ආපදා කළමණාකරණය හා අදාළව පසු ගිය දවස් වල බොහෝ දෙනෙකු විසින් කතා කර තිබෙනු දැක්කා. ඒ කතාබහ අතරතුර ඇතැම් දුර්මතද ප්රචාරය වෙමින් තිබුණා. මෙහිදී දුර්මත කියන එකෙන් මම අදහස් කරන්නේ පසුගිය ආපදාව හා අදාළ කරුණු නෙමෙයි. පොදුවේ ආපදා කළමනාකරණ මූලධර්ම පිළිබඳ කරුණු ගැන.
පසුගිය ආපදාව පිළිබඳව බොහෝ දෙනෙකු තුළ උනන්දුවක් ඇති වී තිබෙන මේ මොහොතේ මෙම සටහන තුළද එම ආපදාව ගැන කතා කළත්, එසේ කරන්නේ පොදුවේ ආපදා කළමනාකරණය පිලිබඳව කතා කිරීම සඳහා ප්රවේශයක් ලෙස පමණයි. ඒ හැර, මෙම ආපදාව හමුවේ විවිධ පාර්ශ්වයන් විසින් ගත් හෝ නොගත් ක්රියා මාර්ග ගැන කතා කිරීම මෙම ලිපියේ මුඛ්ය අරමුණ නෙමෙයි.
මෙම ආපදාවෙන් පසුව රජයට එල්ල වූ ප්රධාන විවේචනයක් වුනේ ආපදාව පිළිබඳ තොරතුරු ඉදිරිපත්ව තිබියදී අවශ්ය ක්රියා මාර්ග නොගත්තේය යන්නයි. එයට රජයේ හෝ රජය ආරක්ෂා කරන පාර්ශ්ව වල ප්රතිචාරයක් වී තිබෙන්නේ එවැනි නිශ්චිත තොරතුරු නොතිබුණු බව පෙන්වා දීමයි. අනෙක් පැත්තෙන්, විවේචකයින් විසින් එවැනි තොරතුරු තිබුණු බවට කරුණු ඉදිරිපත් කරමින් තර්ක කරනවා. අපට පෙන්වා දෙන්නට අවශ්ය වන්නේ මේ තර්ක දෙවර්ගයම එකම කාසියක දෙපැත්ත බවයි.
මෙවැනි සුළි කුණාටුවක් පිළිබඳව සති ගණනකට පෙර නිශ්චිතව පුරෝකථනය කිරීමේ හැකියාවක් නැහැ. ඒ නිසා එවැනි නිශ්චිත පුරෝකථනයක් සිදු වී තිබුණාද නැද්ද යන්න පිළිබඳව තර්ක කිරීම තේරුමක් නැති දෙයක්. පුරෝකථන මූලධර්ම අනුව කළ හැක්කේ සුළි කුණාටුවක විභවය පිළිබඳව කලින් පුරෝකථනය කිරීම පමණයි. එම සුළි කුණාටුව ඇති වෙන්න හෝ නොවෙන්න පුළුවන්. හොඳ ආපදා කළමණාකරණයක් තුළ සිදු විය යුත්තේ එම විභවය පිළිබඳව විනිශ්චය කර හානි අවම කෙරෙන ක්රියාමාර්ග ගැනීමයි.
සුළි කුණාටුවක් පිළිබඳව සති ගණනකට පෙර නිශ්චිතව දැනගත හැකිනම් ඒ සඳහා සූදානම් වීම යාන්ත්රිකව වුවද කළ හැකි දෙයක්. ඒ සඳහා කළමනාකරණ විනිශ්චයක් ලොකුවට අවශ්ය වන්නේ නැහැ. තනි තනි පුද්ගලයින්ට වුවද අවශ්ය ක්රියාමාර්ග ගෙන හානිය අවම කරගන්න පුළුවන්. මෙවැනි අවස්ථා වලදී පූර්ව මැදිහත්වීම් අවශ්ය වන්නේම අදාළ ආපදාවට මුහුණ දෙන්නට සිදු වීම හෝ නොවීම හා අදාළව අවිනිශ්චිතතාවයක් තිබෙන නිසා. එවැනි පූර්ව මැදිහත්වීමකදී හැම විටම යම් අවදානමක් ගන්න වෙනවා. ආපදා කළමණාකරණය කියන්නේ යම් මිලක් ගෙවිය යුතු දෙයක්. ඒ මිල නොගෙවා, ආපදාවක් ප්රශස්ත ලෙස කළමනාකරණය කර ගත නොහැකියි.
අනෙක් පැත්තෙන් මෙම ආපදාවේ හානිය වෙනත් රටවල හා වෙනත් කාලවකවානු වල සිදු වූ ආපදා වල හානි හා සංසන්දනය කිරීමක් දකින්න පුළුවන්. රජයට පක්ෂපාතී පිරිස් වගේම රජය විවේචනය කරන පිරිස් විසින්ද මේ වැඩේ කරනවා. එහෙත්, මේ සංසන්දන ඒ තරම් තේරුමක් තිබෙන සංසන්දන නෙමෙයි.
ඇත්තටම සිදු කළ යුත්තේ කිසියම් ප්රතිපරිසිද්ධික තත්ත්වයක් හා සංසන්දනය කිරීමයි. මෙම ආපදාවට පෙර කිසියම් පූර්ව ක්රියා මාර්ග ගත්තේනම් හානිය කොපමණ දුරකට අඩු කර ගත හැකිව තිබුණේද? කෙසේ වුවද, මෙවැනි විශ්ලේෂණයක් සිදු කළ යුත්තේ ආපදාවට පෙර පැවති තත්වයන් මත පදනම්ව මිස ආපදාව සිදු වීමෙන් පසුව දැන් අප දන්නා කරුණු මත පදනම්ව නෙමෙයි.
ආපදාවේ හානිය ඩොලර් බිලියන 6-7ක් පමණ බව ඇතැම් අය විසින් ඇස්තමේන්තු කර තිබෙනු දැක්කා. අප විසින් එවැනි ඇස්තමේන්තුවක් සිදු කර නැහැ. එමෙන්ම මේ පිළිබඳ පිළිගත හැකි විස්තරාත්මක ඇස්තමේන්තුවක් දකින්න ලැබුණේත් නැහැ. නමුත් අපට අවශ්ය පැහැදිලි කිරීම සඳහා මෙම ගණන හරියටම නිවැරදි විය යුතු නැහැ.
යම් හෙයකින් නිවැරදි පූර්ව ක්රියාමාර්ග ගත්තේනම් මේ හානිය මුළුමනින්ම වලක්වා ගත හැකිව තිබුණේද? කිසිසේත්ම නැහැ. නමුත් යම් පූර්ව ක්රියාමාර්ග ගත්තේනම් මේ හානිය මීට වඩා අඩු කරගත හැකිව තිබුණේය යන්න අපට බැහැර කළ නොහැකි තර්කයක්. මෙම කරුණ හා අදාළව ඉදිරිපත් කෙරෙන ශක්තිමත්ම තර්කය වන්නේ ආපදාවට පෙර ජලාශ හිස් කළේනම් හානිය විශාල ලෙස අඩු වන බවයි. මෙය කරුණක් ලෙස සත්යයක්.
සමනලවැව - 278.00
කාසල්රී - 48.30
මාඋස්සාකැලේ - 123.30
කොත්මලේ - 170.90
පොල්ගොල්ල - 4.11
වික්ටෝරියා - 723.20
රන්දෙණිගල - 801.50
රන්ටැඹේ - 7.00
බෝවතැන්න - 23.50
එකතුව 2,179.61
අවශ්යනම් අපි මෙයට කුඩා ජලවිදුලි බලාගාර සඳහා ජලය සපයන ජලාශ ටිකත් එකතු කරමු.
උඩවලව - 279.20
චන්ද්රිකාවැව - 27.71
මාදුරුඔය - 596.60
දඹුළුඔය - 11.70
මොරගහකන්ද - 557.90
කළුගඟ - 248.00
එකතුව - 1,720.11
මුළු එකතුව - 3,899.72
ජල විදුලිය නිපදවීම සඳහා යොදා නොගන්නා ජලාශ හා වාර්මාර්ග පද්ධති වල ධාරිතාවන්ද එකතු කළහොත් මෙම අගය ඝන මීටර මිලියන 5,538.35 දක්වා ඉහළ යනවා. නමුත් අපි ඒ කොටස නොසලකා හරිමු. ඒ ජලාශ හිස් කරනවා කියන එක ප්රායෝගිකව වඩා අසීරු කාර්යයක්.
ඇත්තටම කියනවානම් ඉහත දෙවන ලැයිස්තුවේ ජලාශ හිස් කරන එක වුවත් ප්රායෝගිකව ගන්න අමාරු තීරණයක්. ඊට හේතුව එම ජලය කෘෂිකාර්මික අවශ්යතා සඳහාද අවශ්ය වීම සහ එම කෘෂිකාර්මික ජල අවශ්යතාව සඳහා වෙනත් විකල්ප නොමැති වීම. ප්රායෝගිකව වඩා පහසුවෙන් හිස් කළ හැක්කේ පළමු ලැයිස්තුවේ තිබෙන ජලාශ නවයයි.
පළමු ලැයිස්තුවේ ජලාශ නවය හිස් කිරීම සෛද්ධාන්තිකව කළ නොහැක්කක් නෙමෙයි. මෝසම් වැසි එන්න කලින් සැලසුම්සහගත ලෙස ඔය ජලාශ හිස් කිරීම කාලයක් තිස්සේම සාමාන්යයෙන් කරන දෙයක්. හිස් කරනවා කියන්නේ අඩියටම හින්දනවා කියන එක නෙමෙයි. ප්රායෝගික සීමාවක් දක්වා ජල මට්ටම අඩු කරනවා කියන එක. එහෙම කරන එකේ කිසිම ආවස්ථික පිරිවැයක් නැහැ. ඒ ඇයි?
ඉහත ජලාශ වල ජලය කියන්නේ විභව ශක්තිය ලෙස ගබඩා කරගෙන තිබෙන විද්යුත් ශක්තිය. සැලසුම්සහගත ලෙස ජලාශ හිස් කරද්දී ඒ විභව ශක්තිය විද්යුත් ශක්තිය බවට පරිවර්තනය වෙලා එම විද්යුත් ශක්තිය රුපියල් බවට පරිවර්තනය වෙනවා. මෝසම් වැසි වසිද්දී නැවත ජලාශ පුරවා ගන්න පුළුවන්. කලින් ජලාශ හිස් කර තියාගත්තේ නැත්නම් මෝසම් වැසි එක්ක ලැබෙන වතුර නිකම්ම මුහුදට ගලාගෙන යනවා.
ඉහත පරිදි සැලසුම්සහගත ලෙස ජලාශ හිස් කිරීමේ ප්රධාන අරමුණ ප්රශස්ත ජල කළමනාකරණය මිසක් ආපදා කළමනාකරණය නෙමෙයි. අහසින් වැටී එම එම ජලාශ වල එකතු වන එක් වතුර බිඳුවක් හෝ ජල විදුලිය හැදීම සඳහා ප්රයෝජනයට නොගෙන මුහුදට නොයැවීම අරමුණ කියා කියන්න පුළුවන්.
යම් හෙයකින් අපේක්ෂිත පරිදි මෝසම් වැසි නොලැබුණොත් වෙන්නේ කුමක්ද? එහෙම වුනොත් ජල විදුලිය හදන එක සීමා වෙනවා. විදුලිය නිපදවීම සඳහා පොසිල ඉන්ධන දහනය කරන්න වෙනවා. ඒ වෙනුවෙන් වැඩි පිරිවැයක් වැය වෙනවා. නමුත් කලින් සැලසුම් කර ජලාශ හිස් කරද්දී හදන සෑම ජල විදුලි ඒකකයකින්ම ඉන්ධන විදුලිය ඒකකයක් ඉතිරි වී තිබෙන නිසා මෝසම් වැසි ආවේ නැතත් කලින් ගත් තීරණයේ ආවස්ථික පිරිවැයක් නැහැ.
ආපදා කළමනාකරණ අරමුණ පෙරදැරිව අන්තිම මොහොතේ හදිසියේ ජලාශ හිස් කරන්න වුනොත් මේ වාසිය ගන්න බැහැ. හිස් කරන වතුර වලින් ජල විදුලිය හදලා ඒ මගින් ඉන්ධන විදුලිය හැදීම සීමා කර ගත හැකි සීමාවක් තිබෙනවා. ඒ සීමාව පැන්නුවොත් වතුර ජල විදුලිය සෑදීම සඳහා ප්රයෝජනයට නොගෙන නිකම්ම මූදට යවන්න වෙනවා. ඒ වෙනුවෙන් ආවස්ථික පිරිවැයක් දරන්න වෙනවා. එය ආපදා කළමනාකරණය වෙනුවෙන් ගෙවන්න සිදු වෙන මිලක්. ඒ මිල ගෙවීම මගින් දැන් සිදු වී තිබෙන ආකාරයේ ව්යසනයක හානිය අඩු කරගන්න පුළුවන්. නමුත් එය නොමිලේ ලැබෙන දෙයක් නෙමෙයි. ඒ නිසාම, මෙවැන්නක කවුරු හෝ විසින් චේතනාන්විතව ගත යුතු තීරණයක් තිබෙනවා.
වැසි වැටීම තීරණය කරන්නේ ස්වභාව ධර්මය විසින්. එහි හඳුනාගත හැකි රටා තිබෙනවා. නමුත් වැසි වැටෙන ආකාරය පිළිබඳව අපට තිබෙන්නේ අසම්පූර්ණ දැනුමක් නිසා අවිනිශ්චිතතාවය වැඩියි. මේ අවිනිශ්චිතතාවයට සමාන්තරව ජල විදුලි සැපයුමද විචලනය වන නමුත් ඊට අනුරූපව විදුලි ඉල්ලුම විචලනය වන්නේ නැහැ. මේ ඉල්ලුම් සැපයුම් නොගැලපීම තුලනය කරගන්නේ අභිමත පරිදි ඉන්ධන විදුලි ජනනය වෙනස් කිරීම මගින්.
නමුත් ඉහත තත්ත්වය පසුගිය වසර කිහිපය ඇතුළත විශාල ලෙස වෙනස් වී තිබෙනවා. ඒ සූර්ය බල විදුලි ජනනය විශාල ලෙස ඉහළ යාම නිසා. ජල විදුලි ජනනය වගේම සූර්ය බල විදුලි ජනනය තීරණය කරන්නෙත් ස්වභාව ධර්මය විසින්. ඒ නිසා, විදුලි ඉල්ලුම හා සැපයුම තුලනය කිරීම සඳහා කවුරු හෝ පරිපාලකයෙකුට කලින් තිබුණු හැකියාව දැන් ඒ විදිහටම නැහැ. ඒ නිසාම, ආපදා කළමනාකරණ අරමුණ පෙරදැරිව ජලාශ හිස් කරන්න සිදු වුනොත් එහි ආවස්ථික පිරිවැය පෙර කාලයට වඩා වැඩියි.
කලින් තත්ත්වය තුළ වැඩියෙන් ජල විදුලි ඒකකයක් හදද්දී ඉන්ධන විදිහට රුපියල් ඉතිරි වෙනවා. නමුත් සූර්ය බල විදුලිය රුපියල් විදිහට ඉතිරි කරගන්න බැහැ. ඒ නිසා එක්කෝ ජලය නිකම්ම නාස්ති වෙනවා. එහෙම නැත්නම් සූර්ය බලය නිකම්ම නාස්ති වෙනවා. ඔය දෙකෙන් කොයි එක වුනත් එහි ආවස්ථික පිරිවැයක් තිබෙනවා. එතකොට ඉතිරි වෙන ප්රශ්නය වන්නේ ආපදා හානියේ අපේක්ෂිත හානිය මගින් ඒ ආවස්ථික පිරිවැය ආවරණය වෙනවාද නැද්ද කියන එකයි. හොඳ ආපදා කළමණාකරණයක් කියා කියන්නේ ඔන්න ඔය තීරණය නිවැරදිව ගන්න එකට.
රටේ ඕනෑම තැනක එකතු වන වර්ෂා ජලය ඉහත කී ජලාශ වල රඳවා ගන්න බැහැ. එසේ රඳවා ගත හැක්කේ එම ජලාශ වල ජලපෝෂක ප්රදේශ වලට වැටෙන වර්ෂා ජලය පමණයි. පහත තිබෙන්නේ ඉහත ප්රධාන ජලාශ නවයේ ජල පෝෂක කලාපය පිළිබඳ දළ ඇස්තමේන්තුවක්.
මහවැලි සංකීර්ණයේ ජලපෝෂක ප්රදේශය - වර්ග කිලෝමීටර 3,118
කාසල්රී (කැළණි) ජලපෝෂක ප්රදේශය - වර්ග කිලෝමීටර 115
මාඋස්සාකැලේ (මස්කෙළිඔය) ජලපෝෂක ප්රදේශය - වර්ග කිලෝමීටර 130
සමනලවැව (වලවේ) ජලපෝෂක ප්රදේශය - වර්ග කිලෝමීටර 342
එකතුව - වර්ග කිලෝමීටර 3,705
වර්ෂාපතන දත්ත දෙස බැලූ විට ඉහත ජලපෝෂක ප්රදේශ වලට අදාළ දින තුනක කාලය තුළ, ප්රධාන වශයෙන්ම නොවැම්බර් 26 හා 27 දින වල, මිලි මීටර 500ක පමණවත් වර්ෂාපතනයක් ලැබී ඇති බව පේනවා. මේ අනුව, එම ජලාශ වලට එකතු වූ (පිටාර ගිය ජලයද ඇතුළුව) මුළු ජල ප්රමාණය ඝන මීටර මිලියන 1,852ක් පමණ සේ සැලකිය හැකියි. එය එම ජලාශ වල මුළු ධාරිතාව වන ඝන මීටර මිලියන 2,179.61ට ආසන්න අගයක්. මෙම ජලාශ මුළුමනින්ම හිස් කිරීම අපහසු බැවින් ඉහත ජල ප්රමාණය රඳවා ගැනීම සඳහා අදාළ ජලාශ හැකි උපරිම මට්ටමින් හිස් කර තබා ගන්නට සිදු වෙනවා. එසේ කළේනම් හානියෙන් සැලකිය යුතු කොටසක් අඩු කර ගත හැකිව තිබුණා.
කෙසේ වුවද, රටේ මුළු වර්ග ප්රමාණය වර්ග කිලෝ මීටර 65,610ක් බැවින්, රටට වැටුණු සාමාන්ය වර්ෂාපතනය මිලි මීටර 150ක් සේ සැලකුවහොත්, සුළි කුණාටු දින වල වැටුණු මුළු ජල ප්රමාණය ඝන මීටර මිලියන 9,842ක් පමණ වෙනවා. ඒ අනුව, උපරිම වශයෙන් ඉහත ජලාශ වල එක්රැස් කර ගත හැකි වන්නේ එම ප්රමාණයෙන් 19%ක් පමණයි. එයින් ඔබ්බට පාලනයක් කර ගත හැකි වනුයේ කෘෂිකාර්මික අවශ්යතා සඳහා පවත්වාගෙන යනු ලබන ජල සංචිතද හිස් කළේනම් පමණයි. මේ අනුව පෙනී යන්නේ ප්රශස්තම ක්රියාමාර්ග ගනු ලැබුවද මෙම සුළි කුණාටුවෙන් විශාල හානියක් සිදු විය හැකිව තිබුණු බවයි.
කෙසේ වුවද, මෙවැනි ස්වභාවික ආපදාවක හානිය ඉහළ යන්නේ ආපදාවේ පරිමාණය සමඟ රේඛීයව නොව ඝාතීය ලෙස බව අපට අමතක කළ නොහැකියි. සරලව කිවුවොත්, අඩි දහයක ගංවතුරක හානිය අඩි පහක ගංවතුරක හානිය මෙන් දෙගුණයකට වඩා බොහෝ වැඩියි. ඒ නිසා, වැසි වැටෙන්නට පෙර ජලාශ හිස් කර ගංවතුර යම් තරමකින් හෝ අඩු කර ගත්තේනම් එයින් ආපදාවේ විනාශය අනුපාතිකව කිහිප ගුණයකින් අඩු වෙනවා.
පෙර සූදානම්ව, යම් මට්ටමක් දක්වා ජලාශ හිස් කිරීම මගින් වැටුණු ජල ප්රමාණයෙන් 10% පමණ, එනම් ජලය ඝන මීටර මිලියන 1000ක් පමණ රඳවා ගත්තේයැයි අපි හිතමු. මෙලෙස එක්රැස් වනුයේ අහසින් වැටුණු වැහි වතුර වලින් වැඩිම විභව ශක්තියක් ඇති, ඒ නිසාම වැඩිම හානියක් කිරීමේ විභවයක් ඇති ජලයයි. ඒ නිසා, වැටුණු ජලයෙන් 10%ක් පමණ රඳවා ගත්තේනම් වුවද, ඩොලර් බිලියන 6-7ක් ලෙස සඳහන් කරන හානියෙන් 30%-35%ක් පමණවත් අඩු කරගත හැකිව තිබුණු බව මගේ අදහසයි. අපි මෙම ගණන ඩොලර් බිලියන 2ක් සේ සලකමු. ඒ කියන්නේ ආසන්නව රුපියල් බිලියන 600ක පමණ ඉතිරියක්.
නමුත් මෙවැනි තීරණයක් ගැනීමේ ආවස්ථික පිරිවැයක් තිබෙනවා. ඒ විදුලි බලය නොනිපදවා නිකම්ම මුහුදට යවන්නට සිදු වන වතුර ප්රමාණයයි. ඇත්ත වශයෙන්ම අපේක්ෂිත පරිදි වැස්ස ලැබුනේනම්, එවැනි ආවස්ථික පිරිවැයක් නැහැ. ආවස්ථික පිරිවැයක් තිබෙන්නේ යම් හෙයකින් අනාවැකිය වැරදී වැස්ස නොලැබුණේනම් පමණයි. එම ආවස්ථික පිරිවැය කොපමණද?
දළ ඇස්තමේන්තුවක් ලෙස ජලය ඝන මීටර මිලියන 1000ක් නිකම්ම මුහුදට යැවීම නිසා ජල විදුලිය ගිගාවොට් පැය 500ක් නිපදවීමේ අවස්ථාව අහිමි වූයේයැයි සිතමු. මෙම අහිමි වූ ජල විදුලි ඒකක ප්රමාණය ඉන්ධන දවා නිපදවීම සඳහා ඒකකයකට රුපියල් 30ක අමතර මුදලක් වැය වේයැයි සිතමු. එසේනම්, මෙම තීරණයේ ආවස්ථික පිරිවැය උපරිම වශයෙන් රුපියල් බිලියන 15ක් පමණ විය හැකියි.
දැන් මෙහි තිබෙන්නේ රුපියල් බිලියන 600ක් බේරා ගැනීම සඳහා රුපියල් බිලියන 15ක් වැය කිරීම පිළිබඳ ප්රශ්නයක්. නමුත් මෙහි ඇති ගැටලුව වන්නේ රුපියල් බිලියන 600 බේරෙන්නේ ඇත්තටම හානිය සිදු වුවහොත් පමණක් වීමයි. නමුත් රුපියල් බිලියන 15ක පාඩුව අනිවාර්යයෙන්ම සිදු වෙනවා. ඒ නිසා, තීරණය ගන්නා අයෙකුට ඒ පිළිබඳ වගකීම ගන්නට සිදු වෙනවා.
කාලගුණ අනාවැකිය මත පදනම්ව සිදු විය හැකි ආපදාවේ හානිය පිලිබඳව නිවැරදි විනිශ්චයක් කළ යුත්තේ මේ නිසායි. ඒ සඳහා, සුළි කුණාටුවක් ඇති වන බව නිශ්චිතව දැන ගන්න අවශ්ය නැහැ. සුළි කුණාටුවක් ඇති වීමේ විභවයක් සහිත අඩු පීඩන තත්ත්වයක් ඇත්තටම සුළි කුණාටුවක් බවට පත් වීමේ සම්භාවිතාව කුමක්ද?
අඩු පීඩන තත්ත්වය සුළි කුණාටුවක් බවට පත් වීමේ අවදානම අවම වශයෙන් 2.5%ක්නම්, ඒ කියන්නේ හතළිහෙන් එකක්නම්, මෙම පැහැදිලි කිරීම සඳහා යොදාගත් සංඛ්යා අනුව, හොඳම තීරණය වනුයේ ජලාශ හිස් කිරීමයි. එයින් අනිවාර්යයෙන්ම මූල්යමය පාඩුවක් සිදු වෙනවා වගේම බොහෝ විට සුළි කුණාටුව ඇත්තටම එන්නේ නැහැ. නමුත් මේ තීරණය ගැනීමේ වාසිය තේරෙන්නේ කවදා හෝ සුළි කුණාටුවක් ඇත්තටම ආපු දවසටයි. ආපදා කළමණාකරණය කියන්නේ එයටයි.
දැන් ලියන්නට තියෙන්නේ මෙතෙක් ලියූ කොටස කැමැත්තෙන් කියවූ සැලකිය යුතු පිරිසක් කියවන්න අකැමැති විය හැකි කොටසක්. නමුත් ඒ කොටසේ මම පෙන්වා දෙන්නේ පෙන්වා දිය යුතු වැදගත්ම දෙයක්.
වෛද්ය විද්යාවේ හෝ ඉංජිනේරු විද්යාවේ සිට ආර්ථික විද්යාව දක්වා විවිධ විෂය පථයන්ට අයත් ආපදා කළමණාකරණ ක්රියාවලීන්ට මෙහි සඳහන් මූලධර්ම අදාළයි. අති මූලික කරුණක් ලෙස, ආපදා කළමණාකරණය වෙනුවෙන් මිලක් ගෙවන්නට සිදු වෙනවා. ඒ මිල නොගෙවා හානිය ප්රශස්ත මට්ටමකට අඩු කරගන්න බැහැ. රුපියල් බිලියන 600ක පාඩුවක් වලක්වා ගැනීම සඳහා කටයුතු කරද්දී අවස්ථා 40කින් 39කදීම සිදු වන්නේ රුපියල් බිලියන 15ක පාඩුවක් සිදු වීමයි. වාසියක් සිදු වන්නේ එක් අවස්ථාවකදී පමණයි. අවදානමේ ස්වභාවය අනුව මේ සම්භාවිතා වෙනස් වෙන්න පුළුවන්.
පසුගිය කාලයේ බොහෝ දෙනෙකුගේ විවේචනයට ලක් වූ හෙජිං ගනුදෙනුව වගේම ග්රීක බැඳුම්කර ගනුදෙනුවද ප්රශස්ත ලෙස අවදානම් කළමනාකරණය කිරීම සඳහා ගත් උත්සාහයන් දෙකක්. හෙජිං ගනුදෙනුව මගින් උත්සාහ ගත්තේ ඉන්ධන මිල ඉහළ යාමේ අවදානමට මුහුණ දීමටයි. ඉන්ධන මිල පහළ යාම නිසා සිදු වූ අලාභයද එහිම ප්රතිඵලයක්. ඒ වගේම, ග්රීක බැඳුම්කර ආයෝජනයෙන් සිදු වූ පාඩුව සිදු වුනේ සමස්තයක් ලෙස ආයෝජන ප්රතිලාභ වැඩි කර ගැනීමේ උත්සාහයක් තුළයි. පාඩු විදින්නට සිදු වීමේ අවදානම නොගෙන ලාබ ලබන්නට හෝ අවදානම් අඩු කරගන්නට බැහැ.
මෙම සුළි කුණාටුවට පෙර, සුළි කුණාටුව ඇති වීමේ සම්භාවිතාව අඩු මට්ටමක පැවතියද, ජලාශ වල වතුර නිදහස් කළේනම් බොහෝ විට එය ප්රශස්ත තීරණයක්. නමුත් එසේ කිරීමෙන් පසුව සුළි කුණාටුව පැමිණියේ නැත්නම්, එයින් පාඩුවක් සිදු වෙනවා. වත්මන් සන්දර්භය තුළ එවැනි ක්රියාමාර්ගයක් අර්ථදැක්වෙන්නේ වතුර ටික නිකම්ම මුහුදට යවා වැඩි මිලට ඉන්ධන විදුලිය නිපදවීම මගින් අයථා ලෙස මුදල් ඉපැයීමක් ලෙසයි. එවැනි චෝදනාවකට ලක් වීමට අකැමැති නිසා, මේ වගේ අවස්ථාවක ගත යුතු හොඳම තීරණය ගැනීමට කිසිවෙකු ඉදිරිපත් වෙන්නේ නැහැ. මෙය හොඳ තත්ත්වයක් නෙමෙයි.
මේ ලිපියේ සඳහන් දළ ඇස්තමේන්තු පිළිබඳ ප්රශ්න තියෙන්න පුළුවන්. නමුත් පෙන්වා දෙන්න අවශ්ය වන්නේ එම සංඛ්යා නෙමෙයි. සංඛ්යා වෙනස් වුනා කියා මෙහි පැහැදිලි කරන කරුණු වෙනස් වෙන්නේ නැහැ.
1. රටවල් 33ක විදේශගත ශ්රී ලාංකිකයින් 30,470 දෙනෙකුගෙන් මුල් දින කිහිපය තුළ "රීබිල්ඩින් ශ්රී ලංකා" අරමුදලට ලැබී ඇති මුදල සහ ශ්රී ලංකා මහ බැංකුවේ ගිණුම් වලට ලැබී ඇති මුදල - රුපියල් මිලියන 696ක් පමණ (ඇමරිකන් ඩොලර් මිලියන 2.2ක් පමණ)
2. ඕස්ට්රේලියානු රජයෙන් ලැබී ඇති මුදල - ඕස්ට්රේලියානු ඩොලර් මිලියන 3.5 (ඇමරිකන් ඩොලර් මිලියන 2.3ක් පමණ)
3. ඇමරිකන් රජයෙන් - ඇමරිකන් ඩොලර් මිලියන 2.0ක්
4. එක්සත් රාජධානියේ රජයෙන් - පවුම් මිලියනයක් (ඇමරිකන් ඩොලර් මිලියන 1.3ක් පමණ)
5. චීන රජයෙන් සහ ජනතාවගෙන් - ඇමරිකන් ඩොලර් මිලියන 1.1ක් පමණ
6. මාල දිවයින් රජයෙන් සහ ජනතාවගෙන් - ඇමරිකන් ඩොලර් මිලියන 2.4ක් පමණ
7. නේපාල රජයෙන් - ඇමරිකන් ඩොලර් මිලියන 0.2ක්.
ශ්රී ලංකාව වැනි දුර්වල ආර්ථිකයක් මෙවැනි ආපදාවකට මුහුණ දීමෙන් පසුව රටට හා රජයට ලැබෙන හැම ඩොලරයකටම වටිනාකමක් තිබෙනවා. ළූණු බිකත් බඩට කියා කියනවනේ. නමුත් ඉහත අයිතමයින් කිසිවක් රුපියල් බිලියනය ඉක්මවන ලැබීම් නෙමෙයි. ඉහත ලැබීම් සියල්ලේ එකතුව ඩොලර් මිලියන 11.5ක් පමණයි. ධනවත් රටවලින් මෙවැනි අවස්ථා වලදී විශාල ලෙස ආධාර කරනු ලැබූ යුගය දැන් අවසන්. අද තිබෙන්නේ 1957දී පැවති ලෝකය නෙමෙයි.
ඉහත ලැයිස්තුව රජයට ලැබී ඇති අරමුදල් පිළිබඳ සවිස්තර හෝ නිල වාර්තාවක් නෙමෙයි. ඒ වගේම, තවත් යම් කාලයක් යන තුරු රජයට මෙවැනි මූල්යමය ආධාර ලැබෙයි. නමුත් ඉහත ලැයිස්තුව ඇසුරෙන් දැනට ලැබී ඇති හා ඉදිරි කාලයේදී ලැබෙන්නට ඉඩ තිබෙන මූල්යමය ආධාර වල පරිමාණය ගැන පහසුවෙන්ම අදහසක් ගන්න පුළුවන්. ද්රව්යමය ආධාර ලැබීම් සහ වෙනත් පාර්ශ්ව හරහා ලැබෙන මූල්යමය ආධාර ප්රස්තුත කරුණට අදාළ නැහැ. මෙහි අවධානය යොමු කෙරෙන රාජ්ය මූල්යනය හා අදාළව වැදගත් වන්නේ රජයට අභිමත පරිදි වැය කළ හැකි මූල්යමය ආධාර පමණයි.
රාජ්ය මූල්යනය හා අදාළව වැදගත් වන අපේක්ෂිත මුළු ලැබීම් ප්රමාණය ඉහත එකතුව මෙන් තෙගුණයක් පමණ සේ සැලකුවත් එය ඩොලර් මිලියන 34ක පමණ මුදලක් පමණයි. ඒ කියන්නේ රුපියල් බිලියන 10ක පමණ මුදලක්. එම මුදල සහ ආපදාව වෙනුවෙන් රජය විසින් වැය කරන්නට සැලසුම් කර තිබෙන රුපියල් බිලියන 572ක මුදල සසඳද්දී මතක් කර ගත හැක්කේ කැළණි පාලම යටින් පොල් ලෙල්ලක් යාමේ කතාවයි. ඒ අනුව, රජයේ ආපදා වියදම් වලින් ඉතා සුළු ප්රතිශතයක් හැර අනෙක් සියලුම වියදම් වල බර පැටවෙන්නේ රටේ බදු ගෙවන ජනතාව මත බව පැහැදිලියි.
ජනාධිපති දිසානායකගේ කතාව අනුව, මෙම වසරේ අවසන් දින 25 තුළ රජය විසින් ආපදා වියදම් වෙනුවෙන් රුපියල් බිලියන 72.2ක මුදලක් වෙන් කර තිබෙනවා. එම මුදලෙන් රුපියල් බිලියන 22.2ක් අයවැයෙන් කලින්ම වෙන් කර තිබෙන මුදල් වන අතර ඉතිරි රුපියල් බිලියන 50 අලුතෙන් වැය කෙරෙන මුදලක්. ඒ අනුව, මෙම වසරේ රාජ්ය වියදම් කලින් ඇස්තමේන්තු කලාට වඩා රුපියල් බිලියන 50කින් ඉහළ යනවා. එයින් අදහස් වන්නේ මෙම වසරේ ප්රාථමික අතිරික්තය කලින් ඇස්තමේන්තු කළාට වඩා එපමණකින් අඩු වන බවයි.
පසුගිය අයවැය ඇස්තමේන්තු සකස් කරද්දී රුපියල් බිලියන 1,202ක ප්රාථමික අයවැය අතිරික්තයක් ඇස්තමේන්තු කර තිබුණා. එම මුදල දදේනියෙන් 3.8%ක්. මෙම අතිරික්තය රුපියල් බිලියන 50කින් අඩු වුවද අවම වශයෙන් දදේනියෙන් 3.6%ක ප්රාථමික අතිරික්තයක් ඉතිරි වෙනවා. මූල්ය අරමුදල සමඟ ඇති එකඟතා අනුව අවශ්ය වන්නේ දදේනියෙන් 2.3%කට නොඅඩු ප්රාථමික අතිරික්තයක් බැවින් මෙය ස්ථායීකරණ වැඩ පිළිවෙළ හා අදාළව කිසිදු ගැටලුකාරී තත්ත්වයක් ඇති කරන්නේ නැහැ. පරිපූරක ඇස්තමේන්තුවෙන් පසුවද තව දුරටත් දදේනියෙන් 1.3%ක පමණ වාසියක් ඉතිරි වෙනවා. එහි වටිනාකම තේරෙන්නේ ඉදිරි (2026) වසරේ රාජ්ය මූල්යනයේදීයි.
මෙම වසරේ තත්ත්වයට සාපේක්ෂව බලද්දී ඉදිරි වසර හා අදාළව දැකිය හැක්කේ වෙනස් තත්ත්වයක්. අයවැයෙන් සැලසුම් කර තිබුණේ දදේනියෙන් 2.5%ක ප්රාථමික අතිරික්තයක් පමණක් බැවින් දැනට සැලසුම් කර ඇති රුපියල් බිලියන 500ක වියදම අමතර වියදමක් ලෙස එකතු වුවහොත්, ප්රාථමික අතිරික්තය 2.3% මට්ටමෙන් පහතට වැටෙනවා. මෙම අමතර වියදම දදේනියෙන් 1.5%කට ආසන්න වියදමක්. ඒ අනුව, ඉදිරි වසරේ ප්රාථමික අතිරික්තය දදේනියෙන් 1.0%කට නොඅඩු මට්ටමක් දක්වා පහත වැටීමේ විභවයක් තිබෙනවා. ඒ කියන්නේ අවශ්ය මට්ටමට වඩා 1.3%කින් අඩු මට්ටමක්. කෙසේ වුවද, එවැනි තත්ත්වයක් යටතේ වුවත්, මේ වසරේ 1.3%ක අමතර ඉතිරිය නිසා, දිගුකාලීනව රටේ ණය තිරසාරත්ව ඉලක්කය පවත්වා ගැනීමට නොහැකි වන්නේ නැහැ. එකම ප්රශ්නය යම් හෙයකින් නැවතත් මෙවැනි කම්පනයක් ඇති වුවහොත් එයට ඔරොත්තු දීම අසීරු වීම පමණයි.
රුපියල් බිලියන 500ක අමතර මුදල සොයා ගන්නා ආකාරය හරියටම දැනගන්නට ලැබෙන්නේ රජය විසින් අදාළ පරිපූරක ඇස්තමේන්තුව පිළියෙළ කර ඉදිරිපත් කිරීමෙන් පසුවයි. දැනටම අයවැයෙන් වෙන් කර තිබෙන වියදම් නවත්වා එම අරමුදල් මේ වෙනුවෙන් යෙදවීම මගින් අවශ්ය වන රුපියල් බිලියන 500ක මුදලින් යම් ප්රමාණයක් ආවරණය කර ගන්න පුළුවන්. උදාහරණයක් ලෙස අලුත් මාර්ග හෝ ගොඩනැගිලි වෙනුවෙන් වෙන් කර ඇති මුදල් කැඩී ගිය මාර්ග හා ගොඩනැගිලි වෙනුවෙන් යොදවන්න පුළුවන්. ඒ නිසා, ඉදිරි වසරේ ප්රාථමික අයවැය හිඟය දදේනියෙන් 1.0% මට්ටම දක්වාම පහත වැටෙන එකක් නැහැ. එහෙත් මේ ක්රමයට රුපියල් බිලියන 500ක් වැනි විශාල මුදලක් සොයා ගන්න බැහැ. රාජ්ය සේවක වැටුප් වැනි බොහෝ වියදම් වෙනස් කළ නොහැකි වියදම්.
මෙවැනි ආපදාවකින් පසුව රාජ්ය ආදායම් යම් තරමකින් හෝ අඩු වනු මිස වැඩි වන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, ඒ පැත්තෙන් ප්රශ්නයට විසඳුමක් ලැබෙන්නෙත් නැහැ. මේ අනුව, ප්රායෝගිකව බොහෝ විට ඉදිරි වර්ෂයේ ප්රාථමික අයවැය හිඟය 2.3% මට්ටමට වඩා අඩු, දදේනියෙන් 1.5%-1.8% ආසන්න මට්ටමක් වෙන්න පුළුවන්. රජය විසින් පරිපූරක අයවැය සකස් කිරීමෙන් පසුව මේ ගැන හරියටම දැනගන්න පුළුවන්.
රජයේ ප්රාථමික වියදම් හා අදාළව ව්යවස්ථාපිත සීමාවක් තිබෙනවා. එම වියදම් දදේනියෙන් 13.0% ඉක්මවා යා නොහැකියි. එහෙත් මෙවැනි විශේෂ තත්ත්වයන් යටතේ සීමාව ඉක්මවා වියදම් කිරීම සඳහා ප්රතිපාදන තිබෙන නිසා එම නීතිය මේ අවස්ථාවේදී සීමාකාරී සාධකයක් වෙන්නේ නැහැ. මූල්ය අරමුදලේ 2.3% ඉලක්කය හා අදාළව කියන්නට තියෙන්නේත් මේ කතාවමයි. මගේ තක්සේරුව අනුව පවතින තත්ත්වය සුවිශේෂී තත්ත්වයක් බව මූල්ය අරමුදල විසින් හඳුනා ගන්නා බවට සැකයක් නැහැ.
ආපදා තත්ත්වයක් යටතේ කෙටිකාලීනව රාජ්ය වියදම් වැඩි කිරීම සහ ආකෘතිමය වෙනස්කම් හරහා දිගුකාලීනව රාජ්ය වියදම් වැඩි කිරීම කරුණු දෙකක්. පළමුවැන්නෙහි තිබෙන්නේ තාවකාලික බලපෑමක් පමණයි. ඒ බව මූල්ය අරමුදලේ නිලධාරීන්ට අමුතුවෙන් පැහැදිලි කරන්නට අවශ්ය වන්නේ නැහැ. එහෙත්, එක් වසරක වියදම් වුවද සැලකිය යුතු ලෙස වැඩි වුවහොත් එයින් ණය තිරසාරත්වය විශ්ලේෂණයට බලපෑමක් සිදු වෙනවා. ඒ නිසා, ස්ථායීකරණ වැඩපිළිවෙළේ පරාමිතීන්ද වෙනස් කරන්නට සිදු වෙනවා.
දැනට රජයේ ප්රවේශය බව පෙනෙන්නේ ආපදා තත්ත්වය හමුවේ ස්ථායීකරණ වැඩ සටහනෙහි පරාමිතීන් සීරුමාරු කරගැනීම සඳහා මූල්ය අරමුදලේ උදවු ලබා ගැනීමයි. ඒ සඳහා මාස කිහිපයක් ගත විය හැකි නමුත් එම සඳහා මූල්ය අරමුදලේ උදවු ලැබීම පිළිබඳව සැකයක් නැහැ. කෙසේ වුවද, මෙම ක්රියාවලියේ අවසාන ප්රතිඵලය වනුයේ රටේ ආර්ථිකය ස්ථාවර වීම සඳහා ගත වන කාලය ආපදාවට පෙර පැවති තත්ත්වයට සාපේක්ෂව ප්රමාද වීමයි.
මූල්ය අරමුදලේ අධ්යක්ෂ්ය මණ්ඩලය විසින් දෙසැම්බර් 15 දින රැස් වී ශ්රී ලංකාවේ මීළඟ ණය වාරිකය ලබා දීම පිළිබඳව සාකච්ඡා කිරීමට නියමිතව තිබුණත්, මේ වන විට එම රැස්වීම අවලංගු කර තිබෙනවා. ඒ අතර ශ්රී ලංකා රජය විසින් කලින් අනුමත කරනු ලැබ වාරික වශයෙන් ලැබෙමින් තිබුණු ණය මුදලට අමතරව, ඩොලර් මිලියන 200ක හදිසි අවශ්යතා ණයක් සඳහා ඉල්ලුම් කර තිබෙනවා.
මෙම ඩොලර් මිලියන 200ක ණය මුදල අනුමත වුවහොත් එම මුදල සහ දෙසැම්බර් 15 දින ලැබෙන්නට නියමිතව තිබුණු ඩොලර් මිලියන 350ක මුදල පෙබරවාරි මාසයේදී පමණ එකවර ලැබෙන්නට ඉඩ තිබෙනවා. ඊට පෙර ජනවාරි මාසය තුළ ශ්රී ලංකා රජය විසින් ඉදිරි වසර තුළ රුපියල් බිලියන 500ක අමතර මුදලක් වියදම් කිරීම සඳහා අතුරු අයවැයක් ඉදිරිපත් කිරීමට නියමිතව තිබෙනවා. මෙම අතුරු අයවැය වුවද සකස් කෙරෙනු ඇත්තේ මූල්ය අරමුදලේ එකඟතාවයන්ට යටත්වයි. වෙනත් විදිහකින් කිවුවොත්, ආපදාවෙන් පසුවද රජය විසින් කරමින් සිටින්නේ මූල්ය අරමුදලේ රාමුව තුළම සිටිමින් විසඳුම් සෙවීමයි.
මෙම ආපදා තත්ත්වය හමුවේ පසුගිය වසර කිහිපය තුළ යහපත් රාජ්යමූල්ය කළමනාකරණයක් පවත්වා ගැනීමේ වාසිය පැහැදිලිව පෙනෙනවා. ඒ නිසා, පවතින ආතති තත්ත්වය හමුවේ වුවද රජයට රුපියල් ප්රශ්නයකට මුහුණ දීමට සිදු වී නැහැ. එහෙත්, රුපියල් හා අදාළව තිබෙන එම වාසිදායක තත්ත්වය ඩොලර් හා අදාළව නැහැ. ඊට හේතුව තවමත් ප්රමාණවත් විදේශ සංචිත ගොඩ නැගී නොතිබීමයි. මේ තත්ත්වය තුළ ශ්රී ලංකා රජයට මූල්ය අරමුදලෙන් ලැබිය හැකි සුළු හෝ අමතර මුදලක් පිළිබඳව බලාපොරොත්තු දල්වාගෙන සිටීමට සිදු වී තිබෙනවා.
පෙර ලිපියෙහි විස්තර කළ පරිදි, වසරේ පළමු මාස අටක කාලය තුළ අතිරික්තයක්ව පැවති ජංගම ගිණුම් ශේෂය ඉන් පසුව සෘණ අතට හැරී තිබෙනවා. එයින් අදහස් වන්නේ උපයා ඇති ඩොලර් ප්රමාණය ඉක්මවා ඩොලර් වැය කර ඇති බවයි.
ජංගම ගිණුමෙහි හිඟයක් ඇති විට, එම හිඟය පියවා ගැනීමට ප්රමාණවත් විදේශ ආයෝජන රටට නොපැමිණේනම්, ඒ වෙනුවෙන් විදේශ ණය ලබා ගන්නට සිදු වෙනවා. එසේ නැත්නම්, එම හිඟය පියවෙද්දී රටේ විදේශ සංචිත පහත වැටෙනවා. නොවැම්බර් මාසය අවසානයේදී රටට ආපදා තත්ත්වයකට මුහුණ දීමට සිදු වුවත්, එම මාසය තුළද සංචාරක පැමිණීම් ආදියෙහි කැපී පෙනෙන වර්ධනයක් දැකිය හැකිව තිබුණු බැවින්, සංචිත අඩු වීමට හේතුව එම ආපදා තත්ත්වය සේ සලකන්න අසීරුයි. ආපදා තත්ත්වයෙහි බලපෑම පිළිබිඹු වනු ඇත්තේ දෙසැම්බර් මාසය තුළයි.
පසුගිය මාසයේ පැවති මුදල් ප්රතිපත්ති විවරණය අවසානයේදී මහ බැංකු අධිපතිවරයා විසින් විශ්වාසයෙන් යුතුව කියා සිටියේ මෙම වසර අවසන් වෙද්දී ආර්ථික අර්බුදයෙන් පසුව වාර්තා වූ වැඩිම විදේශ සංචිත ප්රමාණය වාර්තා වනු ඇති බවයි. ආර්ථික අර්බුදයෙන් පසුව දැනට වැඩිම විදේශ සංචිත ප්රමාණයක් වාර්තා වී ඇති පසුගිය මාර්තු මාසය අවසානයේදී රටේ විදේශ සංචිතය ඩොලර් මිලියන 6,531 දක්වා ඉහළ ගොස් තිබුණු අතර දැන් මට්ටමේ සිට එම මට්ටම දක්වා යාම සඳහා වුවද දෙසැම්බර් මාසය ඇතුළත ඩොලර් මිලියන 498ක් එකතු කර ගැනීමට සිදු වෙනවා. එවැන්නක් සිදු වීමේ විභවයක් මේ වෙද්දී පෙනෙන්නට නැහැ.
මහ බැංකු අධිපතිවරයාගේ ප්රකාශයේ පදනම වූයේ දෙසැම්බර් 15 දින ලැබෙන්නට නියමිතව තිබුණු මූල්ය අරමුදලේ ඊළඟ වාරික මුදලයි. එහෙත්, දැන් පවතින තත්ත්වය අනුව, එම වාරිකය මේ වසර තුළ ලැබීමේ ඉඩක් නැහැ.
ආපදා තත්ත්වය හමුවේ මේ වන විට රජය විසින් පරිපූරක ඇස්තමේන්තු දෙකක් ඉදිරිපත් කරමින් මෙම වසරේදී යම් ප්රමාණයකින් හා ඉදිරි වසර තුළදී සැලකිය යුතු ප්රමාණයකින් රාජ්ය වියදම් ඉහළ දැමීමට තීරණය කර තිබෙනවා. මෙය එම රාජ්ය ප්රතිපත්තිය පිළිබඳ විවේචනයක් නොවෙතත්, මේ තීරණය හේතුවෙන් මූල්ය අරමුදල සමඟ පසුගිය විමර්ශන අවස්ථාවේදී රජය විසින් ඇති කරගත් එකඟතා බිඳී යන බැවින්, රජයට නැවතත් මූල්ය අරමුදල සමඟ සාකච්ඡා කර දැනට සිදු කර අවසන්ව තිබෙන විමර්ශනය නැවතත් මුල සිටම සිදු කරන්නට වෙනවා. අරමුදලේ ඊළඟ වාරිකය ලැබෙනු ඇත්තේ එම සාකච්ඡා සාර්ථක ලෙස අවසන් කර ගැනීමෙන් පසුවයි. ඒ සඳහා තවත් මාස කිහිපයක් ගත විය හැකියි.
මෙම ආපදාව සිදු වූයේ ශ්රී ලංකාව විශාල ආර්ථික අවපාතයකින් ගොඩ එමින් සිටින අතරයි. එය සිදු වන විටද, ලංකාවට ආර්ථිකය පෙර (2018දී) පැවති මට්ටම දක්වා ප්රසාරණය කර ගැනීමට අවම වශයෙන් තවත් වසරක් පමණවත් බලා සිටින්නට සිදු වී තිබුණා. ආපදාව හේතුවෙන් මේ සඳහා වඩා වැඩි කාලයක් ගත විය හැකි අතර, ඒ සඳහා විනාශ වූ ප්රාග්ධන සම්පත් නැවත ගොඩ නගා ගත යුතුව තිබෙනවා. ඉදිරි වසරේ ආර්ථික වර්ධන වේගය අපේක්ෂිත මට්ටමට නැවත එසැවීම තීරණය වනු ඇත්තේ මෙසේ විනාශ වූ සම්පත් නැවත ගොඩ නැගෙන වේගය අනුවයි. ඒ අතරතුර, ආර්ථික වර්ධනයෙහි කෙටිකාලීන පසුබෑමක් සිදු වන බව පැහැදිලියි.
ආර්ථිකයෙහි සිදු විය හැකි කෙටිකාලීන පසුබෑම රාජ්ය ආදායම් කෙරෙහිද යම් හෝ බලපෑමක් කරනවා. නැවත සිදු කෙරෙන විමර්ශනයකදී මෙය මූල්ය අරමුදලේ අවධානයට ලක්වන බව පැහැදිලියි. එක් පසෙකින් රාජ්ය ආදායම් අඩු වෙද්දී, අනෙක් පැත්තෙන් රාජ්ය වියදම් සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ යාම තුළ ස්ථායිකරණ වැඩපිළිවෙලේ පරාමිතීන් අවශ්ය පරිදි සීරුමාරු කර ගැනීම තරමක අභියෝගයක්.
ආපදාව නිසා අගතියට පත් පාර්ශ්වයන්ට සහන සැලසීම දේශපාලනිකව හා සමාජයීයව නිවැරදි ප්රවේශයක් වුවත්, එහි ආර්ථික බලපෑම වනුයේ සැපයුමෙහි වෙනසක් නොමැතිව ඉල්ලුම ඉහළ යාමයි. මෙම තත්ත්වය තුළ එක්කෝ මිල ඉහළ යාම (උද්ධමනය) හරහා මෙම සහන වල මිල සහන නොලබන අය මත පැටවෙනවා. එසේ නැත්නම්, ආනයන ඉහළ යාම හරහා ඉල්ලුම් සැපයුම් වෙනස තුලනය වෙද්දී විදේශ අංශය මත පීඩනය ඉහළ යනවා. බොහෝ විට සිදු විය හැක්කේ මේ දෙකෙහි මිශ්රණයක්.
මෙවැනි වියහැකියාවන් දෙකක් තිබුණත්, ප්රතිසංස්කරණ කටයුතු සඳහා අවශ්ය බොහෝ දේ සඳහා දේශීය ආදේශක නොමැති බැවින් සහන සැලසීමෙහි බලපෑම වැඩිපුරම දැනෙනු ඇත්තේ විදේශ අංශයටයි. සහන ලෙස ලබා දෙන රුපියල් හේතුවෙන් ආනයන ඉල්ලුම ඉහළ යද්දී දැනට පවතින විදේශ අංශයේ තුලනයද වෙනස් වෙනවා. ඒ අනුව, ඉදිරි වසර තුළ විදේශ අංශය තුලනය කර ගැනීම වඩාත් අභියෝගාත්මක කාර්යයක් බවට පත්වී තිබෙනවා.
අප බොහෝ දෙනෙකුට මතක තිබෙන ඉතිහාසය තුළ ලංකාවට මුහුණ දීමට සිදු වූ ලොකුම ස්වභාවික ආපදාව සුනාමියයි. සුනාමිය ජීවිත 35,000ක් පමණ බිලි ගත්තා. පසුගිය සුළි කුණාටුව සුනාමියෙන් පසුව ලංකාවට මුහුණ දීමට සිදු වූ ලොකුම ස්වභාවික ආපදාවයි. සුළි කුණාටුව විසින් බිලිගෙන ඇති, දැනට වාර්තා වී ඇති මරණ ප්රමාණය 500කට ආසන්න වන අතර අවසන් ගණනයේදී මෙම ගණනට තවත් මරණ සිය ගණනක් එකතු විය හැකියි.
අහිමි වූ ජීවිත ගණන පිළිබඳව සලකන්නේනම් සුනාමියේ හානියේ මෙම සුළි කුණාටුවේ හානිය හා කිසිසේත්ම සැසඳිය නොහැකි වුවත්, ජීවිත හානිය දෙස නොබලා දේපොළ හානිය දෙස පමණක් බලන්නේනම්, සුළි කුණාටුවේ හානිය සුනාමියෙන් සිදු වූ දේපොළ හානියටද වඩා වැඩි හානියක් විය හැකියි. මෙම දේපොළ හානිය ආර්ථිකයේ සියලු අංශ කෙරෙහි දැනෙන බලපෑමක් කරන බව පැහැදිලියි.
සුළි කුණාටුව අතර මහ බැංකුව විසින් ඔක්තෝබර් මාසයේ විදේශ අංශයේ තත්ත්වය පිළිබඳ සංඛ්යාලේඛණ ප්රකාශයට පත් කර තිබුණා. එම සංඛ්යාලේඛණ අනුව එම මාසය තුළ ජංගම ගිණුමෙහි ඩොලර් මිලියන 200ක හිඟයක් වාර්තා වී තිබුණා. ඊට පෙර සැප්තැම්බර් මාසය තුළද ජංගම ගිණුමෙහි ඩොලර් මිලියන 183ක හිඟයක් වාර්තා වුනා. ඒ වසරේ පළමු මාස අට තුළ එක දිගටම ජංගම ගිණුම් අතිරික්තයක් වාර්තා වීමෙන් පසුවයි.
අගෝස්තු මාසය අවසන් වන විට ජංගම ගිණුමෙහි ඩොලර් මිලියන 2,039.5ක සමුච්ඡිත අතිරික්තයක් දැකිය හැකිව තිබුණත්, පිට පිටම දෙමසක් හිඟයන් වාර්තා වීමෙන් පසුව, ඔක්තෝබර් අවසානය වන විට එම අතිරික්තය ඩොලර් මිලියන 1,657.4 දක්වා පහත වැටී තිබුණා. පැවති ප්රවණතා අනුව, නොවැම්බර් මාසය තුළ මෙම අතිරික්තය තව දුරටත් අඩු වී තිබෙන්නට ඉඩ තිබෙනවා. සුළි කුණාටුවේ බලපෑම නිසා යම් වෙනසක් සිදු විය හැකි වුවත්, එතෙක් අපේක්ෂා කළ හැකිව තිබුණේ දෙසැම්බර් මාසය තුළද මෙම ප්රවණතාවය තව දුරටත් එලෙසම පැවතීමයි.
නොවැම්බර් මාසය අවසන් වන විට ලංකාවට සංචාරකයින් 2,103,593 දෙනෙකු පැමිණ තිබුණා. මීට පෙර ලංකාවට සංචාරකයින් වැඩිම ප්රමාණයක් පැමිණියේ 2018 වසරේදීයි. එම ප්රමාණය 2,333,796ක්. ආපදා බලපෑම හමුවේ වුවද, මෙම වසර අවසන් වන විට වසරක් තුළ ලංකාවට පැමිණි වැඩිම සංචාරකයින් ගණන වාර්තා විය හැකියි. එම ප්රමාණය රජයේ ඉලක්ක හා ඇස්තමේන්තු වලට වඩා බෙහෙවින්ම අඩු විය හැකි බව වෙනම කරුණක්.
ආර්ථිකය හා අදාළව වඩා වැදගත් වන්නේ රටට පැමිණෙන සංචාරකයින් ප්රමාණය නොව ඔවුන් හරහා රටට ලැබෙන විදේශ විණිමය ප්රමාණයයි. 2018 වසරේදී සංචාරක කර්මාන්තය තුළින් ඩොලර් මිලියන 4,380.6ක විදේශ විණිමය ප්රමාණයක් රටට ලැබුණා. එහෙත් මෙම වසරේ ඔක්තෝබර් මාසය දක්වා කාලය තුළ සංචාරක කර්මාන්තයෙන් ලැබී තිබුණේ ඩොලර් මිලියන 2,659.0ක මුදලක් පමණක් බැවින් වසර අවසානයේදී මෙම ආදායම 2018 මට්ටම ආසන්නයට යාමේ ඉඩක් නැහැ. ආපදා තත්ත්වය හේතුවෙන් මෙම ආදායම කෙරෙහි තව දුරටත් නිශේධනීය බලපෑමක් සිදු විය හැකියි.
සංචාරක ආදායම් පිළිබඳ තත්ත්වය එසේ වුවද, මෙම වසර තුළ ශ්රමික ප්රේෂණ ලැබීම් වල සැලකිය යුතු වැඩිවීමක් දකින්නට ලැබෙනවා. ආපදා තත්ත්වය හමුවේ දෙසැම්බර් මාසය තුළ ශ්රමික ප්රේෂණ ලැබීම් වල සැලකිය යුතු ඉහළ යාමක් අපේක්ෂා කළ හැකි බැවින් එමගින් සංචාරක කර්මාන්තයේ ආදායම් අඩු වීම පහසුවෙන්ම නිශේධනය විය හැකියි. කෙසේ වුවද, සංචාරක කර්මාන්තයේ බලපෑම තිබෙන්නේ විදේශ අංශයට පමණක් නෙමෙයි. මූර්ත අංශයටද, එනම් ආර්ථික වර්ධනයටද, එහි බලපෑමක් තිබෙනවා.
මෙම වසරේ පළමු කාර්තු දෙක තුළ ශක්තිමත් ආර්ථික වර්ධන වේගයක් දැකිය හැකි වූ අතර, තවමත් ඇස්තමේන්තු පිළියෙල කර නැතත්, තෙවන කාර්තුව තුළද සාපේක්ෂව හොඳ ආර්ථික වර්ධන වේගයක් දැකිය හැකි ලකුණු පෙනෙන්නට තිබුණා. එහෙත්, ආපදා තත්ත්වයට පෙර වුවද, සිවුවන කාර්තුව තුල ආර්ථික වර්ධන වේගය අඩු වන ලකුණු දැකිය හැකිව තිබුණා. ආපදා බලපෑම හේතුවෙන් සිවුවන කාර්තුවේ ආර්ථික වර්ධන වේගය තව දුරටත් අඩු විය හැකියි.
සුළි කුණාටුවේ බලපෑම පැවතුණේ සතියක පමණක කාලයක් වුවද, එහි ආර්ථික බලපෑම මාස හයක පමණ කාලයක් පැවතිය හැකියි. ඒ අනුව, මෙම වසරේ අවසන් කාර්තුවේ සහ ලබන වසරේ මුල් කාර්තුවේ ආර්ථික වර්ධන වේග කලින් හිතුවාට වඩා අඩු වෙන්න පුළුවන්.
කෙසේ වුවත්, මෙවැනි ස්වභාවික ආපදාවකින් රටක දිගුකාලීන ආර්ථික වර්ධන වේගය කෙරෙහි බලපෑමක් කරන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, සමස්තයක් ලෙස ඉදිරි වසරේ ආර්ථික වර්ධන වේගය ලොකුවට වෙනස් වෙන එකක් නැහැ. 2026 පළමු කාර්තුවේ ආර්ථික වර්ධන වේගය අඩු වුවත්, 2025 අවසන් කාර්තුවේ වර්ධන වේගය අඩු වීම යථා තත්ත්වයට පත් වෙද්දී 2026 අවසන් කාර්තුවේ වර්ධන වේගය ඊට අනුරූපව ඉහළ ගොස් එහි බලපෑම නිශේධනය වෙයි. ඒ නිසා, මෙම වසරේදී 4.0%ක පමණ ආර්ථික වර්ධන වේගයක් සහ ඉදිරි වසරේදී 3.5%ක පමණ ආර්ථික වර්ධන වේගයක් තව දුරටත් අපේක්ෂා කරන්න පුළුවන්.
ආපදාව හේතුවෙන් ධීවර ඇතුළු කෘෂිකාර්මික අංශයේ නිෂ්පාදිතය විශාල ලෙස අඩු වෙන්න පුළුවන්. ඊට අමතරව කර්මාන්ත හා සේවා අංශ වලටද බලපෑමක් සිදු වෙන බව පැහැදිලියි. කෙසේ වුවත්, පෙර සඳහන් කළ පරිදි, මේ බලපෑම් සියල්ල කෙටිකාලීනයි.
නොවැම්බර් මාසයේ උද්ධමන ප්රවණතාව දෙස බැලූ විට පෙනී යන්නේ ආපදාවට පෙරද ආර්ථික ක්රියාකාරිත්වය මන්දගාමී වෙමින් පැවති බවයි. මෙයට ආපදාවේ බලපෑම එකතු වූ විට, විදේශ අංශය හා අදාළ ආනයන හා අපනයන ආදියේද තාවකාලික අඩුවීමක් අපේක්ෂා කරන්න පුළුවන්. ජංගම ගිණුම් ශේෂය සෘණ අතට හැරී ඇති තත්ත්වයක් තුළ, විදේශ අංශයේ ක්රියාකාරකම් සමස්තයක් ලෙස අඩු වෙද්දී එයින් සිදු වන්නේ ජංගම ගිණුම් හිඟයද අඩු වීමයි. ආර්ථික ක්රියාකාරකම් අඩු වීම සමස්තයක් ලෙස නරක තත්ත්වයක් වුවත්, විදේශ අංශය හා අදාළව එහි බලපෑම නරක එකක් නෙමෙයි. මෙම තත්ත්වය තුළ රටට ලැබෙන ප්රේෂණ වල සැලකිය යුතු ඉහළ යාමක්ද අපේක්ෂා කළ හැකි බැවින් ඇතැම් විට පැවති ප්රවණතාව වෙනස් වී දෙසැම්බර් මාසය තුළ ජංගම ගිණුමේ අතිරික්තයක් වාර්තා වෙන්න වුනත් ඉඩ තිබෙනවා.
මේ ආණ්ඩුවට හා ආණ්ඩු පක්ෂයට හිතවත් බොහෝ දෙනෙකු මෙම ස්වභාවික විපත රටේ (හා බලයේ සිටින පක්ෂයේ) වාසියට හරවා ගත හැකි තත්ත්වයක් සේ දකින බවක්ද පෙනී යනවා. එහි පදනම සුනාමියෙන් පසුව රටට ලැබුණු විශාල විදේශාධාර ප්රමාණයයි.
විදේශාධාර එකතු කරගැනීමේ අරමුණ පෙරදැරිව ආණ්ඩු පක්ෂය විසින් ලෝකය පුරාම සංවිධානාත්මක මෙහෙයුමක් සිදු කරමින් සිටින බවක්ද පෙනෙනවා. මේ ආණ්ඩුවේ ඉන්නේ, අනෙක් දේවල් කෙසේ වුවත්, කැට හෙල්ලීම පිළිබඳව විශේෂ ප්රාගුණ්යයයක් ඇති පිරිසක්. කෙසේ වුවද, අපට කිව හැක්කේ, මෙවැනි සංවිධානාත්මක මෙහෙයුමකින් පසුව වුවද, සුනාමියේදී ලැබුණු මට්ටමේ විදේශාධාර රටට ලැබෙන්නේ නැති බවයි.
සුනාමි ආධාර ගලා ඒමට හේතු වූයේ එම ස්වභාවික ආපදාව නිසා අහිමි වූ විශාල ජීවිත ප්රමාණයයි. මරණ ප්රමාණය තවත් එක් සංඛ්යාලේඛණයක් සේ සැලකීම බොහෝ දෙනෙකුට අප්රසන්න දෙයක් විය හැකි වුවත්, මෙම ආපදාව හා අදාළ තිත්ත ඇත්ත වන්නේ සිය ගණනින් ගැනෙන මරණ ප්රමාණයක කම්පනය මරණ දස දහස් ගණනක කම්පනයකට වඩා බෙහෙවින්ම අඩු බවයි. එමෙන්ම, මෙම මරණ වලක්වා ගත හැකිව තිබුණු මරණ බවට ආණ්ඩුවට එල්ල වූ චෝදනාව හමුවේ ආණ්ඩුව සහ ආණ්ඩුවේ හිතවතුන් විසින් හානිය අවතක්සේරු කිරීමට ගත් උත්සාහයන් හේතුවෙන් සිදු වූයේද ආපදාව නිසා ඇති විය හැකිව තිබුණු කම්පනය තව දුරටත් අඩු වීමයි.
ආපදා තත්ත්වයක් හමුවේ ලෝකයෙන් ආධාර ඉල්ලීම සෑම රටක් විසින්ම කරන දෙයක් නෙමෙයි. ඇතැම් රටවල් මෙවැන්නක් සලකන්නේ රටේ ජාතික අභිමානයට බලපාන කරුණක් ලෙසයි. ඒ වගේම, රජය විසින් රටක ආපදාවක් හා ආපදා ආධාර ලෙස ලැබෙන අරමුදල් හොඳින් කළමනාකරණය කිරීම හේතුවෙන් එම රටට ලැබෙන ආධාර ඉහළ යාමක් සිදු වෙන්නේ නැහැ. ඇත්තටම සිදු වන්නේ එහි අනෙක් පැත්තයි. කිසියම් රටක රජයෙන් එම කටයුතු නිසියාකාරව සිදු නොවෙද්දී එම රටේ ජනතාව කෙරෙහි වෙනත් රටවල මිනිසුන් තුළ ඇති වන සහකම්පනය ඉහළ යනවා. මේ සියලු හේතු නිසා මෙම ආපදාව පෙන්වා විදේශාධාර ලබා ගැනීමට උත්සාහ කිරීමේ ආණ්ඩුවේ හා ආණ්ඩු පක්ෂයේ අභිප්රාය සහ ඒ සඳහා යොදා ගන්නා ක්රමෝපායයන් අතර පැහැදිලි ප්රති විරෝධයක් තිබෙනවා.
ලෝකය පුරා සිදු කරන සංවිධානාත්මක මෙහෙයුමක් මගින් වැඩි පිරිසකගෙන් කීය කීය හෝ එකතු කර ගන්න පුළුවන්. එහෙත් සතෙන් සතෙන් එකතු කර ධනවතෙකු වීම වෙළඳ දැන්වීම් වලින් පිට ප්රායෝගික ලෝකය තුළ කිරීමට අසීරු දෙයක්. මෙම ආපදාව හමුවේ ඩොලර් බිලියන් ගණන් වලින් විදේශාධාර ලංකාවට ලැබෙන එකක් නැහැ. දැනට ලැබෙන ආධාර ගැන බොහෝ විට කියැවෙන්නේ වැඩිම වුනොත් ඩොලර් මිලියනයකට තරමක් වැඩි ගණන් වලිනුයි. ඒ නිසා, බොහෝ විට මෙම ආපදාව හමුවේ රටට අමතරව ලැබෙනු ඇත්තේ ඩොලර් මිලියන සිය ගණන් වලින් කියැවෙන ගණනක්. මාසයකට ඩොලර් මිලියන දෙසීයක ජංගම ගිණුම් හිඟයක් ඇති රටක ආර්ථිකයට එයින් විශාල බලපෑමක් වෙන්නේ නැහැ.
නොවැම්බර් මාසය අවසානයේදී රටේ නිල විදේශ සංචිතය පිළිබඳ තොරතුරු මහ බැංකුව විසින් මේ වන විටද ප්රසිද්ධ කර නැහැ. එම ප්රමාණය බොහෝ විට ඔක්තෝබර් මාසය අවසානයේදී පැවති ඩොලර් බිලියන 6.2 ආසන්නයේම තිබෙනවා විය හැකියි. කෙසේ වුවද, තවත් දෙසතියකින් ලංකාවට මූල්ය අරමුදලේ ඊළඟ වාරිකය ලැබීමට නියමිතව ඇති අතර මෙම මාසය තුළ අනෙකුත් ජාත්යන්තර ආයතන වලින්ද යම් ණය ප්රමාණයක් ලැබීමට නියමිතව තිබෙනවා. ඊට අමතරව, ශ්රී ලංකා රජය විසින් ඩොලර් බැඳුම්කර විකුණා දේශීය වෙළඳපොළෙන් ඩොලර් මිලියන 50ක මුදලක් ලබා ගැනීමට සමත්ව තිබෙනවා. මෙම ලැබීම් වලට, ආපදාව හමුවේ ලැබෙන යම් විදේශ ප්රේෂණ ප්රමාණයක් එකතු වීම නිසා දෙසැම්බර් මාසය තුළ රටේ දළ නිල සංචිත වල සැලකිය යුතු වැඩි වීමක් සිදු වෙන්න පුළුවන්.
පහත වගුවේ තිබෙන්නේ ඩොලර් බැඳුම්කර වෙන්දේසිය හා අදාළ සංඛ්යාලේඛණයි. ණය පැහැර හැරීමෙන් පසු මුල් වරට ඩොලර් වලින් කීයක් හෝ ණයට ගැනීමට හැකි වීම නරක තත්ත්වයක් නොවෙතත්, ශ්රී ලංකා රජයට ඩොලර් මිලියන 50ක් වැනි සාපේක්ෂව සොච්චම් මුදලක් දේශීය වෙළඳපොළෙන් ණයට ගැනීමට හැකි වී තිබෙන්නේද සැලකිය යුතු පොලියක් යටතේයි. එක් වසර ඩොලර් බැඳුම්කර වෙනුවෙන් රජයට 5.7%ක පොලියක් ගෙවන්නට සිදු වන අතර, දෙවසරක ඩොලර් බැඳුම්කර වෙනුවෙන් 6.1%ක පොලියක් ගෙවන්නට සිදු වෙනවා. මේ වන විට ශ්රී ලංකා රජයට එක් වසර රුපියල් බැඳුම්කර වෙනුවෙන් 8%කට ආසන්න පොලියක් ගෙවන්නට සිදු වෙනවා. මේ අනුව පෙනී යන්නේ රජය විසින් ඉදිරි වසරක කාලය තුළ ඩොලරයක මිල 2.3%කින් පමණ ඉහළ යා හැකි බව උපකල්පනය කර ඇති බවයි.
ඒ අතරම, ආර්ථික අර්බුදයෙන් පසු ප්රථම වරට, ශ්රී ලංකා රජය විසින් නැවතත් ඩොලර් බැඳුම්කර වෙන්දේසි කිරීම සඳහා අයදුම්පත් කැඳවා තිබෙනවා. දෙසැම්බර් 3 දින අදාළ වෙන්දේසිය පැවැත්වෙනවා. ශ්රී ලංකා නීතිය යටතේ නිකුත් කරනු ලබන මෙම ඩොලර් බැඳුම්කර මිල දී ගැනීම සඳහා ඉල්ලුම් කළ හැක්කේ ලංකාව තුළ ලියාපදිංචි කර ඇති වාණිජ බැංකු වලට පමණයි.
මේ වන විට ශ්රී ලංකා රජය වෙනුවෙන් ණය නිකුත් කිරීම හා කළමනාකරණය කරන්නේ මුදල් අමාත්යාංශය යටතේ ඇති රාජ්ය ණය කළමනාකරණ කාර්යාලය විසිනුයි. වසර ගණනාවක්ම මෙම කාර්යය සිදු වූයේ ශ්රී ලංකා මහ බැංකුවේ රාජ්ය ණය දෙපාර්තමේන්තුව හරහා වුවද, එහි වූ බැඳියා පිළිගැටුම ඉවත් කිරීමේ අරමුණෙන් මෙම අලුත් ආයතනය පිහිටුවීමෙන් අනතුරුව, මේ වන විට එම කාර්යාලය පූර්ණ වශයෙන්ම ක්රියාත්මකව පවතිනවා.
අලුතෙන් නිකුත් කරන බැඳුම්කර ආකෘතිය අනුව ආර්ථික අර්බුදයට පෙර නිකුත් කළ ශ්රී ලංකා සංවර්ධන බැඳුම්කර වලට සමානයි. එහෙත්, මෙසේ අලුතෙන් නිකුත් කරන ඩොලර් බැඳුම්කර සංවර්ධන බැඳුම්කර ලෙස නම් කර නැහැ. දේශීය ණය ප්රතිව්යුහගත කිරීමේදී ශ්රී ලංකා රජය විසින් ඒ වන විට නිකුත් කර තිබුණු ඩොලර් මිලියන 837.59ක සංවර්ධන බැඳුම්කර ප්රමාණයක් වෙනුවට ඒවායේ හිමිකරුවන්ට රුපියල් බැඳුම්කර ලබා දුන්නා.
දෙසැම්බර් 3 දින වෙන්දේසි කෙරෙන්නේ ඩොලර් මිලියන 50ක බැඳුම්කර ප්රමාණයක් පමණයි. එසේ වුවද, ප්රමාණවත් ඉල්ලුමක් තිබේනම්, ඩොලර් මිලියන 150 දක්වා ඩොලර් බැඳුම්කර නිකුත් කිරීමට ශ්රී ලංකා රජය අපේක්ෂා කරනවා. මෙම බැඳුම්කර 2026, 2027 හා 2028 වසර වලදී (වසර 1, 2 හා 3ක කාලයකින්) කල් පිරෙනවා.
මෙම වෙන්දේසියට ඉදිරිපත් විය හැක්කේ දේශීය බැංකු වලට පමණක් බැවින් මේ හරහා රටට අලුතෙන් ඩොලර් පැමිණීමක් සිදු වන්නේ නැහැ. රජයට ලබා ගත හැකි වනු ඇත්තේ දැනට බැංකු පද්ධතිය තුළ තිබෙන ඩොලර් වලින් කොටසක් පමණයි. ඒ අනුව, මෙහිදී රජය විසින් ණයට ලබා ගන්නා ඩොලර් ප්රමාණයට අනුරූපව මහ බැංකුවට වෙළඳපොළෙන් මිල දී ගත හැකි ඩොලර් ප්රමාණය සීමා වෙනවා. කෙසේ වුවද, මේ ක්රම දෙකේදීම බැංකු පද්ධතිය තුළ දැනට තිබෙන ඩොලර් වලින් කොටසක් රටේ නිල විදේශ සංචිතයට එකතු වෙනවා.
රජය විසින් මේ අයුරින් දේශීය වෙළඳපොළෙන් ණයට ලබා ගන්නා ඩොලර් රජයේ ණය ගෙවීම සඳහා යොදා ගත හැකියි. මෙම ණය ආපසු ගෙවිය හැකි විකල්ප ක්රමයක් වන්නේ මහ බැංකුව සතු සංචිත වලින් ඩොලර් මිල දී ගැනීමයි. එහිදී මහ බැංකුවට සංචිත පවත්වා ගැනීම සඳහා වෙළඳපොළෙන් ඩොලර් මිල දී ගන්නට සිදු වෙනවා. ඒ අනුව, මෙහිදී සිදු වන්නේ පසුගිය කාලය තුළ වක්ර ලෙස සිදු වූ දෙයක් සෘජු ලෙස සිදු වීමයි.
රජය විසින් ඩොලර් බැඳුම්කර නිකුත් කර වෙළඳපොළෙන් සෘජු ලෙසම ඩොලර් ලබා ගැනීමේදී රජයට එසේ ලබා ගන්නා අරමුදල් වෙනුවෙන් නියම මිල ගෙවන්නට සිදු වෙනවා. මහ බැංකුව හරහා ඩොලර් ලබා ගනිද්දී එය එසේ සිදු වන බවට සහතිකයක් නැහැ. ඒ වගේම, වාණිජ බැංකු වල පැත්තෙන් බලද්දී, ඔවුන් කරන්නේ ණය දීමක්. ඒ ණය නිශ්චිත දිනයක ආපසු ලැබෙනවා. මහ බැංකුවට විකුණන ඩොලර් එසේ ආපසු ලැබෙන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, මහ බැංකුවට නොවිකුණන ඩොලර් යම් ප්රමාණයක් රජයට ණය ලෙස ලබා ගැනීමේ ඉඩක් තිබෙනවා. එය එසේ වුවහොත්, විකල්ප තත්ත්වයට සාපේක්ෂව, නිල සංචිත ඉහළ යාමක් සිදුවිය හැකියි.
ලැබීමට නියමිත මූල්ය අරමුදලේ හයවන වාරිකය සහ ඉහත කී ඩොලර් බැඳුම්කර ණය වල උදවුවෙන් වසර අවසන් වීමට පෙර නිල සංචිත වල යම් ඉහළ යාමක් සිදු විය හැකි බැවින් ඩොලර් බිලියන හතේ වර්ෂාවසාන සංචිත ඉලක්කය තවමත් මුළුමනින්ම ගිලිහී ගොස් නැහැ. එය තීරණය වන්නේ අවසන් මාස දෙක තුළ මහ බැංකුව විසින් වෙළඳපොළෙන් මිල දී ගන්නා ඩොලර් ප්රමාණය මතයි.
වඩා වැදගත් කරුණක් වන්නේ මේ වර්ධනයෙන් 79.8%කටම දායක වී තිබෙන්නේ වයස අවුරුදු 65 ඉක්මවූ පුද්ගලයින් ගණන 1,135,151කින් ඉහළ යාම වීමයි. මීට සාපේක්ෂව වයස අවුරුදු 15 නොඉක්මවූ ජනගහණය 5,131,666 සිට 4,506,839 දක්වා 20.7%කින් අඩු වී ඇති ආකාරය නිරීක්ෂණය කළ හැකියි.
වයස අවුරුදු 65 ඉක්මවූ පුද්ගලයෙක් කියන්නේ 1959දී හෝ ඊට පෙර උපන් අයෙක්. 1959 වන විට ලංකාවේ උපත් අනුපාතිකය දහසකට 37.0ක් වැනි ඉතා ඉහළ මට්ටමක තිබුණා. 1960 පමණ සිට මෙම අනුපාතිකය ක්රමක්රමයෙන් අඩු වන්නට පටන් ගත්තා. 2024 වන විට ලංකාවේ උපත් අනුපාතිකය දහසකට 9.6 දක්වා අඩු වී තිබුණා.
එහෙත් මරණ අනුපාතිකය 1959 වන විටද දහසකට 9.1 මට්ටම දක්වා පහත වැටී තිබුණු බැවින් මරණ අනුපාතිකයෙහි ඊට සමාන්තර වේගවත් අඩු වීමක් සිදු වීමේ අවකාශයක් තිබුණේ නැහැ. එම අනුපාතිකය අඩු වූයේ සෙමෙන්. ඒ නිසා, උපත් අනුපාතිකය සහ මරණ අනුපාතිකය අතර පරතරය ක්රමක්රමයෙන් අඩු වුනා. 2024 වන විට ලංකාවේ මරණ අනුපාතිකය දහසකට 7.8ක් වූ අතර උපත් හා මරණ අනුපාතික අතර වෙනස දහසකට 1.8 දක්වා අඩු වී තිබුණා.
ලංකාවේ ජනගහණය දිගින් දිගටම වර්ධනය වීමට හේතු වූයේ උපත් අනුපාතිකය සහ මරණ අනුපාතිකය අතර වූ වෙනසයි. එම වෙනස ක්රමක්රමයෙන් අඩු වෙද්දී ජනගහණ වර්ධන වේගයද ක්රමයෙන් අඩු වුනා. මේ වන විට ලංකාවේ උපත් හා මරණ අනුපාතික අතර වෙනස රටේ ශුද්ධ සංක්රමණ අනුපාතිකයද ඉක්මවා පහත වැටී තිබෙනවා. එහි ප්රතිඵලය වනුයේ රටේ ජනගහණය ක්රමක්රමයෙන් අඩු වීමයි.
ලංකාවේ උපත් අනුපාතිකය ඉතා ඉහළ මට්ටමක පැවති 1960ට පෙර කාලයේදී ඉපදුනු අය මේ වන විට වයස අවුරුදු 65 ඉක්මවා සිටින අයයි. ලංකාවේ අපේක්ෂිත ආයු කාලය ආසන්න වශයෙන් වසර 78ක් පමණ වන බැවින් ඉදිරි කාලයේදී මරණ අනුපාතිකය ක්රමයෙන් ඉහළ යාමේ විභවයක් තිබෙනවා. එහි ප්රතිඵලයක් ලෙස උපත් අනුපාතිකය සහ මරණ අනුපාතිකය අතර වෙනස ඉදිරි වසර කිහිපය තුළ තවත් අඩු විය හැකියි. එමෙන්ම, ශුද්ධ සංක්රමණ අනුපාතිකයද තවත් කාලයක් යන තුරු ධන අතට හැරීමේ විභවයක් පෙනෙන්නට නැහැ. ඒ නිසා, පසුගිය සංගණනයේදී ගණන් ගැනුණු ලංකාවේ ජනගහණය බොහෝ විට ලංකාවේ සංගණනයකදී ගණන් ගැනුණු වැඩිම ජනගහණය විය හැකියි.
සංගණනය පැවැත්වූ දින සිට 2025 ජූනි 30 දක්වා වූ මාස හයකට මදක් වැඩි කාලය ඇතුළත රට තුළ උපත් 110,652ක් හා මරණ 95,181 සිදු වෙද්දී, ශුද්ධ වශයෙන් 41,002 දෙනෙකු රටෙන් පිටතට සංක්රමණය වී තිබෙනවා. මෙහි ප්රතිඵලයක් ලෙස සංගණන මොහොතේ සිට 2025 ජූනි 30 දක්වා කාලය ඇතුළත ලංකාවේ ජනගහණය 25,531කින් පහත වැටී තිබෙනවා.
ශ්රී ලංකා සංචාරක සංවර්ධන අධිකාරියේ දත්ත අනුව, නොවැම්බර් 12 දින වන විටද ලංකාවට පැමිණ තිබෙන්නේ සංචාරකයින් මිලියන දෙකකට වඩා අඩු ප්රමාණයක් (1,972,957ක්). ඉදිරි සතිය තුළ (නොවැම්බර් 17 හෝ ආසන්න දිනක) මෙම ප්රමාණය යාන්තමින් මිලියන දෙක ඉක්මවා යා හැකියි. එහෙත් ඉන් පසුව වසර අවසන් වීමට තවත් ඉතිරිව තිබෙන්නේ සති හයක පමණ කාලයක් පමණක් බැවින් වසර අවසන් වෙද්දී අපේක්ෂා කළ හැක්කේ වැඩිම වුනොත් සංචාරකයින් මිලියන 2.3කට ආසන්න ප්රමාණයක් පමණයි.
වසර මුලදී සංචාරක සංවර්ධන අධිකාරිය විසින් ශුභවාදී තත්ත්වයන් යටතේදී සංචාරකයින් 3,000,000ක් (මිලියන තුනක්) ඉලක්ක කර තිබුණු අතර එතරම්ම ශුභවාදී නොවන සාමාන්ය තත්ත්වයන් යටතේදී සංචාරකයින් 2,676,596 දෙනෙකු රටට පැමිණෙනු ඇතැයි ඇස්තමේන්තු කර තිබුණා. එමෙන්ම නරකම තත්ත්වයන් යටතේ වුවද සංචාරකයින් 2,415,000 දෙනෙකුගේ පැමිණීම සිදු වනු ඇති බව ඇස්තමේන්තු කර තිබුණා. දැනට පෙනෙන පරිදි ඇත්තම තත්ත්වය වසර මුලදී ඉලක්ක කර තිබෙන නරකම තත්ත්වයටත් වඩා නරක තත්ත්වයක් වනු ඇති බවයි පෙනෙන්නට තිබෙන්නේ.
ශ්රී ලංකා සංචාරක සංවර්ධන අධිකාරිය විසින් සලකා තිබෙන්නේ මෙම වසරේ ආර්ථික වර්ධන වේගය 3.5%ක් වනු ඇති වුවද, ඉදිරි 2026 වසරේදී ආර්ථික වර්ධන වේගය 3.1%ක් දක්වා අඩු වනු ඇති බවයි. රටේ දිගුකාලීන ආර්ථික වර්ධන වේගය 3.1% මට්ටමට වඩා වැඩි කර ගැනීමේ උත්සාහය තුළ දැනට වැඩිම බරක් තබා තිබෙන්නේ සංචාරක කර්මාන්තය මත බැවින් සංචාරක පැමිණීම ඉලක්ක මට්ටමට වඩා බොහෝ අඩු වීම අවධානය යොමු විය යුතු කරුණක්.
ඔක්තෝබර් මාසය අවසන් වන විට රටට පැමිණ සිටි සංචාරකයින් ප්රමාණය 1,890,687ක් ලෙස වාර්තා වන අතර මෙම ගණන 2018 පළමු මාස දහය ඇතුළත රටට පැමිණි සංචාරකයින් ප්රමාණය වන 1,885,045ට වඩා යාන්තමින් (0.3%කින්) වැඩියි. කෙසේ වුවත්, 2018 පළමු මාස දහයක කාලය තුල සංචාරක ඉපැයීම් ලෙස ඩොලර් මිලියන 3,495.9ක් ලැබී තිබුණද, ඩොලරයක මූර්ත අගය 22.5%කින් අඩු වී ඇති තත්ත්වයක් තුළ පවා, මෙම වසරේ පළමු මාස දහය තුළ උපයා ඇති සංචාරක ආදායම ඩොලර් මිලියන 2,659.0ක් පමණයි. මෙය, 2018 වසරට සාපේක්ෂව, සංචාරක ඉපැයීම් වල 23.9%ක නාමික අඩු වීමක් වන අතර මූර්ත පදනමින් 41.0%ක අඩු වීමක්. ආර්ථික වර්ධනය කෙරෙහි බලපාන්නේ මූර්ත ආදායමයි.
සංචාරක සංවර්ධන අධිකාරිය විසින් නරකම තත්ත්වයක් යටතේ පළමු මාස දහයක කාලය ඇතුළත සංචාරකයින් 1,942,909ක්ද, සාමාන්ය තත්ත්වයන් යටතේ සංචාරකයින් 2,137,227ක්ද, හොඳ තත්ත්වයක් තුළ සංචාරකයින් 2,395,462ක්ද පැමිණෙනු ඇති බව ඇස්තමේන්තු කර තිබුනත්, ඇත්තටම පැමිණ ඇති ගණන නරකම තත්ත්වයටත් වඩා 2.7%කින්ද, සාමාන්ය තත්ත්වයට වඩා 11.5%කින්ද, ශුභවාදී තත්ත්වයට වඩා 21.1%කින්ද අඩුයි. පැමිණෙන සංචාරකයින් විසින් වැය කර ඇති සාමාන්ය මුදල විශාල ලෙස අඩු වී තිබීම හේතුවෙන් මෙහි අවාසිය වඩා විශාල වී තිබෙනවා.
ශ්රී ලංකා රජය විසින් සංචාරක කර්මාන්තය ප්රවර්ධනය කිරීම සඳහාම වෙනම විශේෂ බද්දක් අය කරනවා. එය සංචාරක හෝටල්, සංචාරක නියෝජිත ආයතන, සංචාරක වෙළඳසැල් වැනි ආයතන වල පිරිවැටුමෙන් 1%ක් දක්වා වන බද්දක්. එම බදු මුදල් වලට සාධාරණයක් ඉටු වන්නේ රජය මැදිහත්ව සිදු කරන ප්රවර්ධන කටයුතු හේතුවෙන් කර්මාන්තයේ ආදායම් සැලකිය යුතු ලෙස වර්ධනය වන්නේනම් පමණයි.
අපි මූලික ආර්ථික විද්යා පාඨ ග්රන්ථයක පැහැදිලි කෙරෙන සාමාන්ය තරඟකාරී ශ්රම වෙළඳපොලකින් මේ විග්රහය පටන් ගනිමු. රාජ්ය මැදිහත්වීමක් නැති, තරඟකාරී වෙළඳපොළක ශ්රමය සඳහා වන ඉල්ලුම හා සැපයුම අනුව ශ්රමයේ මිල තීරණය වෙනවා. ඒ කියන්නේ වැටුප තීරණය වෙනවා.
මේ විදිහේ තරඟකාරී ශ්රම වෙළඳපොලවල් තියෙන්නේ ආර්ථික විද්යා පාඨ ග්රන්ථ වල පමණක් නෙමෙයි. සැබෑ ලෝකයේද මේ සරල ආකෘතිය හා ගැලපෙන ශ්රම වෙළඳපොළවල් ඕනෑ තරම් තිබෙනවා. උදාහරණයක් විදිහට ලංකාවේ ආරක්ෂක සේවා රැකියාව. සාමාන්ය වචන වලින්නම් සිකියුරිටි රස්සාව.
ඔය ආරක්ෂක සේවා රැකියාව කරන අවි පුහුණුව ලබපු අය එහෙමත් ඉන්නවා. නමුත් මෙහිදී කතා කරන්නේ සිකියුරිටි රස්සාව ලෙස හඳුන්වන දොරටුපාල රස්සාව ගැන. ඔය රස්සාව ඕනෑම කෙනෙක්ට කරන්න පුළුවන් රස්සාවක්. පුහුණුවක් කියලා දෙයක් අවශ්ය නැහැ. ගොඩක් අය ඔය වගේ රස්සාවකට යන්නේ ඊට වඩා හොඳ රස්සාවක් කිරීමේ අවස්ථාවක් නොලැබෙන නිසා. වැටුප ඒ තරම් ඉහළ එකක් නෙමෙයි. වෙන තැනක වැඩි වැටුපක් ලැබෙනවානම් අනිවාර්යයෙන්ම රස්සාව මාරු කරනවා. සාමාන්යයෙන් හෙට්ටු කරලා වැටුප වැඩි කරගන්න බැහැ. රස්සාවට එන්න තව ඕනෑ තරම් අය ඉන්නවා.
ඇඟලුම් කම්හල් වල රැකියාව ගත්තත් ඔය සිකියුරිටි රස්සාවට වඩා පොඩි වෙනසයි තියෙන්නේ. වැටුප බොහෝ දුරටම තීරණය වෙන්නේ වෙළඳපොළ තරඟය තුළ ඉල්ලුම හා සැපයුම අනුවයි. ඇඟලුම් කර්මාන්තය හා අදාළව අවම වැටුපක් තිබුණත්, ඒ අවම වැටුප වෙළඳපොළ ඉල්ලුම හා සැපයුම තුලනය වන වැටුපට වඩා අඩු නිසා එහි ප්රායෝගික බලපෑමක් නැහැ.
යම් හෙයකින් ඇඟලුම් කර්මාන්තයේ අවම වැටුප ඔය සමතුලිත වැටුපට වඩා වැඩි කළොත් වෙන්නේ කුමක්ද? දැන් ඒ අවම වැටුප ගෙවන්නම වෙනවා. නමුත් ඒ අවම වැටුප ගෙවලා ලාබ ගන්න පුළුවන් ව්යාපාරයේ නිරත වන යම් පිරිසකට පමණයි. ඒ නිසා, අවසාන වශයෙන් වෙන්නේ රැකියා යම් ප්රමාණයක් නැති වෙන එක. නිෂ්පාදනය අඩු වෙන එක. වෙළඳපොළ සාමාන්ය තරඟකාරී ශ්රම වෙළඳපොලක්නම් ඕනෑවට වඩා වැඩි අවම වැටුපක් නිසා හැම වෙලාවකම වෙන්නේ යම් රැකියා ප්රමාණයක් නැති වෙන එකයි.
රජය විසින් අවම වැටුප නිකම්ම වැඩි නොකර, අවම වැටුප සහ වෙළඳපොළ වැටුප අතර වෙනස කම්හල්හිමියාට (හෝ ශ්රමිකයාට) ගෙවුවොත්, මේ විදිහට රැකියා නැති වීමක් වෙන්නේ නැහැ. ශ්රමිකයාට වැඩි වැටුපක් ලැබුණත්, එය කම්හල්හිමියාගේ පිරිවැයට එකතු වෙන එකක් නෙමෙයි. එහි බර දරන්නේ බදු ගෙවන්නෝ. ඒ නිසා, මෙහිදී ශ්රමිකයාව සුබසාධනය වීමක් සිදු වෙන නමුත් අවම වැටුප් ක්රමයේදී වගේ වෙළඳපොළ විකෘති වෙන්නේ නැහැ.
ඉහත හේතුව නිසා, සාමාන්ය තරඟකාරී ශ්රම වෙළඳපොළ රැකියාවක් හා අදාළව, අවම වැටුප රජය විසින් නියම කිරීමේ විකල්පයට සාපේක්ෂව බලද්දී ඔය විදිහට කෙළින්ම බදු ගෙවන්නගේ මුදල් වලින් සල්ලි ගෙවන ක්රමය හොඳ එකක්. මෙහිදී අරමුණ සුබසාධනය. සුබසාධනය වෙනුවෙන් කාට හෝ මිලක් ගෙවන්න වෙනවා. ඔය විදිහට කෙළින්ම ඒ මිල ගෙවද්දී සල්ලි යන්නේ කොහෙන්ද කාගෙන්ද කියන එක කාට වුනත් පේනවා. අවම වැටුප් ක්රමයේදීත් මේ වියදම, සමහර විට මීටත් වඩා වැඩි වියදමක්, තිබුණත් ඒ වියදම පැහැදිලිව පේන්නේ නැහැ. නමුත් හානිය ඒ විදිහටම තියෙනවා.
ඉහත හේතුව නිසා විදුලි ගාස්තු, ඉන්ධන ආදිය හා අදාළවත් පාරිභෝගිකයින් සුබසාධනය කළ යුතුනම් එය කළ යුතු ක්රමය ඕකයි. අදාළ රාජ්ය ආයතන සාමාන්ය පෞද්ගලික ආයතනයක් ලබන ලාබය ලැබිය යුතුයි. සුබසාධනය ඒ ව්යාපාරික අරමුණ සමඟ පටලවා ගත යුතු නැහැ. සුබසාධනය කළ යුතුනම් ඒ සඳහා අවශ්ය මුදල් අයවැයෙන් වෙන් කළ යුතුයි. එවිට අදාළ පිරිවැය බදු ගෙවන්නන්ට පැහැදිලිව පේනවා.
ඉහත පැහැදිලි කිරීම කළේ තරඟකාරී ශ්රම වෙළඳපොලක් හා අදාළවනේ. තේ කර්මාන්තයේ ශ්රම වෙළඳපොළ ඒ විදිහේ එකක්ද?
මගේ අදහසනම් එසේ නොවන බවයි. මේ ශ්රමිකයින්ට ප්රායෝගික හේතු ගණනාවක් නිසා කීයක් හෝ පොඩි ගණනක් වැඩියෙන් ලැබුණා කියලා වෙන තේ වත්තකට රස්සාව මාරු කරන්න බැහැ. එවැන්නක් වෙන්නේ ඉතා කලාතුරකින්. ඒ වගේම තේ වතුහිමියන්ට අඩු වැටුපකට ශ්රමිකයින් හොයාගන්න වෙන විකල්පයකුත් නැහැ. විවිධ හේතු නිසා දෙපැත්තම හිර වෙලයි ඉන්නේ. මේ වගේ ශ්රම වෙළඳපොළක් තරඟකාරී ශ්රම වෙළඳපොලක් ලෙස හඳුන්වන්න බැහැ.
වෙළඳපොළ තරඟකාරී නැති නිසාම තේ වතුහිමියන්ට ඔවුන්ගේ ශ්රමිකයින්ට අඩු මිලක් ගෙවා ඔවුන්ගේ සේවය ලබා ගැනීමේ සහ එමගින් තමන්ගේ ලාබය වැඩි කර ගැනීමේ විභවයක් තියෙනවා. විභවයක් තිබෙනවා කියන්නේ අනිවාර්යයෙන්ම එහෙම වෙනවා කියන එක නෙමෙයි. වෙන්න පුළුවන්කමක් තිබෙනවා. තරඟකාරී ශ්රම වෙළඳපොලකනම් ඔය විභවය නැහැ.
ඉහත හේතුව නිසාම තේ කර්මාන්තයේ ශ්රමිකයින් සංවිධානය වී සිටිනවා. ඒ මගින් ඔවුන්ට හෙට්ටු කර තමන්ගේ ශ්රමය වෙනුවෙන් වැඩි මිලක් ඉල්ලා සිටීමේ විභවයක්ද තියෙනවා. එහි ප්රතිඵලයක් ලෙස තේ වතුහිමියන්ට ප්රමාණවත් ලාබ නැති වී යන්න පුළුවන්. කර්මාන්තයේ ස්වභාවය අනුව පාඩු වුනත් වැඩේ අත හරින්න බැහැ. කාලයක් ඇදගෙන යන්නම වෙනවා.
තේ කර්මාන්තයේ වැටුප් තීරණය වෙන්නේ සාමූහික හෙට්ටු කිරීම් මත මිසක් ඉල්ලුම හා සැපයුම අනුවම නෙමෙයි. ඒ නිසා, නියම මිල කියා නිශ්චිත මිලක් හඳුනා ගන්න එක තරමක් අසීරු වැඩක්. ඔය හෙට්ටු කිරීම් වලින් ඇතැම් විට දෙපාර්ශ්වයට යම් එකඟතාවයක් ඇති කරගන්න පුළුවන් වුනත්, හැම අවස්ථාවකදීම එය එසේ වෙන්නේ නැහැ.
ඉහත තත්ත්වය තුළ, රජය විසින් ඓතිහාසිකව තේ කර්මාන්තයේ ශ්රමිකයින් හා තේ වතුහිමියන් අතර අතරමැදි භූමිකාවක් ඉටු කර තිබෙනවා. මෙය අවසන් වන්නේ දෙපාර්ශ්වයට එකඟ විය හැකි අවම වැටුපක් රජය විසින් නිර්ණය කිරීමෙන් පසුවයි. මේ ශ්රම වෙළඳපොළේ සුවිශේෂී තත්ත්වයන් සලකා බලද්දී, මෙය නරක මැදිහත්වීමක් කියා කියන්න බැහැ. තේ කර්මාන්තයේ ශ්රම වෙළඳපොළ ආර්ථික විද්යා පාඨ ග්රන්ථ වල තිබෙන සාමාන්ය තරඟකාරී ශ්රම වෙළඳපොළක් නෙමෙයි. ඒ නිසා, අවම මිල හරහා සිදු වුනේ, වෙළඳපොළ මිල "නියම මිල" ආසන්නයට තල්ලු කරන එකයි. එහි සුබසාධන භූමිකාවක් තිබුණේ නැහැ. ඒ නිසාම, වෙළඳපොළ විකෘතියක් එහෙමටම සිදු වුනෙත් නැහැ.
මේ වෙලාවේ සිදු වෙලා තියෙන්නේ ඊට වඩා වෙනස් දෙයක්. ආණ්ඩුවට කර්මාන්තයේ ශ්රමිකයින්ගේ වැටුප් වැඩි කරන්න අවශ්යයි. නමුත් එසේ වැටුප් වැඩි කරන්න අවශ්ය වීමට හේතුව ඔවුන්ට ඔවුන්ගේ ඵලදායීතාවයට සමාන වැටුපක් නොලැබීම නෙමෙයි. හේතුව ඒකනම් අවම වැටුප් වැඩි කර පහසුවෙන්ම ප්රශ්නය විසඳිය හැකිව තිබුණා.
හැබැයි අයවැය කතාවේ කියලා තියෙන්නේනම් මෙහෙමයි: "වතු කම්කරුවන්ට ඔවුන්ගේ සේවයට සරිලන සාධාරණ දෛනික වේතනයක් හිමි විය යුතුය යන්න අප රජගේ ස්ථාවරයයි."
ශ්රමිකයෙකු විසින් ලබා දෙන සේවයට සරිලන සාධාරණ දෛනික වේතනය කියා කියන්නේ ඒ ශ්රමිකයාගේ ආන්තික ඵලදායීතාවය. සරලව කිවුවොත් එකතු කරන ශ්රමය හේතුවෙන් එකතු වන වටිනාකම. එය ශ්රමිකයාට ලැබෙන්නේ නැත්නම් එහි පැහැදිලි අසාධාරණයක් තිබෙනවා. ඒ වගේම, එයින් අදහස් වෙන්නේ ශ්රමිකයාට නොලැබෙන ශ්රමයේ පංගුව තේ වතුහිමියා විසින් තියා ගන්නවා කියන එක. එය අසාධාරණ ලාබයක්. ඒ නිසා, ශ්රමිකයෙකු විසින් ලබා දෙන සේවයට සරිලන සාධාරණ දෛනික වේතනය ශ්රමිකයාට ලැබෙන්නේ නැති බව ස්ථිරනම්, රජය විසින් කළ යුත්තේ එම වේතනය ලැබෙන පරිදි අවම වැටුප් වැඩි කරන එකයි. තේ වතුහිමියන්ට එයට විරුද්ධ වීමේ හැකියාවක් නැහැ.
මේ අවස්ථාවේදී රජයට අවශ්ය මට්ටමට, එනම් රජයේ තක්සේරුව අනුව සාධාරණ මට්ටමකට, වැටුප් වැඩි කිරීම සඳහා තේ වතුහිමියන්ගේ එකඟත්වය ලබා ගැනීමට රජය සමත් වී නැහැ. මීට හේතුව එක්කෝ ඔවුන් විසින් දැනටමත් එම සාධාරණ වැටුප ලබා දෙමින් සිටීම (අවම වැටුප රුපියල් 1,550 දක්වා වැඩි කිරීමෙන් පසුව). එය එසේනම්, රජය විසින් ගෙවන රුපියල් දෙසීය මේ ශ්රමිකයින්ගේ "සාධාරණ දෛනික වේතනය" ඉක්මවන වැඩි මිලක්. එසේ නොවේනම්, රජයට තේ වතුහිමියන්ව නම්මා ගැනීමට නොහැකි වීම නිසා ශ්රමිකයින්ට ලබා නොදී තේ වතුහිමියන් විසින් රඳවා ගන්නා කොටස බදු ගෙවන්නන් මත පැටවීමක්. ඒ කියන්නේ තේ වතුහිමියන්ව සුබසාධනය කිරීමක්.
ඇත්තටම වුනේ දෙවැන්න වෙන්න ලොකු ඉඩක් තිබෙනවා. මේ ආණ්ඩුව තමන්ව හඳුන්වා ගන්නේත්, ඔවුන්ව බොහෝ පාර්ශ්වයන් විසින් හඳුනගන්නේත්, වාමාංශික ආණ්ඩුවක් ලෙසයි. එවැනි ආණ්ඩුවක් අවම වැටුප් වැඩි කිරීම වැනි "වාමාංශික" ක්රියා මාර්ගයක් තේ වතුහිමියන්ගේ එකඟතාවය නොමැතිව ගැනීම නිසා යම් හෙයකින් කර්මාන්තය අර්බුදයට ගියොත් ආණ්ඩුවට දේශපාලන ප්රශ්නයකට මුහුණ දෙන්න වෙනවා. බලයට පත් වූ දවසේ ඉඳලම ආණ්ඩුව "වාමාංශික" වැඩ කරන්නේ ඉතාම පරිස්සමෙන්. විපක්ෂයේ ඉඳිද්දී මොනවා කිවුවත් "වාමාංශික" වැඩ ගැන ආණ්ඩුවට ඒ තරම්ම විශ්වාසයක් නැති බවයි මේ ආණ්ඩුවේ ක්රියාකාරීත්වයෙන් පෙනෙන්නේ. සමහර වෙලාවට පරිස්සම ඕනෑවටත් වඩා වැඩියි. මේකත් ඒ වගේ අවස්ථාවක්.
ආණ්ඩුව විසින් එක්කෝ බදු ගෙවන්නන්ගේ වියදමෙන් ශ්රමිකයින්ව සුබසාධනය කරලා තිබෙනවා. එහෙම නැත්නම් තේ වතුහිමියන්ව සුබසාධනය කරලා තියෙනවා. ඇත්තටම සිදු වුනේ පළමුවැන්න වුනත්, කාලයත් සමඟ මේ රුපියල් දෙසීයේ වාසිය ටිකෙන් ටික ශ්රමිකයින්ගෙන් තේ වතුහිමියන්ට යනවා. ඒක වෙන්නේ මෙහෙමයි.
අපි හිතමු තේ වතුහිමියන්ගේ ශ්රමයේ ඇත්ත වටිනාකම රුපියල් 1,550ක් කියලා. දැන් බදු ගෙවන්නගේ මුදලින් ඔවුන්ට තවත් රුපියල් 200ක් ලැබෙනවා. එය "සාධාරණ දෛනික වේතනය" ඉක්මවන අමතර මුදලක්. කාලයත් එක්ක ශ්රමයේ ඇත්ත වටිනාකම ක්රමයෙන් රුපියල් 1,750ක් දක්වා ඉහළ යනවා. ඔය අමතර රුපියල් 200 රජයෙන් ලැබුනේ නැත්නම් තේ වතුහිමියන්ට වැටුප රුපියල් 1,750 දක්වා වැටුප් ඉහළ දමන්න වෙනවා. නමුත් දැන් එහෙම කරන්න අවශ්ය නැහැ. වැටුප දැන් තියෙන මට්ටමේම තියාගෙන රුපියල් 200ක අතිරික්තය ඔවුන්ට තමන්ගේ පංගුවට එකතු කර ගන්න පුළුවන්.
මෙසේ සිදුවන එක වලක්වා ගන්නනම් රජයට නැවත නැවත අවම වැටුප ඉහළ දමන්න වෙනවා. රුපියල් 200ක අමතර දීමනාව තිබියදී එහෙම නැවත නැවත අවම වැටුප වැඩි කරනවා කියන්නේ දිගින් දිගටම මේ ශ්රමිකයින්ව සුබසාධනය කරනවා කියන එකයි. ඒ කියන්නේ ඔවුන්ගේ සාධාරණ දෛනික වේතනයට වඩා වැඩි මුදලක් බදු ගෙවන්නන්ගේ වියදමෙන් ගෙවනවා කියන එකයි. එය එසේ කළ යුතුද නොකළ යුතුද කියන එක බදු ගෙවන්නන් විසින් තීරණය කළ යුතු කරුණක්. බදු ගෙවන්නන් කැමතිනම්, ඔවුන්ගේ බදු මුදල් කවරෙකු හෝ සුබසාධනය කිරීම පිණිස යෙදවීමේ වැරැද්දක් නැහැ.
ඉකොනොමැට්ටා විසින් කවදාවත් තමන්ව නව ලිබරල්වාදියෙක් ලෙස හඳුන්වාගෙන නැහැ. නමුත් මේ ආණ්ඩුවේ දෙවන පෙළ නායකයෙක් විසින් මැතිවරණ වලට පෙර ඉකොනොමැට්ටාව ඒ විදිහට හඳුන්වලා තිබෙනවා. ඔහු එසේ හැඳින්වූවේ නිශේධනීය අර්ථයකින්. ඔහු ඇතුළු මේ ආණ්ඩුවේ තවත් අය මැතිවරණ වලට පෙර පෙනී සිටියේ නව ලිබරල්වාදයට එරෙහිව පෙනී සිටින අභීත සෙන්පතියන් පිරිසක් විදිහටයි. එවැනි අය අයවැය පිළිබඳ විජේවර්ධන අර්ථදැක්වීමට එතරම් කැමති වෙන එකක් නැහැ.
නව ලිබරල්වාදය කියන වචනය ලංකාව ඇතුළේ දිගින් දිගටම භාවිතා කළේ නව ලිබරල්වාදයට එරෙහිව සටන් කරන්නන් සේ පෙනී සිටි වාමාංශිකයින් විසින්. ඒ හැර කවුරුවත් තමන්ව නව ලිබරල්වාදියෙකු ලෙස හඳුන්වා ගත්තේ නැහැ. නමුත් මේ වෙද්දී නව ලිබරල්වාදය වෙනුවෙන් සෘජුව පෙනී සිටින යම් පිරිසක් ලංකාව ඇතුළේ ඉන්නවා. හේතුව තනිකරම ප්රතිවිරුද්ධ එකක් වුනත්, අයවැය පිළිබඳ විජේවර්ධන අර්ථ දැක්වීමට ඔවුන්ද එතරම් කැමති වෙන එකක් නැහැ.
අයවැය පිළිබඳ මේ නාමකරණය මම කරපු එකක් නෙමෙයි. මට අවධාරණය කරන්න අවශ්ය කරුණ වන්නේ අදාළ ලියුම්කරු විසින් මේ අයවැය නව ලිබරල් අයවැයක් ලෙස හඳුන්වා දී තිබෙන්නේ ඇයි කියන කරුණයි. ඩබ්ලිව් ඒ විජේවර්ධන විසින් මේ අයවැය නව ලිබරල් අයවැයක් සේ නාමකරණය කර තිබෙන්නේ අයවැය මගින් රජයේ වියදම් සීමා කර අයවැය තුලනය කර ගැනීමේ දිශාවට ගමන් කර තිබීම යන කරුණ මත පදනම්වයි.
මෙම අයවැය මගින් ඉදිරි වසරේ රජයේ පොලී නොවන වර්තන වියදම් දදේනියෙන් 8.9%කට සීමා කර තිබෙනවා. ප්රාග්ධන වියදම්ද ඇතුළුව පොලී ගෙවීම් හැර රජයේ මුළු වියදම දදේනියෙන් 12.9%කට සීමා කර තිබෙනවා. කෙසේ වුවත්, පොලී වියදම දදේනියෙන් 7.6%ක් තරම් ඉහළ බැවින් අවසාන වශයෙන් දදේනියෙන් 5.1%ක අයවැය හිඟයක් ඉතිරි වෙනවා.
විජේවර්ධන ලිපිය තුළද අවධානය යොමු කර ඇති කරුණක් වන්නේ, ප්රාථමික අයවැය අතිරික්තයක් පවත්වාගෙන යාම ඉතා යහපත් ප්රවණතාවයක් වුවද, හිඟ අයවැයක් යනු තුලිත අයවැයක් නොවන බවයි. ලංකාවේ රාජ්යමූල්ය ප්රතිපත්තිය මේ වන විට අවශ්ය නිවැරදි දිශාවට ගමන් කරමින් ඇතත්, අයවැය තුලනය කර ගැනීම තවමත් දුරස්ථ ඉලක්කයක්. එමෙන්ම, විජේවර්ධන ලිපියෙහිද පෙන්වා දී ඇති පරිදි, මේ අයවැයෙහි ආර්ථික අර්බුදයෙන් පසුව ක්රියාත්මක වූ මූල්ය අරමුදලේ ස්ථායීකරණ වැඩපිළිවෙළ මිස අමුතු, අලුත් දෙයක් නැහැ. පොඩි පොඩි දේවල් වල වෙනස්කම් නැතුවා නෙමෙයි. නමුත් මූලික ආකෘතිය මූල්ය අරමුදලේ ස්ථායීකරණ වැඩපිළිවෙළම තමයි.
මේ වැඩපිළිවෙළ තුළ ඉදිරියට ගියහොත්, නැවත තෙල් පෝලිම් ඇති වෙන එකක් නැහැ. ඇතැම් අය හිතාගෙන ඉන්න විදිහට 2028දී ණය ගෙවා ගන්න බැරි වීමේ ප්රශ්නයක් ඇති වෙන එකකුත් නැහැ. නමුත් ජනාධිපති දිසානායකගේ කතාවෙහි කියැවුණු 7% ආර්ථික වර්ධන ඉලක්කයනම් මැතිවරණ වලට පෙර කියපු ඔය විදිහේ වෙනත් කතා වලම දිගුවක් පමණයි.
මූල්ය අරමුදලේ ස්ථායීකරණ වැඩපිළිවෙළ සකස් කර තිබෙන්නේ දිගුකාලීනව 3.1%ක ආර්ථික වර්ධනයක් ඉලක්ක කරමිනුයි. අරමුදල විසින් තවමත් ඒ ඉලක්කය හෝ ඔවුන්ගේ ඇස්තමේන්තු වෙනස් කර නැහැ. පෙර වසරේ සහ මේ වසරේ වාර්තා වූ ඊට වඩා ඉහළ වර්ධන වේගය ස්ථායීකරණ වැඩපිළිවෙළ අපේක්ෂා කළාට වඩා වේගයෙන් එහි ඉලක්ක කරා යාම නිසා ඇති වූ තාවකාලික තත්ත්වයක් පමණයි. එම වැඩ පිළිවෙළෙහි උදවුවෙන් දිගුකාලීනව ලඟා කර ගත හැක්කේ 3.1%ක ආර්ථික වර්ධනයක් බව සති කිහිපයකට පෙරද මූල්ය අරමුදල විසින් අවධාරණය කර තිබුණා.
මේ ස්ථායීකරණ වැඩපිළිවෙළ ආරම්භ වුනේ අලුත් ආණ්ඩුව බලය ලබා ගැනීමෙන් පසුව නෙමෙයි. ආණ්ඩුව බලය ගන්නා අවස්ථාව වන විට වැඩ පිළිවෙල වසර දෙකක් සාර්ථකව ක්රියාත්මක කර අවසන්ව තිබුණා වගේම අමාරු මූලික වැඩ කටයුතු සියල්ල අවසන් වෙලා තිබුණා. නමුත් ඒ සියල්ල සිදු වුනේ හරියකට ජනමතයක් නැතිවයි. මේ ආණ්ඩුව විසින් කරපු සාධනීයම දේ ස්ථායීකරණ වැඩපිළිවෙළ සාර්ථකව ක්රියාත්මක කිරීම සඳහා අවශ්ය ජනමතය සකස් කර දීමයි.
ආණ්ඩුව වෙනස් වීමෙන් පසුව ආදායම් වැඩි කර ගැනීම සඳහා අමාරු තීරණ ගන්න අවශ්යතාවයක් තිබුණේ නැහැ. ඒ වෙද්දී ආදායම් වැඩි වී සහ වැඩි වෙමින් තිබුණා. අනෙක් පැත්තෙන් පුළුවන් තරමින් වියදම්ද සීමා කරලයි තිබුණේ. මේ ආණ්ඩුව විසින් කරපු සාධනීයම දෙය කලින් ක්රියාත්මකව පැවති වැඩ පිළිවෙළ ඒ මාර්ගයේම තවත් ඉදිරියට ගෙන යාමයි. මේ වෙද්දී රුපියල් ට්රිලියනය ඉක්මවන මුදල් සංචිතයක් රජය විසින් හදාගෙන තියෙන්නෙත් ඔය ක්රමයටයි.
මේ ආණ්ඩුව බලයට පත් වීමෙන් පසුව රාජ්ය වියදම් සීමා කිරීමක් සිදු වී නොමැති බව පහත ඉදිරිපත් කර තිබෙන පොලී නොවන වර්තන වියදම් ප්රතිශත (දදේනි අනුපාත ලෙස) දෙස බැලූ විට පැහැදිලිව පේනවා.
2020 - 10.0%
2021 - 9.6%
2022 - 8.1%
2023 - 8.2%
2024 - 8.9%
2025 - 9.0%
2026 - 8.9%
දැඩි ලෙස වියදම් සීමා කිරීමක් ඇත්තටම සිදු වුනේ 2022 හා 2023 වසර වලදීයි. එම වසර වලදී අයවැය තුලනය කළේ, සමහර අය කියන විදිහට, වියදම් අඩු නොකර බදු වැඩි කිරීම මගින් පමණක් නෙමෙයි. බදු වැඩි කරන්න අවශ්ය වුනේ වියදම් ප්රායෝගිකව සීමා කළ හැකි උපරිම සීමාව දක්වාම සීමා කිරීමෙන් පසුවත් බදු වැඩි නොකර අයවැය තුලනය ස්ථායී කර ගැනීමේ හැකියාවක් නොතිබුණු නිසා. මේ සංඛ්යාලේඛණත් එක්ක 2026 අයවැය පිළිබඳ නව ලිබරල් අර්ථකතනය ගැන නැවත සිතිය යුතුයි.
මේ වසරේ රාජ්යමූල්ය තුලනය ඉතා හොඳ මට්ටමක තිබෙනවා. නමුත් ඊට හේතුව කලකට පසු වාහන ආනයන සඳහා ඉඩ ලැබීම හේතුවෙන් රජයේ බදු ආදායම් අනපේක්ෂිත ලෙස ඉහළ යාමයි. එය තාවකාලික පාරිතෝෂිකයක් පමණයි. කෙසේ වුවත්, එම පාරිතෝෂිකය අහිමි වීමෙන් පසුවත්, ඉදිරි වසර තුළ ස්ථායීකරණ වැඩ පිළිවෙලේ අවම ඉලක්ක වලට යාන්තමින් හෝ යන්න පුළුවන්. ඒ, අවශ්ය බදු වැඩි කිරීම් කලින්ම කර ඇති නිසා.
මහා භාණ්ඩාගාරයේ රුපියල් සංචිතය ගැන කියන්න තියෙන කතාවත් මීට කිට්ටු කතාවක්. මේ වෙද්දී (2025 ජූනි) මේ රුපියල් සංචිතය බිලියන 1,079.7 දක්වා ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. මෙය ඉතා හොඳ තත්ත්වයක් නමුත් මෙය තනිකරම ආණ්ඩුව වෙනස් වීමෙන් පසුව එකතු කරගත් සංචිතයක් නෙමෙයි. 2024 ජූනි වන විටත්, රුපියල් බිලියන 646.7ක සංචිතයක් එකතු කර ගෙන තිබුණා. වසරකට පසුව එම සංචිතයට තවත් රුපියල් බිලියන 433.0ක් එකතු වී තිබෙනවා.
ජනාධිපති රනිල් වික්රමසිංහ විසින් බලය ගන්න කොට (2022 ජූනි) මහා භාණ්ඩාගාරයේ මුදල් ගිණුමේ රුපියල් බිලියන 230.3ක හිඟයක් තිබුණා. දෙවසරකට පසුව එය රුපියල් බිලියන 646.7ක අතිරික්තයක් වුනා කියා කියන්නේ රුපියල් බිලියන 877.0ක වැඩි වීමක්.
ඒ එක්කම තව දුරටත් මතක් කළ යුත්තේ මේ වැඩේ රනිල් බලය ගැනීමෙන් පසුව අලුතෙන් පටන් ගත් වැඩක් නොවන බවයි. ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්ෂ ඉල්ලා වෙන්න කලින්ම, මහින්ද සිරිවර්ධනව භාණ්ඩාගාර ලේකම් ලෙස පත් කළ මොහොතේ පටන්ම, රාජ්යමූල්ය කළමනාකරණය හොඳ පැත්තට හැරුණා. 2022 වසර ආරම්භයේදී මහා භාණ්ඩාගාරයේ මුදල් ගිණුමේ රුපියල් බිලියන 831.6ක හිඟයක් තිබුණා. මාස හයකට පසුව රනිල් බලය ගන්නා විටත් එම හිඟය රුපියල් බිලියන 230.3 දක්වා අඩු වෙලා තිබුණා. ඒ කියන්නේ රුපියල් බිලියන 601.3ක එකතුවක්.
අවධානය යොමු කළ යුතු ප්රධානම කරුණ වන්නේ ප්රතිඵල පෙන්වා තිබෙන්නේ පුද්ගල කාර්ය සාධනය නොව වැඩ පිළිවෙළ බවයි. වැඩ පිළිවෙළ නිවැරදි එකක්නම් එය ක්රියාත්මක කරන්නේ කවුද කියන එක වැදගත් නැහැ. ප්රතිඵල ලැබෙනවා. මෙයින් රාජ්ය නායකත්වයේ කාර්ය භාරය අවතක්සේරු කරන්න අදහස් කරන්නේ නැහැ. රනිල් මේ වැඩ පිළිවෙලට නායකත්වය දුන්නා. වැඩ පිළිවෙලක් හරියට ක්රියාත්මක වෙන්න දේශපාලන නායකත්වය අවශ්යයි. දැන් අනුරත් ඒ අවශ්ය දේශපාලන නායකත්වය ලබා දෙනවා. වැඩ පිළිවෙළ, වැඩ පිළිවෙළෙහි ඉලක්ක හා අදාළව, ප්රතිඵල පෙන්වනවා.
රුපියල් සංචිතය වෙත නැවත පැමිණියහොත්, මේ රුපියල් සංචිතය එකතු වෙන්නේ රජයේ වියදමට වඩා ආදායම් වැඩි නිසා නෙමෙයි. තවමත් විශාල අයවැය හිඟයක් තියෙනවා. රුපියල් සංචිතයේ තියෙන්නෙත් ණයට ගන්න සල්ලි. පසුගිය කාලයේ දිගින් දිගටම මුදල් ගිණුම ශක්තිමත් කර ගත්තේ අවශ්ය ප්රමාණයට වඩා වැඩියෙන් ණය ලබා ගැනීම මගිනුයි. මෙහි තිබෙන වාසිය වනුයේ අවාසිදායක තත්ත්වයන් යටතේ ණය නොගෙන යම් කාලයක් රජයේ කටයුතු කර ගෙන යා හැකි වීමයි. දැනට එකතු වී තිබෙන මුදලින් අලුතෙන් ණය නොගෙන වුවත් මාස තුනක පමණ කාලයක් ඇදගෙන යන්න පුළුවන්.
කොහොම වුනත්, අර්බුදය කාලයේ කළ යුතුම වැඩක් වූ මේ වැඩේ මේ විදිහටම දිගටම කරගෙන යන එකේ තේරුමක් නැහැ. හදිසියකදී ප්රයෝජනයට ගන්න රුපියල් ට්රිලියනයක පමණ සංචිතයක් හොඳටම ඇති. දැන් කළ යුත්තේ මෙයින් එහාට පියවරක් තියන එකයි. ඒ පියවර කුමක්ද?
යහපත් රාජ්යමූල්ය කළමනාකරණයක් ගැන හිතනවානම් දැන් කළ යුත්තේ විවිධ වියදම් වෙනුවෙන් වෙන වෙනම අරමුදල් හදලා ඒ අරමුදල් වලින් අදාළ වියදම් සිදු කෙරෙන යාන්ත්රණයක් හදන එකයි. දැනට එකතු වී තිබෙන සහ තව දුරටත් වර්ධනය කර ගැනීමේ විභවයක් තිබෙන රුපියල් සංචිතයේ උදවුවෙන් ඒ වැඩේ පටන් ගන්න පුළුවන්.
උදාහරණයක් විදිහට මේ සංචිතයෙන් යම් රුපියල් ප්රමාණයක් දමලා මාර්ග සංවර්ධනය හා නඩත්තුව වෙනුවෙන් වෙනම අරමුදලක් හදන්න පුළුවන්. ඉන් පසුව, කිසියම් නිශ්චිත බදු ආදායමක්, උදාහරණයක් විදිහට, වාහන ආනයනය කිරීමේදී අය කරන බදු වලින් යම් ප්රතිශතයක්, කෙළින්ම ඒ අරමුදලට බැර වෙන විදිහට නීතියක් හදන්න පුළුවන්. එවිට එම බදු ආදායමෙන් හා අරමුදල ආයෝජනය කර ලැබෙන ප්රතිලාභ වලින් මාර්ග සංවර්ධනය හා නඩත්තුව කරගෙන යන්න පුළුවන්. වාර්ෂිකව අයවැයෙන් අමුතුවෙන් මුදල් වෙන් කරන්න අවශ්ය වන්නේ නැහැ. ඒ වගේම බදු ආදායම් අඩු වෙන අවුරුද්දකදී වුනත් මාර්ග සංවර්ධනය හා නඩත්තුව කරගන්න බැරි වෙන්නේ නැහැ.
ඔය විදිහට බදු ආදායම් හා වියදම් ගැලපුවාට පස්සේ ආණ්ඩුවට අභිමත විදිහට බදු ආදායම් වැය කිරීමේ හැකියාව සීමා වෙනවා. බදු ගෙවන ජනතාවට තමන්ගේ බදු මුදල් වලට සිදු වෙන දේ පැහැදිලිව පේනවා. හිඟ මුදල් ගිණුමක් තියාගෙන මේ වගේ දෙයක් ගැන හිතන්න බැරි වුනත්, රුපියල් සංචිතයක් ගොඩ නැගී තිබෙන මේ වෙලාවේ මේ සඳහා මුල් පියවර තියන්න පුළුවන්.
රාජ්ය සේවකයින්ගේ විශ්රාම වැටුප් වියදම වර්තන වියදම් වල සැලකිය යුතු කොටසක්. නමුත් ඇත්තටම විශ්රාම වැටුප් වියදම වර්තන වියදමක්ම නෙමෙයි. එයත් එක්තරා ආකාරයක පරන ණය ගෙවීමක්. හරිම ක්රමය විශ්රාම වැටුප් වෙනුවෙන් වාර්ෂිකව ඒකාබද්ධ අරමුදලෙන් මුදල් වෙන් නොකර වෙනම අරමුදලකින් විශ්රාම වැටුප් ගෙවන එකයි. නමුත් ලංකාවේ රජය විසින් එවැනි අරමුදලක් හදලා නැහැ. අරමුදලට සල්ලි දැමිය යුත්තේ රජයේ සේවකයින් සේවය කරන කාලයේදීයි. මේ වගේ දේවල් කොයි වෙලාවක හෝ නිවැරදි විය යුතුයි.
අයවැය යෝජනා පිළිබඳව දැනට කෙටියෙන්ම කිව හැක්කේ මෙය මැදිකාලීනව රටේ ආර්ථික ස්ථායීතාව තහවුරු කර ගැනීමට මුල් තැන දෙන අතරම, දිගුකාලීන ආර්ථික වර්ධනය පිළිබඳවද යම් අවධානයක් යොමු කර සකස් කර ඇති, එමෙන්ම මූල්ය අරමුදල සමඟ ඇති කරගෙන තිබෙන එකඟතා හා ගැලපෙන පරිදි සකස් කර ඇති, අයවැයක් බවයි. ඊට අමතරව ප්රායෝගිකව ලඟා කර ගැනීමේ විභවයක් තිබෙන ඉලක්ක සහිතව සකසා ඇති අයවැයක් බවද පෙනී යනවා.
ලංකාවේ අයවැය ඉතිහාසය ලෙස බැලුවහොත්, අයවැය කියන්නේ ඒ තරම්ම තේරුමක් නැති, හිස් ලියැවිල්ලක් පමණයි. වසරක් ආරම්භ වීමට පෙර ප්රදර්ශනාත්මක ලෙස ඉදිරිපත් කරන අයවැය ඇස්තමේන්තු සහ වසර අවසන් වෙද්දී දකින්නට ලැබෙන සැබෑ සංඛ්යාලේඛණ අතර බොහෝ විට විශාල පරතරයක් දැකිය හැකිව තිබුණා. පසුගිය ආර්ථික අර්බුදයෙන් පසුව මෙම තත්ත්වය වෙනස් වී වඩා යහපත් රාජ්යමූල්ය විනයක් ගොඩ නැගී තිබීම යහපත් ප්රවණතාවක්.
රාජ්ය ආදායම
වසරකට පෙර මෙම (2025) වසර සඳහා අයවැය ඇස්තමේන්තු ඉදිරිපත් කරද්දී රුපියල් බිලියන 4,590ක බදු ආදායමක් සහ රුපියල් බිලියන 400ක බදු නොවන ආදායම් හා අනෙකුත් ලැබීම් ලෙස රුපියල් බිලියන 4,990ක සමස්ත ආදායම් හා ලැබීම් ප්රමාණයක් ඇස්තමේන්තු කර තිබුණා. මේ වන විට යාවත්කාලීන කර ඇති ඇස්තමේන්තු අනුව, බදු ආදායම රුපියල් බිලියන 4,725 දක්වා ඉහළ යනවා. බදු නොවන ආදායම් හා අනෙකුත් ලැබීම් රුපියල් බිලියන 375ක් වනු ඇතැයි ඇස්තමේන්තු කර තිබෙනවා. මේ අනුව සමස්ත ආදායම් හා ලැබීම් රුපියල් බිලියන 5,100 දක්වා ඉහළ යනු ඇතැයි ඇස්තමේන්තු කර තිබෙනවා. මෙය රුපියල් බිලියන 110කින් ඉලක්කය ඉක්මවා යාමක්.
ඉදිරි (2026) වසර තුළ බදු ආදායම රුපියල් බිලියන 4,910 දක්වාත්, බදු නොවන ආදායම් හා අනෙකුත් ලැබීම් රුපියල් බිලියන 390 දක්වාත් වැඩි කර ගැනීම ඉලක්කයයි. මේ අනුව, සමස්ත ආදායම් හා ලැබීම් රුපියල් බිලියන 5,300 දක්වා ඉහළ යනවා. මෙය ප්රායෝගිකව ලඟා කර ගැනීමේ හැකියාවක් ඇති ආදායම් ඉලක්කයක්.
ප්රාග්ධන වියදම්
පසුගිය අයවැයෙන් රුපියල් බිලියන 1,315ක මුදලක් ප්රාග්ධන වියදම් වෙනුවෙන් වෙන් කර තිබුණත්, මේ වන විට එම ඇස්තමේන්තුව රුපියල් බිලියන 1,033 දක්වා පහත හෙළා තිබෙනවා. මේ අනුව, අයවැයෙන් වෙන් කළ අරමුදල් වලින් රුපියල් බිලියන 347ක මුදලක් ඉතිරි වෙනවා. ඉදිරි වසරේ ප්රාග්ධන වියදම් වෙනුවෙන් රුපියල් බිලියන 1,380ක මුදලක් වෙන් කර තිබෙනවා.
පොලී වියදම්
පසුගිය අයවැයෙහි පොලී වියදම් ඇස්තමේන්තුව රුපියල් බිලියන 2,950ක් වුවත්, මේ වන විට එම ඇස්තමේන්තුව රුපියල් බිලියන 2,650 දක්වා පහත වැටී තිබෙනවා. මෙය රුපියල් බිලියන 300ක ඉතිරියක්.
අනෙකුත් පුනරාවර්තන වියදම්
වැටුප් හා වේතන වියදම් ඇස්තමේන්තුව රුපියල් බිලියන 1,290 සිට රුපියල් බිලියන 1,220 දක්වා පහත වැටී ඇති අතර, ඉදිරි වසරේ එම වියදම් වෙනුවෙන් රුපියල් බිලියන 1,323ක මුදලක් වෙන් කර තිබෙනවා. රුපියල් බිලියන 1,290ක් වූ සහනාධාර හා සුබසාධන වියදම් ඇස්තමේන්තුවද රුපියල් බිලියන 1,280කට සීමා වී තිබෙනවා. එය ඉදිරි වසරේදී රුපියල් බිලියන 1,347 දක්වා ඉහළ යනවා. අනෙකුත් භාණ්ඩ හා සේවා මිල දී ගැනීම් වෙනුවෙන් වෙන් කර තිබුණු රුපියල් බිලියන 405ක මුදලද රුපියල් 380 ලෙස වෙනස් වී තිබෙනවා. ඉදිරි වසර සඳහා අදාළ වෙන් කිරීම රුපියල් බිලියන 401ක්. මේ අනුව, සමස්තයක් ලෙස රජයේ පුනරාවර්තන වියදම් කොටසද මුල් අයවැය ඇස්තමේන්තු වලට වඩා පහළින් පවත්වා ගෙන යමින් ඇති ආකාරය දැකිය හැකියි.
ප්රාථමික අයවැය අතිරික්තය
ඉහත සඳහන් පරිදි බදු ආදායම් ඉහළ යද්දී සියලුම ප්රධාන වියදම් ශීර්ෂයන් මුල් ඇස්තමේන්තු වලට වඩා අඩු මට්ටමක පැවතීමේ ප්රතිඵලයක් ලෙස ප්රාථමික අයවැය අතිරික්තය රුපියල් බිලියන 1,210ක් දක්වා ඉහළ යා හැකි බවක් පෙනෙන්නට තිබෙනවා. මෙය අපේක්ෂිත දදේනියෙන් 3.8%ක් වන අතර අවශ්ය අවම මට්ටම වන 2.3% බෙහෙවින්ම ඉක්මවන්නක්. එබැවින් ඉදිරි වසර සඳහා සැලසුම් කර ඇති එම අනුපාතය 2.5% වුවද, යහපත් රාජ්යමූල්ය විනයක් පවත්වාගෙන යාම මගින් එම මට්ටම ඉක්මවා යාමේ විභවයක් වත්මන් ආණ්ඩුව විසින් මේ වන විට ප්රදර්ශනය කර තිබෙනවා.
සමස්ත අයවැය හිඟය
යාවත්කාලීන ඇස්තමේන්තු අනුව මෙම වසරේ අයවැය හිඟය රුපියල් බිලියන 1,448ක් වන අතර, අයවැය ඇස්තමේන්තු අනුව ඉදිරි වසරේදී එය රුපියල් බිලියන 1,787 දක්වා ඉහළ යනවා. දදේනි අනුපාත ලෙස මෙය අයවැය හිඟය 4.5% සිට 5.1% දක්වා ඉහළ යාමක්. කෙසේ වුවද, මීට ප්රධාන හේතුව මෙම වසරේ දදේනියෙන් 14.8% මට්ටම දක්වා ඉහළ යනු ඇතැයි ඇස්තමේන්තු කර ඇති බදු ආදායම ඉදිරි වසරේදී නැවතත් දදේනියෙන් 14.2% මට්ටම දක්වා අඩු වීමයි. මේ වසරේ බදු ආදායම අනපේක්ෂිත මට්ටමකට ඉහළ යාම කලකට පසු වාහන ආනයන තහනම ඉවත් කිරීම නිසා ඇති වූ සුවිශේෂී තත්ත්වයක් බැවින්, ඉදිරි වසරේදී මෙවැනි අඩුවීමක් අපේක්ෂා කරමින් අයවැය ඇස්තමේන්තු සකස් කිරීම අනිවාර්යයයෙන්ම සිදුවිය යුත්තක්.
1. මේ ලාබ සැබෑ ලාබ නොවේ!
පළමුවෙන්ම පැහැදිලි කළ යුතු කරුණ වන්නේ මෙම අඩු වූ ලාබය මෙන්ම පසු ගිය වසරේ ලාබයද හුදෙක් ගිණුම්කරණ ලාබ පමණක් වන අතර ආර්ථික ලාබ නොවන බවයි. මේ අයුරින් තෙල් සංස්ථාවට යාන්තමින් හෝ ගිණුම්කරණ ලාබ පෙන්වීමට හැකි වී තිබෙන්නේ 2022දී තෙල් සංස්ථාව වෙත රජය විසින් මහජන අරමුදල් විශාල ප්රමාණයක් පොම්ප කිරීම නිසායි.
මේ වන විට (2024 වසර අවසානය) තෙල් සංස්ථාවෙහි ආයෝජනය කර තිබෙන මහජන මුදල් ප්රමාණය රුපියල් මිලියන 912,580.51ක් වන අතර එයින් රුපියල් මිලියන 884,093.39ක්ම ආයෝජනය කළේ 2022දීයි. ඒ, වන විට තෙල් සංස්ථාව විසින් විවිධ පාර්ශ්වයන්ට ගෙවිය යුතුව තිබුණු ණය එපමණ ප්රමාණයක් රජය විසින් පවරා ගැනීම මගිනුයි. මෙහි ප්රතිඵලයක් ලෙස තෙල් සංස්ථාව වෙනුවෙන් යොදවා තිබුණු රජයේ කොටස් ප්රාග්ධනය රුපියල් මිලියන 28,487.13 සිට රුපියල් මිලියන 884,093.39 දක්වා ඉහළ ගියා.
කොටස් ආයෝජන සැලකෙන්නේ දිගුකාලීන ආයෝජන ලෙසයි. අදාළ අවස්ථාවේදී ශ්රී ලංකා රජයේ දිගුකාලීන ආයෝජනයක ප්රාග්ධන පිරිවැය (cost of capital) අවම වශයෙන් 22.42%ක්. මෙය ඒ අවස්ථාවේදී ශ්රී ලංකාව විසින් නිකුත් කර තිබුණු දිගුකාලීනම භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කරයේ ඵලදා අනුපාතිකයයි. ඊට වඩා අඩු කල් පිරීමක් තිබුණු භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර වල ඵලදා අනුපාතික සියල්ලම තිබුණේ මීට වඩා වැඩි මට්ටමකයි.
ඉහත සදහන් කර ඇති, 2022ට පෙර තෙල් සංස්ථාවෙහි ආයෝජනය කර තිබුණු රුපියල් මිලියන 28,487.13ක මුදලෙහි 2022 දක්වා ආවස්ථික පිරිවැය නොසලකා හැර, ඉන් පසු කාලය සඳහා රජයේ අරමුදල් වල ප්රාග්ධන පිරිවැය වන 22.42% සලකා ගණනය කළහොත් තෙල් සංස්ථාව තුළ ආයෝජනය කර ඇති පොදු අරමුදල් වල වටිනාකම මෙසේයි.
2022 අවසානයේදී - රුපියල් මිලියන 912,580.51
2023 අවසානයේදී - රුපියල් මිලියන 1,117,181.06
2024 අවසානයේදී - රුපියල් මිලියන 1,367,653.05
2025 අවසානයේදී - රුපියල් මිලියන 1,674,280.87
මේ අනුව, 2025 වසර තුළදී තෙල් සංස්ථාව විසින් යාන්තමින් පාඩු පියවාගෙන ඇතැයි සැලකිය හැක්කේ අවම වශයෙන් රුපියල් මිලියන 306,627.81ක ලාබයක් ලබා ඇත්නම් පමණයි. පළමු මාස හයේ රුපියල් මිලියන 17,018ක ලාබය ඊට කිට්ටුවෙන්වත් යන්නේ නැහැ. ඒ නිසා මේ ලාබය කිසිසේත්ම සැබෑ ලාබයක් නෙමෙයි. 2022 වසරේදී තෙල් සංස්ථාව වෙනුවෙන් වැය කළ පොදු අරමුදල් රජයේ ණය අඩු කර ගැනීම පිණිස යෙදවූයේනම් වසරකට රුපියල් බිලියන 300ක පමණ මුදලක් ඉතිරි වෙනවා.
ඉහත ගණනයේදී යොදාගත් 22.42% යනු ප්රාග්ධන පිරිවැය (cost of capital) සඳහා ඕනෑවට වඩා විශාල ඇස්තමේන්තුවක් බව කෙනෙකුට කියන්න පුළුවන්. එම අවස්ථාව පොලී අනුපාතික සාමාන්ය මට්ටමට වඩා වැඩි වී තිබුණු අවස්ථාවක්. ඒ නිසා, අපි භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර ඵලදා අනුපාතික වෙනුවට එක් වසර භාණ්ඩාගාර බිල්පත් ඵලදා අනුපාතික යොදා ගතහොත් ඉහත ඇස්තමේන්තු මීට වඩා අඩු වෙනවා. කෙසේ වුවද, භාණ්ඩාගාර බිල්පත් යනු කෙටිකාලීන ආයෝජනයක් බැවින්, මෙම ගණනයේදී දිගුකාලීන කොටස් ආයෝජනයක අවදානම් අධිභාරය නොසලකා හැරීමක් සිදු වෙනවා. ඒ නිසා, වඩා නිවැරදි වන්නේ මුල් ගණනය වුවත්, අපි මේ ගණනයද කරමු.
2022 අවසානයේදී - රුපියල් මිලියන 912,580.51
2023 අවසානයේදී - රුපියල් මිලියන 1,178,506.47
2024 අවසානයේදී - රුපියල් මිලියන 1,330,887.36
2025 අවසානයේදී - රුපියල් මිලියන 1,450,401.04
මෙම ඇස්තමේන්තුව අනුව වුවද, ආර්ථික ලාබයක් ලැබීම සඳහා රුපියල් මිලියන 119,513.68ක අවම ගිණුම්කරණ ලාබයක් ලැබිය යුතු වෙනවා. මෙය ආයෝජනයේ අවදානම මුළුමනින්ම මෙන් නොසලකා හැර කරන ගණනය කිරීමක් නිසා අවම වශයෙන් මේ මට්ටමේ ලාබයක්වත් නොමැතිව තෙල් සංස්ථාවට දිගුකාලීනව පැවතිය නොහැකියි. ඊට හේතුව අවම වශයෙන් මේ මට්ටමේ ලාබයක්වත් නැත්නම්, මූර්ත පදනමින්, තෙල් සංස්ථාවේ ප්රාග්ධනය ක්ෂය වී යාමයි. මෙම ලාබය ලබා ගන්නේනම් යොදවා ඇති ප්රාග්ධනය වෙනුවෙන් 8.98%ක ප්රතිලාභයක් ලැබෙනවා. එය 2024 වසර අවසානයේදී එක් වසර භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කරයකඵලදා අනුපාතිකයයි.
2. ලාබ වැඩි කර ගැනීම සඳහා තෙල් මිල වැඩි කළ යුතුද?
තෙල් සංස්ථාවට තවමත් ලංකාවේ තෙල් වෙළඳපොළ තුළ ඒකාධිකාරයක් ඇති නිසා (ඔව්, ඒකාධිකාරයක්!) තෙල් මිල වැඩි කිරීම මගින් පහසුවෙන්ම අවශ්ය ලාබය ලබාගන්න පුළුවන්. එසේ කළ යුතුද නැද්ද යන්න තරමක් දුරට දේශපාලනික ප්රශ්නයක්. කෙසේ වුවත්, තෙල් සංස්ථාවට තෙල් මිල වැඩි කිරීම මගින් පහසුවෙන්ම අවශ්ය ලාබය ලබාගන්න පුළුවන් නිසාම, තෙල් සංස්ථාවේ ලාබය එම ආයතනයේ කාර්ය සාධනය පිළිබඳ හොඳ නිර්ණායකයක් සේ සලකන්න බැහැ.
තෙල් සංස්ථාව විසින් අවම වශයෙන් ශුන්ය ආර්ථික ලාබයක් (එනම් අවම වශයෙන් ප්රාග්ධන පිරිවැය ඉක්මවන ගිණුම්කරණ ලාබයක්) ලබා නොගන්නවා කියන්නේ රටේ සාමාන්ය ජනතාවට වෙනත් බදු ලෙස එම මිල ගෙවන්නට සිදු වෙනවා කියන එකයි. ඒ කියන්නේ තෙල් මිල අඩු මට්ටමක තියා ගැනීම මගින් ජනතාවට සහනයක් ලැබෙනවා කියන එක බොරු කතාවක්.
කාලයක් පිටකොටුවේ පදික වේදිකාවේ කලිසම් බඳ පටි විකිණීමේ ජාවාරමක් තිබුණා. මෙහිදී කළේ රුපියල් සීයක් වැනි සාමාන්ය මිලට වඩා බෙහෙවින්ම අඩු මිලකට බඳ පටියක් විකුණන එක. 1988 පමණ කාලයේදී රුපියල් 100ක් කියන්නේ කලිසම් බඳ පටියකට සෑහෙන්න අඩු මිලක්. සාමාන්ය වෙළඳසැලක මිල රුපියල් 150ක් පමණ. රුපියල් සීයයි කියා කෑ ගහද්දී පාරිභෝගිකයෝ මෙවැනි වෙළෙන්දෙක් ළඟට ආකර්ෂණය වෙනවා. පාරිභෝගිකයෙකු විසින් බඳ පටියක් තෝරා ගත් ගමන්ම වෙළෙන්දා විසින් කරන්නේ එය පාරිභෝගිකයාගේ ඉනට තබා මිනුම ගෙන ඔහු අතේ තිබෙන යන්ත්රයකින් එහි හිල් විදින එක. ඊට පස්සේ රුපියල් දෙසීයක් ඉල්ලනවා.
"රුපියල් දෙසීයක් වෙන්නෙ කොහොමද? රුපියල් සීයයි කියලනේ කලින් කිවුවේ?"
"රුපියල් සීය පටියට. හිලකට විස්සයි. හිල් පහත් එක්ක දෙසීයයි"
"කලින් එහෙම කතාවක් කිවුවේ නැහැනේ. දෙසීයටනම් එපා!"
"එහෙම කොහොමද? දැන් ඉනේ සයිස් එකට හිල් විදලනේ තියෙන්නේ. වෙන කාටවත් විකුණන්නත් බැහැ!"
කතාව දිගට ඇදුනොත් තව කට්ටිය වට වෙනවා.
"මහත්තය ඕක සල්ලි දීල ගන්න!"
ඔය පාරිභෝගිකයින්ට තෙල් අඩුවට දෙන කතාවේදී වෙන්නෙත් හරියටම ඔන්න ඔය වැඩේ. පටිය ලාබයි. හැබැයි හිල් වලට වෙනම ගෙවන්න වෙනවා!
පාරිභෝගිකයින්ට කොහොමටත් තෙල් වල නියම මිල ගෙවන්නම වෙනවා. නමුත් එයින් කොටසක් ගෙවන්න වෙන්නේ වෙනත් කුමක් හෝ බද්දක් විදිහටයි. එකම වෙනස මේ වැඩෙන් වැඩිපුර තෙල් පරිභෝජනය කරන අයට වාසියක් වෙන එක. ඒ අයගේ මිලෙන් කොටසක් ගෙවන්නේ අඩුවෙන් තෙල් පරිභෝජනය කරන අය. ඒ නිසා, බදු ගෙවන්නන් මත මිලෙන් කොටසක් පටවන වත්මන් ක්රමයට සාපේක්ෂවනම් තෙල් මිල වැඩි කරන එක හොඳ ක්රමයක්.
තෙල් සංස්ථාව මේ තත්ත්වයට වැටිලා තියෙන්නේ කාලයක් තිස්සේ පාඩුවට දුවපු නිසා. රුපියල් මිලියන 912,580.51ක් තරම් විශාල මුදලක් පොදු අරමුදල් වලින් තෙල් සංස්ථාවට පොම්ප කරලා තිබුණත් ඒ සල්ලි දැන් තෙල් සංස්ථාවේ නැහැ. ඒ නිසාම, ඒ නැති සල්ලි වලින් ප්රතිලාභ උපයන්නත් බැහැ. ඒ වගේම, පරණ පවු සියල්ලම එක පාරම වත්මන් පාරිභෝගිකයින් පිටින් යවන එක සාධාරණත් නැහැ. ඔය සියල්ලම ඇත්ත වුනත්, තෙල් මිල වැඩි නොකර වෙනත් බදු විදිහට ඒ මුදල අය කර ගනිද්දී වුනත් ඔය අසාධාරණය ඔය විදිහටම වෙනවා. එහෙම බලද්දී, ඔය තත්ත්වයන් යටතේ වුනත්, තෙල් මිල වැඩි කරන එක නරක විකල්පයක් නෙමෙයි.
හැබැයි තෙල් මිල වැඩි කරන එක හොඳම විසඳුම නෙමෙයි.
මෙම (2025) වසරේ පළමු මාස හය තුල තෙල් සංස්ථාවේ ලාබය රුපියල් මිලියන 17,018ක් බව කලින්ම කිවුවනේ. ඔය මාස හයක කාලය ඇතුළතම ඉන්දියන් තෙල් සමාගම විසින් රුපියල් මිලියන 5,632.50ක ලාබයක් උපයාගෙන තිබෙනවා. ඉන්දියන් තෙල් සමාගම වෙනුවෙන් කොටස්හිමියන් විසින් යොදවා තිබෙන ප්රාග්ධනය රුපියල් මිලියන 7,576.57ක් පමණයි.
වෙනස පේනවනේ. ඉන්දියන් තෙල් සමාගමේ කොටස්හිමියන් විසින් යොදවා තිබෙන ප්රාග්ධනය මෙන් 120 ගුණයක මුදලක් පොදු අරමුදල් වලින් තෙල් සංස්ථාව වෙනුවෙන් යොදවා තිබෙනවා. නමුත් තෙල් සංස්ථාවේ ලාබය ඉන්දියන් තෙල් සමාගමේ ලාබය වගේ 2.25 ගුණයක් පමණයි.
තෙල් සංස්ථාවට ආර්ථික ලාබ ලැබෙන මට්ටමට තෙල් මිල වැඩි කළොත් ඉන්දියන් තෙල් සමාගමේ ලාබ විශාල ලෙස ඉහළ යයි. එය ඒ හේතුව නිසාම ප්රශ්නයක් වෙන්නේ නැහැ. ඒ ලාබයෙන් කොටසක් රජයට බදු විදිහට ගන්නත් පුළුවන්. නමුත් සැබෑ ප්රශ්නය ඉන්දියන් තෙල් සමාගමට ගන්න පුළුවන් ලාබය ලංකාවේ තෙල් සංස්ථාවට ගන්න බැරි ඇයි කියන එකයි. ඉන්දියන් තෙල් සමාගම ඔය තරම් විශාල ලාබයක් ලබන්නේ වැඩි මිලට තෙල් විකුණලා නෙමෙයි. (මේක මේ ආණ්ඩුවේ ප්රධානීන් විසින්ම කලකට පෙර ගෙන ආ තර්කයක්!)
සමහර අයට අනුව තෙල් සංස්ථාව පාඩු ලබන්නේ හොරකම් හා අකාර්යක්ෂම කළමනාකරණය නිසා. මෙය ප්රතික්ෂේප කළ නොහැකි තර්කයක්. හැබැයි හේතු ඕවානම්, ඔය තත්ත්වයන් තවමත් එක දශමයකින් හෝ වෙනස් වෙලා කියලා පෙනෙන්නේ නැහැ.
3. තෙල් ඉල්ලුම අනම්ය ඉල්ලුමක්ද? තෙල් සංස්ථාව නැත්නම් තෙල් මිල විශාල ලෙස ඉහළ යයිද?
මිල කීයක් වුනත් ඉල්ලුම එක ලීටරයකින් හෝ අඩු වෙන්නේ නැත්නම් එය පූර්ණ අනම්ය ඉල්ලුමක්. තෙල් ඉල්ලුම එවැන්නක් නෙමෙයි. මිල ඉහළ යද්දී ඉල්ලුමත් අඩු වෙනවා. නමුත් සාමාන්යයෙන් මිල 1%කින් වැඩි වෙද්දී ඉල්ලුම 1%කින් අඩු වෙන්නේ නැහැ. ඒ කියන්නේ ඉල්ලුම් නම්යතාවය අඩුයි. ඉල්ලුම් නම්යතාවය අඩුයි කියන්නේ ඉල්ලුම් නම්යතාවයක් නැහැ කියන එක නෙමෙයි.
දැන් තියෙන ප්රශ්නය වෙළඳපොළ තරඟයක් නැති වීම. සමාගම් කිහිපයකට පිරවුම්හල් යම් ප්රමාණයක් දුන්නා කියලා වෙළඳපොළ තරඟයක් ඇති වෙන්නේ නැහැ. තවමත් මේ සියලුම සමාගම් වලට කටයුතු කරන්න සිදු වී තිබෙන්නේ රජයේ මධ්යගත සැලසුමක් ඇතුළේ. පරිභෝගිකයෙක්ට අඩු මිලට තෙල් තිබෙන පිරවුම්හලක් හොයාගෙන කිලෝමීටර් දෙක තුනක් යන්න පුළුවන්. නමුත් කිලෝමීටර දහයක් පහළොවක් ගිහින් පොඩ්ඩක් අඩුවට ඉන්ධන මිල දී ගත්තා කියලා ලාබයක් ලැබෙන්නේ නැහැ. ඒ නිසාම, ඉන්දියන් තෙල් සමාගම පොඩ්ඩක් අඩුවෙන් තෙල් විකිණුවා කියලා ඔවුන්ගේ ඉල්ලුම ලොකුවට වැඩි වෙන්නේ නැහැ. ඒ නිසාම, ඔවුන් මිල තරඟයකට යන්නේ නැහැ.
මේ තත්ත්වය වෙනස් වෙන්නනම් ලෝකයේ ඕනෑම සමාගමකට කිසිදු බාධාවකින් තොරව රටේ ඕනෑම තැනක ඕනෑම තරමක් පිරවුම්හල් අරින්න අවස්ථාව ලබා දිය යුතුයි. සුරක්ෂිතතාව, පාරිසරික ප්රශ්න වගේ දේවල් හා අදාළව නියාමනයක් විය යුතු වුවත්, මිල හෝ සැපයුම නියාමනයට ලක් නොවිය යුතුයි. ඔන්න ඔය වැඩේ වුනොත් පාරිභෝගිකයින්ට තෙල් සංස්ථාවේ මිලටත් වඩා අඩුවෙන් තෙල් ලැබෙයි. එතෙක් ඔය වැඩේ වෙන්නේ නැහැ. ඒක වෙළඳපොළක් නැතිකමේ ප්රශ්නයක් මිසක් වෙළඳපොළේ ප්රශ්නයක් නෙමෙයි. තෙල් සංස්ථාව මගින් විසඳන්න හදන ප්රශ්නය එම ආයතනය පවත්වා ගෙන යාම වෙනුවෙන්ම හදාගෙන තිබෙන කෘතීම ප්රශ්නයක් පමණයි.
මම පෞද්ගලිකව රජය විසින් වෙළඳපොළට කිසිදු මැදිහත්වීමක් නොකළ යුතුයි කියා හිතන්නේ නැහැ. නමුත් යම් මැදිහත්වීමක් කරන්නේනම් ඒ සඳහා පැහැදිලි හේතුවක් තිබිය යුතුයි. තෙල් නිපදවන සහ එම තෙල් සම්පත් රජය සතු රටවල තෙල් කර්මාන්තය රජය විසින් මෙහෙයවීමේ යම් හෝ තර්කානුකූල බවක් තිබෙනවා. නමුත් ලංකාව තෙල් නිපදවන රටක් නෙමෙයි. රජය විසින් ඉන්ධන ගෙන්වූවත්, පෞද්ගලික සමාගම් හරහා ඒ වැඩේ වුනත්, ඉන්ධන සඳහා රටෙන් එළියට යන විදේශ විණිමය ප්රමාණය රටෙන් යනවා.
රට තුළ තෙල් පිරිපහදු කරන එකේ යම් වාසියක් තිබෙන්න හෝ නොතිබෙන්න පුළුවන්. මම දන්නා තරමින් තෙල් පිරිපහදු කර්මාන්තය ශ්රමමූලික කර්මාන්තයක් නොවන නිසා, යම් වාසියක් තිබුණත්, එය ලොකු වාසියක් වෙන්න විදිහක් නැහැ. එවැනි ලොකු වාසියක් තිබෙනවානම්, කළමනාකරණයත් දැන් කාර්යක්ෂම වෙලානම්, ඉන්දියන් තෙල් සමාගම විසින් දැනටත් ගන්න මට්ටමේ ලාබ තෙල් සමාගමටත් ගන්න පුළුවන් වෙන්න ඕනෑ.
පසුගිය (2024) වසරේදී පැවැත්වුණු ජන හා නිවාස සංගණනයේ ප්රතිඵල අනුව, ශ්රී ලංකාවේ ජනවාර්ගික සහ ආගමික සංයුතිය පිළිබඳ යාවත්කාලීන දත්ත මේ වන විට ප්රකාශයට පත් කර තිබෙනවා. මේ අනුව, 2012 සංගණන අවස්ථාවේදී පැවති තත්ත්වයට සාපේක්ෂව, සිංහල ප්රතිශතය 0.8%කින් අඩු වී, මුස්ලිම් ප්රතිශතය 1.2%කින් ඉහළ ගොස් තිබෙනවා.
ඒ අතරම, ශ්රී ලාංකික දෙමළ ප්රතිශතය 1.2%කින් ඉහළ ගොස් ඉන්දියානු දෙමළ ප්රතිශතය 1.3%කින් පහත වැටී තිබෙනවා. කෙසේ වුවද, දෙමළ කණ්ඩායම් දෙක අතර මෙම වෙනසට හේතුව සේ පෙනෙන්නේ මීට පෙර ඉන්දියානු දෙමළ සේ තමන්ව හඳුනාගත් සැලකිය යුතු පිරිසක් මේ වන විට තමන්ගේ අනන්යතාවය ශ්රී ලාංකික දෙමළ සේ සැලකීම බවයි පෙනී යන්නේ. කොටස් දෙකම සැලකූ විට දෙමළ ප්රතිශතයේ ලොකු වෙනසක් දැකිය නොහැකියි.
පහත තිබෙන්නේ මේ වන විට ලංකාවේ වාර්ගික සංයුතියයි.
සිංහල - 74.1%
ශ්රී ලංකා දෙමළ - 12.3%
ඉන්දියානු දෙමළ - 2.8%
මුස්ලිම් - 10.5%
වෙනත් - 0.3%
ආගමික සංයුතියේ වෙනස් වීම පිරික්සද්දී, බෞද්ධ ප්රතිශතයේ 0.3%ක අඩු වීමක්ද, රෝමානු කතෝලික ප්රතිශතයේ 0.8%ක අඩුවීමක්ද දැකිය හැකියි. හින්දු ප්රතිශතයෙහි වෙනසක් සිදු වී නොමැති අතර ඉස්ලාම් ප්රතිශතය 1.0%කින් ඉහළ ගොස් තිබෙනවා.
බෞද්ධ - 69.8%
හින්දු - 12.6%
ඉස්ලාම් - 10.7%
රෝමානු කතෝලික - 5.6%
වෙනත් ක්රිස්තියානි - 1.3%
ඉහත රටාවන් දිස්ත්රික්ක මට්ටමෙන්ද එලෙසම මෙන් නිරීක්ෂණය කළ හැකියි. අදාළ සංඛ්යලේඛන මේ සමඟ පළ කෙරෙන වගු දෙකෙහි තිබෙනවා.
රාජ්ය ආදායම් හා අනෙකුත් ලැබීම්
පළමු මාස නවයේ රාජ්ය ආදායම් හා අනෙකුත් ලැබීම් රුපියල් බිලියන 3,835ක් ලෙස වාර්තා වන අතර මෙය පෙර වසරේ අදාළ කාලයට සාපේක්ෂව 31.0%ක වර්ධනයක්. බදු ආදායම පෙර වසරට සාපේක්ෂව 32.5%කින්ද, බදු නොවන ආදායම් 14.9%කින්ද ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. වර්ෂාවසාන බදු ආදායම් ඉලක්කය වන රුපියල් බිලියන 4,590ක මුදලින් 77.6%ක්ම (රුපියල් බිලියන 3,563ක්) දැනටමත් එකතු වී අවසන්. මේ අනුව, මෙම වසරේ බදු ආදායම ඉලක්කය ඉක්මවා යන බව පැහැදිලියි. සමස්ත ආදායම් හා ලැබීම් සැලකුවද, ඉලක්කය වන රුපියල් බිලියන 4,990ක මුදලින් 76.9%ක් දැනටමත් එකතු වී තිබෙනවා. බදු ආදායම් මෙපමණ ඉහළ යාමට හේතුව වාහන ආනයන ඇස්තමේන්තු ඉක්මවා ඉහළ යාමයි.
රාජ්ය වියදම්
රජයේ ලැබීම් ඉහත සඳහන් පරිදි විශාල ලෙස ඉහළ ගොස් තිබුණද, රාජ්ය වියදම් ඉහළ ගොස් තිබෙන්නේ පෙර වසරට සාපේක්ෂව 9.7%කින් පමණයි. පුනරාවර්තන වියදම් 11.2%කින් ඉහළ ගොස් ඇති අතර, ප්රාග්ධන වියදම් 1.7%කින් පහළ ගොස් තිබෙනවා. හරියටම කියන්නට කල් වැඩි වුනත්, මෙම වසර තුළ නාමික දදේනිය වර්ධනය වීමට ඉඩ තිබෙන්නේ 10%කට ආසන්න වේගයකින්. එබැවින්, දදේනි අනුපාතයක් ලෙස පුනරාවර්තන වියදම තරමක් ඉහළ යාමේ විභවය බැහැර කළ නොහැකියි. එසේ වුවද, ප්රාග්ධන වියදම් විශාල ලෙස සීමා වී තිබීමේ ප්රතිඵලයක් ලෙස, සමස්ත රාජ්ය වියදම දදේනි අනුපාතයක් ලෙස පෙර වසරේ පැවති මට්ටම ආසන්නයේම පැවතිය හැකියි. කෙසේ වුවද, අවසන් මාස තුනක කාලය තුළ රාජ්ය වියදම් සිදු වන ආකාරය අනුව, මෙම තත්ත්වය කවර අතකට වුවද වෙනස් විය හැකියි.
මෙහිදී අවධානය යොමු කළ යුතු වැදගත් කරුණක් වන්නේ පළමු මාස නවයේ පුනරාවර්තන වියදම වන රුපියල් 3,821ක මුදලින් 50.0%ක් හෙවත් රුපියල් බිලියන 1,907ක්ම පොලී වියදම් බවයි. සමස්ත රාජ්ය වියදම සැලකුවද, පොලී වියදම එයින් 44.6%ක් තරම් විශාල කොටසක්.
පළමු මාස නවයේ පොලී වියදම් පෙර වසරට සාපේක්ෂව 8.6%කින් ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. රජයට මෙම වියදම අඩු කරගත හැක්කේ පොලී අනුපාතික තවදුරටත් පහත වැටේනම් පමණයි. එහෙත්, එය රජයේ පාලනයෙන් තොර, වෙළඳපොළ සාධක මත නිර්ණය වන්නක්. වෙළඳපොළෙන් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් මිල දී ගැනීම මගින් පොලී අනුපාතික පහත හෙළීමේ හැකියාවක් මහ බැංකුව සතුව ඇතත්, එවැන්නක් කිරීම මහ බැංකුවේ විදේශ සංචිත ගොඩ නගා ගැනීමේ අභිප්රායට බාධාවක් බැවින් සිදු වීමේ හැකියාවක් නැහැ. මෙම පසුබිම තුළ, දේශීය වෙළඳපොළෙන් ඩොලර් ණය ලබා ගැනීමට රජය විසින් තීරණය කර තිබීම හොඳ අත්හදා බැලීමක් විය හැකියි.
සමස්ත අයවැය හිඟය
වියදම් වැඩි වන වේගයට වඩා සැලකිය යුතු වේගයකින් ආදායම් ඉහළ යාමේ ප්රතිඵලයක් ලෙස සමස්ත අයවැය හිඟය රුපියල් බිලියන 441කට සීමා වී තිබෙනවා. පෙර වසරේ පළමු මාස නවයක කාලය තුළ රුපියල් බිලියන 970ක අයවැය හිඟයක් වාර්තා වුනා.
ප්රාථමික අයවැය අතිරික්තය
ප්රාථමික අයවැය ශේෂය යනු පොලී වියදම් හැර අයවැය ශේෂයයි. ආර්ථික ස්ථායීකරණ වැඩ පිළිවෙළෙහි ප්රධානම ඉලක්කය වන්නේ ප්රාථමික අයවැය අතිරික්තය අවශ්ය අවම මට්ටමට (එනම් දදේනියෙන් 2.3%කට) ඉහළින් පවත්වා ගැනීමයි. පළමු මාස නවයක කාලය අවසන් වන විට ප්රාථමික අයවැය අතිරික්තය රුපියල් බිලියන 1,465ක් ලෙස වාර්තා වෙනවා. මෙම අතිරික්තය අයවැයෙන් ඉලක්ක කර තිබුණු රුපියල් බිලියන 750ක අතිරික්තය මෙන් දෙගුණයකට ආසන්න මුදලක්. මේ අනුව, දදේනියෙන් 4% ඉක්මවන හා 5%කට ආසන්න විය හැකි ප්රාථමික අතිරික්තයක් වාර්තා වීමේ විභවයක් පෙන්නුම් කරනවා. මෙවැනි තත්ත්වයක් වසර කිහිපයක් පැවතුනහොත්, වැඩි කල් නොයා සමස්ත අයවැය තුලනය කර ගැනීම සිහිනයක් නෙමෙයි.
ජංගම ගිණුමේ අතිරික්තය
පළමු මාස නවයක කාලය තුල රාජ්ය අයවැය ගිණුමේ ජංගම ගිණුම් ශේෂය තුලනය වී තිබීම ඉතාම සුවිශේෂී තත්ත්වයක්. මෙම ගිණුම රටේ විදේශ අංශය හා අදාළව කතා කරද්දී අවධානයට යොමු කෙරෙන ජංගම ගිණුම හා පටලවා නොගත යුතු අතර, මෙයින් අදහස් වන්නේ පොලී වියදම්ද ඇතුළු සියලු පුනරාවර්තන වියදම් සලකා බලන අතර ප්රාග්ධන වියදම් නොසලකා හරිමින් ගණනය කරන අයවැය ශේෂයයි. එනම් සමස්ත රාජ්ය ආදායම (ප්රදාන හැර) සහ සමස්ත පුනරාවර්තන වියදම අතර වෙනසයි. වර්ෂාවසාන තත්ත්වය පිළිබඳව අනාවැකි කීමට කල් වැඩි වුනත්, පළමු මාස නවයක කාලය අවසන් වන විට ඉහත ගිණුමෙහි රුපියල් බිලියන 6ක සුළු අතිරික්තයක් වාර්තා වී තිබෙනවා. සංඛ්යාලේඛණ පරීක්ෂා කර තහවුරු කර ගැනීමට ඉඩක් නොලැබුණත්, මෑත ඉතිහාසයේ මෙවැනි අතිරික්තයක් වාර්තා වූ අවස්ථාවක් මගේ මතකයට එන්නේ නැහැ.
රටේ ආර්ථික ස්ථායීතාවය පවත්වා ගැනීම සඳහා ප්රාථමික අයවැය අතිරික්තයක් පවත්වා ගැනීම ඉතා වැදගත් වන අතර, එයින් ඔබ්බට ගොස් ජංගම ගිණුමේ අතිරික්තයක්ද පවත්වා ගත හැකිනම් එමගින් දිගුකාලීන ආර්ථික වර්ධනය හා අදාළව සැලකිය යුතු දායකත්වයක් ලැබෙනවා. පෙර ලිපි කිහිපයක විස්තර කර ඇති පරිදි, ජාතික ඉතිරි කිරීම් අනුපාතය රටක දිගුකාලීන ආර්ථික වර්ධන වේගය කෙරෙහි බලපාන ප්රධාන සාධකයක්. එම අනුපාතය ඉහළ යන තරමට දදේනියට සාපේක්ෂව රටේ ප්රාග්ධන සංචිතය ඉහළ යනවා. මෙතෙක් කල් ජාතික ඉතිරි කිරීම් අනුපාතයට රාජ්ය අංශයෙන් ලැබී තිබුනේ සෘණ දායකත්වයක් බැවින් රටේ ජාතික ඉතිරි කිරීම් අනුපාතය පැවතුනේ පෞද්ගලික අංශයේ ඉතිරි කිරීම අනුපාතයට වඩා පහළින්.
ජාතික ඉතිරි කිරීම් අනුපාතය අඩු මට්ටමක පැවතීම රටක ආයෝජන අනුපාතය සීමා කර ආර්ථික වර්ධන වේගයද සීමා කරනවා. පසුගිය කාලය මුළුල්ලේම ලංකාව මේ ප්රශ්නය විසඳා ගැනීම සඳහා කළේ විදේශ ණය ලබා ගැනීම මගින් ජාතික ඉතිරි කිරීම් අනුපාතයට වඩා ඉහළින් ආයෝජන අනුපාතය පවත්වා ගැනීමයි. රටේ විදේශ අංශය තුළ ජංගම ගිණුම් හිඟයක් නඩත්තු වීමද මෙහි අනිවාර්ය ප්රතිඵලයක්. රට අර්බුදයකට ගෙන ගියේ මෙම ක්රමයයි.
