්‍රතිලාභයක් ලබා ගැනීමටද හැකි විය. ඒ නිසා, මෙවැනි නුපුහුණු ශ්‍රමිකයින් විසින් වැඩි පැය ගණනක් වැඩකිරීම එසේ නොකිරීමට වඩා රටේ ආර්ථිකයට හොඳ වූ බව පැහැදිලිය.

පෙර කී යුගයේදී, කොටස් හා ණයකර වෙළඳපොළවල් තබා 'ප්‍රාග්ධනය කුලියට ගත හැකි' බැංකු පහසුකම් වුවද දියුණුව නොපැවති බැවින් උපතින් ප්‍රාග්ධනය හිමි නොවූ සමාජයේ අති මහත් බහුතරයකට ප්‍රාග්ධනය හිමිකර ගැනීමට තිබුණු එකම මාර්ගය සිය නුපුහුණු ශ්‍රමය වෙනුවෙන් ලැබුණු වැටුපයි. මෙසේ ලැබුණු සුළු වැටුප් බොහෝ විට මූලික අවශ්‍යතා සපුරාගැනීමටවත් ප්‍රමාණවත් නොවූ බැවින් කිසියම් ඉතිරි කිරීමක් කිරීම ප්‍රායෝගිකව කළ නොහැක්කක් විය. ඒ නිසා, ප්‍රාග්ධනය අහිමි අයෙකුගේ දරුවෙකුට ඒ තත්ත්වයෙන් මිදීමට හැකියාවක් තිබුණේ නැත. ඒ නිසාම, ප්‍රාග්ධනය හිමි අයෙකුගේ දරුවෙකුට ඒ තත්ත්වය පවත්වා ගැනීමද පහසු විය. 

අද වන විට ලංකාවේ මූල්‍ය වෙළඳපොළ බටහිර රටවල මට්ටමටම දියුණු වී නැතත්, සැලකිය යුතු තරමකට දියුණු වී තිබේ. ඒ නිසා, ප්‍රාග්ධනය අහිමි අයෙකුට කල්බදු පහසුකමක් වැනි ක්‍රමයකින් ත්‍රිරෝද රථයක් මිලදී ගැනීමේ හැකියාව තිබේ. එසේ ත්‍රිරෝද රථයක් මිලදී ගැනීම සාපේක්ෂව අඩු ආදායම් ලබන ස්ථර අතර ජනප්‍රිය වී ඇති අතර එසේ මිලදී ගන්නා ත්‍රිරෝද රථයක් යොදාගෙන සේවා සැපයීම ජනප්‍රිය ආදායම් මාර්ගයක් වී තිබේ.

ත්‍රිරෝද රථ එළවන ජවසම්පන්න තරුණයින් දහඩිය හෙලන්නේ නැතිවා විය හැකිය. මේ වන විට ලංකාවේ වචනාර්ථයෙන් දහඩිය හෙළන රැකියා කරන්නන් සිටින්නේ ඉතාම සුළු පිරිසකි. ඒ නිසා ත්‍රිරෝද රථ සේවා සපයන්නන් දහඩිය නොහෙලීමේ කිසිදු විශේෂත්වයක් නැත. වචනාර්ථයෙන් නොගත්තත් භාණ්ඩ හෝ සේවා නිෂ්පාදනයකදී වැදගත් වන්නේ ඒ සඳහා කොපමණ නිෂ්පාදන සාධක (inputs) වැය කරනවාද යන කරුණ නොවේ. කොපමණ වටිනාකමක් එකතු කෙරෙනවාද (value addition) යන්නයි. මේ වටිනාකම් එකතු වීම බොහෝ දුරට තීරණය වන්නේ පාරිභෝගික ඉල්ලුම් සැපිරෙන ආකාරය මතය.

ත්‍රිරෝද රථ රියදුරෙකු රථගාලක නිකරුණේ සිටින විට කිසිදු වටිනාකම් එකතු වීමක් සිදු නොවේ. එහෙත්, ඔවුන් සක්‍රිය ලෙස සේවා සපයන සීමිත කාලය තුළ ප්‍රමාණවත් ආදායමක් ලබන බව ඉතා පැහැදිලිය. මේ ආදායම නිෂ්පාදන පිරිවැය, ශ්‍රමයේ වටිනාකම හා කුලියට ගත් ප්‍රාග්ධනයේ වටිනාකම (කල්බදු පොලී) ගෙවීමට හා බොහෝවිට අමතර ලාභයක්ද ලබාගැනීමට  ප්‍රමාණවත්ය. කල්බදු සමාගම් විසින් ත්‍රිරෝද රථ මිලදී ගැනීම සඳහා  'බය නැතුව' මූල්‍ය පහසුකම් ලබාදෙන්නේ මේ කර්මාන්තය ලාභදායක බවත්, තමන් විසින් ලබා දෙන මුදල් ආපසු නොලැබීමේ අවදානම එතරම් වැඩි නැති බවත් දන්නා බැවිනි. වෙනත් බොහෝ කටයුතු සඳහා මූල්‍ය පහසුකම් ලබා ගැනීම එතරම් පහසු නැත.

පසුගිය සතියේ මම ඩුබායි අන්තර්ජාතික ගුවන් තොටුපළෙන් එම රටට පිවිසුනෙමි. මගේ මිතුරෙකු පැමිණෙන තුරු පැය එකහමාරක පමණ කාලයක් කොහොමටත් බලා සිටින්නට වන නිසාත්, පැය විසිහතරකට වැඩි ගුවන් ගමන් දෙකකින් පසු 'රිෆ්‍රෙශ්' වීමට අවශ්‍ය වූ නිසාත් අප ආගමන-විගමන හා රේගු පරීක්ෂන කුටි වෙත ගියේ ගුවන් යානයේ පැමිණි අනෙකුත් මඟීන් පිටත්වී සැලකිය යුතු වෙලාවකට පසුවය. ඒ වන විට එම කුටි අසල මඟින් කිසිවෙකු නොසිටියහ. ජවසම්පන්න, තරුණ ආගමන-විගමන නිලධාරීන් සහ රේගු පරීක්ෂණ නිලධාරීහු එක් කුටියක් අසල රැස්වී 'චැට් එකක් දමාගෙන නිකරුණේ කාලය නාස්ති කරති'. ගුවන් යානයක් පැමිණෙන අවස්ථා වල හැර කටුනායක තත්ත්වයද මෙසේ විය යුතුය. හම්බන්තොට ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළේනම් දවස පුරාම තත්ත්වය මෙසේ විය යුතුය.

එමෙන්ම, පසුගිය දින කිහිපය තුළ මම කොළඹ කෞතුකාගාරය සහ දිවයිනේ වෙනත් ප්‍රධාන නගරයක පිහිටි කෞතුකාගාරයක් නැරඹුවෙමි. මගේ පවුලේ පිරිස හැරුණු විට මා කොළඹ කෞතුකාගාරයේ ගතකළ කාලය තුළ එය නරඹන්නට පැමිණියේ නෙදර්ලන්ත ජාතික යුවලක් පමණි. බොහෝ ප්‍රදර්ශන භාණ්ඩ සමඟ සිංහලෙන් සහ ඉංග්‍රීසියෙන් විස්තරාත්මක සටහන් තිබුණු බැවින් අපට වෙනත් උපකාර අවශ්‍ය නොවූවත් සෑම කුටියකම අඩු වශයෙන් එක් නිලධාරියෙකු හෝ නිලධාරිනියක සේවයේ යොදවා තිබෙනු පෙනුණේය. ඇතැම් අය සේවයේ යෙදී සිටින බව කුටියට ඇතුළු වන්නට පෙරම දැනගන්නට ලැබුණේ ඔවුන්ගේ ගෙරවීම් හඬිනි. මේ අයගෙන් කිහිප දෙනෙකු අපේ සද්ද-බද්ද නිසාවත් නින්දෙන් ඇහැරුණේ නැත.

මා නැරඹු අනෙක් කෞතුකාගාරයටනම් නරඹන්නෙකු ඇතැම්විට සති ගණනකින් නොපැමිණියා විය හැකිය. මා වැනි නරඹන්නෙකු පැමිණීමේ විශේෂ අවස්ථාවක් බලාපොරොත්තුවෙන් එහිද සේවකයෝ කිහිපදෙනෙකුම සේවයේ නිරතව සිටියහ. ඇතැම් විට, කාර්යාල සගයෙකුට පැමිණීමේ ලේඛණය අත්සන් කරන මෙන් ඉල්ලීමක් කර ගෙදරටම වී සේවය කරන නිලධාරීන් වුවද මෙවැනි තැනක සිටින්නට බැරිකමක් නැත.

රජයේ ප්‍රසිද්ධ ආයතනයක සේවය කරන මගේ ඥාතියෙකු පැවසූ පරිදි ඔහුගේ සේවා ස්ථානයේ සේවකයෝ තිදෙනෙකු සේවා මුර ක්‍රමයට සේවය කරති. ඔවුන් සාමාන්‍යයෙන් කරන්නේ එකදිගට දින දෙකක් සේවය කර (පැය 48ක්) දින හතරක් නිවාඩු ගැනීමයි. මෙසේ පැය 48ක් එක දිගට සේවය කිරීමේදී ඔවුන් එක දිගටම කිසියම් නිශ්චිත කාර්යයක නියුතුව නොසිටින අතර (රෙගුලාසි අනුව නොවුවත්, ප්‍රායෝගිකව) නිදා ගන්නා කාලයද මේ සේවා කාලයට ඇතුළත්ය.

ගුවන් තොටුපළේ හෝ කෞතුකාගාරයේ සේවය කරන රජයේ නිලධාරියෙකුට කිසියම් 'වටිනාකම් එකතු කිරීමක්' කළ හැක්කේ පාරිභෝගිකයෙකු පැමිණි විටෙක පමණි. ඒ නිසා, පාරිභෝගිකයෙකු නොමැති විට ඔවුන් 'දාඩිය මහන්සියක් නැතුව උඩ බලාගෙන' සිටින්නේයැයි මම චෝදනා නොකරමි. පාරිභෝගිකයෙකු පැමිණි විට ඔවුන් කිසියම් වටිනාකම් එකතු කිරීමක් කරනු ඇත. කෙසේවුවද, පැමිණෙන පාරිභෝගිකයින් සුළු පිරිස හා සැලකිය යුතු සේවක පිරිස අනුව මෙවැනි ඇතැම් තැනක එසේ එකතු  කෙරෙන වටිනාකම වැයකෙරෙන මහජන මුදලට ප්‍රමාණවත්ද යන්න මම නොදනිමි. රජයක් කටයුතු කරන්නේ ලාභය අරමුණු කරගෙන නොවන බැවින් එය එසේ නොවිය හැකිය. කෙසේවුවද, ත්‍රිරෝද රථ සේවා සැපයීම සම්බන්ධවනම් මෙවැනි ගැටළුවක් පැන නොනඟින්නේ ලාභයක් නැත්නම් මේ කර්මාන්තයෙහි නිරතවීම මෙතරම් ආකර්ශනීය වීමට හේතුවක් නොමැති බැවිනි.

මා පෙර ලිපියෙහි සටහන් කළ පරිදි, ත්‍රිරෝද රථ සේවාවේදී නිෂ්පාදකයා (සේවා සපයන්නා) රස්තියාදු වෙද්දී චැනල් සේවාවේදී සිදුවන්නේ පාරිභෝගිකයාට රස්තියාදු වීමට සිදු වීමයි. මේ රස්තියාදුව ගැන කලකට පෙර, ප්‍රසිද්ධ මූල්‍ය සමාගමක ප්‍රධාන විධායක නිලධාරියා වන මගේ මිතුරෙකු වත්පොත හරහා මැසිවිලි නඟා තිබුණේය. ඔහු සටහන් කර තිබුණු පරිදි "මේ දොස්තරලා හිතන්නේ ඔවුන්ගේ කාලයේ වටිනාකම ගැන විතරයි. ඒත් අපේ කාලය ඊට වඩා ගොඩක් වටිනවා."

චැනල් ගාස්තුව රුපියල් 1,500 ලෙසත් පැයක් තුළ බලන රෝගීන් ගණන 20 ලෙසත් සැලකුවහොත් විශේෂඥ වෛද්‍යවරයෙකුගේ පැයක වටිනාකම රුපියල් 30,000කි. ඉහත කී මගේ මිතුරාගේ පැයක වටිනාකම මේ මුදල ඉක්මවනවා විය හැකිය. එහෙත්, වෛද්‍යවරයෙකු චැනල් කරන අතිමහත් බහුතරයකගේ කාලය එම මුදල නොඉක්මවයි. ඒ නිසා, මෙතැනදී රස්තියාදු වන්නට සිදුවන්නේ පාරිභෝගිකයාටය.

මේ රස්තියාදුව අඩුකර ගැනීමටනම් චැනල් ගාස්තුව කිහිප ගුණයකින් වැඩි කළ යුතුය. එවිටද මගේ ඉහත මිතුරා තවදුරටත් චැනල් සේවා ලබාගනු ඇතැයි මා සිතමි. එහෙත්, වෙනත් බොහෝ දෙනෙකු වෛද්‍යවරුන් චැනල් නොකර රජයේ රෝහල් වලින් සේවා ලබාගනු ඇත. ඒ, රජයේ රෝහල්වලින් නොමිලේ ලබාදෙන සේවාවන් චැනල් සේවාවන්ට සාපේක්ෂව විශාල ලෙස නරක නැති බැවිනි. චැනල් සේවා වල මිල යනු මේ සේවා තත්ත්වයන්ගේ වෙනසේ මුදල් වටිනාකමයි. අනෙක් අතට, බොහෝ දෙනෙකුට චැනල් සේවා වල රස්තියාදුව ප්‍රශ්නයක් නොවන්නේ එසේ රස්තියාදු නොවන විකල්පයක් ඔවුන් සතු නොමැති බැවිනි. රජයේ රෝහලක වරුවක් රස්තියාදු වීමට සාපේක්ෂව චැනල් සේවා ලබා ගැනීමට පැය දෙක තුනක් රස්තියාදු වීම කාල ඉතිරියකි.

ත්‍රිරෝද රථ සේවාවට නැවත පැමිණියහොත්, මේ සේවා සපයන්නන් කරන්නේ පාරිභෝගික ඉල්ලීම සැපිරීමකි. ඒ නිසා, මෙහි සේවා සපයන්නන් දහඩිය නොහැලීමේ ප්‍රශ්නයක් ලොකුවට නැත. එහෙත්, දහඩිය නොහැලීමේ ප්‍රශ්නයක්ද මෙහි තිබේ. එය ඇත්තේ ත්‍රිරෝද රථ සේවාවන් ලබාගන්නා පාරිභෝගිකයන්ගේ පැත්තේය.

දැන් ලංකාවේ බොහෝ දෙනෙක්ට ඉස්සර මෙන් මීටර් දෙතුන් සීයක් පයින් යන්නට බැරිකමක් ඇති වී තිබේ. ජවසම්පන්න තරුණයෝ දාඩිය දමාගෙන හන්දියට පයින් යන්නට ඇති කම්මැලිකමට ත්‍රිරෝද රථ සේවා සපයන්නෙකුට රුපියල් පණහක් ගෙවති. කාලයේ වැඩි වී ඇති වටිනාකමද මෙයට එක් ප්‍රධාන හේතුවක් වුවත්, ලංකාවේ ජහමනයින්ගේ ඇඟ හොල්ලන්නට ඇති කම්මැලිකමද ත්‍රිරෝද රථ සේවාවන්ට ඇති ඉල්ලුමට තවත් ප්‍රධාන හේතුවකි.

(අන්තර්ජාල සම්බන්ධතා සම්බන්ධ සීමාවන් නිසා ප්‍රතිචාර සැපයීමේ ප්‍රමාද ගැන කණගාටුව පළ කරමි.)
(Image: www.srilankatravel-guide.com)