බැඳුම්කර වංචා දොර ආයෙත් ඇරලද?

වසර පහකට පෙර සිදු වුනු "බැඳුම්කර වංචාව" ගැන ඕනෑ තරම් කතා කරල තියෙනවනේ. අවශේෂ කරුණු පැත්තකින් තිබ්බොත් 2015 පෙබරවාරි 27 වෙන්දේසියේදී සිදු වුනේ මහ බැංකුව විසින් වෙන්දේසියට ඉදිරිපත් කළ බැඳුම්කර ප්‍රමාණයට වඩා රුපියල් බිලියන 9ක බැඳුම්කර මිල දී ගැනීමයි. මෙය වංචාවක් සේ හැඳින්වූ පාර්ශ්ව වලට අනුව ඒ හේතුව නිසා පොලී අනුපාතික ඉහළ ගිහින් රජයට පාඩුවක් වුනා.

බැඳුම්කර වෙන්දේසියකදී මිල දී ගන්නා බැඳුම්කර ප්‍රමාණය වැඩි කළහම ගෙවිය යුතු පොලී අනුපාතිකත් ඉහළ යනවා කියන එක සරල කරුණක්. ඒ වගේම එම ප්‍රමාණය අඩු කළොත් පොලී අනුපාතික පහළ යනවා. ප්‍රශ්නය එය වැරැද්දක්ද නැද්ද කියන එකයි. එය වැරැද්දක්ද නැද්ද කියන එක තීරණය වෙන්නේ නියම පොලී අනුපාතිකය කුමක්ද කියන එක මතයි. "බැඳුම්කර වංචාව" ගැන කතා කළ බොහෝ දෙනෙකුට අනුව මේ නියම පොලී අනුපාතිකය වෙන්දේසියට ඉදිරිපත් කළ බැඳුම්කර ප්‍රමාණයම මිල දී ගත්තානම් ගෙවන්න වෙන පොලී අනුපාතිකයයි. තර්කානුකූලව මේ කතාව හරි.

නමුත්, ප්‍රශ්නය වුනේ කාලයක් තිස්සේම මහ බැංකුව විසින් බැඳුම්කර වෙන්දේසියකදී පිළිගන්නා බැඳුම්කර ප්‍රමාණය හිතු මනාපයට වෙනස් කර තිබීමයි. ඒ අනුව, වෙන්දේසියට ඉදිරිපත් කළ බැඳුම්කර ප්‍රමාණය කියන එක නිකම්ම නිකම් අංකයක් පමණයි. ඒ ප්‍රමාණය නිකම්ම නිකම් අංකයක් වූ විට නියම පොලී අනුපාතිකයක් කියලා එකකුත් නැහැ. මහ බැංකුවට කැමති ආකාරයට පොලී අනුපාතය අඩු වැඩි වෙන්න ඉඩ අරින්න පුළුවන්. අර්ජුන මහේන්ද්‍රන් විසින් "මගඩියක්" කළානම් එය කළේ කාලයක් තිස්සේ සිදු වුනු මේ වැරැද්දේ වාසිය ලබා ගනිමිනුයි.

මේක පැහැදිලි කරන්න අපි ගොඩක් අයට තේරෙන වෙනත් උදාහරණයක් ගනිමු. කවුරු හරි කෙනෙක් විභාගයකින් සමත් වෙන්නේ කොහොමද? විභාගය සාධාරණ එකක්නම් විභාගයට කලින් විභාගයෙන් සමත් විය හැකි ආකාරය නිශ්චිතව සඳහන් කර තිබිය යුතුයි. මෙය කළ හැකි ක්‍රම දෙකක් තිබෙනවා. 

පළමු ක්‍රමය පැහැදිලි සමත් ලකුණක් දැනුම් දීම. අපි කියමු 40% කියලා. දැන් 40% ගන්න ඕනෑම කෙනෙක් විභාගය සමත්. එම ලකුණු ප්‍රමාණය නොගන්නා අය අසමත්. කවුරුවත් 40% ගත්තේ නැහැ කියලා පස්සේ සමත් ලකුණ පහළ දමන්න බැහැ. ඒ වගේම, හැමෝම 40% ගත්තා කියලා සමත් ලකුණ ඉහළ දමන්නත් බැහැ. කොටින්ම කියනවානම් විභාගය පවත්වන පුද්ගලයාට විභාගය සමත් වන ප්‍රමාණය පාලනය කරන්න විදිහක් නැහැ. 40% ගන්නා කවර හෝ ප්‍රමාණය විභාගය සමත් සේ පිළිගන්න වෙනවා. ඒ හැර තමන් කැමති කෙනෙක්ව සමත් කරන්න හෝ අසමත් කරන්න පුළුවන්කමක් නැහැ.

දෙවන ක්‍රමය සමත් වන ප්‍රමාණය පිළිබඳව කලින් දැනුම් දීම. අපි හිතමු වැඩිම ලකුණු ගන්න 100දෙනා කියලා. මෙහිදී විභාගය පවත්වන පුද්ගලයාට සමත් ලකුණ තීරණය කරන්න බැහැ. එය 100 වෙනියාට ලකුණු ගන්න කවුරු හෝ පුද්ගලයාගේ ලකුණ. ඒ නිසා මෙහිදීත් තමන් කැමති කෙනෙක්ව සමත් කරන්න හෝ අසමත් කරන්න පුළුවන්කමක් නැහැ. මේ ක්‍රම දෙකෙන් කොයි ක්‍රමය අනුගමනය කළත් එක් විභාග අපේක්ෂකයෙකුට විශේෂයක් කරන්න ඉඩක් ලැබෙන්නේ නැහැ.

නමුත්, සමත් වන නිශ්චිත ප්‍රමාණයකුත් නැත්නම්, නිශ්චිත සමත් ලකුණකුත් නැත්නම්, විභාගය පවත්වන පුද්ගලයාට තමන්ගේ හිතුමනාපයට සමත් ලකුණ තීරණය කරන්න පුළුවන්. ඒ මගින් තමන්ට කැමති කෙනෙකුට වාසියක් හෝ අවාසියක් කරන්න පුළුවන්. අපි හිතමු කවුරු හරි ලකුණු 70ක් ගත්තා කියලා. සමත් ලකුණ 71 කරලා ඇයව අසමත් කරන්න පුළුවන්. ඒ වගේම සමත් ලකුණ අඩු කරලා 25ක් ගත්ත කෙනෙක්ව සමත් කරන්නත් පුළුවන්. 

මහ බැංකුවේ බැඳුම්කර වෙන්දේසිය කාලයක් තිස්සේම සිද්ධ වුනේත්, දැන් නැවත සිද්ධ වෙන්නේත් ඔය තුන් වන ක්‍රමයටයි.

බැඳුම්කර වෙන්දේසියක් පැවැත්විය යුතු නිවැරදි ක්‍රමය සමාන කළ හැක්කේ ඉහත දෙවන ක්‍රමයටයි. මෙහිදී මිල දී ගන්නා බැඳුම්කර ප්‍රමාණය කලින් දැනුම් දෙනවා. ඒ ප්‍රමාණය මිල දී ගන්නවා. පොලී අනුපාතික අඩු වැඩි වෙනවා කියලා එම ප්‍රමාණය වෙනස් කරන්නේ නැහැ. එහෙම කරන්න ගියොත් තමන් කැමති කෙනෙකුට වාසියක් කරන්න අවස්ථාව ලැබෙනවා.

සෘජු නිකුතු ක්‍රමය පැවැත්විය යුතු නිවැරදි ක්‍රමය සමාන කළ හැක්කේ ඉහත පළමු ක්‍රමයටයි. එහිදී මහ බැංකුව විසින් පොලී අනුපාතික තීරණය කිරීමෙන් පසුව ඒ පොලී අනුපාතිකයට කැමති කෙනෙකුට කැමති ප්‍රමාණයක් බැඳුම්කර ලබා දෙනවා. කාටවත් විශේෂයක් කරන්නේ නැහැ.

මහ බැංකුව ඔය දෙකෙන් එකක්වත් නිවැරදි ක්‍රමයට කරලා නැහැ. කරලා තියෙන්නේ තුන් වන ක්‍රමයටයි. විභාග උදාහරණයට ආවොත් පාස් කරන්නේ ලකුණු 40%ක් ගත්තොත් කියා කිවුවත් සමහර වෙලාවට අඩුවෙනුත් සමහර වෙලාවට වැඩියෙනුත් පාස් කරලා තියෙනවා. ඒ කියන්නේ සෘජු නිකුතු යටතේ බැඳුම්කර මිල දී ගන්නේ පසුගිය සතියේ සඵල ඵලදා අනුපාතිකයට කියා කිවුවත්, බොහෝ අවස්ථා වලදී ඊට වඩා අඩුවෙනුත් ඊට වඩා වැඩියෙනුත් මිල දී ගෙන තිබෙනවා.

වෙන්දේසි වලදීත් කරලා තියෙන්නේ ඕකමයි. වැඩිම ලකුණු ගන්න දහ දෙනා පාස් කරනවා කියලා පටන් ගත්තත් සමහර වෙලාවට දහයක් පාස් කරන්නේ නැහැ. සමහර වෙලාවට වැඩියෙන් පාස් කරනවා. කාවවත්ම පාස් කරන්නේ නැති අවස්ථාත් තියෙනවා. 2015 පෙබරවාරි 27 වෙනිදා වුනේ එක්කෙනෙක් පාස් කරනවා කියලා දහ දෙනෙක්වම පාස් කරන එක. එහෙම කරන්න ඉඩකඩ පෑදුනේ ඊට කලිනුත් බොහෝ විට කියපු ගාණම පාස් කරලා නොතිබීමයි.

කොහොම වුනත් 2016 අවසානයේ සිට මහ බැංකුව විසින් එතෙක් කරපු වැරැද්ද හදා ගත්තා. එතැන් සිට මෑතක් වන තුරුම මහ බැංකුව විසින් මිල දී ගත්තේ හරියටම බැඳුම්කර වෙන්දේසියට ඉදිරිපත් කරපු ප්‍රමාණයයි. වෙන්දේසියේ විවිධ පරිණත කාල යටතේ ඉදිරිපත් කරපු සුරැකුම්පත් ප්‍රමාණ අඩු වැඩි කළත් සමස්තයක් විදිහට මිල දී ගත් මුළු සුරැකුම්පත් ප්‍රමාණය අඩු වැඩි කළේ නැහැ. ඒ නිසා, කාටවත් තමන් කැමති කෙනෙකුට විශේෂ වාසියක් කරන්න ඉඩකඩක් තිබුණේ නැහැ.

දැන් නැවතත් මේ ක්‍රමයේ වෙනසක් කරලා. පසුගිය 29 වෙනිදා වෙන්දේසියට රුපියල් මිලියන 40,000ක භාණ්ඩාගාර බිල්පත් ඉදිරිපත් කළත් මිල දී ගෙන තිබෙන්නේ රුපියල් මිලියන 895ක භාණ්ඩාගාර බිල්පත් පමණයි. 2015 පෙබරවාරි 27 වෙනිදා වුනේ එක්කෙනෙක් පාස් කරනවා කියලා දහ දෙනෙක්වම පාස් කරන එකනම් පසුගිය 29 කරලා තියෙන්නේ 40ක් පාස් කරනවා කියලා එක්කෙනෙක් පාස් කරන එක. 

ඔය දෙකම එකම කාසියේ දෙපැත්ත. මෙහිදී වංචාවක් වුනා කියලා මම කියන්නේ නැහැ. නමුත්, මේ විදිහට යද්දී කරන කෙනෙකුට වංචාවක් කරන්න පැහැදිලි ඉඩක් තිබෙනවා.

වෙන්දේසියට අඩුවෙන් සුරැකුම්පත් ඉදිරිපත් කරලා වැඩියෙන් මිල දී ගත්තහම පොලී අනුපාතික ඉහළ ගියත්, වැඩියෙන් ඉදිරිපත් කරලා අඩුවෙන් මිල දී ගත්තහම වෙන්නේ පොලී අනුපාතික පහළ යන එක කියලා කාට හරි කියන්න පුළුවන්. ප්‍රශ්නය පොලී අනුපාතික ඉහළ යනවද පහළ යනවද කියන එක නෙමෙයි. 

වෙන්දේසියේදී මිල දී ගන්නේ වෙන්දේසියට ඉදිරිපත් කරන සුරැකුම්පත් ප්‍රමාණය නොවූ විට වෙන්දේසියට ඉදිරිපත් කරන සුරැකුම්පත් ප්‍රමාණය කිසිම තේරුමක් නැති නිකම්ම ගණනක් වෙනවා. එවිට, එක ගැනුම්කරුවෙකුට වාසි වෙන ආකාරයට මිල දී ගන්නා සුරැකුම්පත් ප්‍රමාණය තීරණය කරන්න අවස්ථාව ලැබෙනවා. එය දැන් සිදු නොවුනත් කොයි වෙලාවක හෝ සිදු වෙන්න පුළුවන්. එතකොට බොරුවට කෑ ගහලා වැඩක් නැහැ.

තවත් ටිකක් පැහැදිලි කරන්නම්. දැන් 29 වෙනිදා කරලා තියෙන්නේ බිලියන 40ක් වෙන්දේසියට දමලා බිලියනයකටත් අඩුවෙන් මිල දී ගන්න එක. ඔය වැඩේ ටික දවසක් දිගින් දිගටම කරද්දී වෙන්දේසියට ලොකු ගණන් ඉදිරිපත් කළත් මහ බැංකුව විසින් ඇත්තටම මිල දී ගන්නේ පොඩි ප්‍රමාණයක් කියන එක කාටත් තේරෙනවා. එවිට හැමෝම මිල ගණන් ඉදිරිපත් කරන්නේ ඒ පදනම මතයි. 

ඔහොම දිගින් දිගටම 40ක් ඉදිරිපත් කරලා එකක් ගනිමින් ඉන්න අතර හදිසියේ එක දවසක 40ම ගත්තොත් මොකද වෙන්නේ? ඒ 40ම ගත්තේ මහ බැංකුවේ කාට හරි සම්බන්ධයක් තිබෙන එක් සමාගමක් විසින්නම් පස්සේ වැරැද්දක් කියන්න පුලුවන්ද? අපි වෙන්දේසියේදී මිල දී ගත්තේ වෙන්දේසියට දාපු ප්‍රමාණය කියලා හරි ලේසියට කියන්න පුළුවන්. එක හතළිහ වෙනවා කියන්නේ එක දහය වුනාට වඩා විශාල බලපෑමක්.