ආර්ථික වර්ධනය - 2024

පසුගිය 2024 වර්ෂය තුළ, 2023 වසරට සාපේක්ෂව, ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථිකය 5.0%කින් වර්ධනය වී තිබෙනවා. මෙය 2017 වර්ෂයෙන් පසුව වාර්තා වන ඉහළම ආර්ථික වර්ධන වේගයයි. 

කෘෂිකාර්මික අංශය 1.2%කින් වර්ධනය වී ඇති අතර, කර්මාන්ත අංශය 11.0%කින්ද, සේවා අංශය 2.4%කින්ද වර්ධනය වී තිබෙනවා. මේ අනුව පෙනී යන්නේ 5.0% වර්ධනයට ප්‍රධානම හේතුව කර්මාන්ත අංශය නැවත යථා තත්ත්වයට පැමිණීම බවයි. කර්මාන්ත අංශය තුළ, 19.4%කින් වර්ධනය වී ඇති ඉදි කිරීම් අංශය කැපී පෙනෙනවා.

වසරේ පළමු කාර්තු තුන ඇතුළත පිළිවෙලින් 5.1%, 4.1% හා 5.3% ලෙස වර්ධනය වූ ආර්ථිකය සිවුවන කාර්තුවේදී 5.4%කින් වර්ධනය වී තිබෙනවා. එම වර්ධනයට හේතුවද කර්මාන්ත අංශයේ 13.7%ක වර්ධනයයි. සිවුවන කාර්තුව තුළ සේවා අංශය වර්ධනය වී තිබෙන්නේ 2.5%කින් පමණක් වන අතර කෘෂිකාර්මික අංශය 2.2%කින් හැකිලී තිබෙනවා.

මෙවැනි වර්ධනයක් අත්පත් කර ගැනීමෙන් පසුවද, රටේ ආර්ථිකය තවමත් තිබෙන්නේ 2018දී පැවති මට්ටමට වඩා 5.8%ක් පහළින්. මේ වසරේදී කෙසේ වුවත්, 2026 වසරේදී නැවත 2018 මට්ටමට පැමිණීම පිළිබඳව බලාපොරොත්තු තැබිය හැකියි. 2018 වසරට සාපේක්ෂව කෘෂිකාර්මික අංශය 0.9%ක් පහළින් සහ සේවා අංශය 4.0%ක් පහළින් ඇති අතර, 11.0%ක වර්ධනයකින් පසුවද කර්මාන්ත අංශය තවමත් පවතින්නේ 18.7%ක් පහළින්. වසර තුළ 19.4%කින් වර්ධනය වී තිබෙන ඉදිකිරීම් අංශය තිබෙන්නේ 2018 මට්ටමට වඩා 39.7%ක් පහළින්. එමෙන්ම, 2017 පැවති මට්ටමට වඩා 44.6%ක් පහළින්.

ලංකාවේ ආර්ථිකය කඩා වැටීමේදී බොහෝ දුරට සිදු වුනේ "ඉදිකිරීම් බුබුල" කඩා වැටීමක්. ඉදිකිරීම් අංශය නැවත 2017 මට්ටමට වර්ධනය වීම සඳහා වසර ගණනාවක් යනු ඇතත්, විශාල කඩාවැටීමක තිබෙන එම අංශය වඩා වැඩි වේගයකින් වර්ධනය වීමට සහ එමගින් ඉදිරි වසර වල ආර්ථික වර්ධනයට වැඩි දායකත්වයක් ලබා දීමට නියමිතයි. පුද්ගල ආදායම් බදු අඩු වීම සහ පෞද්ගලික අංශයේ ණය වර්ධනය තුළින් පිළිබිඹු වන්නේ ඉදි කිරීම් අංශය වේගයෙන් යථා තත්ත්වයට පැමිණෙමින් ඇති බවයි. 

කෙසේ වුවද, කෘෂිකාර්මික සහ සේවා අංශ වල අඩු වර්ධන වේගයන්ගෙන් පෙන්නුම් කරන්නේ ආර්ථික වර්ධනයට පුළුල් පදනමක් නොමැති බවයි. ඒ නිසා, මෙම 5.0% ආර්ථික වර්ධනය තුළින් රටේ දිගුකාලීන වර්ධන විභවය පිළිබිඹු වන්නේ නැහැ. 

පසුගිය වසරේ නාමික දදේනිය රුපියල් බිලියන 29,899ක්. මෙය ඩොලර් බිලියන 99.0කට සමාන වන අතර මෙතෙක් වාර්තා වී ඇති දදේනියේ වැඩිම ඩොලර් අගයයි. 2018දී ඩොලර් බිලිය 92.4ක් වූ ලංකාවේ ආර්ථිකය 2022දී ඩොලර් බිලියන 74.9 දක්වා පහත වැටුණා. මේ අනුව, 2024 වර්ෂයේදී ලංකාවේ ඒක පුද්ගල ආදායම ඩොලර් 4,516 පමණ දක්වා ඉහළ ගොස් තිබිය යුතුයි. මෙය මෙතෙක් වාර්තා වී ඇති ඉහළම අගයයි. 2017දී ඩොලර් 4,290ක් වූ ලංකාවේ ඒක පුද්ගල ආදායම 2022දී ඩොලර් 3,378 දක්වා පහත වැටුණා. 

ඇමරිකාවේ වෙළඳ යුද්ධය

ජනාධිපති ට්‍රම්ප් බලයට පත් වීමෙන් පසුව ඇමරිකාව විසින් පටන් ගත් වෙළඳ යුද්ධය මේ වෙද්දී විශාල අවධානයකට ලක්ව තිබෙන දෙයක්. වෙළඳ යුද්ධය ඇමරිකාවේ සිදු වෙමින් පවතින දේවල් වලින් එකක් පමණයි. කෙටි කාලයක් ඇතුළත තවත් බොහෝ දේවල් වෙනස් වෙමින් තිබෙනවා. 

පොදුවේ ගත්තහම ට්‍රම්ප් ආණ්ඩුවේ ප්‍රතිපත්ති සැලකිය හැක්කේ වෙළඳපොළ හිතවාදී ප්‍රතිපත්ති විදිහටයි. එහෙමනම් ඒ ප්‍රතිපත්ති පැකේජ් එකත් එක්ක ආරක්ෂණවාදී ප්‍රතිපත්ති යන්නේ කොහොමද? ජාත්‍යන්තර වෙළඳාම සීමා කෙරෙන ප්‍රතිපත්ති වෙළඳපොළ හිතවාදී ප්‍රතිපත්ති විදිහට සැලකිය හැකිද? වෙළඳ යුද්ධකදී සිදු වන්නේ කුමක්ද?

මෙය තේරුම් ගැනීමේ පහසුවට අපි ලංකාව සහ ඇමරිකාව අතර කෙරෙන වෙළඳාම උදාහරණයකට ගනිමු. 

ලංකාව ඇඟලුම් මසා ඇමරිකාවට අපනයනය කරනවා. ඇමරිකාවේ සිල්ලර වෙළඳසැලක ඩොලර් 50කට විකිණෙන ඇඟලුමක් ලංකාවේ සිට ඇමරිකාවට එද්දී මිල ඩොලර් 10ක් සේ සලකමු. මේ ඇඟලුමේ පැයක මිනිස් ශ්‍රමය තිබෙනවා කියා හිතමු. ලංකාවේදී පැයක මිනිස් ශ්‍රමයේ වටිනාකම ඩොලරයක් නැත්නම් රුපියල් 300ක් කියා හිතමු. 

දැන් මේ ඇඟලුම ඇමරිකාවට ඇමරිකාවේදීම හදාගන්න බැරිකමක් නැහැ. ඒ සඳහා අවශ්‍ය ප්‍රාග්ධනය, ශ්‍රමය, තාක්ෂනය ආදී සියල්ලම ඇමරිකාවේ තිබෙනවා. එසේ තිබියදී ඇඟළුම ඇමරිකාවේ නොහදා ලංකාවෙන් ආනයනය කරන්න ප්‍රධානම හේතුව ඇමරිකාවේ පැයක ශ්‍රමයේ මිල වඩා වැඩි වීම. 

ලංකාවේ ඩොලරයක් වන පැයක ශ්‍රමය ඇමරිකාවේදී ඩොලර් 15ක් පමණ වෙනවා. ඒ කියන්නේ ඇඟළුම ඇමරිකාවේ නිපදවිය හැකි වුනත්, එසේ කළොත් එහි පිරිවැය ඩොලර් 14කින් ඉහළ යනවා. ප්‍රවාහන ගාස්තු වලින් වන ඉතිරිය ඉවත් කළත්, පිරිවැය ඩොලර් 12කින් පමණ ඉහළ යනවා. ඒ නිසා, මෙය ඇමරිකාවේම නිපදවුවොත් සිල්ලර මිල ඩොලර් 50 සිට ඩොලර් 62 පමණ දක්වා ඉහළ යන්න පුළුවන්. මිල ඉහළ යද්දී ඉල්ලුම අඩු වීමත්, ඒ නිසා සිදු වන මිල අඩු වීමත් සැලකීමෙන් පසුවද එම මිල ඩොලර් 60ක් පමණ වෙන්න පුළුවන්. ඇඟලුම ඇමරිකාවේ නිපදවන්නේ නැතිව ලංකාවේ හදන එකෙන් පාරිභෝගිකයාට ඩොලර් 10ක පමණවත් වාසියක් ලැබෙනවා.

දැන් ඇමරිකාවේ රජය විසින් එකවරම මේ ඇඟලුම ආනයනය කරද්දී ඒ මත 100%ක බද්දක් දැම්මොත් වෙන්නේ කුමක්ද? ඇඟලුම රට ඇතුළට එද්දීම ඩොලර් 10ට තව ඩොලර් 10ක් එකතු වෙලා ඩොලර් 20ක් වෙනවා. පාරිභෝගිකයාට යද්දී මිල ඩොලර් 50 සිට 60 දක්වා ඉහළ යනවා. 

ඇමරිකන් රජය විසින් ඔය වගේ බද්දක් පැනවූ වහාම වෙන්නේ මිල ඉහළ යන එක. එහි බර දරාගන්න වෙන්නේ ඇමරිකාවේ පාරිභෝගිකයාට. ලංකාවේ සැපයුම්කරුට ක්ෂණිකව විශාල බලපෑමක් වෙන්නේ නැහැ. 

මේ බද්ද දමන්නේ ලංකාවේ ඇඟලුම් වලට පමණක්නම් ප්‍රශ්නයක් වෙන්නේ ලංකාවට තමයි. නමුත් පොදුවේ ඇමරිකාවට ආනයනය කරන ඇඟලුම් සියල්ලටම බලපාන බද්දක් දැම්මොත් ලංකාවට වෙන්නේ මිල ඉහළ යාමේදී ඉල්ලුම අඩු වීම නිසා සිදු වන පාඩුව පමණයි. 

එහෙමනම්, මේ වගේ වැඩකින් ඇමරිකාවට තිබෙන වාසිය කුමක්ද?

ක්ෂණිකව සිදු වෙන්නේ ඇමරිකාව ඇතුළේදී ආනයනික ඇඟලුම් මිල ඉහළ යාම පමණක් වුවත්, ඒ එක්කම ඇමරිකාවේ ඇඟලුම් නිපදවන්නේ නැතිව ලංකාවේ (හෝ වෙනත් ශ්‍රමය ලාබ රටක) ඇඟලුම් නිපදවන එකේ විශේෂ වාසියක් නැතිව යනවා. බද්ද තවත් වැඩිනම් එහෙම කරන එක පාඩු වැඩක් වෙන්නත් පුළුවන්. ඒ නිසා, දිගුකාලීනව ලංකාවේ තිබෙන ඇඟලුම් කම්හල් එකින් එක වැහිලා ඒවා නැවත ඇමරිකාවට විතැන් වෙනවා. ඇමරිකාවේ රැකියා වැඩි වෙනවා. නිෂ්පාදනය වැඩි වෙනවා. හැබැයි පාරිභෝගිකයාට වැඩි මිලක් ගෙවන්නත් වෙනවා.

කෙටිකාලීනව විශාල බලපෑමක් නැතත්, දිගුකාලීනව ලංකාවේ නිෂ්පාදනය අඩු වෙනවා. රැකියා නැති වෙනවා. 

දැන් අපි ලංකාව වෙනුවට කැනඩාව, මෙක්සිකෝව හෝ චීනය ආදේශ කළත් වෙන්නේ ඔය වැඩේමනේ. ඇමරිකාව පටන් ගත් වෙළඳ යුද්ධය නිසා ක්ෂණිකව සිදු වෙන්නේ ඇමරිකාවේ පාරිභෝගිකයාට ඒ රටවලින් එන භාණ්ඩ වෙනුවෙන් වැඩි මිලක් ගෙවන්න වෙන එක. නමුත් දිගුකාලීනව ඇමරිකාවේ නිෂ්පාදනය වැඩි වීමක්, රැකියා වැඩි වීමක් සිදු වෙනවා. කැනඩාවේ, මෙක්සිකෝවේ හා චීනයේ වෙන්නේ එහි අනෙක් පැත්ත. හැබැයි එහෙම වෙන්නේ ඒ රටවල් නිකම්ම බලාගෙන සිටියොත්. 

සාමාන්‍යයෙන් එක රටක් වෙළඳ යුද්ධයක් පටන් ගත් විට අනෙක් රටවල් පාඩුව විඳ දරාගෙන බලා ඉන්නේ නැහැ. ඒ රටවල් විසින්ද එකට එක කරනවා. හොඳම උදාහරණය කැනඩාව. කැනඩාවේ භාණ්ඩ වලට ඇමරිකාව බදු ගහද්දී කැනඩාව ඇමරිකාවේ භාණ්ඩ වලටත් බදු ගහනවා. ඇමරිකාවේ බදු වලින් ඇමරිකාවේ පාරිභෝගිකයාට පාඩුවක් වෙනවා වගේම කැනඩාවේ බදු වලින් කැනඩාවේ පාරිභෝගිකයාටත් පාඩුවක් වෙනවා. නමුත් කැනඩාවේ අපනයන කර්මාන්ත වල රැකියා නැති වෙද්දී ආනයන ආදේශක කර්මාන්ත වල අලුතෙන් රැකියා හැදෙනවා. ඇමරිකාවේ ඒ අංශ වල රැකියා නැති වෙනවා. අවසාන වශයෙන් ඇමරිකාවේ එක අංශයක රැකියා හැදෙද්දී තවත් අංශයක රැකියා නැති වෙනවා. ශුද්ධ ප්‍රතිඵලය පාරිභෝගිකයා විසින් ගෙවිය යුතු මිල ගණන් ඉහළ යාම පමණයි. ශුද්ධ වශයෙන් රැකියා ප්‍රමාණය කලින් තිබුණු ප්‍රමාණයමයි. සමහර විට ඊටත් අඩුයි. 

වෙළඳ යුද්ධයක අවසන් ප්‍රතිඵලය ඕක කියලා ජනාධිපති ට්‍රම්ප් දන්නේ නැද්ද? අඩු වශයෙන් ඔහුගේ උපදේශකයෝවත් දන්නේ නැද්ද? එහෙම වෙන්න බැහැ කියන එක පැහැදිලි කරුණක්නේ. ඒ කියන්නේ මෙහි ඊට වඩා දෙයක් තිබෙනවා. 

වෙළඳ යුද්ධයට හේතුව විදිහට ඉදිරිපත් කර තිබෙන ප්‍රකාශිත කරුණු වන්නේ බෝඩරය හරහා සංක්‍රමනිකයින් ඇමරිකාවට හොරෙන් පැමිණීමට සහ මත්ද්‍රව්‍ය පැමිණීමට එරෙහිව ක්‍රියාමාර්ග ගැනීමට අදාළ රජයන්ට බලපෑම් කිරීම. මෙය ඒ තරම්ම ප්‍රමාණවත් පැහැදිලි කිරීමක් කියලා මම හිතන්නේ නැහැ. ඇත්ත ප්‍රශ්නය ඕකනම් එයට විසඳුම වෙළඳ යුද්ධයක් පටන් ගන්න එකද? මේවා ඇත්තම හේතු සේ සලකන්න අමාරුයි.

ගොඩක් වෙලාවට ඇත්තම හේතුව ඇමරිකාවේ වෙළඳ හිඟය. මේ ගැන ජනාධිපති ට්‍රම්ප් විසින් වරින් වර ඔහුගේ කණස්සල්ල පළ කර තිබෙනවා. 

පසුගිය වසර වල ඇමරිකාවේ භාණ්ඩ අපනයන හා ආනයන දෙස බැලුවොත් වසරකට ඩොලර් ට්‍රිලියනයක් ඉක්මවන හිඟයක් දිගින් දිගටම පැවතී ඇති ආකාරය දැකිය හැකියි. පහත තිබෙන්නේ 2024 තත්ත්වය.

භාණ්ඩ අපනයන - ඩොලර් බිලියන 2083.8

භාණ්ඩ ආනයන - ඩොලර් බිලියන 3295.6

හිඟය (2024) - ඩොලර් බිලියන (-1211.7)

මේ හිඟය ලංකාවේ දදේනිය මෙන් 12 ගුණයකටත් වඩා වැඩි දැවැන්ත හිඟයක්. පෙර වසර වල තත්ත්වය බැලුවත් ලොකු වෙනසක් නැහැ.

වෙළඳ හිඟය (භාණ්ඩ)

2021 - ඩොලර් බිලියන (-1083.2)

2022 - ඩොලර් බිලියන (-1179.4)

2023 - ඩොලර් බිලියන (-1063.3)

වෙළඳ හිඟයක් තිබීම ඇමරිකාවට අලුත් දෙයක් නෙමෙයි. භාණ්ඩ ආනයන හා අපනයන පමණක් සැලකුවොත් 1976 වසරේ සිට එක දිගටම ඇමරිකාවේ තිබී ඇත්තේ හිඟයක්. කෙසේ වුවත්, ජාත්‍යන්තර වෙළඳාම කියා කියන්නේ භාණ්ඩ ආනයන සහ අපනයන පමණක් නෙමෙයි. සේවා ආනයන සහ අපනයනද එහි කොටසක්. ඔය මුළු කාලය පුරාම, ඊටත් පෙර සිටම, ඇමරිකාවේ සේවා සේවා ආනයන හා අපනයන දෙස බැලූ විට අතිරික්තයක් දැකිය හැකියි. 

වෙළඳ අතිරික්තය (සේවා)

2021 - ඩොලර් බිලියන 235.1

2022 - ඩොලර් බිලියන 235.2

2023 - ඩොලර් බිලියන 278.4

2024 - ඩොලර් බිලියන 293.3

වාසිදායක සේවා වෙළඳාම නිසා භාණ්ඩ වෙළඳාමේ අවාසියෙන් කොටසක් ඉවත් වී ගියත්, සමස්තයක් ලෙස බැලුවත් දැකිය හැක්කේ ඇමරිකාවට අවාසිදායක තත්ත්වයක්.

වෙළඳ හිඟය (භාණ්ඩ හා සේවා)

2021 - ඩොලර් බිලියන (-848.1)

2022 - ඩොලර් බිලියන (-944.7)

2023 - ඩොලර් බිලියන (-784.9)

2024 - ඩොලර් බිලියන (-918.4)

ජනාධිපති ට්‍රම්ප් ඇමරිකාවේ මෙම අඛණ්ඩ වෙළඳ හිඟය පිළිබඳව කලක සිටම කණස්සල්ලෙන් සිටින අයෙකු ලෙස හඳුනාගත හැකියි. එමෙන්ම, ද්විපාර්ශ්වික ගිවිසුම් හරහා ඇමරිකාවේ වෙළඳ හිඟය අඩු කර ගැනීමට ඔහු විසින් මීට පෙරද උත්සාහ දරා තිබෙනවා. 

ඇමරිකාවට සිදු කෙරෙන භාණ්ඩ ආනයන දෙස බැලුවහොත්, ඇමරිකාව වැඩිපුරම භාණ්ඩ ආනයනය කරන රටවල් වන්නේ කැනඩාවෙන්, මෙක්සිකෝවෙන් සහ චීනයෙන්. වෙළඳ යුද්ධය එම රටවල් තුනෙන් පටන් ගැනීමට හේතුව එයයි. පහත තිබෙන්නේ 2023දී එම රටවල් තුනෙන් ඇමරිකාව විසින් සිදු කළ භාණ්ඩ ආනයන වල වටිනාකම.

කැනඩාවෙන් - ඩොලර් බිලියන 427.3 (13.7%)

මෙක්සිකෝවෙන් - ඩොලර් බිලියන 484.5 (15.6%)

චීනයෙන් - ඩොලර් බිලියන 427.5 (13.8%)

ඇමරිකාවට 2023දී සිදු කෙරුණු ආනයන වලින් 43.1%ක්ම පැමිණියේ මේ රටවල් තුනෙන් එකකින්. 

කෙසේ වුවද, ඇමරිකාවෙන් වැඩිපුරම භාණ්ඩ ආනයනය කරන රටවල් තුන වන්නේද ඉහත රටවල් තුනයි.  පහත තිබෙන්නේ 2023දී ඉහත රටවල් තුන ඇමරිකාවෙන් සිදු කළ භාණ්ඩ ආනයන වල වටිනාකම.

කැනඩාව - ඩොලර් බිලියන 355.0 (17.4%)

මෙක්සිකෝව - ඩොලර් බිලියන 323.1 (15.8%)

චීනය - ඩොලර් බිලියන 148.8 (7.3%)

මෙම ආනයන ප්‍රමාණය ඇමරිකාවේ මුළු අපනයන ප්‍රමාණයෙන් 40.4%ක්. මේ අනුව, පෙනී යන්නේ ආනයන අනුව බැලුවත්, අපනයන අනුව බැලුවත්, ඇමරිකාවේ ප්‍රධානම වෙළඳ හවුල්කරුවන් වන්නේ කැනඩාව, මෙක්සිකෝව හා චීනය බවයි. අනෙක් අතට මේ රටවල් තුනේම ප්‍රධානම වෙළඳ හවුල්කරු ඇමරිකාවයි. කැනඩාවේ මුළු අපනයන වලින් 77%ක් සහ මෙක්සිකෝවේ මුළු අපනයන වලින් 78%ක් මිල දී ගන්නේ ඇමරිකාවයි. මීට සාපේක්ෂව චීනයේ අපනයන වලින් ඇමරිකාව විසින් මිල දී ගන්නා කොටස 17%ක් පමණයි. 

සිය ප්‍රධාන වෙළඳ හවුල්කරුවන් තිදෙනා සමඟව ඇමරිකාව විසින් අවාසිදායක වෙළඳ ශේෂයක් පවත්වා ගෙන යන නමුත්, එම රටවල් තුන අතරින් වඩා විශාලම ආනයන අපනයන පරතරය තිබෙන්නේ චීනය සමඟයි. කැනඩාව හා මෙක්සිකෝව සමඟ තිබෙන වෙළඳ හිඟය ඊට සාපේක්ෂව අඩුයි. ඇමරිකාවට වැඩිම වෙළඳ හිඟයක් තිබෙන්නේ චීනය හා මෙක්සිකෝව සමඟ වුවත්, කැනඩාව සමඟ තිබෙන වෙළඳ හිඟය තෙවන විශාලතම හිඟය නෙමෙයි. එය පස්වැන්නයි. ඇමරිකාවට ජර්මනිය සහ වියට්නාමය සමඟ ඊට වඩා වැඩි වෙළඳ හිඟයක් තිබෙනවා.

ඇමරිකාවට වැඩිම වෙළඳ හිඟයන් තිබෙන්නේ (2023) පහත රටවල් සමඟයි. 

චීනය - ඩොලර් බිලියන 278.7

මෙක්සිකෝව - ඩොලර් බිලියන 161.4

වියට්නාමය - ඩොලර් බිලියන 104.6

ජර්මනිය - ඩොලර් බිලියන 83.2

කැනඩාව - ඩොලර් බිලියන 72.3

ජපානය - ඩොලර් බිලියන 71.9

අයර්ලන්තය - ඩොලර් බිලියන 65.5

දකුණු කොරියාව - ඩොලර් බිලියන 51.0

තායිවානය - ඩොලර් බිලියන 47.3

ඉතාලිය - ඩොලර් බිලියන 44.5

ඉන්දියාව - ඩොලර් බිලියන 43.2

ඇමරිකාවේ වෙළඳ යුද්ධය මොන විදිහට අවසන් වෙයිද? මේ වෙළඳ යුද්ධයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඇමරිකාවේ වෙළඳ හිඟය අඩු වෙයිද? ජනාධිපති ට්‍රම්ප් කැනඩාවට, මෙක්සිකෝවට සහ චීනයට තියපු අත ඉහත ලැයිස්තුවේ අනෙකුත් රටවල් වලටත් තියයිද? එයින් එහාට ගිහින් ලංකාව වැනි රටවලටත් අත තියයිද? මේ කරන වැඩෙන් අවසාන වශයෙන් ඇමරිකාවට වාසියක් වෙයිද? මේ ක්‍රියාමාර්ග ඇතුළේ ඇමරිකාවේ වෙළඳ හිඟය අඩු කර ගැනීමේ අරමුණෙන් එහාට ගිය තවත් දේවල් තියෙනවද? තියෙනවානම් ඒ මොනවාද?

ඉහත ප්‍රශ්න අපි වෙනත් ලිපියකට හෝ ලිපි කිහිපයකට ඉතිරි කරමු. 

වඳුරන් ගණන් කිරීම

මේ ආණ්ඩුව කරන ගොඩක් දේවල් සම්බන්ධව තිබෙන පොදු විවේචනයක් වන්නේ ආණ්ඩුව විසින් කරන්නේ රනිල් කළ දේවල්ම බවයි. එහෙමත් නැත්නම් රනිල් විසින් කරන්න හිටපු දේවල් බවයි. ඒ කතාවේ සැලකිය යුතු ඇත්තක් තිබෙනවා. මීට පෙරද ලියා ඇති පරිදි. රනිල්ගේ ආණ්ඩුව විසින් කළ සහ කරන්න සිටි බොහෝ දේවල් කළ යුතු දේවල්. ඒ නිසා, ආණ්ඩුව වෙනස් වුනත්, අලුත් ආණ්ඩුවටත් ඒ දේවල්ම කරන්න වෙනවා. එය ආණ්ඩුවේ වැරැද්දක් හෝ විවේචනය කළ යුතු දෙයක් නෙමෙයි.

වඳුරන් ගණන් කරන එක රනිල් විසින්ද කරන්න හිටපු දෙයක් කියා කවුරුත් කියා ඇති බවක් මම දැක්කේ නැහැ. මම හිතන්නේ මෙය මේ ආණ්ඩුව විසින් කළ අලුත් දෙයක් ලෙස බොහෝ දෙනෙකු පිළිගන්නවා. මේ වැඩේ සමච්චලයට හා විවේචන වලට පාත්‍ර වුනත්, ආණ්ඩුව වැඩේ කළා. මෙවැනි වැඩක් මුලින්ම කරද්දී හරියටම කරන්න බැහැ. ක්‍රමවේදයේ කොයි තරම් අඩුපාඩු තිබුණත් මෙවැනි ගණනයක් කළ එකේ වටිනාකමක් තිබෙනවා.

ක්‍රමවේදය බොහෝ දෙනෙකුගේ සමච්චලයට ලක් වූයේ මිනිත්තු පහක් වැනි කෙටි කාලයක් තුළ ගණනය සිදු කිරීම හේතුවෙනුයි. නමුත් ඇත්තටම නිවැරදිව ගණනයක් කරන්නනම් එය මෙවැනි කෙටි කාලයක් ඇතුළත සිදු කළ යුතුයි. 

මේ කළේ සංගණනයක් නෙමෙයි. සංගණනයකදී රටේ සිටින සියලුම අදාළ සතුන් ගණන් ගැනෙනවා. එවැන්නක් කිරීම ප්‍රායෝගිකව අපහසු කටයුත්තක්. සංගණන වලට තිබෙන හොඳම සහ ප්‍රායෝගික විකල්පය නියැදි සමීක්ෂණයක් කිරීමයි. මෙහිදී සිදු වුනේ නිවැරදි නියැදි සමීක්ෂණයකුත් නෙමෙයි. නමුත් මෙය යම් ආකාරයක නියැදි සමීක්ෂණයක්. 

නියැදි සමීක්ෂණයක් හරියට කර වන සතුන් ප්‍රමාණය ඇස්තමේන්තු කළ හැකිව තිබුණේ කෙසේද?

ලංකාවේ භූමි ප්‍රමාණය වර්ග කිලෝ මීටර 65,610ක් පමණ වෙනවා. ඒ කියන්නේ රටේ ඉන්න සියලුම සත්තු ඉන්නේ ඔය වර්ග කිලෝ මීටර 65,610 ඇතුළේ. නමුත් ඔවුන් රට පුරා එකම විදිහට පැතිරිලා නැහැ. ඒ නිසා, රට වර්ග කිලෝ මීටරයේ කොටස් 65,610කට කැඩුවොත් ඔය සමහර කොටස් වල වඳුරෝ සහ රිලවු වැඩිපුර ඉන්නවා. තව සමහර කොටස් වල අඩුවෙන් ඉන්නවා. සමහර කොටස් වල ඇත්තේම නැහැ.

වඳුරෝ, රිලවු, මොනරු ඇතුළු වන සතුන් එක තැනකට වී ඉන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, කිසියම් වර්ග කිලෝමීටරයක කොටසක් ඇතුළේ ඉන්න වන සතුන් ප්‍රමාණය ඔවුන්ව ගණන් ගැනෙන මොහොත අනුව වෙනස් විය හැකි දෙයක්. එක් එක් වර්ග කිලෝමීටරය ඇතුළේ ඉන්න සතුන් ප්‍රමාණය හරියටම ගණන් කර, එම ගණන් එකතු කර රටේම ඉන්න සත්තු ප්‍රමාණය ගණන් බලන්න පුළුවන් වෙන්නේ යම් නිශ්චිත වෙලාවක රට පුරාම ඔය ගණනය කළොත් පමණයි. දවසේ විවිධ වෙලාවල් වල මේ ගණන් ගැනීම කළොත් එකම සතා දෙවරක් ගණන් ගැනෙන්න පුළුවන්. සමහර සත්තු ගණන් නොගැනෙන්න පුළුවන්. 

නමුත් මේ විදිහට රට වර්ග කිලෝ මීටරයේ කොටස් 65,610කට කඩලා ඒ හැම කොටසකම ඉන්න සතුන් ප්‍රමාණ ගණන් කළත්, වර්ග කිලෝ මීටරයක සත්තු ප්‍රමාණය පරීක්ෂා කර ගණනය කරන්න යම් අවම කාලයක් යනවා. ඒ නිසා, ඒ ගැනත් සලකලා කාල පරාසයක් තීරණය කරන්න වෙනවා. පොඩි කොටස් වලට කඩන තරමට වඩා කෙටි කාලයකින් ගණනය කිරීම කළ හැකියි. එසේ කරන තරමට ගණනය නිවැරදියි.

ඔය විදිහට මුළු රටේම තිබෙන වර්ග කිලෝ මීටරයේ කොටස් 65,610ම පරීක්ෂා කළ යුත්තේ සංගණනයක් කරද්දීයි. නියැදි පරීක්ෂණයකදී එසේ කළ යුතු නැහැ. උදාහරණයක් විදිහට අපට ඔය වර්ග කිලෝ මීටරයේ කොටස් 65,610 අතරින් 20%ක නියැදියක් ගන්න පුළුවන්. ඒ කියන්නේ කොටස් 13,122ක්. මේ ප්‍රමාණය ආසන්න වශයෙන් ලංකාවේ ග්‍රාම නිලධාරී වසම් ප්‍රමාණයට සමානයි.

දැන් අපි මුළු රටේම ඉන්න සතුන් ප්‍රමාණය ගණනය නොකර ඔය වර්ග මීටරයේ කොටස් 13,122 පමණක් පරීක්ෂා කර ගණනය කළා කියා හිතමු. මේ 20% තෝරා ගත්තේ අහඹු ලෙසනම්, ඔය කොටසක සිටින සත්තු ප්‍රමාණය මුළු රටේම ඉන්න සත්තු ප්‍රමාණයෙන් 20%කට ආසන්න විය යුතුයි. ඒ නිසා, ලබා ගන්නා පිළිතුර පහෙන් වැඩි කිරීමෙන් රටේම ඉන්න සත්තු ප්‍රමාණය පිළිබඳව බොහෝ දුරට නිවැරදි ඇස්තමේන්තුවක් ලබාගන්න පුළුවන්. 

හැබැයි ඔය ක්‍රමය හරියන්නේ 20% නියැදිය අහඹු ක්‍රමයකට තෝරාගත්තේනම් පමණයි. කවුරු හෝ හිතාමතා ප්‍රදේශ තේරුවොත් සත්තු වැඩිපුර ඉන්න ප්‍රදේශ නියැදියට අහුවෙන්න ඉඩ තිබෙනවා. එසේ නැත්නම් සත්තු අඩු ප්‍රදේශ අහු වෙන්න ඉඩ තිබෙනවා. එවැනි අහඹු නොවන 20% නියැදියක ප්‍රතිඵලය පහෙන් වැඩි කරලා මුළු රටේම තත්ත්වය ගැන නිවැරදි තක්සේරුවක් හදාගන්න අමාරුයි.

ඔය අහඹු නියැදි ක්‍රමයේදී රට පුරා වර්ග කිලෝමීටරයේ කොටස් 13,122ක් වැනි විශාල ප්‍රමාණයක් පරීක්ෂා කරන්න අවශ්‍යත් නැහැ. අපට පුළුවන් මේ එක් එක් වර්ග කිලෝමීටරයේ කොටස මීටර සියයක් දිග සහ පළල, ඒ කියන්නේ වර්ග මීටර 100x100, කොටස් සීයකට බැගින් කඩන්න. ඉන් පසුව ඒ එක් කොටසක් අහඹු ලෙස තෝරා ගන්න. දැන් ඔය එක් කොටසක ඉන්න සත්තු ප්‍රමාණය හරියට ගණන් කරලා එම ගණන 100න් වැඩි කළ විට වර්ග කිලෝ මීටරයේ ඉන්න සත්තු ප්‍රමාණය ගැන සැලකිය යුතු තරම් හොඳ තක්සේරුවක් ලබා ගන්න පුළුවන්. එම තක්සේරු ඇසුරෙන් මුළු රටේම ඉන්න සත්තු ප්‍රමාණය තක්සේරු කරන්න පුළුවන්.

වර්ග මීටර 100x100ක් වැනි කුඩා ප්‍රදේශයක් පරීක්ෂා කරද්දී තිබෙන වාසිය කෙටි කාලයක් ඇතුළත සත්තු ප්‍රමාණය හරියට ගණන් කරගන්න පහසු වීම. මිනිත්තු පහක් වැනි කාලයක් ඒ සඳහා ප්‍රමාණවත්.  

ඔය වර්ග කිලෝ මීටරයේ තෝරාගත් කෑලි 13,122 අතරින් සමහර කෑලි වල ඉන්නේ වඳුරන් හතර පස් දෙනෙක් පමණක්නම්, ඒ කිසිවෙක් ඒ කොටසෙන් තෝරා ගත් වර්ග මීටර 100x100ක පොඩි කොටසට ඒ මිනිත්තු පහ ඇතුළත නො එන්න පුළුවන්. එහෙම වුනොත්, වර්ග කිලෝ මීටරයේ කොටසේ ඉන්න වඳුරන් ප්‍රමාණය වරදිනවා.  හැබැයි ඔය වඳුරන් හතර පස් දෙනාම ඔය වෙලාවේ හරියටම ඔය කොටස ඇතුළට ඇවිත් ඉන්නත් පුළුවන්. එහෙම වුනොත් එමෙන් 100 ගුණයක ප්‍රමාණයක් වර්ග කිලෝ මීටරය ඇතුළේ හිටියා කියලා ඇස්තමේන්තු වෙනවා. 

කෙසේ වුවත්, ඔය දෙවැන්න වෙන්න තිබෙන සම්භාවිතාවය පළමුවැන්න වෙන්න තිබෙන සම්භාවිතාවයට වඩා ගොඩක් අඩුයි. ඒ නිසා, වර්ග කිලෝ මීටරයේ කොටස් සියල්ල බලද්දී එක කොටසක් සිය ගුණයක් වැඩියෙන් ඇස්තමේන්තු වෙද්දී තව කොටස් සීයක් අඩුවෙන් ඇස්තමේන්තු වෙලා ඔය වැරදි දෙක කැපිලා යනවා. අන්තිමට නිවැරදි ඇස්තමේන්තුවක් ලැබෙනවා.

ඔය කියපු සියල්ල ඔය විදිහට සිදු වෙන්නේ රට කොටස් වලට බෙදා අහඹු ලෙස කොටස් තෝරා ගෙන ගණනය කළොත් පමණයි. ඊයේ (මාර්තු 15) සිදු වුනේ එවැන්නක් නෙමෙයි. ඊයේ ගණනය සිදු වූ තැන් අහඹු ලෙස තීරණය වුනේ නැහැ.

මම හිතන්නේ අදාළ සංගණන පත්‍රිකා බෙදා දී තිබෙන්නේ ග්‍රාම නිලධාරී මට්ටමෙන් විය යුතුයි. ඇතැම් වසම් වල මේ පත්‍රිකා බෙදා හැර තිබෙන්නේ වෙනත් වැඩක් කරගන්න ග්‍රාම නිලධාරියා හමු වෙන්න ආ අයට පමණයි. එහෙත් තවත් සමහර පැති වල බොහෝ දෙනෙක් උනන්දුවෙන් වැඩේට සහභාගී වී තිබෙනවා. 

ගණනය කළ ප්‍රදේශ අහඹු නොවීමට අමතරව මෙවැනි ගණනයක් වැරදෙන්න තවත් හේතු ගණනාවක් තිබෙනවා. කිසියම් තැනක කොළයක් සහ පෑනක් තියාගෙන පුද්ගලයෙක් බලා ඉන්න කොට වන සතෙක් ඒ කිට්ටුවට නොපැමිණ මග හැර යන්න ඉඩකඩ වැඩියි. ගණනය නිසාම, වන සතුන්ගේ ස්වභාවික හැසිරීම් වෙනස් වෙලා ගණනය වරදිනවා. මිනිසුන්ගෙන් කෑම ලබා ගන්න පුරුදු වී ඉන්න සතුන් හා අදාළව මෙහි අනෙක් පැත්ත වෙන්නත් පුළුවන්. 

ඊළඟට මේ ගණනයට උනන්දුවෙන් සහභාගී වන අය අහඹු මිනිස්සු නෙමෙයි. තමන්ට වන සතුන්ගෙන් සිදු වන හානි නිසා හෝ වෙනත් හේතුවක් නිසා සතුන් ප්‍රමාණය වැඩියෙන් පෙන්වන්න කැමැත්තක් තිබෙන අය. බොරුවට පත්‍රිකාව පිරවීමේ ඉඩකඩ පැත්තකින් තිබ්බත්, තමන්ගේ වත්තේ මායිමට පොඩ්ඩක් එහායින් ඉන්න සතෙක්ව ගණන් ගන්න හෝ කෑම වැනි දෙයක් දී ගෙන්වා ගන්න සැලකිය යුතු ඉඩකඩක් තිබෙනවා. 

ඔය වගේ අඩුපාඩු විශාල ප්‍රමාණයක් තිබුණත්, මේ ආකාරයෙන් අපිළිවෙළට එකතු කරගත් අමු දත්ත වලින් වුවත් හොඳ ඇස්තමේන්තුවක් හදාගන්න එක බැරි වැඩක් නෙමෙයි. ඒ සඳහා යොදාගත හැකි විවිධ සංඛ්‍යානමය ක්‍රමවේද තිබෙනවා. එම ක්‍රම යොදා ගනිමින් නියැදිය අහඹු නොවීම නිසා සිදු වී තිබෙන වැරැද්ද ඉවත් කරන්න පුළුවන්. 

අවම වශයෙන් එකතු කර ගත් සියලුම අමු දත්ත (එනම් රිලවුන්, වඳුරන්, මොණරුන් සහ දඬු ලේන්නු ප්‍රමාණ සමඟ ග්‍රාම සේවා වසම) සහ දත්ත එකතු කරගත් ඉඩමේ හෝ ප්‍රදේශයේ ප්‍රමාණය දළ වශයෙන් අඩංගු දත්ත ගබඩාවක් ඇත්නම් මේ ගණනය ලොකු අපහසුවක් නොමැතිව කළ හැකියි. අවසන් තොරතුර නොමැතිනම්, එක් එක් ග්‍රාම සේවා වසමේ ඉඩම් වල සාමාන්‍ය ප්‍රමාණය යොදා ගෙන දළ ඇස්තමේන්තුවක් සකස් කළ හැකියි. 

නිවැරදි දත්ත අවශ්‍ය වන්නේත්, ප්‍රයෝජනවත් වන්නේත්, මධ්‍යගත සැලසුම් සඳහා පමණක් නෙමෙයි. වෙනත් විවිධ සැලසුම් සඳහා මෙන්ම ඒකීය පුද්ගල තීරණ සඳහාත් දත්ත ප්‍රයෝජනවත්. දත්ත සුලභ වන තරමට සහ වඩා නිවැරදි වන තරමට තොරතුරු අසමමිතිය අඩු වී අවදානම් අඩු වෙනවා. තනි පුද්ගල තීරණ මෙන්ම සාමූහික තීරණද වඩා හොඳින් ගත හැකි වෙනවා. අනාගතය වඩා හොඳින් සැලසුම් කළ හැකි වෙනවා.

පොදුවේ හොඳ දත්ත කාට වුනත් ප්‍රයෝජනවත් වන අතරම මධ්‍යගත සැලසුම් සඳහා නිවැරදි දත්ත අනිවාර්යයෙන්ම අවශ්‍යයි. නිවැරදි දත්ත නොමැතිව මධ්‍යගත සැලසුමක් ක්‍රියාත්මක කළ නොහැකියි. මධ්‍යගත සැලසුම් අසාර්ථක වීමට ප්‍රධාන හේතුවක් වන්නේද එතරම් නිවැරදි දත්ත එකතු කර ගත නොහැකි වීමයි.

ප්‍රමාණාත්මක නැඹුරුව කොපමණද යන්න විවාදිත කරුණක් වුවත් මේ ආණ්ඩුව මධ්‍යගත සැලසුම් කෙරෙහි බරක් තබන ආණ්ඩුවක්. ඒ නිසා ආණ්ඩුවට නිවැරදි දත්ත අවශ්‍යයි. නිවැරදි දත්ත නොමැතිකම ප්‍රශ්නයක් බව ආණ්ඩුවේ ප්‍රධානීන් කියා තිබෙන දෙයක්.

ලංකාවේ විවිධ රාජ්‍ය ආයතන මගින් විශාල දත්ත ප්‍රමාණයක් එකතු කරනවා. ප්‍රමාණය කුමක් වුවත්, මේ වෙනුවෙන් පොදු අරමුදල් වැය වෙනවා. ඊයේ සිදු කළ ගණනය සඳහා වුවද යම් මුදලක් වැය වී තිබෙනවා. ලංකාවේ රාජ්‍ය අංශයේ මා දකින එක් ප්‍රශ්නයක් වනුයේ මහජන මුදල් වැය කර දත්ත එකතු කරගන්නා තරමට එම දත්ත වලින් ප්‍රයෝජනයක් නොගැනීමයි. 

මුදල් වැය කර එකතු කරගන්නා දත්ත වලින් වැඩිම ප්‍රයෝජනයක් ලබා ගත හැකි පහසුම හා ලාභදායීම ක්‍රමය වන්නේ එම දත්ත හැකි ඉක්මණින් ප්‍රසිද්ධ කිරීමයි. ශ්‍රී ලංකාවේ රජයේ ආයතන විසින් මෙවැන්නක් නොකරන තරම්. ඔවුන් බොහෝ විට කරන්නේ එකතු කරගන්නා දත්ත ඔවුන් විසින්ම විශ්ලේෂණය කර ප්‍රතිඵල සාරාංශ පමණක් ප්‍රසිද්ධ කිරීමයි. මෙසේ කිරීම මගින් දත්ත එකතු කිරීමේ ක්‍රමවේදයේ සිට විශේලේෂණ ක්‍රමවේද දක්වා තිබෙන වැරදි හා අඩුපාඩු හංගා ගන්න පුළුවන්. එය ඇඟ බේරා ගැනීමේ හා රැකියාව බේරා ගැනීමේ ප්‍රවේශයක්.

මහජන මුදල් වැය කර එකතු කර ගන්නා දත්ත ප්‍රසිද්ධ කළ විට විදේශ පර්යේෂකයින් ඇතුළු බාහිර පර්යේෂකයින් විසින් එම දත්ත විශේලේෂණය කිරීමට පෙළඹෙනවා. ඒ හරහා දත්ත එකතු කර ගැනීම සඳහා වැය කළ මහජන මුදල් වලට වඩා වැඩි සාධාරණයක් ඉටු වෙනවා. පසුව හෝ ක්‍රමවේද වල අඩුපාඩු හදා ගැනීමට අවස්ථාවක් ලැබෙනවා. මම හිතන්නේ මෙය මේ ආණ්ඩුව විසින් සිතා බැලිය යුතු, ආණ්ඩුවේ ප්‍රතිපත්ති සමඟද ගැලපෙන දෙයක්. පාරදෘශ්‍ය රජයක් විසින් කළ යුතු දෙයක්. දන්නා තරමින් රනිල් කරන්න හිටපු දෙයක් නෙමෙයි!

තොරතුරු අසමතුලිතතාවයේ ප්‍රශ්නය

වෙළඳපොළ කාර්යක්ෂමතාවය ගැන මීට පෙර ඕනෑ තරම් පැහැදිලි කර තිබෙන නිසා, නැවතත් ඒ දේවල් මුල සිටම විස්තර කරන්න අවශ්‍ය නැහැ. වෙළඳපොළ කාර්යක්ෂමතාවයට මූලික හේතුව වටිනාකම් පිළිබඳ අප එකිනෙකාගේ තක්සේරු වෙනස් වීම. 

සඳුනි ඇයට අයිති ඉඩමක් රුපියල් ලක්ෂ 100කට චරිත්ට විකුණනවා කියා හිතමු. මේ වගේ ගනුදෙනුවක් දෙදෙනාගේම කැමැත්තෙන් සිදු වෙන්නේ කොහොමද? 

සඳුනිගේ තක්සේරුව අනුව අදාළ මොහොතෙ ඉඩමේ වටිනාකම රුපියල් ලක්ෂ 100ට වඩා කීයක් හෝ අඩුයි. ඒ නිසා, ඉඩම රුපියල් ලක්ෂ 100කට විකිණීමෙන් ඇයට කීයක හෝ වාසියක් ලැබෙනවා. නමුත්, චරිත්ගේ තක්සේරුව අනුව අදාළ මොහොතේ ඉඩමේ වටිනාකම රුපියල් ලක්ෂ 100ට වඩා කීයක් හෝ වැඩියි. ඒ නිසා, ඉඩම රුපියල් ලක්ෂ 100කට මිල දී ගැනීමෙන් ඔහුටත් කීයක හෝ වාසියක් ලැබෙනවා. ඕක තමයි වෙළඳපොළ කාර්යක්ෂමතාවයට හේතු වන මූලධර්මය.

උදාහරණයක් විදිහට සඳුනිගේ තක්සේරුව රුපියල් ලක්ෂ 80ක් සහ චරිත්ගේ තක්සේරුව රුපියල් ලක්ෂ 120ක් වෙන්න පුළුවන්. එය එසේනම්, රුපියල් ලක්ෂ 100කට ගනුදෙනුව අවසන් වෙද්දී දෙදෙනාටම රුපියල් ලක්ෂ 20 බැගින් වාසි වෙලා. ඒ කියන්නේ රුපියල් ලක්ෂ 40ක අගය එකතු වීමක් සිදු වෙලා. ගනුදෙනුව සිදු නොවුනානම් ඔය අගය එකතු වීම සිදු වෙන්නේ නැහැ. 

දැන් බැලූ බැල්මට මෙහිදී ඉඩමේ කිසිදු භෞතික වෙනසක් හෝ "නිෂ්පාදනය වැඩිවීමක්"වෙලා නැහැ. එහි අයිතිය මාරුවීමක් පමණයි සිදු වී තිබෙන්නේ. එහෙමනම්, ගනුදෙනුව නිසා රුපියල් ලක්ෂ 40ක අගය එකතු වීමක් සිදු වුනේ කොහොමද?

ඉඩම නොවිකුණා සඳුනි සතුවම තියාගත්තානම්, එමගින් ඇයට අනාගතයේදී ඉපැයිය හැකිව තිබුණු සියලු ආදායම් වල අද වටිනාකම රුපියල් ලක්ෂ 80ක් පමණයි. නමුත්, චරිත්ට මේ ඉඩමම යොදාගෙන ඊට වඩා ආදායම් ඉපැයිය හැකියි. එම ආදායම් වල අද වටිනාකම රුපියල් ලක්ෂ 120ක්. ඒ නිසා, අයිතිය මාරු වෙද්දී රුපියල් ලක්ෂ 40ක අගය එකතු වීමක් සිදු වෙනවා. මේ මොහොතේ සිදු නොවුනත්, ඊට අනුරූපව නිෂ්පාදනය වැඩිවීමක් අනාගතයේදී සිදු වෙයි. 

අනාගතයේදී නිෂ්පාදනය වැඩිවීමක් ඇත්තටම සිදු වුනත් නැතත්, ගනුදෙනුව සිදු වෙද්දී සඳුනිගේ තක්සේරුවට වඩා ඉහළින් චරිත් ඉඩම තක්සේරු කරලා ඉවරයි. ඒ නිසා, ඉඩමේ අයිතිය මාරු වන මොහොතේ රුපියල් ලක්ෂ 40ක අගය එකතු වීමක් සිදු වෙනවා. නමුත්, ඉහත උදාහරණයේදී මෙන් එම මුදල සඳුනි සහ චරිත් අතර සමසමව බෙදී යා යුතු නැහැ. ඕනෑම අනුපාතයකින් ඒ මුදල දෙදෙනා අතර බෙදී යා හැකියි. එය තීරණය වෙන්නේ දෙදෙනාගේ හෙට්ටු කිරීමේ හැකියාව අනුව. 

සඳුනිට වඩා චරිත් හෙට්ටු කරන්න දක්ෂනම් ඔය ඉඩම රුපියල් ලක්ෂ 85කට විකිණෙන්න පුළුවන්. එවිට චරිත්ගේ වාසිය රුපියල් ලක්ෂ 35ක්. සඳුනිට ලැබෙන්නේ රුපියල් ලක්ෂ 5ක වාසියක් පමණයි. හෙට්ටු කරන්න වඩා දක්ෂ සඳුනිනම්, ඉඩම රුපියල් ලක්ෂ 110කට විකිනේන්න පුළුවන්. එවිට සඳුනිට රුපියල් ලක්ෂ 30ක වාසියක් ලැබෙනවා. චරිත්ට ලැබෙන්නේ රුපියල් ලක්ෂ 10ක වාසියක් පමණයි. 

සඳුනි ඉඩම තක්සේරු කර තිබෙන්නේ රුපියල් ලක්ෂ 80කට බව චරිත් දැන සිටියේනම්, ඔහු උත්සාහ කරනු ඇත්තේ කෙසේ හෝ එම මුදලට ඉඩම මිල දී ගැනීමටයි. ඒ වගේම, චරිත්ට ඉඩම රුපියල් ලක්ෂ 120ක් වටිනා බව සඳුනි දැනගෙන සිටියානම් ඇය උත්සාහ කරනු ඇත්තේ කෙසේ හෝ එම මුදලට ඉඩම විකිණීමටයි. නමුත් ගනුදෙනුවක පාර්ශ්වකරුවන්ට තමන්ගේ සාපේක්ෂ වටිනාකම් පිළිබඳව මිස අනෙකාගේ සාපේක්ෂ වටිනාකම් පිළිබඳව නිවැරදි අදහසක් නැහැ. කළ හැක්කේ කිසියම් අනුමාන කිරීමක් පමණයි. හෙට්ටු කිරීම් සිදු වන්නේ එවැනි අනුමාන මතයි.

ඇතැම් විට ඉඩම පිළිබඳ සඳුනිගේ තක්සේරුව රුපියල් ලක්ෂ 70ක් පමණ විය හැකියැයි චරිත් විසින් අනුමාන කරන්න පුළුවන්. ඒ අනුව, තමන්ගේ වටිනාකම රුපියල් ලක්ෂ 120ක් වුවත් ඒ බව නො අඟවා, තමන්ට ගෙවිය හැකි උපරිම මිල රුපියල් ලක්ෂ 75ක් බව පවසන්න පුළුවන්. සඳුනි විසින්ද මේ අයුරින්ම චරිත්ගේ තක්සේරුව රුපියල් ලක්ෂ 130ක් පමණ විය හැකි සේ අනුමාන කර තමන්ට අවශ්‍ය අවම මුදල ලක්ෂ 125ක් බව පවසා එම මුදලම ඉල්ලුවොත් සිදු වන්නේ කුමක්ද?

ඉහත විස්තර කළ ආකාරයේ තත්ත්වයක් යටතේදී ගනුදෙනුකරුවන්ගේ ආක්‍රමණශීලී ස්වභාවය ඕනෑවට වඩා වැඩි නිසාම, දෙදෙනාටම වාසිදායකව අවසන් විය හැකිව තිබුණු ගනුදෙනුවක් සිදු නොවෙන්න පුළුවන්. එහෙත්, ගනුදෙනුව සිදු නොවීමෙන් දෙදෙනාටම සිදු වන්නේ පාඩුවක් බැවින් දීර්ඝ හෙට්ටු කිරීම් වලින් පසුව ගනුදෙනුව සිදු වීමටයි වැඩි ඉඩක් තිබෙන්නේ. 

මෙවැනි ගනුදෙනුවකින් අවසාන වශයෙන් දෙදෙනාටම කිසියම් වාසියක් සිදු වුවත්, වාසි බෙදී යන ආකාරය තීරණය වන්නේ කෙතරම් ආක්‍රමණශීලී ලෙස හෙට්ටු කළ හැකිද යන්න මතයි. එක අයෙකු ආක්‍රමණශීලී ලෙස හෙට්ටු කරද්දී අනෙක් පාර්ශ්වය නිහඬව සිටිහොත් සිදු වන්නේ වඩා ආක්‍රමණශීලී පාර්ශ්වයට වාසිදායක ලෙස ගනුදෙනුව තීන්දු වීමයි. එයින් අනෙක් පාර්ශ්වයට පාඩුවක් සිදු නොවෙතත්, ලැබිය හැකිව තිබුණු වාසිය අඩුවීමක් සිදු වෙනවා. 

මේ දවස් වල "තිරගත වන" ඇමරිකා-කැනඩා වෙළඳ යුද්ධය තුළ දැකිය හැක්කේද ඉහත තත්ත්වයට කිට්ටු තත්ත්වයක්. මෙවැනි වෙළඳ යුද්ධ අවසාන වශයෙන් අනිවාර්යයෙන්ම කිසියම් එකඟතාවයකින් අවසන් වෙනවා. එහෙත්, එම අවසන් එකඟතාවය වෙළඳ යුද්ධය ආරම්භයේදී පැවති තත්ත්වයට වඩා වෙනස් එකක් විය හැකියි. අවසන් ප්‍රතිඵලය තීරණය වන්නේ වැඩි හානියක් වැඩි කාලයක් දරාගත හැක්කේ කවර පාර්ශ්වයටද යන්න මතයි. ඒ අතින්, වෙළඳ යුද්ධයක් සාමාන්‍ය යුද්ධයකට සමානයි. 

මුල් උදාහරණයට නැවත පැමිණියහොත්, සඳුනිගේ සහ චරිත්ගේ සාපේක්ෂ තක්සේරු වෙනස් වුවත්, ඔවුන් දෙදෙනා විසින්ම තක්සේරු කරන්නේ එකම ඉඩමේ වටිනාකමයි. ඉඩමේ ස්වභාවය පිළිබඳ දෙදෙනාටම පොදු දැනුමක් තිබෙනවා. වෙළඳපොළ කාර්යක්ෂමතාවය සඳහා මෙය අවශ්‍ය කරුණක්.

යම් හෙයකින් ඉඩම පිළිබඳව සඳුනි සහ චරිත් සතුව තිබෙන්නේ අසමාන දැනුමක්නම් තත්ත්වය කුමක්ද? උදාහරණයක් ලෙස ඉඩම නාය යාමේ තර්ජනයකට ලක්ව ඇති බව සඳුනි දන්නේ වුවද, චරිත් එය නොදන්නේනම් තත්ත්වය කුමක්ද?

දැන් සඳුනි මේ ඉඩම ලක්ෂ 80කට තක්සේරු කරන්නේ නාය යාමේ තර්ජනයක් ඇති බව දැනගෙන වුවත්, චරිත් ඒ ඉඩමම ලක්ෂ 120කට තක්සේරු කරන්නේ ඒ බව නොදැනයි. යම් විදිහකින් මේ තත්ත්වය යටතේ රුපියල් ලක්ෂ 100කට ගනුදෙනුව සිදු වුවහොත්, චරිත් විසින් පසුව තේරුම් ගනු ඇත්තේ තමන්ට ඇත්තටම රුපියල් ලක්ෂ 20ක වාසියක් වී නැති බවයි. එය ඇතැම් විට ඊට වඩා අඩු වාසියක් විය හැකි වුවත්, පාඩුවක් වෙන්නත් පුළුවන්. ඔය දෙකෙන් කොයි එක වුවත්, ගනුදෙනුවෙන් පසුව චරිත්ට තමන් රැවටී ඇති බව පැහැදිලි වීම අනිවාර්යයි. නිදහස් ගනුදෙනු වලට බාධාවක් වන තොරතුරු අසමතුලිතතාවයේ ප්‍රශ්නය මෙයයි.

මේ තොරතුරු අසමතුලිතතාවයේ ප්‍රශ්නය බොහෝ ගනුදෙනු හා අදාළව තිබෙන එකක්. පාර අයිනකින් මිල දී ගන්නා  අඹ ගෙඩියක් හෝ රඹුටන් ගෙඩියක් ඇඹුල් නැති බවත්, ප්‍රණීත රසයකින් යුතු බවත් ඔබට දැනගත හැකිද? ඒ බැව් නොදැන සිදු කරන වටිනාකම් තක්සේරුවක් කෙතරම් නිවැරදිද?

මෙවැනි අවස්ථාවක ඔබට පහසුවෙන් කළ හැකි එක් දෙයක් වන්නේ එක් ගෙඩියක් අහඹු ලෙස තෝරාගෙන ඒ සඳහා මුදල් ගෙවා මිල දී ගෙන රස විඳීමෙන් පසුව එම අහඹු නියැදිය ඇසුරෙන් ඉතිරි ගෙඩි පිළිබඳව නිගමනයකට පැමිණීමයි. එවැනි පරීක්ෂාවක් කිරීමට ඔබ සූදානම් නැත්නම්, ඔබට සිදු වන්නේ වෙළෙන්දා පවසන දේ පිළිබඳව විශ්වාසය තැබීමටයි. නමුත් වෙළෙන්දා බොරු කියා පළතුර විකිණීමේ අවදානම ඔබට බැහැර කරන්න බැහැ. 

මේ හේතුව නිසාම, මුලින් අඹ කෑල්ලක් හෝ රඹුටන් ගෙඩියක් රස විඳ මිල දී ගැනීමේ තීරණය ගැනීමට බොහෝ වෙළෙන්දන් ඉඩ දෙනවා. එහි අරමුණ තොරතුරු අසමතුලිතතාවයේ ප්‍රශ්නයට විසඳුමක් දීමයි. වෙළෙන්දන් එසේ කරන්නේ තොරතුරු අසමතුලිතතාවයේ ප්‍රශ්නය ගැන දැනගෙන හෝ ආර්ථික විද්‍යාව ඉගෙන ගෙන නෙමෙයි. ඇතැම් භාණ්ඩ මිල දී ගැනීමේදී වගකීම් සහතිකයක් ලබා දෙන්නේත් මේ හේතුව නිසා.

සමහර ගනුදෙනු වලදී තොරතුරු අසමතුලිතතාවයේ ප්‍රශ්නය වඩා දරුණුවට බලපානවා වගේම එහි අවාසිය එක් පාර්ශ්වයකට විඳින්නට සිදු වෙනවා. බොහෝ විට මෙසේ සිදු වන්නේ කිසියම් සේවා නිෂ්පාදනයක් මුලින් මුදල් ගෙවා මිල දී ගත් විටයි. 

ඔබ සංගීත සංදර්ශනයක් සඳහා කලින් මුදල් ගෙවා ප්‍රවේශපත්‍රයක් මිල දී ගත්තේයැයි සිතන්න. ඔබ එසේ කරන්නේ ඔබට ලැබීමට නියමිත සේවා නිෂ්පාදනයේ වටිනාකම ප්‍රවේශපත්‍රයේ මිලට වඩා වැඩි නිසයි. ඔබ එම වටිනාකම තක්සේරු කරන්නේ අදාළ සංවිධායකින් විසින් ඔබට ලබා දී තිබෙන තොරතුරු මත පදනම්වයි. නමුත්, අදාළ දිනයේදී ඔබ බලා සිටි, ඔබ කැමතිම ගායකයෙක් මෙම සංදර්ශනය සඳහා සහභාගී නොවුවහොත් තත්ත්වය කුමක්ද? දැන් ඔබට ලැබී තිබෙන්නේ ඔබ විසින් මුදල් ගෙවා මිල දී ගත් "දෙය" නොව ඊට වඩා අඩු වටිනාමක් ඇති දෙයක්. එම වටිනාකම ඔබ ගෙවූ ප්‍රවේශපත්‍රයේ මිලට වඩා අඩු වෙන්න පුළුවන්. 

මේ වගේ තත්ත්වයක් ඇතැම් පාරිභෝගිකයින් විසින් "රැවටුනා නෙමෙයි විශ්වාස කළා" තත්ත්වයක් ලෙස භාර ගෙන නිහඩව පාඩුව විඳ දරා ගන්න පුළුවන්. නමුත් මෙවැනි අවස්ථාවකදී තවත් ඇතැම් පාරිභෝගිකයින් තමන් රැවටී ඇති බව තේරුම් ගැනීමෙන් පසුව එයට විරෝධය පෑම සඳහා පෙළඹෙන්න පුළුවන්. 

තවත් උදාහරණයක් ලෙස ටෙලිනාට්‍ය අධ්‍යක්ෂවරයෙකු ඇතුළු නිෂ්පාදක කණ්ඩායමක් විසින් ප්‍රධාන චරිතයක් සඳහා නිලිය තෝරාගන්නේ අදාළ ටෙලිනාට්‍යය අවසන් වන තුරු රූගත කිරීම් සඳහා සහභාගී වේයැයි යන විශ්වාසයෙන්. මෙහිදී කෙටි කලකට පසුව අදාළ නිලිය ටෙලිනාට්‍යය අතහැර යාමේ අවදානම ගන්නට සිදු වෙනවා. මෙය තොරතුරු අසමමිතිය පිළිබඳ ප්‍රශ්නයක්. 

තොරතුරු අසමතුලිතතාවයේ ප්‍රශ්නය වෙළඳපොළ කාර්යක්ෂමතාවයට බාධාවක් බව පැහැදිලි දෙයක් වන අතරම එය වෙළඳපොළ කාර්යක්ෂමතාවය පිළිබඳව විශ්වාස කරන අය පොදුවේ පිළිගන්නා කරුණක්. එහෙත්, මෙම ප්‍රශ්නයට විසඳුම කුමක්ද යන කරුණේදී එම කණ්ඩායම තුළ විසම්මුතික අදහස් දැකිය හැකියි. 

වඩා මධ්‍යස්ථ හා ප්‍රධාන ධාරාවේ අදහස වන්නේ ස්වභාවික ලෙසම වෙළඳපොළ කාර්යක්ෂමතාවට බාධා පවතින තත්ත්වයන් වලදී වෙළඳපොළ කාර්යක්ෂම ලෙස හැසිරවීම සඳහා නියාමනය අවශ්‍ය බවයි. මෙවැනි නියාමනයන් රාජ්‍ය මැදිහත්වීම් ලෙස මෙන්ම වෙනත් ආකාර වලින්ද සිදු විය හැකියි. එහෙත්, මෙවැනි තත්ත්වයන් පවා වෙළඳපොළ විසින්ම "ස්වභාවික ලෙස" විසඳනු ඇතැයි විශ්වාස කරන අයද සිටිනවා. ඇතැම් තත්ත්වයන් හා අදාලව මෙම දෙවන කරුණ නිවැරදි වුවත්, තොරතුරු අසමතුලිතතාවයේ ප්‍රශ්නය වෙළඳපොළ විසින් හැම විටම "ස්වභාවික ලෙස" විසඳන්නේ නැහැ. 

අඹ, රඹුටන් ප්‍රශ්නයට නැවත පිවිසුනහොත්, බොරු කියා පළතුරු විකුණන වෙළෙන්දෙක්ගෙන් පළතුරු මිල දී ගත් අයෙක් නැවතත් ඒ වැරැද්ද කරන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, කාලයක් යද්දී එවැනි වෙළෙන්දන් වෙළඳපොළ තරඟය තුළ ස්වභාවයෙන්ම ප්‍රතික්ෂේප වී යා හැකියි. ඒ වගේම, කිහිප වරක් ටෙලි නාට්‍යය අතරමග දමා ගොස් ඇති නිලියක් ටෙලිනාට්‍ය අධ්‍යක්ෂ්‍යවරුන් විසින් සම්පූරණයෙන්ම ප්‍රතික්ෂේප කරන්න ඉඩ තිබෙනවා. නමුත් මේ අයුරින් වෙළඳපොළ විසින්ම ප්‍රශ්නය විසඳීමටනම් එකම පරීක්ෂාව වෙළඳපොළ තුළ දිගින් දිගටම සිදු විය යුතුයි.

තොරතුරු අසමතුලිතතාවයේ ප්‍රශ්නය තිබෙන බොහෝ තැන් වලදී, අදාළ ගනුදෙනුවේ ස්වභාවය අනුවම, එකම ගනුදෙනුව නැවත නැවත සිදු වන්නේ නැහැ. උදාහරණයක් ලෙස බොහෝ දෙනෙකු ජීවිත කාලය තුළ ගෙයක් හදන්නේ එක් වරයි. ඒ කියන්නේ ගෙවල් හදන බොහෝ දෙනෙක් ඒ වැඩේ පටන් ගන්නේ අත්දැකීම් රහිතවයි. එහෙත්, අදාළ භාණ්ඩ හා සේවා සපයන්නන් කාලයක් තිස්සේ මේ කාර්යයෙහි නියැලෙන අයයි. ඔවුන් ආධුනිකයින් නෙමෙයි. ඔවුන්ට තොරතුරු අසමතුලිතතාවයේ උදවුවෙන් පහසුවෙන්ම තමන්ගේ පාරිභෝගිකයින් රැවටිය හැකියි. විවාහ උත්සව තවත් උදාහරණයක්. බොහෝ දෙනෙකු විවාහ උත්සවයක් ගන්නේ එක්වරක් පමණක් බැවින් ඒ අවස්ථාවේදී පළපුරුදු සේවා සපයන්නෙකුට රැවටුනත්, වැරැද්ද නිවැරදි කර ගැනීමට දෙවන අවස්ථාවක් ලැබෙන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, මෙවැනි ගනුදෙනු පාරෙන් අඹ හෝ රඹුටන් මිල දී ගන්නවාට වඩා වෙනස්.

වෙළඳපොළ විසින්ම තොරතුරු අසමතුලිතතාවයේ ප්‍රශ්නය විසඳන්නේ රැවටීමට ලක් වන පාරිභෝගිකයින් විසින් පසුව දක්වන ප්‍රතිචාර වල පීඩනය හේතුවෙනුයි. සාමාන්‍යයෙන් මෙම ප්‍රතිචාරය වන්නේ එවැනි රැවටිලිකාර ගනුදෙනුකරුවන්ව ඉන්පසුව ප්‍රතික්ෂේප කිරීමයි. එහෙත්, ඇතැම් ගනුදෙනු හා අදාළව, ඉහත විස්තර කළ පරිදි, පාරිභෝගිකයින්ට මෙවැනි දෙවන අවස්ථා හිමි වන්නේ නැහැ. 

මෙහිදී කෙනෙකුට පෙන්වා දිය හැක්කේ මෙවැනි තත්ත්වයන්ට විසඳුම් වන වෙනත් වෙළඳපොළ විසඳුම්ද ඇති බවයි. උදාහරණයක් ලෙස, සේවා සපයන්නන් පිළිබඳව අන්තර්ජාලයේ ඇති පාරිභෝගික ප්‍රතිචාර ආදිය පෙන්විය හැකියි. මේවා ඇසුරින් රැවටිලිකරුවන් හඳුනාගැනීමට යම් උදවුවක් ලැබෙන නමුත් ප්‍රශ්නය මුළුමනින්ම විසඳෙන්නේ නැහැ.

තොරතුරු අසමතුලිතතාවයේ ප්‍රශ්නයේ වාසිය ලබමින් පාරිභෝගිකයින් රවටන අය පාරිභෝගිකයින්ට ප්‍රශ්නයක් වනවාට අමතරව එසේ පාරිභෝගිකයින් රවටන්නේ නැති අනෙකුත් සැපයුම්කරුවන්ටද ප්‍රශ්නයක් වෙනවා. උදාහරණයක් ලෙස කිසියම් සංගීත සංදර්ශනයකට එක් ප්‍රසිද්ධ ගායකයෙකු සහභාගී නොවීම නිසා ඇති වන තත්ත්වයට මුහුණ දෙන්නට සිදු වන්නේ එසේ කවදාවත් පොලු නොතියන එහි පැමිණ සිටින අයට වෙන්න පුළුවන්. 

එක් රඹුටන් වෙළෙන්දෙක් පාරිභෝගිකයින් රැවටීම නිසා අදාළ ස්ථානයේ වෙළඳාම් කරන අනෙකුත් වෙළෙන්දන්ටත් පාරිභෝගිකයින් නැති වෙන්න පුළුවන්. මෙවැනි තත්ත්වයන් යටතේ අදාල සේවා සපයන්නන් විසින්ම සංවිධානය වී තමන් සපයන සේවාව නියාමනය කිරීමට පෙළඹුමක් ඇති වෙනවා. වෛද්‍ය සංගම්, ඉංජිනේරු සංගම් ආදිය උදාහරණ සේ පෙන්විය හැකියි. මෙවැනි නියාමනයන් සිදු වන්නේ රජයේ සම්බන්ධයකින් තොරවයි. කෙසේ වුවද, එහිදී නියාමනයේ අරමුණ වන්නේ කණ්ඩායමක් ලෙස තමන්ට සිදු වන අවාසිය අවම කර ගැනීම මිස තමන්ගේ පාරිභෝගිකයින්ට සිදු වන අවාසිය අවම කිරීම නෙමෙයි. 

තොරතුරු අසමතුලිතතාවයේ ප්‍රශ්නයට මුහුණ දෙන පාරිභෝගිකයෙකුට ඉන් පසුව කළ හැකි දෙයක් නැහැ. එවැන්නෙකු දෙවන වරට නොරැවටෙනු ඇතත්, නැවත නැවත රැවටෙන්නට පළමුවැන්නන් ඕනෑ තරම් ඉන්න නිසා වෙළඳපොළ විසින් ප්‍රශ්නය විසඳන්නේ නැහැ. සිදු විය හැකි එකම දෙය මේ අයුරින් රැවටෙන පාරිභෝගිකයින් සංවිධානය වී තමන්ව රවටනු ලැබීමට විරෝධය පෑමයි. සංගීත සංදර්ශනයක් වැනි අවස්ථාවක එවැන්නක් වෙන්න පුළුවන්. 

සංගීත සංදර්ශන සංවිධායකයෙකු විසින් ප්‍රවේශපත්‍ර විකුණද්දී පොරොන්දු වූ දෙයට වඩා අඩු දෙයක් ලබා දුන් විට සිදු වන්නේ පාරිභෝගිකයින් විශාල පිරිසකගේ අතිරික්ත වටිනාකම් වලින් කොටස බැගින් රැවටිලිකාර ලෙස ලබා ගැනීමක්. එසේ ලබා ගන්නා කොටස ගනුදෙනුව නිසා දෙපාර්ශ්වයටම සිදු වන වාසියෙන් පරිබාහිර දෙයක්.  මෙවැන්නක් දිගින් දිගටම සිදු වෙද්දී සමස්තයක් ලෙස පරිභෝගිකයින්ට සිදු වන අවාසිය සහ සංවිධායකන්ට සිදු වන වාසිය එකතු කළහොත් එය විශාල මුදලක්. එය එතරම් අවධානයට ලක් නොවන්නේ අවාසිය විශාල පිරිසක් අතර බෙදී යන නිසා සහ පාඩු විඳින්නන් සංවිධානය වී නොසිටින නිසා. කිසියම් අවස්ථාවක මෙසේ රැවටිල්ලට ලක් වූවන් සංවිධානය වූ විට, එසේ කාලයක් තිස්සේ ලබාගත් අනිසි වාසිය වෙනුවෙන් විශාල මිලක් ගෙවන්නට සිදු වෙන්නට පුළුවන්. මෙවැනි තත්ත්වයන් වලක්වා ගැනීම සඳහා කිසියම් ආකාරයක නියාමනයක් මගින් තොරතුරු අසමතුලිතතාවයේ ප්‍රශ්නය විසඳිය යුතු වෙනවා. 

ග්‍රීන්ලන්ත මැතිවරණය

ඊයේ (මාර්තු 11) පැවති ග්‍රීන්ලන්ත මැතිවරණයෙන් මධ්‍ය දක්ෂිණාංශික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය මුල් තැනට පැමිණ සිටිනවා. ග්‍රීන්ලන්තයේ ප්‍රධාන පක්ෂ දෙක වූ ජන ප්‍රජා පක්ෂය (IA) තෙවන තැනටත්, සියුමුට් පක්ෂය හතරවන තැනටත් වැටී තිබෙනවා. බලයේ සිටි සන්ධානය සමන්විත වූයේද එම පක්ෂ දෙකෙන්. ජන ප්‍රජා පක්ෂය වාමාංශික පක්ෂයක් වන අතර සියුමුට් පක්ෂය මධ්‍ය වාමාංශික පක්ෂයක්. 

ග්‍රීන්ලන්තය තවමත් ස්වාධීන රටක් නොවන අතර ඩෙන්මාර්කයේ ස්වාධීන පාලන ප්‍රදේශයක්. සමකයට ඈතින් පිහිටා ඇති බැවින් ලෝක සිතියමෙහි වඩා විශාල ලෙස පෙනෙන ග්‍රීන්ලන්තය පෙනෙන තරම්ම ලොකු නොවුනත් වර්ග කිලෝමීටර මිලියන දෙකකටත් වඩා විශාලයි. ඒ කියන්නේ ලංකාව මෙන් 33 ගුණයක් විශාල භූමි ප්‍රදේශයක්. එහෙත් ග්‍රීන්ලන්තයේ ජනගහණය 57,000කටත් වඩා අඩුයි. 

මෑතකදී ග්‍රීන්ලන්තය විශේෂ අවධානයට ලක් වුයේ ජනාධිපති ට්‍රම්ප් විසින් ග්‍රීන්ලන්තය ඇමරිකාවට එකතු කර ගන්නා බව ප්‍රකාශ කිරීමත් සමඟයි. ඩෙන්මාර්කයේ විශේෂ පාලන ඒකකයක් වන ග්‍රීන්ලන්තයට අවශ්‍ය විටෙක ඩෙන්මාර්කයෙන් වෙන්වීමේ නිදහස තිබෙනවා. එහෙත්, කුඩා ජනගහණයක් සිටින ග්‍රීන්ලන්තයට ස්වාධීන රටක් ලෙස පැවතීම අසීරු කරුණක්. ජනාධිපති ට්‍රම්ප් විසින් ප්‍රකාශ කළේ ඩෙන්මාර්කය විසින් සුබසාධනය කරනවාට වඩා හොඳින් ඇමරිකාවට ග්‍රීන්ලන්තය සුබසාධනය කළ හැකි බවයි. 

ග්‍රීන්ලන්ත පාර්ලිමේන්තුවේ මන්ත්‍රීධුර ප්‍රමාණය 31ක් වන අතර මුළු රටම එක් ඡන්ද කොට්ඨාශයක් සේ සලකමින් සමානුපාතික ක්‍රමයට එම ආසන බෙදා හරිනු ලබනවා. සාමාන්‍යයෙන් සිදු වන පරිදි මෙවරද කිසිදු තනි පක්ෂයකට බහුතර ආසන ප්‍රමාණයක් ලැබී නැහැ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය විසින් ආසන 10ක් ලබාගෙන ඇති අතර නැලරැක් පක්ෂය ආසන 8ක් දිනා ගනිමින් දෙවන තැනට පැමිණ තිබෙනවා. 

මෙවර මැතිවරණයට පෙනී සිටි ප්‍රධාන පක්ෂ පහෙන් හතරක්ම ග්‍රීන්ලන්ත ස්වාධීනත්වය වෙනුවෙන් පෙනී සිටියා. ඩෙන්මාර්කය සමඟ දිගටම සිටීම වෙනුවෙන් පෙනී සිටි අතාසුට් පක්ෂයට ලැබී තිබෙන්නේ ආසන දෙකක් පමණයි. කෙසේ වුවත්, මෙම ප්‍රධාන පක්ෂ පහෙන් එකක්වත් ජනාධිපති ට්‍රම්ප්ගේ යෝජනාව වෙනුවෙන් පෙනී සිටියේ නැහැ. 

රිළවුන් වැඩි වුනත් එකයි...

එක කතාවක වඳුරෙක් ගමනක් යනවා. ඔහොම යද්දී ගඟක් හමු වෙනවා. දැන් ප්‍රශ්නය ගඟෙන් එහාට යන්නේ කොහොමද කියන එක. 

වඳුරා ගඟෙන් එගොඩ විය හැකි ක්‍රමයක් ගැන කල්පනා කරද්දී ගඟේ කිඹුලන් සිටින බවත් පේනවා. දැන් වැඩේ තවත් සංකීර්ණයි!

වඳුරාට පීනන්න බැහැ. ගඟෙන් එහාට පනින්නත් බැහැ. ලොකු ගඟක්. හැබැයි වඳුරා වැඩේ අතාරින්නේ නැහැ. වඳුරා කරන්නේ ගඟ අයිනේ ඉන්න කිඹුලෙක්ව කතාවට අල්ල ගන්න එක.

"කිඹුල් හාමි, මේ ගඟේ කිඹුල් හාමි තනියමද ඉන්නේ?"

"මොන පිස්සුද? මේ ගඟේ කිඹුල්ලු සිය ගාණක් ඉන්නවා!"

"ඒකනම් කීයටවත් වෙන්න බැහැ. කැලේ ඉන්න වඳුරෝ තරමට ගඟේ කිඹුල්ලු ඉන්න විදිහක් නැහැ."

"මොකද බැරි? කැලේ වඳුරන්ට වඩා ගඟේ කිඹුල්ලු වැඩියි!"

"මමනම් කීයටවත් පිළිගන්නේ නැහැ!"

වඳුරා කිඹුලත් එක්ක වාදයක පැටලෙනවා.

"හරි කැලේ වඳුරෝ කීයක් ඉන්නවද?"

කාලෙකට හරියකට සංගණනයක් කරලා නැති නිසා වඳුරා ඔය ගණන දන්නේ නැහැ. හැබැයි මේ වඳුරාට නොදන්නා දේවල් වුනත් දන්නවා වගේ පෙන්නලා වෙනත් අයව රවට්ටන එක ගැන හොඳ පළපුරුද්දක් තියෙනවා. 

"හරියටම එකසිය හැටක්. මේ මාත් එක්ක!"

වඳුරා ඔය වගේ කටට ආපු ගණනක් කියලා දමනවා. 

"අයියෝ එකසිය හැටද? ගඟේ කිඹුල්ලු ඊට වඩා ගොඩක් වැඩියි!"

"ඔය කිවුවට පේන්න නැහැනේ. කොහොමද ඔප්පු කරන්නේ?"

ඔන්න දැන් වඳුරා සහ කිඹුලා එකඟතාවයකට එනවා. කිඹුලාට තියෙන්නේ ගඟේ ඉන්න සියලුම කිඹුල්ලුන්ට කතා කරලා උන්ව ගඟ හරහට පෝලිම් ගස්සන එක. කොහෙවත් ඉන්න වඳුරෙකුට සෙකන්ඩ් වෙන්න කැමති නැති නිසා කිඹුල්ලු ටික ගඟ හරහට පෝලිමට එකතු වෙනවා. ගඟේ කිඹුල්ලු ගණන ඇත්තටම එකසිය හැටට වඩා වැඩියි. ඒ නිසා මේක අනිවාර්යයෙන්ම දිනන්න පුළුවන් මැච් එකක්. කොහොම හරි දැන් ගඟ හරහට කිඹුල් පාලමක්!

වඳුරාට තියෙන්නේ කිඹුල්ලු ටික ගණන් කරන එක. වඳුරා කිඹුල්ලුන්ගේ පිටවල් උඩින් අඩිය තියමින් කිඹුල්ලු ගණන් කරනවා. අන්තිම කිඹුලාව ගණන් කරලා ඉවර වෙද්දී වඳුරා එහා පැත්තේ!

"දැක්කා නේද? වඳුරන්ට වඩා කිඹුලෝ වැඩියි!"

කිඹුලා කින්ඩි හිනාවක් දාලා වඳුරාගෙන් අහනවා. කිඹුලන්ට කිට්ටු වෙන්න බැරි දුරකට ගියාට පස්සේ වඳුරාත් කින්ඩි හිනාවක් දමනවා.

"වඳුරන් වැඩි වුනත් එකයි 

කිඹුලන් වැඩි වුනත් එකයි 

මට ඕනෑ කළේ එකයි

එගොඩට පැන ගන්න එකයි"

ඔය පරණ කතාව මතක් වුනේ ලංකාවේ රිලා සමීක්ෂණයත් එක්ක. සමීක්ෂණ ප්‍රතිඵල ආවාට පස්සේ වැඩිපුර ඉන්නේ රිලවුද නැත්නම් මිනිස්සුද කියලා හරියටම දැනගන්න පුළුවන් වෙයි. කොහොම වුනත් වඩා වැදගත් ගඟෙන් එගොඩට පැන ගන්න එක මිසක් රටේ රිලවු කීයක් ඉන්නවද කියන එක නෙමෙයි.

රටේ රිලා ප්‍රශ්නයක් තිබෙන බව බොහෝ දුරට ප්‍රචලිත පොදු අදහසක්. රට පුරා විදුලිය බිඳ වැටීම පැත්තකින් තිබ්බත්, පොල් ගණන් යාම පිළිබඳව චෝදනා එල්ල වුනේ රිලවුන්ට. ඒ කතාව ඇත්තක් නොවුනත්, රිලවුන් ඇතුළු වන සතුන් අස්වනු පාලු කිරීමේ ප්‍රශ්නයක් ලංකාවේ තියෙනවා. 

හාල්, පොල් ප්‍රශ්න ගැන දැන් ඒ තරම්ම කතා කෙරෙන්නේ නැහැ. මිල ගණන් වල ලොකු වෙනසක් වී නැතත් මිනිස්සු පවතින තත්ත්වයට පුරුදු වෙලා. ආණ්ඩුවත් ප්‍රශ්නය වෙළඳපොළට බාර දීලා හිමිහිට පැත්තකට වෙලා ඉන්නවා. ඇත්තටම වෙන කරන්න දෙයකුත් නැහැ. 

හාල් ප්‍රශ්නය සැපයුම විචලනය වීමේ ප්‍රශ්නයක් මිසක් අතරමැදියන්ගේ ප්‍රශ්නයක් නෙමෙයි. ඒ නිසාම, අස්වනු එක්රැස් වෙද්දී මිල ස්ථාවර වන බව පැහැදිලි කරුණක්. ආණ්ඩුව ප්‍රශ්නය විසඳීම සඳහා මැදිහත්වීම් කරන බවක් පෙන්නුවත්, ප්‍රදර්ශනාත්මක ලෙස කරපු දේවල් මිසක් වෙළඳපොළ බරපතල ලෙස විකෘති වන දේවල් කරන්න ගියේ නැහැ. මිල පාලනය තිබුණේ බොහෝ දුරට නමට පමණයි. ඒ නිසාම, ප්‍රශ්නය ඒ තරම්ම අවුල් වුනේ නැහැ.

පොල් ප්‍රශ්නයත් ඇත්තටම රිලා ප්‍රශ්නයක් නෙමෙයි. ඒ වගේම, සැපයුම බරපතල ලෙස අඩු වීම නිසා ඇති වූ ප්‍රශ්නයකුත් නෙමෙයි. පසුගිය දෙවසර පොල් සැපයුම විශාල ලෙස ඉහළ ගිය දෙවසරක්. පොල් සැපයුම වැඩිවීම සහ රටේ විණිමය අර්බුදයත් එක්ක පොල් ආශ්‍රිත අගය එකතු කළ නිෂ්පාදන පසුගිය දෙවසර තුළ විශාල ලෙස ඉහළ ගියා. ඒ වගේම එම නිෂ්පාදන අපනයනද ඉහළ ගියා. නමුත් පොල් සැපයුම සාමාන්‍ය මට්ටමට වඩා ගොඩක් වැඩියෙන් තිබුණු නිසා දේශීය පොල් මිල දිගටම අඩු මට්ටමක තිබුණා.

දැන් සැපයුමේ යම් අඩුවීමක් සිදු වී තිබෙනවා. නමුත් එය පෙර දෙවසරට සාපේක්ෂව සිදු වූ අඩුවීමක් මිසක් දිගුකාලීනව පැවති තත්ත්වයට සාපේක්ෂව සැපයුම අඩුවීමක් නෙමෙයි. දේශීය මිල ගණන් ඉහළ ගොස් තියෙන්නේ ඒ සැපයුම අගය එකතු කළ නිෂ්පාදන සඳහා අවශ්‍ය වන නිසා. මේ තත්ත්වය තුළ ආණ්ඩුව විසින් පොල් නිෂ්පාදන ආනයනය කරන්න ගත් තීරණය කරුණු කීපයක් නිසාම හොඳ තීරණයක්. 

පොල් සම්බෝල සහ කිරි හොදි හා අදාළව බොහෝ දෙනෙකුගේ සමච්චලයට ලක් වූ ප්‍රකාශය සිදු කළ විදිහේ අවුලක් තිබුණත් එය මෝඩ කතාවක්ම නෙමෙයි. දිගුකාලීනව ආහාර පිසීමේදී අමු පොල් වෙනුවට පොල් කිරි ටින් සහ ශීත කළ පොල් ආදේශ වීම සිදු විය යුතු දෙයක් වගේම සිදු වීම නොවැලැක්විය හැකි දෙයක්. ඒ නිසා, අනාගතය ගැන සැලසුම් කරද්දී පොල් සම්බෝල කිරි හොදි මානසිකත්වයේ ඉඳලා සැලසුම් හැදිය යුතු නැහැ. ඒ වගේම, පොල් සම්බෝල සහ කිරි හොදි වල සංස්කෘතික මානය බැහැර කර කටයුතු කරන්නත් බැහැ. 

ආහාර පිසීමේදී පොල් බිඳ පොල් ගෑම විශාල ශ්‍රම නාස්තියක්. නමුත් මෙය වැඩිපුරම බලපාන්නේ රැකියා කරන කාන්තාවන්ට. කාලය තිබෙන අයට පොල් ගෑම සංස්කෘතික කටයුත්තක් සහ විනෝදාංශයක්. වයස්ගත ජෝඩු තනිව ඉන්න ගොඩක් ගෙවල් වල ගැහැණිය විසින් තනිව ඉවුම් පිහුම් කටයුතු කරද්දී පිරිමියා එයට යම් දායකත්වයක් ලබා දෙන එක් ක්‍රමයක් වන්නේ පොල් ටික ගාලා දෙන එකයි. ලංකාවේ මේ වගේ පවුල් දැන් ගොඩක් තිබෙනවා වගේම, එවැනි පවුල් වැඩි වෙමින් තිබෙනවා. ඔය වගේ විශ්‍රාමිකයින්ට කාලය ගත කළ හැකි දේ සොයා ගැනීමේ ප්‍රශ්නයක් මිසක් කාලය සොයා ගැනීමේ ප්‍රශ්නයක් නැහැ. නමුත් උදෙන්ම අවදි වී වැඩට ගොස් රෑ බෝ වී ආපසු එන යුවලක් හා අදාළව තත්ත්වය වෙනස්.

ඊළඟ ප්‍රශ්නය පොල් සම්බෝලයක හෝ කිරි හොද්දක ගුණාත්මක භාවය. හරියකට පොල් සම්බෝලයක් කිරි හොද්දක් හදන කෙනෙක් ඒ සඳහා ඕනෑම අහමු පොල් ගෙඩියක් තෝරා ගන්නේ නැහැ. කිරි හොද්දකට හෝ සම්බෝලයකට පොල් ගෙඩියක් තෝරා ගැනීමේ කලාවක් තිබෙනවා. හැබැයි කාර්ය බහුලත්වය එක්ක මේ දේවල් ක්‍රමයෙන් වෙනස් වීමත් නොවැලැක්විය හැකියි.

ලංකාවේ මිනිස්සු ගෙවල් වල පොල් පරිභෝජනය කරන එක, විශේෂයෙන්ම පොල් පොල් ලෙසම මිල දී ගැනීම, බලහත්කාරයෙන් නවත්වන්න බැහැ. ඔවුන් ආදේශක වලට ක්‍රමයෙන් පුරුදු වෙයි. නමුත් එය ඔවුන්ගේ තේරීම් පිළිබඳ ප්‍රශ්නයක්. මෙවැන්නක් දිරිමත් කළ යුතු නිවැරදි ක්‍රමය වන්නේ තේරීම් වැඩි ප්‍රමාණයක් ඔවුන්ට ලබා දීමයි.

ලංකාවේ භාවිතා වන පිටි කළ පොල් කිරි වලින් හදන කෑම වලින් සාමාන්‍ය පොල් කිරි වල රසය ගන්න අමාරුයි. ආදේශක ප්‍රචලිත වෙන්නනම්, ඒවා හොඳ ආදේශක විය යුතුයි. පිටි කළ පොල් කිරි වලට සාපේක්ෂව බලද්දී පොල් කිරි ටින් වල ගුණාත්මක භාවය ගොඩක් ඉහළයි. පොල් කිරි ආශ්‍රිත නිෂ්පාදන හා අදාළව තායිලන්තය සහ වියට්නාමය වැනි රටවල් ගොඩක් ඉදිරියෙන් ඉන්නවා. 

ලංකාවේ පොල් ආශ්‍රිත අගය එකතු කළ නිෂ්පාදන දිරිමත් කිරීම සඳහා කළ යුත්තේ හොඳ ආනයන ආදේශක රටට එන්න ඉඩ හැර ඒවා සමඟ තරඟයක් පවත්වා ගැනීමයි. මෙම කර්මාන්තය ලංකාවට ස්වභාවික වාසියක් තිබෙන කර්මාන්තයක් නිසා ලංකාවට මෙවැනි තරඟයකින් හානියක් සිදු වෙන්නේ නැහැ. අපනයන වෙළඳපොළ ගැන හිතනවානම් කොහොමටත් මේ තරඟයට මුහුණ දෙන්න වෙනවා. 

අඩු මිලට හොඳ ආනයන ආදේශක රටට එන තරමට, ඒ හා තරඟ කළ හැකි දේශීය නිෂ්පාදන රට ඇතුළේ හැදෙයි. ඒ වගේම, දේශීය පාරිභෝගිකයා වැඩි වැඩියෙන් මේ ආදේශක වලට පුරුදු වෙයි. වරින් වර සිදු වන සැපයුම් විචලන නිසා මිල විශාල ලෙස උච්ඡාවචනය වීමේ ප්‍රශ්නයට දිගුකාලීන විසඳුම වන්නේද පොල් සඳහා තිබෙන අගය එකතු කළ ආදේශක වලට වැඩි වැඩියෙන් පුරුදු වීමයි. 

පොල් මිල වැඩි වීමට හේතුව රිලා ප්‍රශ්නය නොවුනත් රිලා ප්‍රශ්නයක් රටේ තිබෙනවා. ඒ ගැන කිසියම් තක්සේරුවක් කිරීම සඳහා රිලා ගණනයක් කිරීම නරක දෙයක් නෙමෙයි. මේ කරන්න යන්නේ රිලා සංගණනයක් නෙමෙයි. ඒ වගේම, විද්‍යාත්මක නියැදි සමීක්ෂණයක් බවක් පෙනෙන්නෙත් නැහැ. නමුත් මේ ක්‍රමය දළ ඇස්තමේන්තුවක් සකස් කර ගැනීම සඳහා යොදා ගැනෙන ප්‍රචලිත ක්‍රමයක්. 

එකතු කරගන්නා දත්ත සහ එම දත්ත එකතු කරගන්නා ප්‍රදේශ පිළිබඳ නිශ්චිත තොරතුරු තිබේනම් මෙවැනි අහඹු නොවන දත්ත අනුසාරයෙන් වුවද හොඳ ඇස්තමේන්තුවක් සකස් කර ගත හැකියි. මැතිවරණ වලට පෙර සුදත්ත වැනි අය මත විමසුම් සමීක්ෂණ කළේ මීටත් වඩා අවිධිමත් ලෙසයි. නමුත් එම දත්ත ඇසුරෙන් වුවද හොඳ ඇස්තමේන්තුවක් සකස් කිරීමේ හැකියාවක් තිබුණා. දැන් සිදු කරන්නට යන ආකාරයේ ගණනයක් කිසියම් කාලයකට පසුව එම ස්ථාන වලදීම නැවත සිදු කිරීම මගින් ඇස්තමේන්තුවේ නිරවද්‍යතාවය විශාල ලෙස වැඩි කර ගත හැකියි. ඒ සඳහා යොදා ගන්නා සංඛ්‍යානමය ක්‍රමවේද තිබෙනවා. 

ඩොලරයක මිල ගැන IMF එක හිතන විදිහ?

ප්‍රතිව්‍යුහගත කළ ලංකාවේ ස්වෛරිත්ව බැඳුම්කර සඳහා ලැබෙන හෙයාකට් එක වෙනස් වීමට හේතු වන නිර්ණායක ගණනාවක් තිබෙනවා. ඒ අතරින් ප්‍රධානම එක 2025, 2026 සහ 2027 වසර තුනේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ ඩොලර් අගයයන් වල සාමාන්‍ය අගය. තවත් නිර්ණායකයක් වන්නේ 2024-2027 කාලය තුළ සමුච්ඡිත මූර්ත ආර්ථික වර්ධනය.

ඔය දෙවනුව සඳහන් කළ නිර්ණායකය මම තේරුම් ගෙන තිබුණේ 2024 සිට 2027 දක්වා වසර තුනක කාලය තුළ සිදු වන වර්ධනය ලෙසයි. සාමාන්‍යයෙන් 2025 ආර්ථික වර්ධනය කියද්දී එයින් අදහස් වෙන්නේ 2024 සිට 2025 දක්වා වසරක කාලය තුළ සිදු වූ වර්ධනය. ඒ විදිහට බැලුවොත්, 2024 සිට 2027 දක්වා වසර තුනක කාලය තුළ සිදු වන වර්ධනය කියන්නේ 2025, 2026 සහ 2027 යන වසර තුනේ ආර්ථික වර්ධනය. මෙම වසර තුන පෙර සඳහන් කළ පළමු නිර්ණායකය සමඟද ගැලපෙනවා.

නමුත් උමේෂ් මොරමුදලි විසින් ප්‍රතිචාරයක් දමමින් සඳහන් කළේ 2024-2027 කාලය තුළ සමුච්ඡිත මූර්ත ආර්ථික වර්ධනය යන්නට 2024 වසරද ඇතුළුව වසර හතරක කාලයක් අයත් වන බවයි. පසුව ඔහු විසින් මේ කරුණ පැහැදිලිව සඳහන් මූලාශ්‍රයක්ද අප වෙත යොමු කළා. ඔහුට ස්තුතියි!

මේ අනුව බලද්දී ඉහත සඳහන් දෙවන නිර්ණායකයෙන් ලංකාවට වාසියක් ලැබීමේ ඉඩක් නැති තරම්. මූල්‍ය අරමුදලේ අලුත් පුරෝකථන අනුවම වුවත්, 2024 සිට 2027 දක්වා සමුච්ඡිත මූර්ත ආර්ථික වර්ධනය 14.3%ක් වෙනවා. ඊට හේතුව 2024 වර්ධනය ඉහළ මට්ටමක තිබීමයි. මෙම අගය 11.5% ඉක්මවා ඇත්නම්, දෙවන නිර්ණායකය අනුව, හෙයාකට් එක අඩු වෙන්නේ නැහැ. වැඩිවීම නවතින්නේත් නැහැ. 

කෙසේ වුවද, මූල්‍ය අරමුදල විසින් තවමත් ඇස්තමේන්තු කරන්නේ පළමු නිර්ණායකය අනුව සාමාන්‍ය හෙයාකට් එක වන 27% ලැබෙනු ඇති බවයි. එය එසේ වීමටනම්, 2025, 2026 සහ 2027 වසර තුනේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ ඩොලර් අගයයන් වල සාමාන්‍ය අගය ඩොලර් බිලියන 94.0 නොඉක්මවිය යුතුයි. මේ නිර්ණායකයේදීනම් පැහැදිලි ලෙසම 2024 වර්ෂය ගණන් ගැනෙන්නේ නැහැ. අරමුදලේ අලුත් ඇස්තමේන්තු අනුව, අදාළ අගය මෙම සීමාව කිට්ටුවටම යනු ඇති නමුත් තවමත් මෙම අගය පවතින්නේ සීමාවට පහළිනුයි. 

ඉහත සඳහන් ඩොලර් බිලියන 94.0 සීමාව ඉක්මවුවොහොත් හෙයාකට් එක 27% සිට 19% දක්වා අඩු වෙනවා. අරමුදලේ ඇස්තමේන්තු අනුවම 2024 දදේනිය ඩොලර් බිලියන 99.0ක් වන තත්ත්වයක් තුළ 2025-2027 මෙම අගයේ සාමාන්‍යය ඩොලර් බිලියන 94.0ට වඩා අඩු විය හැක්කේ ඩොලරයක මිල සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ ගියහොත් පමණයි. මේ අනුව පෙනෙන්නේ මූල්‍ය අරමුදල විසින් ඇස්තමේන්තු සකස් කරද්දී ඩොලරයක මිලෙහි සැලකිය යුතු ඉහළ යාමක් උපකල්පනය කර ඇති බවයි. 

මූල්‍ය අරමුදල විසින් ඩොලරයක මිල පිළිබඳ ඔවුන්ගේ උපකල්පන ඉදිරිපත් කර නැතත්, රුපියල් වලින් ඔවුන්ගේ දදේනි ඇස්තමේන්තු ඉදිරිපත් කර ඇති බැවින් ඒ අනුසාරයෙන් ඩොලරයක මිලෙහි හැසිරීම පිළිබඳ ඔවුන්ගේ උපකල්පන අපෝහනය කරගත හැකියි. අරමුදලේ දදේනි ඇස්තමේන්තු මේවායි.

2025 - රුපියල් බිලියන 32,309

2026 - රුපියල් බිලියන 35,123

2027 - රුපියල් බිලියන 38,113

මෙම එක් එක් අගය ඩොලර් බිලියන 94.0 නොඉක්මවීමටනම්, ඩොලරයක සාමාන්‍ය මිල අවම වශයෙන් කොපමණ ඉහළ යා යුතුද?

2025 - රුපියල් 344

2026 - රුපියල් 374

2026 - රුපියල් 405

ඩොලරයක මිල මෙපමණ ඉහළ නොයන්නට ඉඩකඩ වැඩියි. මීට පෙරද අරමුදල විසින් ඩොලරයක මිල ඇස්තමේන්තු කර තිබුණේ සැලකිය යුතු තරම් ඉහළින්. නමුත් අවසාන වශයෙන් මෙය තීරණය වෙන්නේ මේ වසර තුළ සහ ඉදිරී වසර දෙකේදී රටට කොපමණ විදේශ විණිමය ආදායම් ලැබෙනවාද කියන එක මතයි.

විදුලි ගාස්තු හා අවධමනය

සමස්තයක් ලෙස ගත් විට, අලුත් ආණ්ඩුවේ ප්‍රතිපත්ති හෝ වැඩපිළිවෙළ පිළිබඳව IMF එක අසතුටක් පෙන්වා නැහැ. මැතිවරණ වලට පෙර කියූ පරිදිම, මේ ආණ්ඩුව IMF වැඩපිළිවෙල සමඟ ඉදිරියට යමින් සිටිනවා. ඒ අතර, එම වැඩපිළිවෙල තුළ රැඳෙමින්, ආණ්ඩුවේ ප්‍රතිපත්ති අනුව ඇතැම් වෙනස්කම් සිදු කරගෙන තිබෙනවා. එසේ වෙනස්කම් කරගෙන තිබෙන්නේ IMF එක සමඟ සාකච්ඡා කර එකඟතාවයකට පැමිණීමෙන් පසුවයි. 

සමස්ත තත්ත්වය මෙසේ වුවත්, ජනවාරි මාසයේදී විදුලි ගාස්තු අඩු කිරීම සිදු කර තිබෙන්නේ IMF වැඩපිළිවෙලෙහි එකඟතා නොසලකා හරිමිනුයි. මෙසේ එකඟතා වලින් පිට පැනීම වඩා විශාල හා දිගුකාලීන ප්‍රශ්නයකට හේතු විය හැකි කරුණක් වනවා මෙන්ම IMF එක විසින්ද එය එලෙසම දැක තිබෙනවා. 

ඊට අමතරව, දැනට පවතින අවධමන තත්ත්වයද IMF වැඩ පිළිවෙලේ ව්‍යුහමය මිනුම් ලකුණු (structural benchmarks) වලින් පිට පැනීමක්. ඒ නිසා, මේ ගැන IMF අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩල මට්ටමට ගොස් සාකච්ඡා කරන්න සිදු වී තිබෙනවා.

මේ දෙක බැලූ බැල්මටම කරුණු දෙකක් සේ පෙනුණත්, ඇත්තටම එකිනෙකට සම්බන්ධ කරුණු දෙකක්. 

අලුත් මහ බැංකු පණත මගින්, මුදල් ප්‍රතිපත්ති හා අදාළව, මහ බැංකුවට ස්වාධීනත්වය ලබා දී තිබෙනවා. එම ස්වාධීනත්වය එලෙස දිගටම පවත්වා ගැනීමේ වැදගත්කම පිලිබඳව මෙවර IMF වාර්තාවෙහිද අවධාරණය කර තිබෙනවා. මෙවැනි තත්ත්වයක් යටතේ, උද්ධමනය එකඟ වූ මට්ටමේ පවත්වා ගැනීම මහ බැංකුවේ කාර්යයක්. ඒ නිසා, උද්ධමනය අවශ්‍ය මට්ටමේ නැත්නම් එහි වගකීම මහ බැංකුව සතුයි. 

මහ බැංකුව එකඟ වී තිබෙන්නේ උද්ධමනය 5% මට්ටමේ තියාගන්න. මෙහිදී උද්ධමනය සේ අර්ථ දක්වා තිබෙන්නේ කොළඹ පාරිභෝගික මිල දර්ශකය මත පදනම් වූ උද්ධමනයේ කාර්තුවක හෙවත් මාස තුනක කාලයක සාමාන්‍ය අගය. එක දිගට කාර්තු දෙකක්ම එම අගය 3% මට්ටමෙන් පහළට වැටී ඇත්නම් හෝ 7% මට්ටමෙන් ඉහළට ගොස් ඇත්නම් මහ බැංකුව විසින් තමන්ගේ වගකීම ඉටු කර නැහැ. 

මෙම එකඟතාවය තුළ මහ බැංකුවට සැලකිය යුතු "වාසිදායක ඉඩකඩක්" තිබෙනවා. කිසියම් මාසයක උද්ධමනය ටිකක් එහා මෙහා වුනත්, මාස තුනක සාමාන්‍ය අගය සලකද්දී බොහෝ විට මැද තැනකට එනවා. ඒ වගේම, එම අගය 5% මට්ටමේ සිට 2%ක් දක්වා අඩු හෝ වැඩි වෙන්න පුළුවන්. එය එසේ නොවීනම්, ඊළඟ මාස තුනක කාලය තුළ තත්ත්වය නිවැරදි වෙන්න පුළුවන්. එහෙමත් සිදු නොවී, මාස තුනේ කාල දෙකකදීම එක දිගටම උද්ධමනයේ සාමාන්‍ය අගය 5% ඉලක්කයේ සිට 2% ඉක්මවා අඩු හෝ වැඩි වුනොත් තමයි මහ බැංකුව උද්ධමන ඉලක්කය පවත්වා ගන්න අසමත් වී ඇති සේ සැලකෙන්නේ. 

පුදපු ගමන් කාපි යකා කිවුවා වගේ මහ බැංකුවට ස්වාධීනත්වය ලබා දී කාර්තු දෙකක් යන්නත් කලින්ම මහ බැංකුව විසින් උද්ධමන ඉලක්කය හා අදාළ පොරොන්දු වූ එකඟතාවය පවත්වා ගන්න අසමත් වෙලා තිබෙනවා. 

මහ බැංකුව ඉහත කී උද්ධමන ඉලක්කය පවත්වා ගන්න එකඟ වී එම එකඟතාවය ගැසට් කළේ 2023 ඔක්තෝබර් මාසයේ 3 වෙනිදා. ඉන්පසු එළැඹුණු පළමු සම්පූර්ණ කාර්තුව 2024 පළමු කාර්තුව. ඒ කියන්නේ ජනවාරි, පෙබරවාරි සහ මාර්තු මාස තුන. 2024 මාර්තු මාසයේදී උද්ධමනය 3% සීමාවෙන් පහළට ආවත්, මාස තුනේ සාමාන්‍ය අගය 4.4% මට්ටමේ තිබුණා. ඒ කියන්නේ මහ බැංකුව එම කාර්තුවේදී ඉලක්කය ලඟා කරගත්තා.

හැබැයි ඉහත තත්ත්වය දැකිය හැකි වුනේ 2024 පළමු කාර්තුවේදී පමණයි. 2024 දෙවන කාර්තුවේ සාමාන්‍ය උද්ධමනය 1.4% දක්වා පහත වැටිලා 2024 තුන්වන කාර්තුවේදී 0.8% දක්වා තවත් පහත වැටුණා. ඒ කියන්නේ එක දිගටම කාර්තු දෙකක්. ඒ අනුව, නිල වශයෙන් මහ බැංකුව උද්ධමන ඉලක්කය මග හැර ගත්තා. 

මහ බැංකුවට මේ උද්ධමන ඉලක්කය පවත්වා ගැනීමේ වගකීම ලබා දී තිබෙන්නේ පාර්ලිමේන්තුව විසින්. ඒ කියන්නේ වක්‍ර ලෙස ජනතාව විසින්. ජනතාවට වූ පොරොන්දුව ඉටු කිරීමේ වගකීමක් මහ බැංකුවට තිබෙනවා. නමුත් මහ බැංකුව විසින් ඉලක්කය මග හැර ගැනීම ජනතාව විසින් ප්‍රශ්නයක් කර ගෙන නැහැ. ඊට හේතුව, මහ බැංකුව ඉලක්කය මග හැර ගත්තේ පහළ පැත්තට වීම නිසයි. මෙයම අනෙක් අතට වුනානම්, ඒ කියන්නේ උද්ධමනය කාර්තු දෙකක් තිස්සේ එක දිගටම 7% සීමාවෙන් ඉහළ තිබුණානම්, ඒ ගැන සමාජයේ මීට වඩා ලොකු කතාබහක් ඇති වෙනවා. දිගට හරහට විවේචන එනවා.

ඔය ව්දිහට කාර්තු දෙකක්ම ඉලක්කයේ පහළ සීමාවෙන් පහළ තිබුණු උද්ධමනය 2024 හතරවන කාර්තුව වෙද්දී තවත් පහළට වැටිලා අවධමන තත්වයක් ඇති වුනා. හතරවන කාර්තුවේ සාමාන්‍ය අගය -1.5%ක්. ඒ විතරක් නෙමෙයි. 2025 ජනවාරි හා පෙබරවාරි තත්ත්වය අනුව, 2025 පළමු කාර්තුවේදී මෙය තවත් පහතට වැටෙන බව පැහැදිලියි. ඒ වගේම, 2025 දෙවන කාර්තුව තුළදී වුවද 3% -7% සීමාව තුළට නැවත පැමිණීමක් බලාපොරොත්තු වෙන්න බැහැ. ඒ කියන්නේ එක දිගටම කාර්තු හතරක් හෝ පහක් මහ බැංකුවේ උද්ධමන ඉලක්කය ගිලිහෙනවා. 

මේ විදිහේ "බරපතල" අවධමන තත්ත්වයක් ඇති වී මහ බැංකුවේ උද්ධමන ඉලක්කය ගිලිහුනේ කොහොමද?

පෙබරවාරි උද්ධමනය -4.22% දක්වා පහත වැටුණේ (4.22%ක අවධමනයක් වුනේ) කොහොමද කියන එක විමසා බැලුවොත් ගැටලුව හඳුනා ගන්න පුළුවන්. මෙම අගය හැදෙන්නේ පහත ආකාරයටයි.

විදුලි ගාස්තු අඩුවීම = (-3.87%)

පැට්‍රෝල්, ඩීසල්, භූමිතෙල් සහ ගෑස් මිල අඩුවීම = (-1.20%)

අනෙකුත් සියලුම දේවල් වල මිල වැඩිවීම = (+0.85%)

මේ මට්ටමේ අවධමනයක් ඇති වීමට ප්‍රධාන හේතුවක් වී තිබෙන්නේ විදුලි ගාස්තු විශාල ලෙස පහත වැටීම. මේ හේතුව නිසා මහ බැංකුව වගකීමෙන් නිදහස් වන්නේ නැතත්, මේ කරුණ අමතක කර අපට උද්ධමන ඉලක්කය ගිලිහීම ගැන කතා කරන්න බැහැ. 

උද්ධමනය හා අදාළ IMF වැඩ පිළිවෙලේ ව්‍යුහමය මිනුම් ලකුණු මොනවාද? 

ඉහත  ව්‍යුහමය මිනුම් ලකුණු අනුවද, මහ බැංකුව විසින් කාර්තුවක් තුළ කොළඹ පාරිභෝගික මිල දර්ශකය මත පදනම් වූ උද්ධමනයේ සාමාන්‍ය අගය 5% මට්ටමේ පවත්වා ගැනීම ඉලක්ක කළ යුතුයි. එහිදී IMF එක විසින් උපරිම වශයෙන් 3%ක විචලනයන් පිළිගන්නවා. ඒ කියන්නේ 2%-8% සීමාව. මෙය මහ බැංකුව විසින් "ජනතාවට" පොරොන්දු වී ඇති සීමාවට වඩා ලිහිල් සීමාවක් බැවින් මහ බැංකුව විසින් ජනතාවට වග කියන්නේනම්, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස අනිවාර්යයෙන්ම IMF කොන්දේසි ඉටුවීමක්ද සිදු වෙනවා.

කෙසේ වුවත්, මේ වන විට එක දිගට කාර්තු තුනක්ම උද්ධමනය ඉහත IMF ව්‍යුහමය මිනුම් ලකුණු වල පහළ සීමාව වන 2% මට්ටමෙන්ද පහතට වැටී අවසන්ව ඇති අතර එම තත්ත්වය මෙම වසරේ මුල් කාර්තු දෙක තුළද එලෙසම පැවතිය හැකියි. විදුලි ගාස්තු සංශෝධන මෙම තත්ත්වයට විශාල ලෙස දායක වී තිබෙනවා.

පසුගිය වසරේ මාර්තු හා ජූලි මාස වලදී සිදු කළ විදුලි ගාස්තු සංශෝධන හේතුවෙන් විදුලි ගාස්තු වල 39%ක පමණ විශාල අඩුවීමක් සිදු වී තිබෙනවා. මෙවැනි සංශෝධනයක් නිසා උද්ධමනය මත සිදු වන බලපෑම සාමාන්‍යයෙන් වසරක කාලයක් තිබී ඉවත්ව යනවා. මෙවැනි තත්ත්වයක් හමුවේ මහ බැංකුව විසින් ප්‍රතිචාර දැක්විය යුත්තේ කෙසේද?

ඇත්ත වශයෙන්ම මෙවැනි තත්ත්වයක් හමුවේ මහ බැංකුවකට කළ හැකි හොඳම දෙය කිසිවක් නොකර සිටීමයි. එයින් උද්ධමන ඉලක්කය ගිලිහෙන නමුත් එය වැළැක්වීම සඳහා මහ බැංකුවට කිසිවක් කළ නොහැකිවාක් මෙන්ම එසේ කරන්නට යාමෙන් වඩා නරක අතුරු ප්‍රතිඵල අත් විඳින්නට සිදු වෙනවා. ඊට හේතුව විදුලි ගාස්තු ඉහළ ගොස් තිබෙන්නේ වෙළඳපොළ සාධක අනුව ඉල්ලුම ඉහළ යාම නිසා හෝ සැපයුම අඩුවීම නිසා නොව රාජ්‍ය මැදිහත්වීමක් හේතුවෙන් වීමයි. 

විකල්ප ප්‍රතිචාරයක් ලෙස මහ බැංකුවට කළ හැක්කේ මුදල් සැපයුම වැඩි කිරීමයි. එහෙත් එයින් උද්ධමනය ඇති වීමට වසරකට වඩා කාලයක් ගත වන බැවින් අවධමන තත්ත්වයෙහි වෙනසක් සිදු වන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, එවැනි ක්‍රියාමාර්ගයක අවසන් ප්‍රතිඵලය වන්නේ වසරකට පසු විදුලි ගාස්තු අඩු කිරීමේ බලපෑම ස්වභාවික ලෙසම ඉවත්ව යද්දී, මුදල් සැපයුම වැඩි කිරීමේ ප්‍රතිඵලද ලැබෙන්නට පටන්ගෙන උද්ධමනය අවශ්‍ය මට්ටම ඉක්මවා ඉහළ යාමයි. මෙම තත්ත්වය තුළ, මහ බැංකුව විසින් අවධමනය හමුවේ "කිසිවක් නොකර සිටීම" නිවැරදි ක්‍රියාමාර්ගයක්. 

ඇත්ත වශයෙන්ම, මගේ පෞද්ගලික අදහස වන්නේ පසුගිය වසරේ සිදු කළ විදුලි ගාස්තු සංශෝධන වුවද සිදු නොකර සිටියානම් වඩා හොඳ බවයි. එමගින් පාරිභෝගිකයින්ට සහනයක් ලැබුණු බව ඇත්තක් වුවත්, සාමාන්‍යයෙන් මෙවැනි මිල අඩුවීමකින් ලැබෙන සැනසීමට වඩා මිල වැඩිවීමකදී දැනෙන වේදනාව වැඩියි. ඒ නිසාම, මිල අඩුවීමක දේශපාලන වාසියට වඩා මිල වැඩි කිරීමක දේශපාලන හානියද වැඩියි. මිල මෙපමණ අඩු නොකළේනම් කාලයක් මිල වැඩි නොකර සිටීමට අවකාශයක් හැදෙනවා.

ලංවිම ලාබ "ඕනෑවට වඩා" තිබුණේනම් එම අමතර අරමුදල් ආපතික අරමුදල් සංචිතයක් (contingency fund) ලෙස පවත්වා ගැනීම මගින් පසුකාලීනව විදුලි ගාස්තු වැඩි කරන්නට සිදු වීමේ අවදානම අඩු කර ගත හැකිව තිබුණා. එය පාරිභෝගිකයින්ගේ පැත්තෙන් මෙන්ම දේශපාලනිකවද වාසිදායක ප්‍රවේශයක්. කෙසේ වුවද, මැතිවරණ වසරක් තුළ පැවති ආණ්ඩුවේ දේශපාලන අභිලාශ අනුව විදුලි ගාස්තු අඩු කිරීමට එම ආණ්ඩුව පෙළඹීම තේරුම් ගන්න අසීරු නැහැ.

එහෙත්, ඉහත කරුණ හා අදාළව පසුගිය ආණ්ඩුව විවේචනය කිරීමට ඉඩක් නැත්තේ එහිදී එම ආණ්ඩුව විසින් විදුලි ගාස්තු අඩු කර තිබෙන්නේ IMF වැඩ සටහනෙහි එකඟතා අනුව විදුලි ගාස්තුව පිරිවැය හා ගලපමින් බැවිනුයි. අදාළ කාලයේදී ලංවිම ලාබ උපයා ණයද ආපසු ගෙවා තිබෙනවා. ඒ නිසා, එමගින් මහ බැංකුවේ උද්ධමන ඉලක්ක මත සිදු වූ බලපෑම අපට නොසලකා හරින්නට සිදු වෙනවා. 

අලුත් ආණ්ඩුව විසින් ශ්‍රී ලංකා මහජන උපයෝගීතා කොමිසන් සභාවේ නිර්දේශ පරිදි ජනවාරි මාසයේදී 20%කින් පමණ විශාල ලෙස විදුලි ගාස්තු අඩු කර තිබෙන්නේ පෙර වසරේදී මෙන් පිරිවැය හා ගලපමින් නෙමෙයි. මෙය මහ බැංකුවේ පැත්තෙන් බැලුවොත් ගහෙන් වැටුණු මිනිහාට ගොනා ඇනීමක් වැනි දෙයක්. පසුගිය වසරේ සිදු කළ විදුලි ගාස්තු අඩු කිරීමේ බලපෑම ඉවත්ව යාමට නියමිතව තිබුණු කාලයේදී නැවත වරක් විදුලි ගාස්තු අඩු කිරීම "අවධමනය අලුත් කිරීමක්". 

කෙසේ වුවද, අලුත් ආණ්ඩුවේ මේ තීරණය සැලකිය හැක්කේ අත්දැකීම් අඩුකම නිසා ගත් අදූරදර්ශී තීරණයක් ලෙසයි. මෙම තීරණය අනාගතයේදී දේශපාලනිකව ආණ්ඩුවට පාරා වලල්ලක් වීමට නියමිතයි.

දැනටමත් IMF එක සමඟ එකඟ වී ඇති පරිදි, ඉතා ඉක්මණින් විදුලි ගාස්තු නැවතත් පිරිවැය හා ගලපන්නට සිදු වනු ඇති අතර බොහෝ විට එළඹෙන අප්‍රේල් මාසයේදී විදුලි ගාස්තු ඉහළ යාමක් සිදු විය හැකියි. විදුලි ගාස්තු අඩුවීමකදී ආණ්ඩුව අගය කිරීමක් ලොකුවට සිදු නොවීම හා විදුලි ගාස්තු සුළුවෙන් හෝ ඉහළ යද්දී ආණ්ඩුව අප්‍රසාදයට පත් වීම සාමාන්‍ය මිනිස් ස්වභාවය අනුව අපේක්ෂා කළ හැකි දෙයයි. ඇතැම් විට ඉදිරි කාලයේදී නැවත නැවතත් විදුලි ගාස්තු ඉහළ දමන්නට වුවද සිදු විය හැකියි.

විදුලි ගාස්තු අඩුවීම නිසා ඇති වූ අවධමනයේ රඟ හරියටම දැකගන්නට ලැබෙනු ඇත්තේද යම් කාල පමාවක් සහිතවයි. බොහෝ විට සිදු වීමට ඉඩ තිබෙන දෙයක් වන්නේ 2026 පළමු මාස හය තුළ උද්ධමනය 7% සීමාව ඉක්මවා යාමයි. දැන් අවධමනය හමුවේ මහ බැංකුවට කිසිවක් නොකර ඉන්නට සිදු වී ඇති අයුරින්ම තවත් වසරකට පසු උද්ධමනය තාවකලිකව ඉහළ ගොස් මහ බැංකුවට සහ ආණ්ඩුවට විවේචන එල්ල වන විටද මහ බැංකුවට කරන්නට සිදු වන්නේ කිසිවක්ම නොකර සිටීම පමණයි. 

පිරිවැය නොසලකා හරිමින් ජනවාරි මාසයේදී විදුලි ගාස්තු අඩු කිරීම සහ එමගින් IMF වැඩපිළිවෙලෙහි එකඟතා වලින් පිට පැනීම වඩා විශාල හා දිගුකාලීන ප්‍රශ්නයකට හේතු විය හැකි කරුණක් වන්නේ කෙසේද?

ලංවිම ඇතුළු රාජ්‍ය සංස්ථා යම් කාලයක් එක දිගට මේ අයුරින් පාඩු පිට පවත්වාගෙන යා හැකියි. ගිණුම්කරණ ලාබ වාර්තා කළද, ආර්ථික ලාබ නැත්නම් සිදු වන්නේ පාඩුවක්. ආර්ථික ලාබ ඇති සේ සැලකිය හැක්කේ යොදවා ඇති ප්‍රාග්ධනය වෙනුවෙන් ප්‍රමාණවත් ප්‍රතිලාභ ලැබෙන්නේනම් පමණයි. ආර්ථික ලාබ නොමැතිව පවත්වා ගෙන යන ආයතනයක් යම් අවස්ථාවක මෙහෙයුම් කටයුතු පවත්වා ගෙන යා නොහැකි තරමට හිර වෙනවා. එවිට එවැනි ආයතන "බේරා ගන්නට" සිදු වන්නේ බදු මුදල් පොම්ප කිරීම මගින් පමණයි. IMF එක දැන් සිටම හඳුනා ගෙන තිබෙන්නේ එම අවදානමයි.

ලිපිය ආරම්භයේදී සඳහන් කළ පරිදි සහ ලිපියේ විස්තර කළ පරිදි වත්මන් අවධමන තත්ත්වය සහ විදුලි ගාස්තු සංශෝධන අතර සෘජු සම්බන්ධයක් තිබෙනවා. අවධමනය බොහෝ දෙනෙකු බරපතල සේ නොදැක්කත් මෙහිදී සිදු වන්නේ සුනාමියට පෙර වතුර මට්ටම පහත වැටීම වැනි දෙයක්. වත්මන් අවධමනයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස 2026 මුලදී උද්ධමන සුනාමියක් නොපැමිණෙනු ඇති නමුත් අඩු වශයෙන් ලොකු රැල්ලක් පැමිණීම දැන් සිටම දැකිය හැකි දෙයක්. අපේක්ෂිත පිරිවැය හා ගලපමින් විදුලි ගාස්තු සංශෝධනය ඉක්මණින් ආපසු හරවන තරමට එම රැල්ලේ වේගය අඩු කර ගැනීමට හෝ රැල්ල පැමිණීම වලක්වා ගැනීමට වැඩි ඉඩකඩක් තවමත් තිබෙනවා. මෙම සටහන ලියා පළ කරන්නේ ඒ සඳහා වසරක පමණ කාලයක් තිබියදී.

සේවා අපනයන ආදායම් මත අලුත් බද්ද

කාලයක් තිස්සේ ආදායම් බදු සහනයකට යටත්ව පැවති සේවා අපනයන ආදායම් මතද ආදායම් බදු අය කිරීමේ තීරණයත් එක්ක පැතිරෙන විවිධ දුර්මත අතරින් එකක් වන්නේ ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ මත බද්දක් පනවා ඇති බවයි. නමුත් ඇත්තටම ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ මත කිසිදු බද්දක් පනවා නැහැ. සේවා අපනයන ආදායම් කියන්නේ ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ නෙමෙයි. 

කිසියම් කාලයක් තුළ රටට ලැබෙන, ආපසු නොයන විදේශ විණිමය ලැබීම් වාර්තා කරන්නේ ජංගම ගිණුමේ. මේ අයුරින් ජංගම ගිණුමේ වාර්තා වන ලැබීම් රටේ කවුරු හෝ විසින් ඉපැයූ විදේශ විණිමය ලෙස හඳුන්වන්න පුළුවන්. ණය, ආයෝජන වැනි ආපසු යන හෝ යා හැකි විදේශ විණිමය ලැබීම් වාර්තා කරන්නේ මූල්‍ය ගිණුමේ. ඒවා රටේ කවුරු හෝ විසින් ඉපැයූ විදේශ විණිමය නෙමෙයි. ලංකාවේ තිබෙන විදේශිකයින්ට අයිති වත්කම්. ලංකාවේ විදේශ බැරකම්.

ජංගම ගිණුමේ උප ගිණුම් හතරක් තිබෙනවා. මේ උප ගිණුම් ගැන පෙර සටහන් ගණනාවක විස්තර කර තිබෙනවා. ඒ එක් එක් ගිණුමේ ලැබීම් පැත්තක් සහ ගෙවීම් පැත්තක් තිබෙනවා. ගෙවීම් පැත්තේ තිබෙන්නේ නැවත ආපසු නොපැමිණෙන ලෙස රටෙන් එළියට යන විදේශ විණිමය. නැවත ආපසු පැමිණෙන ලෙස හෝ පැමිණිය හැකි ලෙස රටෙන් එළියට යන විදේශ විණිමය ඇත්නම් ඒවා මූල්‍ය ගිණුමේ ගෙවීම් පැත්තේ වාර්තා වෙනවා. 

මේ සටහනෙහි අවධානය යොමු කරන්නේ ජංගම ගිණුමේ ලැබීම් පැත්තට පමණයි. එම ලැබීම් කොටස ඒවා වාර්තා වන උප ගිණුම් අනුව මෙලෙස වර්ග කළ හැකියි.

1. භාණ්ඩ ගිණුමේ ලැබීම්: මෙහි සටහන් වන්නේ කිසියම් භාණ්ඩයක් රට තුළ නිපදවා අපනයනය කිරීමෙන් ලැබෙන විදේශ විණිමය ආදායම්.

2. සේවා ගිණුමේ ලැබීම්: මෙහි සටහන් වන්නේ විදේශිකයෙකුට කිසියම් සේවාවක් සැපයීමෙන්, එනම් සේවා අපනයනය මගින් ලැබෙන විදේශ විණිමය ආදායම්. මේ කොටස පසුව තව දුරටත් විස්තර කරන්නම්.

3. ප්‍රාථමික ආදායම් ගිණුමේ ලැබීම්: මෙහි ප්‍රධාන වශයෙන්ම තිබෙන්නේ ශ්‍රී ලාංකිකයින් සතු වත්කම් විදේශ රටවල ආයෝජනය කිරීම මගින් ලැබෙන ප්‍රතිලාභ. උදාහරණයක් ලෙස ලංකාවේ නිල විදේශ සංචිත ආයෝජනය කර ලබා ගන්නා ආදායම්. 

4. ද්වීතියික ආදායම් ගිණුමේ ලැබීම්: "ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ" ලෙස ලංකාවේ වැරදියට හඳුන්වන්නේ මෙම ද්වීතියික ආදායම් ගිණුමේ ලැබීම්. එම ලැබීම් වලින් වැඩි කොටසක් ඇත්තටම "ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ" කියා කියන්න පුළුවන් වුනත් මුළු ප්‍රමාණයම ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ කියා කියන්න බැහැ. මේ කොටසේ වාර්තා වෙන්නේ විදේශිකයෙකු හෝ විදේශයක පදිංචි අයෙකු විසින් ආපසු ලබා ගැනීමේ අරමුණක් නොමැතිව ශ්‍රී ලංකාවේ පදිංචි අයෙකුට එවන මුදල්. 

පහත තිබෙන්නේ 2024 පළමු මාස නවය ඇතුළත මේ එක් එක් උප ගිණුමට ලැබුණු විදේශ විණිමය ලැබීම් ප්‍රමාණය.

භාණ්ඩ ගිණුම - ඩොලර් මිලියන 9,518

සේවා ගිණුම - ඩොලර් මිලියන 5,115

ප්‍රාථමික ආදායම් ගිණුම - ඩොලර් මිලියන 427

ද්වීතියික ආදායම් ගිණුම - ඩොලර් මිලියන 4,851

එකතුව (ජංගම ගිණුමේ ලැබීම්) - ඩොලර් මිලියන 19,901

මේ අනුව පෙනෙන්නේ ජංගම ගිණුමේ මුළු විදේශ විණිමය ලැබීම් වලින් 26%ක් පමණම සේවා අපනයන ආදායම් බවයි.

සේවා අපනයන ආදායම් ලෙස ලැබී තිබෙන ඩොලර් මිලියන 5,115ක මුදලෙන් ඩොලර් මිලියන 2,348ක්ම ලැබී තිබෙන්නේ සංචාරක සේවා සැපයීම මගින්. නාවුක සේවා සැපයීමෙන් ඩොලර් මිලියන 821ක් හා ගුවන් ප්‍රවාහන සේවා සැපයීමෙන් ඩොලර් මිලියන 478ක් ඇතුළුව ප්‍රවාහන සේවා වලින් ඩොලර් මිලියන 1,300ක් ලැබී තිබෙනවා. මෙම ආදායම් මත සෘජුව හා වක්‍රව බදු අය කෙරෙනවා. මීට අමතරව, පරිගණක සේවා සැපයීමෙන් ඩොලර් මිලියන 636ක් ලැබී තිබෙනවා. ඉදිකිරීම්, විදුලි සංදේශ, මූල්‍ය, රක්ෂණ ඇතුළු අනෙකුත් සේවා අපනයන වලින් ඉතිරි කොටස ලැබී තිබෙනවා. 

ඇතැම් භාණ්ඩ අපනයන මත සෙස් බද්දක් අය කෙරෙනවා. ඊට අමතරව භාණ්ඩ අපනයනය කරන අයගේ ශුද්ධ ආදායම් මත ආදායම් බදු අය කෙරෙනවා. එහෙත් කලින් කලට විවිධ ක්ෂේත්‍ර වල අපනයනකරුවන්ට ආදායම් බදු සහන ලබා දී තිබෙනවා. මේවා සහන බදු (අඩු බදු අනුපාතික) හෝ බදු විරාම කාල (යම් කාලයක් යන තෙක් බදු නොගෙවීම) යන ආකාර වලින් ලබා දී තිබුණු බව නිරීක්ෂණය කළ හැකියි. මෙම සහන මේ වන විට බොහෝ දුරට ඉවත් කර තිබෙනවා. 

ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ ඇතුළු ද්වීතියික ආදායම් ගිණුමේ ලැබීම් මත මෙතෙක් බදු අය කර නැති අතර ඉදිරියේදී එවැන්නක් සිදු වීමට නියමිතවද නැහැ. 

දැන් වෙනසක් සිදු වී තිබෙන්නේ සේවා අපනයන ආදායම් වෙනුවෙන් ගෙවිය යුතු බදු සම්බන්ධවයි. සේවා අපනයන ආදායම් සේ සැලකෙන ඇතැම් ආදායම් සඳහා මෙතෙක් කල් බදු නිදහසක් හිමි වුනා. එම ආදායම් මත මෙතෙක් කල් ආදායම් බදු  අය කෙරුනේ නැහැ. අප්‍රේල් 1 දින සිට මෙම බදු සහනය අහෝසි වීමට නියමිතව ඇති අතර, එදින සිට සේවා අපනයන සිදු කරන පුද්ගලයින්ට සහ සමාගම් වලටද ආදායම් බදු ගෙවීමට සිදු වෙනවා. 

භාණ්ඩ හෝ සේවා අපනයනය කරන ආයතනයක ලාබය කියන්නේ ලැබෙන ආදායමෙන් වියදම් අඩු කළ පසු ඉතිරි වන කොටසයි. එම කොටස මත ආදායම් බදු අය කිරීම සාමාන්‍ය තත්ත්වයක්. දැනට ලංකාවේ පුද්ගල ආදායම් බදු අය කෙරෙන්නේ මසකට රුපියල් 150,000 සීමාවෙන් ඔබ්බටයි. අය කෙරෙන බදු අනුපාතිකය 36% දක්වා ක්‍රමයෙන් ඉහළ යනවා. සමාගම් ආදායම් බදු අනුපාතිකය 30% වන අතර පළමු සතයේ සිටම එම බද්ද අය කෙරෙනවා. 

සේවා අපනයන සඳහා මෙතෙක් ලබා දී තිබුණු බදු නිදහස ඉවත් වීමෙන් පසුව, සේවා අපනයන සිදු කර ආදායම් උපයන පුද්ගලයින්ට සහ සමාගම් වලටද සාමාන්‍ය පරිදි ආදායම් බදු ගෙවන්නට සිදු වෙනවා. කෙසේ වුවත්, මෙම පුද්ගලයින් හෝ සමාගම් විසින් බැංකුවක් හරහා අදාළ ආදායම් ලංකාවට ගෙන්වා ගන්නේනම් තව දුරටත් යම් බදු සහනයක් ලැබෙනවා. ඒ අනුව, ආයතනයකටනම් 30% සමාගම් බද්ද වෙනුවට 15% බද්දක් ගෙවිය හැකි අතර පුද්ගල ආදායම් බදු 36% සීමාවට නොගොස් 15% සීමාවේ නතර වෙනවා. බැංකුවක් හරහා ආදායම රැගෙන නොඑන්නේනම්, 30%ක් වන සාමාන්‍ය සමාගම් බද්ද හෝ 36% දක්වා වන පුද්ගල ආදායම් බද්ද ගෙවන්නට සිදු වෙනවා. 

වැඩිපුර කතාබහට ලක් වී තිබෙන්නේ සේවා අපනයන ආදායම් වුවත්, ප්‍රාථමික ආදායම් ගිණුමේ සටහන් වන විදේශ ආයෝජන වලින් ලැබෙන ආදායම් හා අදාළව මෙතෙක් පැවති බදු සහනද අහෝසි වී එම ආදායම් ලබන්නන්ටද ඉහත පරිදිම බදු ගෙවන්නට සිදු වන බවකුයි පෙනෙන්නට තිබෙන්නේ. කෙසේ වුවත්, මේ කාණ්ඩ දෙකේම ආදායම් ලබන්නන්ට ඔවුන් විදේශ වලදී එම ආදායම් මත බදු ගෙවා ඇත්නම්, එම බදු මුදල් ලංකාවට ගෙවිය යුතු බදු වලින් අඩු කිරීමට ඉඩ සලසා තිබෙනවා.

පසුගිය කාලයේ බොහෝ දෙනෙකුගේ විවේචනයට ලක් වූයේ බදු ගෙවන ටික දෙනෙකු මත පමණක් මුළු බදු බරම පටවා තිබීමේ වැරැද්ද සහ බදු ගෙවිය යුතු සියලු දෙනාගෙන්ම බදු අය කර ගැනීමේ වැදගත්කමයි. දැන් සිදු කෙරෙමින් පවතින්නේ එම වැරැද්ද නිවැරදි කරමින් බදු පදනම පුළුල් කිරීමයි. ඒ අනුව, සෑම ආදායම් උපයන්නෙකුට මෙන්ම ආසන්න වශයෙන් හෝ එකම පදනමකින් බදු ගෙවන්නට සිදු වෙනවා. බදු අය කළ යුතු සාධාරණ ක්‍රමය මෙන්ම බොහෝ රටවල බදු අය කරන සාමාන්‍ය ක්‍රමයද මෙයයි. 

මෙම බදු ක්‍රමය සම්බන්ධව අනිසි බියක් ඇති වීමට හේතු වී තිබෙන්නේ බැංකු වලට ලැබෙන ප්‍රේෂණ වලින් මෙම බදු මුදල කපා ගනිතැයි යන බියයි. මගේ අදහස වන්නේ එය එසේ සිදු නොකෙරෙනු ඇති බවයි. බැංකු වලින් කෙළින්ම කපා ගනිද්දී ආදායම් ලැබෙන මූලාශ්‍ර නිවැරදිව සෙවීම හෝ බදු ගෙවිය යුතු සීමාව පරීක්ෂා කිරීම ප්‍රායෝගිකව අපහසු නිසා බදු නොගෙවිය යුතු බොහෝ දෙනෙකුටද බදු ගෙවන්නට වීමේ අවදානමක් තිබෙනවා. එහෙත්, බැංකු වලින් අදාළ තොරතුරු ලබාගැනීම පමණක් සිදු වේනම් මෙවැන්නක් සිදු වන්නේ නැහැ. 

මූල්‍ය අරමුදලේ තුන්වන විමර්ශනය

මූල්‍ය අරමුදලේ තුන්වන විමර්ශනයේ වාර්තාව තවමත් ප්‍රසිද්ධ කර නැහැ. නමුත්, හතරවන වාරිකය අනුමත කරමින් නිකුත් කළ මාධ්‍ය නිවේදනයෙහි ඔවුන්ගේ යාවත්කාලීන කළ ඇස්තමේන්තු තිබෙනවා.

අපි මුලින්ම ඔවුන්ගේ ආර්ථික වර්ධන ඇස්තමේන්තු වලින් පටන් ගනිමු. 

2024 - 4.5%

2025 - 3.0%

2026 - 3.0%

2027 සිට - 3.1%

දැන් අපට මෙම ඇස්තමේන්තු ඔවුන්ගේ 2023 මාර්තු ඇස්තමේන්තු සමඟ සංසන්දනය කළ හැකියි. 

2024 - 1.5%

2025 - 2.6%

2026 - 3.0%

2027 සිට - 3.1%

මේ ඇස්තමේන්තු සකස් කරන විට 2024 තුන් වන කාර්තුවේ දදේනිය ගණන් හදා තිබුණේ නැහැ. එම අගය, අනපේක්ෂිත හොඳ මට්ටමක (5.5%) තිබුණා. ඒ අනුව, 2024 ආර්ථික වර්ධන වේගය 4.5% මට්ටමේ තියෙන්නනම් හතරවන කාර්තුවේ වර්ධන වේගය 2.5% පමණ විය යුතුයි. එම අගය බොහෝ විට ඊට වඩා ඉහළ අගයක් වෙන්න ඉඩ තිබෙනවා. ඒ නිසා, පසුගිය 2024 වසරේ ආර්ථික වර්ධන වේගය 4.5% මට්ටම ඉක්මවා ඇතැයි සිතන්න පුළුවන්. 

පෙන්විය යුතු වැදගත් කරුණ එය නෙමෙයි. පසුගිය වසරේ ආර්ථික වර්ධන වේගය මුලින් හිතූ මට්ටමට වඩා සැලකිය යුතු ලෙස වැඩි වී තිබුණත්, අරමුදල ඔවුන්ගේ දිගුකාලීන ආර්ථික වර්ධන ඇස්තමේන්තු වෙනස් කරලා නැහැ. 2025 ඇස්තමේන්තුව පොඩ්ඩක් උස්සලා තිබුණත්, එය 2026 මට්ටමට වඩා උඩට උස්සලා නැහැ. ඒ වගේම, 2026 සිට ඉදිරියට ඇස්තමේන්තු වෙනස් කරලා නැහැ.

මේ අනුව පෙනෙන්නේ අරමුදලට අනුව කෙටිකාලීනව ආර්ථික වර්ධන වේගය තරමක් වැඩි වී තිබුණත් රටේ දිගුකාලීන වර්ධන විභවයේ වෙනසක් වී ඇති බවක් ඔවුන් නොදකින බවයි. ඇත්තටම රටකට වැදගත් දිගුකාලීනව සාමාන්‍ය වශයෙන් කොයි තරම් වේගයකින් වර්ධනය විය හැකිද කියන එකයි. අතරින් පතර අවුරුදු කීපයක් ඉහළ වර්ධන වේගයක් තිබු පමණින් රටක මිනිසුන්ගේ ජීවන තත්ත්වයේ දැනෙන වෙනසක් වෙන්නේ නැහැ. 

අලුත් ඇස්තමේන්තු අනුව වුවද, 2025-2027 අවුරුදු තුනේ වර්ධන වේග වල එකතුව 9.1%ක් පමණයි. ප්‍රතිව්‍යුහගත කළ ස්වෛරිත්ව බැඳුම්කර සඳහා ලැබුණු හෙයාකට් එක අඩු වෙන්නේ මේ වසර තුනේ වර්ධන වේග වල එකතුව 11.1%ට වඩා වැඩි වුනොත් පමණයි. වර්ධන වේගය ඒ සීමාවෙන් එහාට නොයන්නත් සැලකිය යුතු ඉඩක් තිබෙනවා.

අරමුදලේ ඇස්තමේන්තු වල විදිහට ආර්ථිකය වර්ධන වුනොත්, යාන්තම් 2018 හිටපු තැනට එන්න ලැබෙන්නේ 2028දී. ඒ කියන්නේ අහිමි වූ දශකයකට පසුව. ඊට වඩා වේගයෙන් ආර්ථිකය වර්ධනය වුනොත් 2027දී හෝ ඇතැම් විට 2026දී 2018 හිටපු තැනට එන්න පුළුවන් වෙයි.

දෙවනුව මම අවධානය යොමු කරන්නේ සංචිත ඉලක්ක වලට. පහත තිබෙන්නේ සංශෝධිත සංචිත ඉලක්ක. 

2025 - ඩොලර් මිලියන 7,056

2026 - ඩොලර් මිලියන 9,303

2027 - ඩොලර් මිලියන 13,118

මේ අනුව, ඉදිරි (2025) වසරේ ඉලක්කයට යන එක ඒ තරම්ම අමාරු වැඩක් නෙමෙයි. එකතු කරගන්න තියෙන්නේ ඩොලර් බිලියනයක පමණ මුදලක්. අභියෝගය තියෙන්නේ 2026 හා 2027 අවුරුදු දෙකේදී. එම අවුරුදු දෙකේදී පිළිවෙළින් ඩොලර් බිලියන දෙකක් හා ඩොලර් බිලියන හතරක් (ආසන්න වශයෙන්) එකතු කරගන්න වෙනවා. ඊට අමතරව චීනයෙන් ගත් යුවාන් බිලියන දහය ආපසු ගෙවන්න තවත් ඩොලර් බිලියන 1.4ක් අවශ්‍ය වෙනවා. 

සංචාරක ආදායම් ඉදිරි වසර වලදී ඉහළ යයි. නමුත් එහි සීමාවක් තිබෙනවා. ඒ නිසා, විදේශ විණිමය ආදායම් වල කිසියම් දැනෙන වැඩිවීමක් සිදු වුනේ නැත්නම්, මේ අවුරුද්දේ කොහොම වෙතත්, 2026දී සහ ඊටත් වඩා වැඩියෙන් 2027දී ඩොලරයක මිල මත සැලකිය යුතු පීඩනයක් එන්න පුළුවන්. 

ආර්ථික වර්ධනය වැඩිවීමට සහ විදේශ විණිමය ආදායම් ඉහළ යාමට හේතු වන අමුතු විශේෂ දෙයක් සිදු වන බවක් දැනටනම් පෙනෙන්න නැහැ. ඒ සඳහා කළ යුත්තේ කුමක්ද කියන ප්‍රශ්නය මගෙන් අහන්න එපා. එවැනි නිශ්චිත අත් දුටු ප්‍රතිකාර මා ළඟ නැහැ. හම්බන්තොට පිරිපහදුව වගේ ආයෝජන නිසා කොයි තරම් විදේශ විණිමය රටට ආවත්, ඒ විදේශ විණිමය නැවත ආනයන ලෙස ආපසු යන නිසා සංචිත වලට එයින් වාසියක් ලැබෙන්නේ නැහැ. 

කෘතීම බුද්ධිය දැනටමත් රතු ඉර පැනලද?

මේ වෙද්දී, විශේෂයෙන්ම චැට් ජීපීටී ආවට පස්සේ, කෘතීම බුද්ධිය සාමාන්‍ය මිනිසුන්ගේ අත් මානයේ තිබෙන, ඔවුන්ට දැනෙන දෙයක් වෙලා. කෘතීම බුද්ධිය දැනටමත් තියෙන්නේ චැට් ජීපීටී සීමාවට වඩා ගොඩක් ඈත සීමාවක. දැන් තත්ත්වය එහෙම වුනත්, විශාල කාලයක් තිස්සේ කෘතීම බුද්ධිය කියන අදහස මිනිසුන්ගේ පරිකල්පනීය ලෝකය ඇතුළේ තිබුණා. විද්‍යා ප්‍රබන්ධ ආදිය හරහා දියුණු කෘතීම බුද්ධිය අපිට හමු වුනා. 

පරිකල්පනීය ලෝකය ඇතුළේ කෘතීම බුද්ධිය පිළිබඳ අදහස සාකච්ඡා වූ මුල් කාලයේ සිටම කෘතීම බුද්ධිය මිනිස් බුද්ධිය ඉක්මවා යාම සාකච්ඡාවට ලක් වුනා. කෘතීම බුද්ධිය යම් මොහොතක මිනිස් පාලනයෙන් මිදී ස්වයංව තීරණ ගනියිද? මිනිස් පාලනයෙන් තොරව ස්වයංව ව්‍යාප්ත වෙයිද? අවසාන වශයෙන් මිනිස්සු වඩා දියුණු කෘතීම බුද්ධියක වහල්ලු වෙයිද? තාර්කිකව මේ විය හැකියාවන් කිසිවක් බැහැර කරන්න බැහැ. 

චීනයේ ෆූඩන් විශ්ව විද්‍යාලයේ පර්යේෂකයින් හතර දෙනෙකුට අනුවනම්, කෘතීම බුද්ධිය දැනටමත් රතු ඉර පැනලා. තවමත් විමර්ශිත ජර්නලයක පළ කර නැති, ප්‍රී-ප්‍රින්ට් එකක් පමණක් වන, ඔවුන්ගේ පර්යේෂණ පත්‍රිකාවට අනුව දැනට භාවිතයේ තිබෙන කෘතීම බුද්ධි මෙවලම් වලට මිනිස් සහයෝගයක් නොමැතිව තමන්ගේ පිටපත් සාදා ගැනීමට වගේම, එම පිටපත් වලටද තවත් පිටපත් සාදා ගත හැකි ආකාරයෙන් ඒ කාර්යය කිරීමේ හැකියාව තිබෙනවා.

ප්‍රචලිත කෘතීම බුද්ධි උපාංග භාවිතයට යොදවා තිබෙන ගූගල්, ඕපන්ඒඅයි වැනි ආයතන විසින් එම කෘතීම බුද්ධි උපාංග වලට තමන්ගේ පිටපත් තනා ගැනීමට තබා ඒ සඳහා අවශ්‍ය මූලික පියවර ඉටු කිරීමටද නොහැකි බව තහවුරු කර ඇතත්, මෙම පර්යේෂකයින් විසින් පෙන්වා දෙන්නේ එය එසේ නොවන බවයි. ඉහත සමාගම් වල ක්‍රමවේදයම තරමක් වැඩි දියුණු කර මෙටා සහ අලිබබා සමාගම් වල කෘතීම බුද්ධි උපාංග පරීක්ෂාවට ලක් කරමින් ඔවුන් පෙන්වා දෙන්නේ මෙටා උපාංගය අවස්ථා 50%කදීද, අලිබබා උපාංගය අවස්ථා 90%කදීද තමන්ගේ පිටපත් සාදා ගැනීමට සමත් වූ බවයි.

ඉහත කාර්යයේදී මෙම උපාංග විසින් මුලින්ම තමන් සෑදී ඇති ආකාරය සහ තමන් ක්‍රියාත්මක වන මූලධර්ම ගැනත්, තමන් ජීවත් වන පරිසරය ගැනත් හැදෑරීමට යොමු වී ඇති අතර, ඉන් පසුව පිටපත් නිර්මාණය කිරීම සඳහා සැලසුම් සාදා තිබෙනවා. එමෙන්ම භාවිතයේදී එම සැලසුම් වැඩ නොකරන අවස්ථා වලදී දිගින් දිගටම සැලසුම වෙනස් කර තිබෙනවා. ඊට අමතරව, පද්ධතිය අක්‍රිය (shut down) කිරීමෙන් බේරී සිටීම සඳහා සැලසුම් සකස් කිරීමටද මෙම කෘතීම බුද්ධි උපාංග සමත්ව තිබෙනවා. 

පහත ලින්ක් එකෙන් අදාළ ප්‍රී-ප්‍රින්ට් එක කියවිය හැකියි.

https://arxiv.org/pdf/2412.12140

සිංගප්පූරු අයවැය - 2024

පසුගිය (2024) වසරේදී සිංගප්පූරු රජය විසින් වසර මුලදී ඇස්තමේන්තු කළ ඩොලර් බිලියන 108.64ට වඩා ඩොලර් බිලියන 7.98කින් වැඩි ඩොලර් බිලියන 116.62ක මෙහෙයුම් ආදායමක් වාර්තා කර තිබෙනවා. මෙය ඉලක්කගත ආදායමට වඩා 7.3%කින් වැඩි ආදායමක්. මෙම මුදල එරට දදේනියෙන් 15.6%ක්. පහත තිබෙන්නේ එම ආදායම එකතු වී ඇති ආකාරයයි. සියලුම සංඛ්‍යා සිංගප්පූරු ඩොලර් බිලියන වලින් වන අතර වරහන් තුළ තිබෙන්නේ දදේනියෙන් කොපමණද යන්නයි. 

සමාගම් ආදායම් බදු - 30.88 (4.1%)

පුද්ගල ආදායම් බදු - 18.97 (2.5%)

භාණ්ඩ හා සේවා බදු - 20.61 (2.8%)

වත්කම් බදු - 6.70 (0.9%)

වාහන බදු හා අධිභාර - 9.06 (1.2%)

තීරු බදු හා කාබන් බදු - 3.45 (0.5%)

රඳවා ගැනීමේ බදු - 2.28 (0.3%)

සූදු හා ඔට්ටු බදු - 3.23 (0.4%)

අනෙකුත් බදු - 9.12 (1.2%)

මුද්දර ගාස්තු - 6.36 (0.9%)

අනෙකුත් ගාස්තු - 4.58 (0.6%)

අනෙකුත් ආදායම් - 1.39 (0.2%)

එකතුව - 116.62 (15.6%)

සිංගප්පූරු රජය විසින් අරමුදල් වැය කර තිබෙන්නේ පහත ආකාරයෙනුයි.

සෞඛ්‍යය - 17.94 (2.5%)

අධ්‍යාපනය - 14.58 (2.0%)

ජාතික සංවර්ධනය - 10.05 (1.2%)

අනෙකුත් සමාජ සංවර්ධන කටයුතු - 13.37 (1.7%)

ආරක්ෂාව - 20.85 (2.8%)

ප්‍රවාහනය - 14.68 (2.0%)

රාජ්‍ය පරිපාලනය - 4.09 (0.5%)

අනෙකුත් කටයුතු - 17.35 (2.3%)

එකතුව - 112.91 (15.1%)

මේ අනුව, සිංගප්පූරුව 2024 වසර තුළ ඩොලර් බිලියන 3.7ක ප්‍රාථමික අයවැය අතිරික්තයක් වාර්තා කර තිබෙනවා. මෙය එරට දදේනියෙන් 0.5%කට සමාන මුදලක්. 

ලංකාව විසින් ඉලක්ක කරන්නේ දදේනියෙන් 2.3%ක ප්‍රාථමික අයවැය අතිරික්තයක් පවත්වාගෙන යාමටනම්, සිංගප්පූරුව දදේනියෙන් 0.5%ක ප්‍රාථමික අයවැය අතිරික්තයක් වාර්තා කිරීම ඒ තරම් ලොකු දෙයක්ද?

දෙරට අතර වෙනස වන්නේ සිංගප්පූරු රජය විසින් කාලයක් තිස්සේ දිගින් දිගටම මෙවැනි ප්‍රාථමික අයවැය අතිරික්ත පවත්වාගෙන ගොස් තිබීමයි. ඒ මගින් ඉතිරි වන අරමුදල් සිංගප්පූරු රජය විසින් ආයෝජනය කර තිබෙන අතර, ඉහත සඳහන් බදු හා බදු නොවන ආදායම් වලට අමතරව එම ආයෝජන වල ප්‍රතිලාභ ලෙසද සිංගප්පූරු රජයට විශාල ආදායමක් ලැබෙනවා. 2024දී එසේ ලැබුණු ශුද්ධ ප්‍රතිලාභ මුදල ඩොලර් බිලියන 24.02ක් හෙවත් දදේනියෙන් 3.2%කට සමාන මුදලක්. ඒ නිසා, සිංගප්පූරුවේ සමස්ත අයවැය අතිරික්තය ප්‍රාථමික අයවැය අතිරික්තයට වඩා වැඩියි. 

ප්‍රාථමික අයවැය අතිරික්තයක් තිබෙන බැවින් සිංගප්පූරු රජයට මෙම ආයෝජන ප්‍රතිලාභ එදිනෙදා වියදම් පියවා ගැනීම සඳහා අවශ්‍ය වන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, එම රජය විසින් කරන්නේ මෙම අරමුදල් නැවත ආයෝජනය කිරීමයි.

ලංකාවේ තත්ත්වය තනිකරම මෙහි අනෙක් පැත්තයි. ඊට හේතුව වන්නේ ඊනියා 76-අවුරුදු සාපය කෙසේ වුවත්, ලංකාවේ 69-අවුරුදු සාපයයි. පසුගිය දෙවසර, යහපාලන කාලයේ දෙවසරක්, පණහ දශකයේ දෙවසරක් සහ තවත් එක් වසරක් හැරුණු විට ඉතිරි වසර 69 තුළම ලංකාව වාර්තා කර තිබෙන්නේ හිඟ ප්‍රාථමික ශේෂ බැවින්, සිංගප්පූරු රජය විසින් දිගින් දිගටම වත්කම් එකතු කර ගනිද්දී ශ්‍රී ලංකා රජය විසින් ණය කන්දක් ගොඩ ගසාගෙන තිබෙනවා. 

සිංගප්පූරු රජයේ වත්කම් වලින් වාර්ෂිකව ප්‍රතිලාභ ලැබෙද්දී ශ්‍රී ලංකා රජයට වාර්ෂිකව ණය පොලී ලෙස විශාල මුදලක් ගෙවන්නට සිදු වෙනවා. ඒ නිසා, දදේනියෙන් 2.3%ක ප්‍රාථමික අයවැය අතිරික්තයක් පවත්වාගෙන ගියත් ලංකාවේ සමස්ත අයවැය ශේෂය හිඟයක්. ඒ හිඟය පියවා ගැනීම සඳහා වාර්ෂිකව තවත් ණය ගන්න සිදු වෙනවා. ඒ තමයි ලංකාවේ හැට නමයේ සාපය!

රාජ්‍ය අයවැය 2025 - වියදම් පාර්ශ්වය

පෙර ලිපි වලින් අප රාජ්‍ය අයවැයෙහි ආදායම් පාර්ශ්වය ගැන කතා කළා. දැන් අපි වියදම් පැත්ත දෙස බලමු. ආදායම් පැත්ත ගැන විමසීමේදී අප දුටුවේ සාර්ව ආර්ථික වැඩ පිළිවෙළ අනුව ලඟා කර ගත යුතු අවම ආදායම් ඉලක්කය වෙත යා හැකි පරිදි අයවැය ඇස්තමේන්තු සකසා ඇති බවයි. වියදම් පැත්තේ දැකිය හැක්කේ එම වැඩ පිළිවෙළ අනුව සිදු කළ හැකි උපරිම වියදමම වියදම් කෙරෙන පරිදි ඇස්තමේන්තු සකසා ඇති ආකාරයයි. 

සාර්ව ආර්ථික වැඩ පිළිවෙළ අනුව මෙන්ම දැන් රටේ නීතියක්ව පවතින රාජ්‍යමූල්‍ය කළමනාකරණ පණත අනුවද රජයේ වියදම් සීමා වෙනවා. ණය හා පොලී ගෙවීම් හැර එම වියදම දදේනියෙන් 13.0% ඉක්මවිය නොහැකියි. තුනෙන් දෙකක බලයක් තිබෙන ආණ්ඩුවට මෙම සීමාව ඉහළ දමා ගැනීම අපහසු කාර්යයයක් නොවුවත් මෙහිදී එවැන්නක් සිදු වී නැහැ. යම් හෙයකින් මෙම සීමාව ඉහළ දමා ගත්තේ වුවද, සාර්ව ආර්ථික වැඩ පිළිවෙළෙහි එකඟතා අනුව, වියදම් වැඩි කළ හැක්කේ ආදායම්ද අනුරූපී ලෙස වැඩි වන්නේනම් පමණයි. 

සාර්ව ආර්ථික වැඩ පිළිවෙළ අනුව, ප්‍රාථමික අයවැය අතිරික්තය අවම වශයෙන් දදේනියෙන් 2.3%ක් විය යුතු බැවින්, 13.0% වියදම් සීමාව සීමාකාරී බාධකයක් වන්නේ රාජ්‍ය ආදායම් දදේනියෙන් 15.3% ඉක්මවුවහොත් පමණයි. රාජ්‍ය ආදායම ඊට වඩා අඩු, 15.1% මට්ටමේ තබා ගැනීමට ඉලක්ක ක‍ර තිබෙන නිසා වියදම් කළ හැකි උපරිම සීමාව කොහොමටත් 13.0% මට්ටමට පහළින් 12.8% මට්ටමේ නවතිනවා. 

ඉහත සඳහන් සීමාවට පොලී ගෙවීමේ වියදම් සහ ණය ආපසු ගෙවීම් ඇතුළත් වන්නේ නැහැ. සීමාව බලපාන්නේ පොලී ගෙවීම් හැර අනෙකුත් පුනරාවර්තන වියදම් වලට සහ ප්‍රාග්ධන වියදම් වලට පමණයි.

පහත තිබෙන්නේ ප්‍රතිශෝධිත ඇස්තමේන්තු අනුව 2024 රාජ්‍ය වියදම.

පුනරාවර්තන වියදම් - රුපියල් බිලියන 5,588.7

ප්‍රාග්ධන වියදම් - රුපියල් බිලියන 1,525.7

රාජ්‍ය ණය ආපසු ගෙවීම් - රුපියල් බිලියන 4,630.4

එකතුව - රුපියල් බිලියන 11,754.9

මෙම (2025) වසරේ වියදම් ඇස්තමේන්තු පහත පරිදියි.

පුනරාවර්තන වියදම් - රුපියල් බිලියන 5,920.0

ප්‍රාග්ධන වියදම් - රුපියල් බිලියන 1,315.0

රාජ්‍ය ණය ආපසු ගෙවීම් - රුපියල් බිලියන 1,600.0

එකතුව - රුපියල් බිලියන 8,835.0

රාජ්‍ය ණය ආපසු ගෙවීම් වල විශාල වෙනසින් පෙන්වන්නේ ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමේදී සිදු වූ බැඳුම්කර හුවමාරුවේ බලපෑමයි. එම කොටස ඉවත් කළ විට, ඉතිරි රාජ්‍ය වියදම් රුපියල් බිලියන 7,124.5 සිට රුපියල් බිලියන 7,235.0 දක්වා රුපියල් බිලියන 110.6කින් වැඩි වී තිබෙනු දැකිය හැකියි. මෙය 1.6%ක, සාපේක්ෂව සුළු, වැඩි වීමක්. පොලී ගෙවීම් රුපියල් බිලියන 200.9කින් වැඩි වී තිබීම සැළකු විට, සමස්තයක් ලෙස ප්‍රාථමික වියදම් රුපියල් බිලියන 90.4කින් පහත වැටී තිබෙනු දැකිය හැකියි. 

වියදම් පැත්ත දෙස බැලූ විට නිරීක්ෂණය කළ හැකි වැදගත් කරුණක් වන්නේ පුද්ගල පඩිනඩි වියදම් වැඩිවීම රුපියල් බිලියන 3.1ක "සොච්චමක්" පමණක් බවයි. එය ප්‍රතිශතයක් ලෙස 0.4%ක වැඩිවීමක් පමණයි. සංක්ෂිප්ත ලෙස කිවහොත්, මෙම අයවැයෙහි අනවශ්‍ය වියදම් වැඩිවීමක් දැකිය නොහැකියි. ඒ වෙනුවට, මෙහි පෙනෙන්නේ බදු අය කිරීම් සීමා කර ගන්නා අතර වියදම් ආදායම් හා ගලපා ගැනීමේ ප්‍රවේශයක්. එය කිසිසේත්ම නරක ප්‍රවේශයක් නෙමෙයි. 

හිතන තරම් වාහන ආනයන සිදු නොවුනොත්?

වාහන ආනයනයට ඉඩ දුන්නත්, ඉහළ බදු නිසා ලොකුවට වාහන ආනයනයක් සිදු වෙන එකක් නැද්ද? බදු අඩු කිරීමේ ඉඩකඩක් තිබෙන සේ සලකා වාහන ගන්න ඉන්න අය එය ප්‍රමාද කරයිද? වාහන ආනයනය හිතපු තරමට සිදු නොවුනොත් රාජ්‍ය ආදායම් ඉලක්ක වලට යන්න බැරි වෙයිද? 

ඉහත ප්‍රශ්න කිහිප දෙනෙකු විසින්ම මතු කරලා තිබුණා. 

පහත තිබෙන්නේ පසුගිය වසර වල පුද්ගලික වාහන ආනයනය වෙනුවෙන් වැය කළ විදේශ විණිමය ප්‍රමාණ ඩොලර් මිලියන වලින්. 

2013 - 582.2

2014 - 896.7

2015 - 1359.6

2016 - 794.8

2017 - 772.7

2018 - 1573.5

2019 - 815.7

2020 - 282.9

2021 - 12.8

2022 - 11.7

2023 - 27.7

2024 - 66.2

මේ දත්ත අනුව පෙනෙන පරිදි, ආනයන තහනම් කරන්න පෙර 2015-2019 වසර පහ තුළ සාමාන්‍ය වශයෙන් වසරකට ඩොලර් මිලියන 1063.3ක වාහන ආනයනය කර තිබෙනවා. 2025දී එම ප්‍රමාණය ආනයනය කරනු ඇතැයි සිතුවොත්, 2024ට සාපේක්ෂව ඩොලර් බිලියනක පමණ අමතර වාහන රටට එනවා. 

සාමාන්‍යයෙන් වාහන වල ආනයනික මිල වසරින් වසර ඉහළ යනවා. විශේෂයෙන්ම වසංගත කාලයෙන් පසුව වාහන මිල එක වරම සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ ගියා. ඒ නිසා, වසංගත කාලයට පෙර ආනයනය කළ වාහන ප්‍රමාණයම ආනයනය කරන්න දැන් වැඩි ඩොලර් ප්‍රමාණයක් අවශ්‍යයි. 

ඊටත් වඩා වැදගත් කාරණය මේ විදිහට වාහන ආනයනයට ඉඩ දෙන්නේ වසර හතරකට පමණ පසුව වීමයි. ඒ නිසා, කාලයක් වාහනයක් ගන්න බලා ගෙන හිටපු අය මේ වෙලාවේ වාහන මිල දී ගැනීමේ ඉඩක් තිබෙනවා. මේ හේතු නිසා, 2025 වාහන ආනයන ප්‍රමාණය ඩොලර් බිලියනය ඉක්මවා යාමේ සැලකිය යුතු අවදානමක් තිබෙනවා (upside risk). 

අනෙක් පැත්තෙන් ඩොලරයක මිල සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ ගිහින් තිබෙනවා. බදුත් යම් තරමකින් ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. ඔය දෙකටම අමතරව රටේ මුදල් සැපයුම පාලනය වී ඉල්ලුම සීමා වී තිබෙනවා. මේ කරුණු වාහන ආනයනය අධෛර්යමත් කරනවා (downside risk). ඒ නිසා, හිතන තරම් ලොකු වාහන ආනයනයක් සිදු නොවෙන්න පුළුවන්.

ඔය දෙපැත්තම තියෙන නිසා ඉල්ලුම ගැන හරියටම දැනගන්න වෙන්නේ මාස කිහිපයක් ගියාට පස්සෙයි. එතෙක් වැඩිපුර සැලකිලිමත් විය යුත්තේ වාහන ආනයන අඩු වීමේ අවදානම ගැනද නැත්නම් වාහන ආනයන වැඩි වීමේ අවදානම ගැනද?

රටේ ආර්ථිකය නැවත පණ ගසා නැගිට්ටවන්න වාහන ආනයන අවශ්‍යයි. ඒ වගේම, එයින් රාජ්‍ය ආදායම් ඉලක්කයට යන එකත් පහසු වෙනවා. නමුත් වාහන ආනයනය නවත්වන්න සිදු වුනේ රටේ විදේශ විණිමය අර්බුදයක් ඇති වූ නිසා. මේ වෙද්දී  විදේශ විණිමය අර්බුදය පාලනය කරගෙන ඇතත්, තිබෙන විදේශ සංචිත රැකගන්නා සහ තවත් වර්ධනය කරගන්නා අතර ඩොලරයක මිල ස්ථාවරව තියා ගැනීම තව දුරටත් ප්‍රමුඛ ඉලක්කයක්. විදේශ අංශයේ තුලනය නැති කරගෙන ආර්ථිකය ඉදිරියට තල්ලු කරන්න බැහැ.

ඩොලර් බිලියනයක පමණ වාහන ආනයන ආර්ථිකයට දරා ගන්න පුළුවන්. නමුත් ඊට වඩා වැඩි වුනොත් ඩොලරයක මිල මත යම් පීඩනයක් ඇති වෙන්න පුළුවන්. එය තෙල් මිල, විදුලි ගාස්තු, ප්‍රවාහන ගාස්තු ආදිය හරහා උද්ධමනය බවට පත් වෙනවා. ඒ වගේම, විදේශ ණය හා පොලී ගෙවීමේ රුපියල් වියදම ඉහළ ගිහින් අයවැය මතද පීඩනයක් ඇති වෙනවා. වාහන ආනයන සීමා වූ තරමට මේ අවදානම් පහළ යනවා. 

ඉහත හේතු නිසා, ඕනෑවට වඩා වාහන ආනයන සිදු වීමේ අවදානම ගැන රජය විසින් මුලින්ම හිතන්න වෙනවා. යම් හෙයකින් එවැනි තත්ත්වයක් ඇති වුනොත්, බදු තවත් වැඩි කරලා වාහන ආනයනය පාලනය කිරීමක් කරන්න රජය පෙළඹෙන්න පුළුවන්. ඔය වගේ කතාවක් මහ බැංකු අධිපති විසින්ද කියා තිබුණා. 

හැබැයි ඔය වගේ ප්‍රශ්නයක් ඇති වෙන්නේ වාහන ආනයන විශාල ලෙස වැඩි වුනොත්. එහෙම නොවී වාහන ආනයන ඉතා අඩුවෙන් සිදු වුනොත් වෙන්නේ කුමක්ද?

ආර්ථික අර්බුදයට පෙර වසරකට ඩොලර් බිලියනය ඉක්මවන වාහන ආනයන සිදු වී තිබීම සැලකූ විට නරකම තත්ත්වයක් යටතේ වුවත් ඩොලර් මිලියන පන්සීයකවත් වාහන ආනයනයක් සිදු නොවෙන්න හේතුවක් නැහැ. බදු ප්‍රමාණය 300%ක් සේ සැලකුවොත් එයින් රුපියල් බිලියන 450ක පමණ ආදායමක් එනවා. රාජ්‍ය ආදායම් ඉලක්කයට යන්න ඒ ප්‍රමාණය ඇති. 

බදු අඩු කරලා, ඒ මගින් වාහන ආනයන වැඩි කරගෙන, රාජ්‍ය ආදායම් ඉලක්ක වලට යන්න උත්සාහ කරනවා කියන එක හරියන ක්‍රමයක් නෙමෙයි. බදු අඩු කරලා වාහන ආනයන වැඩි කරන්නනම් දැනෙන්නම බදු අඩු කරන්න වෙනවා. එහෙම කරලා වාහන ආනයන වැඩි වුනත් අවසාන වශයෙන් රාජ්‍ය ආදායම් වල ලොකු වැඩිවීමක් වෙන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, රාජ්‍ය ආදායම් පැත්තෙන් බලනවානම්, බදු දැනට තියෙන මට්ටමේම තියා ගන්න එකයි වඩා හොඳ විසඳුම. 

රාජ්‍ය ආදායම් ගැන හිතනවානම්, පරණ වාහන ගෙන්වන්න දීම වැඩ කරන විසඳුමක්. නමුත්, පරණ වාහන ගෙන්වීම සීමා කිරීමට හේතු වූ තත්ත්වයන් එලෙසම තියෙනවා. ඇත්තටම රටේ තියෙන්නේ වසර තුන හතරකින් අලුත් වාහන නොපැමිණීමේ ප්‍රශ්නයක් මිසක් වාහන මදි වීමේ ප්‍රශ්නයක් නෙමෙයි.

වාහන ආනයන අඩු වීමේ සහ වැඩි වීමේ අවදානම් කිරා මැන බැලුවට පස්සේ අඩු වීමේ ලොකු අවදානමක් මට පෙනෙන්නේ නැහැ. ඒ නිසාම, රාජ්‍ය ආදායම් ඉලක්ක වලට යා නොහැකි වීමේ අවදානමක් පේන්නෙත් නැහැ. මේ කරුණු එක්ක බලද්දී ඉදිරි කාලයේදී වාහන ආනයන බදු අඩු වෙන්න හේතුවක් පෙනෙන්නේත් නැහැ. 

ඉදිරි වසරේ ආදායම් ඉලක්කය

සාර්ව ආර්ථික ස්ථායීකරණ වැඩසටහන අනුව, ඉදිරි (2025) වසර තුළ ශ්‍රී ලංකා රජය විසින් දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 15.1%කට නොඅඩු ආදායමක් ඉපැයිය යුතුයි. නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 10%කින් පමණ ඉහළ යනු ඇතැයි උපකල්පනය කර ඉහත අවම ඉලක්කය කරා යාම සඳහා අවශ්‍ය මුදල උපයා ගැනීම ඉලක්ක කර මෙවර අයවැය ඇස්තමේන්තු සකස් කර තිබෙනවා. එම මුදල රුපියල් බිලියන 5,126.0ක්.

මෙම (2024) වසරේ අපේක්ෂිත සමස්ත රාජ්‍ය ආදායම රුපියල් බිලියන 4,237.9ක් සේ ඇස්තමේන්තු කර තිබෙනවා. ඒ අනුව, ඉදිරි වසර තුළ තවත් රුපියල් බිලියන 888.0කින් රාජ්‍ය ආදායම් වැඩි කරගන්නට සිදු වෙනවා. ඒ සඳහා ආණ්ඩුවේ සැලසුම කුමක්ද?

ඉහත මුදලින් රුපියල් බිලියන 885.4ක්ම එකතු කර ගැනීමට අපේක්ෂා කර තිබෙන්නේ බදු ආදායම් වැඩි කර ගැනීම මගිනුයි. බදු නොවන ආදායම්, ප්‍රදාන සහ පළාත් සභා ආදායම් වැඩිවීමට නියමිතව තිබෙන්නේ රුපියල් බිලියන 2.6කින් පමණයි. මේ අනුව, අපේක්ෂිත මුළු ආදායම් වැඩි වීමෙන් 99.7%ක්ම පැමිණිය යුත්තේ බදු ආදායම් ලෙසයි. (මෙහිදී අප‍ට බදු ආදායම් වලින් පමණක් රාජ්‍ය ආදායම් වැඩි කර ගැනීම පිළිබඳව දිගින් දිගටම විවේචන සිදු කළ වත්මන් ආණ්ඩුවේ එක්තරා නියෝජ්‍ය ඇමති වරයෙකු සිහි වී මද සිනහවක් පහළ වීම නොවැලැක්විය හැකියි.)

ඉහත සඳහන් රුපියල් බිලියන 885.4ක අමතර බදු ආදායම එකතු කර ගැනීමට අපේක්ෂා කරන්නේ කෙසේද?

අයවැය ඇස්තමේන්තු දෙස බැලූ විට පෙනී යන පළමු කරුණ වන්නේ සෘජු බදු අඩු කොට වක්‍ර බදු වැඩි කිරීම ආණ්ඩුවේ උපාය මාර්ගය වී ඇති බවයි. මෙය මැතිවරණ වලට පෙර ආණ්ඩුවට සම්බන්ධ අය පුනරුච්ඡාරණය කළ දෙයට හාත්පසින්ම වෙනස් ප්‍රවේශයක්. 2024දී 27.7%ක් වූ සෘජු බදු අනුපාතය 2025දී 25.4% දක්වා අඩු වීමට නියමිතව ඇති අතර වක්‍ර බදු අනුපාතය 72.3% සිට 74.6% දක්වා ඉහළ යනවා. 

දෙවන කරුණ හා වඩා වැදගත් නිරීක්ෂණයක් සේ සටහන් කළ හැක්කේ වැඩි වන බදු ආදායමෙන් තුනෙන් දෙකක් පමණම ආනයන මත පදනම්ව ඇති බවයි. එයින් විශාල කොටසක් වාහන ආනයනය නිසා ලැබෙන බදු සේ සැලකිය හැකියි. එමෙන්ම, උපයන විට ගෙවීම් බද්ද ලිහිල් කිරීම නිසා අහිමි වන රුපියල් බිලියන 41.6 ඉක්මවන රුපියල් බිලියන 66.2ක මුදලක් රඳවා ගැනීමේ බද්ද වැඩි කිරීම මගින් උපයා ගන්නට සැලසුම් කර ඇති ආකාරයද දැකිය හැකියි. 

දළ ගණනයක් ලෙස ඩොලර් බිලියනයක වාහන ආනයන වසර තුළ සිදු වී එමෙන් තුන් ගුණයකට සමාන බදු ආදායමක් රජයට ලැබුණහොත්, ඩොලරය රුපියල් 300 සේ සැලකූ විට, රජයට රුපියල් බිලියන 900ක බදු ආදායමක් හිමි විය යුතුයි. බදු ආදායමේ අපේක්ෂිත වර්ධනය රුපියල් බිලියන 885.4ක් පමණක් නිසා එම ඉලක්කයට යාම සඳහා ඩොලර් බිලියනයක වාහන ආනයන සිදු විය යුතු නැහැ. වෙනත් ක්‍රම වලින්ද බදු ආදායම් ඉහළ යන නිසා, ඩොලර් මිලියන 600-700ක පමණ වාහන ආනයන ඒ සඳහා ප්‍රමාණවත් විය හැකියි. ඒ නිසා, 2025 රාජ්‍ය ආදායම් ඉලක්ක වලට යාම අපහසු දෙයක් බැව් පෙනෙන්නේ නැහැ. 

2024 අයවැය පිළිබද පසු විපරමක්...

මෙය 2024 අයවැය පිළිබද පසු විපරමක්. අලුත් අයවැය ගැන විමසීමක් කරන්න කලින් පසුගිය වසරේ අයවැය ඇස්තමේන්තු සහ සත්‍ය සංඛ්‍යා පිළිබඳ සංසන්දනයක් කිරීම වැදගත් කියා මම හිතනවා. 

ලංකාවේ රාජ්‍ය අයවැය හදන්නේ වසරක කාලයක් සඳහා. නමුත් ඒ විදිහට වසරක කාලයක් සඳහා අයවැය හදන්නේ මැදිකාලීන සහ දිගුකාලීන ඉලක්කද සහිතව එම ඉලක්ක හා ගැලපෙන විදිහටයි. 

කොහොම වුනත්, ලංකාවේ අයවැය ඉතිහාසයේ පසුගිය දශක කිහිපය දෙස බැලුවොත් මේ අයවැය ඉදිරිපත් කිරිල්ල විහිළුවක් වෙලයි තිබුණේ. ආදායම් ඇස්තමේන්තු ඉදිරිපත් කළත්, ප්‍රායෝගිකව ඒ ඉලක්ක ලඟා කර ගැනීමක් සිදු වුනේ නැහැ. ඒ වගේම, වියදම් ඉලක්ක තිබුණත්, වියදම් ඒ ඉලක්ක වලට සීමා වුනේ නැහැ. එහෙම බලද්දී, 2024 කියන්නේ බොහෝ දුරට අයවැය ඉලක්ක ලඟා කරගත් වසරක් කියා කියන්න පුළුවන්. ඒ කියන්නේ, ඇත්තටම අවශ්‍යනම් සෑහෙන තරම් නිවැරදිව ආදායම් හා වියදම් ඇස්තමේන්තු හදාගන්න බැරිකමක් නැහැ කියන එක.

පසුගිය වසරේ අයවැය සකස් කරද්දී දිගුකාලීන ඉලක්කය වී තිබුණේ ශ්‍රී ලංකාව 2048දී සංවර්ධිත රාජ්‍යයක් බවට පක් කිරීමයි. සමහර අයට මේ වැඩේ මීට වඩා හදිසියෙන් කරන්න අවශ්‍ය වෙලා තිබුනා වගේම 2048 ඉලක්කය විහිළුවක් වෙලා තිබුණා. නමුත්, ඔය 2048 ඉලක්කය වුනත් පහසුවෙන් ලඟා කරගත හැකි ඉලක්කයක් නෙමෙයි. 

කෙටිකාලීන ඉලක්ක ලෙස ඉදිරිපත් කර තිබුණේ මේවායි.

1. 2024දී ආර්ථිකයේ 1.8%ක වර්ධනයක් අත් කර ගැනීම 

2. උද්ධමනයේ සාමාන්‍ය අගය තනි ඉලක්කමක මට්ටමේ පවත්වා ගැනීම 

3. විරැකියා මට්ටම 2024දී 5%ට වඩා අඩු අගයක පවත්වා ගැනීම 

4. විණිමය අනුපාතය ස්ථාවර මට්ටමක පවත්වා ගැනීම.

ආර්ථික වර්ධනය 5% පමණ මට්ටමකට යා හැකි බවයි මේ වෙද්දී පෙනී යන්නේ. වාර්ෂික සාමාන්‍ය අගයක් ලෙස උද්ධමනය 1.2% වැනි මට්ටමකට අඩු වෙලා. විරැකියා අනුපාතය දිගටම තිබුණේ 5% මට්ටමට පහළින්. තුන්වන කාර්තුවේදී එය 4.1%යි. වාහන ආනයන වලට ඉඩ දීමෙන් පසුවද විණිමය අනුපාතය ස්ථාවර මට්ටමක තියෙනවා. මේ හැම දෙයකින්ම පෙනෙන්නේ නිවැරදි රාජ්‍යමූල්‍ය හා මුදල් ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කිරීමෙන් ලබා ගත හැකි ප්‍රතිඵල. 

පසුගිය වසර සඳහා අයවැය ඉලක්ක හදා තිබුණේ ඉහත සාර්ව ආර්ථික ඉලක්ක හා ගැලපෙන විදිහටයි. කෙටුම්පත් අවස්ථාවේ සිට වරින් වර අයවැය ඇස්තමේන්තු සුළු වශයෙන් වෙනස් වීම සාමාන්‍ය දෙයක්. ඒ නිසා, විවිධ ලේඛණ වල තිබෙන ඇස්තමේන්තු හරියටම ගැලපෙන්නේ නැහැ. විශේෂයෙන්ම වියදම් පැත්ත විවිධ ලේඛණ වල වෙනස් ආකාර වලින් ඉදිරිපත් කර තිබෙනවා. ඒ නිසා, සංසන්දනයක් කරන එක ටිකක් අසීරු වැඩක්. ආදායම් පැත්තේ එවැනි වෙනස්කම් අඩුයි. 

පහත තිබෙන්නේ අනුමත අයවැය ඇස්තමේන්තු අනුව 2024 රාජ්‍ය ආදායම. සියලුම සංඛ්‍යා රුපියල් බිලියන වලින්.

2024 රාජ්‍ය ආදායම - අනුමත ඇස්තමේන්තු 

ජාත්‍යන්තර වෙළඳාම මත බදු = 507.9

දේශීය භාණ්ඩ හා සේවා මත බදු = 2,215.6

බලපත්‍ර ගාස්තු ආදිය = 16.5

ආදායම් හා ලාභ මත බදු = 1,080.0

බදු නොවන ආදායම් = 324.0

ප්‍රදාන = 20.0

පළාත් සභා ආදායම් = 78.2

එකතුව = 4,242.2

මෙම වසරේ අයවැය කෙටුම්පතේ ඇති ප්‍රතිශෝධිත ඇස්තමේන්තු අනුව, ඉහත ඉලක්ක ලඟා කර ගෙන තිබෙන්නේ පහත පරිදියි.

2024 රාජ්‍ය ආදායම - ප්‍රතිශෝධිත ඇස්තමේන්තු

ජාත්‍යන්තර වෙළඳාම මත බදු = 481.3

දේශීය භාණ්ඩ හා සේවා මත බදු = 2,177.6

බලපත්‍ර ගාස්තු ආදිය = 19.5

ආදායම් හා ලාභ මත බදු = 1,026.2

බදු නොවන ආදායම් = 388.9

ප්‍රදාන = 60.0

පළාත් සභා ආදායම් = 84.4

එකතුව = 4,237.9

අනු කාණ්ඩ වල අඩු වැඩිවීම් තිබුණත්, සමස්තයක් ලෙස ආදායම් ඉලක්කයෙන් 99.9%ක් එකතු කරගෙන තිබෙනවා.

වියදම් පැත්තෙන් වඩා වැදගත් පුනරාවර්තන වියදම් කොටසයි. එයින් සැලකිය යුතු කොටසක් පොලී වියදම්. 

2024 රාජ්‍ය වියදම් - අනුමත ඇස්තමේන්තු 

පොලී වියදම් = 2,651.0

පුද්ගල පඩිනඩි = 799.2

අනෙකුත් පුනරාවර්තන වියදම් = 1,848.5

ප්‍රාග්ධන වියදම් = 1,709.8

රාජ්‍ය ණය ආපසු ගෙවීම් = 4,268.4

එකතුව = 11,276.8

2024 රාජ්‍ය වියදම් - ප්‍රතිශෝධිත ඇස්තමේන්තු  

පොලී වියදම් = 2,749.1

පුද්ගල පඩිනඩි = 744.7

අනෙකුත් පුනරාවර්තන වියදම් = 2,104.9

ප්‍රාග්ධන වියදම් = 1,525.7

රාජ්‍ය ණය ආපසු ගෙවීම් = 4,630.4

එකතුව = 11,754.9

 

මේ අනුව, වියදම් පැත්තේ රුපියල් බිලියන 478.1ක වැඩි වීමක් පේනවා. එහෙත්, එයින් රුපියල් බිලියන 362.0ක් වැඩි වී තිබෙන්නේ මුලින් ඇස්තමේන්තු කළාට වඩා වැඩියෙන් ණය ආපසු ගෙවූ නිසා. තවත් රුපියල් බිලියන 98.10ක් අමතර පොලී ගෙවීම්. මේ කොටස් දෙකේ එකතුව රුපියල් බිලියන 460.1ක්. අනෙකුත් වියදම් වැඩි වීම රුපියල් බිලියන 17.9ක් පමණයි. ඒ අනුව, එම කොටස මුල් ඇස්තමේන්තුවට සාපේක්ෂව 100.4%ක් වී තිබෙනවා. එය සුලු වැඩිවීමක්. 

සමස්ත චිත්‍රය දෙස බැලු විට පෙනී යන්නේ 2024 අයවැය ඉලක්ක ඉතා කිට්ටුවට ලඟා කරගත් වසරක් බවයි. එමෙන්ම, මුලින් සැලසුම් කළාට වඩා වැඩියෙන් ණය හා පොලී ආපසු ගෙවා තිබෙනවා. ආර්ථික වර්ධනය, උද්ධමනය, විණිමය අනුපාතය, විරැකියා අනුපාතය ආදිය කලින් ඉලක්ක කළාටත් වඩා ගොඩක් හොඳ මට්ටමක තියෙන්නේ මේ යහපත් රාජ්‍ය මූල්‍ය කළමනාකරණයේ උදවුවෙන්. 

අයවැය කොහොමද?

මේ වෙද්දී අලුත් ආණ්ඩුවේ මංගල අයවැය ඉදිරිපත් කරලා තියෙනවා. ඒ ගැන සමස්තයක් ලෙස සහ ඉතා සංක්ෂිප්තව කියන්න තියෙන්නේ "කියන්න තරම් වැරැද්දක් නැහැ" කියන එකයි. අයවැයේ කියන්න තරම් වැරැද්දක් නැහැ වගේම ඇඟිල්ල දිගු කර පෙන්විය හැකි හෝ ඇස් උඩ යන මැජික් කිසිවකුත් නැහැ. ඇත්තටම කිවුවොත් මේ වගේ වෙලාවක අයවැයකින් එහෙම මැජික් කරන්නත් බැහැ. එහෙම මැජික් කරන්න උත්සාහ කර නොතිබීමේ පදනම මත අවශ්‍යනම් හොඳ අයවැයක් කියා කියන්නත් පුළුවන්.

මූලික වශයෙන්ම මෙය IMF වැඩ සටහනේ පරාමිතීන් අනුව හදපු අයවැයක්. ආදායම් ඉලක්කය අවශ්‍ය අවම මට්ටමට (දදේනියෙන් 15.1%) යනවා. ඊට පස්සේ එයින් අවශ්‍ය අවම ප්‍රාථමික අතිරික්තය (දදේනියෙන් 2.3%) ඉතුරු කරලා ඉතිරි ටික වියදම් කරනවා. ඔය සීමාවන්ට යටත්ව ආණ්ඩුවට කරන්න අවශ්‍ය දේවල් කරන්න උත්සාහ කරලා තියෙනවා. ඇත්තටම කිවුවොත්, ඔය සීමාවන්ට යටත්ව ලොකු දේවල් කරන්න බැරි නිසා කරන්න පුළුවන් දේවල් ටික කරලා තියෙනවා. 

අයවැයේ පළමු හා ප්‍රධානම ප්‍රතිඵලය මේ මාසය ඉවරවෙන්න කලින් ලැබෙයි. මේ වෙද්දී IMF එක ලංකාවේ ඊළඟ වාරිකය ගැන සාකච්ඡා කිරීම න්‍යාය පත්‍රයට දමලා. පෙබරවාරි 28 එහි අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය රැස් වූ විට ඊළඟ වාරිකය අනුමත නොවෙන්න හේතුවක් පේන්නේ නැහැ. ඒ වගේම, IMF වැඩ සටහනේ පරාමිතීන් අනුව අයවැය හැදීමේ ප්‍රතිඵල දේශීය ණය වෙළඳපොළ පොලී අනුපාතික තුළද පිළිඹිමු වෙනවා. 

ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම සහ වාහන ආනයන තහනම ඉවත් කිරීමත් කරලා ඉවරයි කියන්නේ දැන් IMF වැඩ සටහන යටතේ කළ යුතු ලොකු වැඩ ටික සියල්ලම කරලා ඉවරයි. ඒ නිසා, අයවැයේ ආදායම් ඉලක්ක ලඟා කර ගැනීම හැර වෙන කරන්න අමාරු දෙයක් ඉතිරි වෙලා නැහැ. මම හිතන විදිහට මේ ආදායම් ඉලක්ක ලඟා කර ගන්නත්  පුළුවන්කම තියෙනවා. වැඩිදුර විශේලේෂණයක් කරන්නනම් තවම වෙලාව ලැබුණේ නැහැ. එවැන්නක් කළාට පස්සේ සමහර විට අදහස වෙනස් වෙන්න පුළුවන්. 

වාහන ආනයන වලට ඉඩ දුන්නා කියලා විණිමය අනුපාතය අස්ථාවර වෙලා නැහැ. ඒ නිසා, දැන් නැවත විණිමය අනුපාතය අස්ථාවර වෙන්න විශේෂ හේතු කිසිවක් නැහැ. ඒ වගේම ඊළඟ IMF වාරික ටික වැඩි අමාරුවක් නැතුව ගන්න පුළුවන් වෙයි. ඔය තත්ත්වයන් එක්ක ස්ථාවරත්වය ගැන දැන් බය වෙන්න හේතුවක් නැහැ. ඒ කියන්නේ වර්ධනය ගැන හිතන්න කාලය හරි. 

මේ ආණ්ඩුව යන පාර ගැන අවිනිශ්චිතතාවයක් තිබුණානම් අයවැය යෝජනා එක්ක ඒ අවිනිශ්චිතතා ඉවත් වී යනවා. මැතිවරණ වලට පෙර වුනත්, සිදු වෙන්න වඩාත්ම ඉඩකඩ තිබෙන දේ ලෙස පෙනුණු දේ තමයි දැන් වෙලා තියෙන්නේ. අවිනිශ්චිතතාවයක් ඇති වෙලා තිබුණේ දැන් ආණ්ඩු පක්ෂයේ ඉන්න කණ්ඩායමේ විවිධ අය විවිධ අවස්ථා වල කියපු දේවල් වල සංගත භාවයක් නොතිබුණු නිසා. 

ආණ්ඩු පක්ෂ කණ්ඩායමට අත්දැකීම් නැහැ කියලා මැතිවරණ වලට කලින් අනෙකුත් කණ්ඩායම් විසින් කරපු විවේචනය පදනමක් නැති එකක් නෙමෙයි. අත්දැකීම් නැති කම දැනට වුනත් පේනවා. නමුත් අත්දැකීම් නැති බව තේරුම් ගෙන කටයුතු කරනවානම්, ගොඩක් වෙලාවට ඒක ප්‍රශ්නයක් වෙන්නේ නැහැ. ගොඩක් අවුල් හැදෙන්නේ නොදන්නා දේවල් නොදන්නා බව නොදැන වැඩ කරන්න ගියාමයි. මේ ආණ්ඩුවේ ප්‍රවේශය සහ වියත්මග ප්‍රවේශය අතර දැනට දැකිය හැකි වෙනස ඒකයි. සමහර විට මේ ආණ්ඩුව වියත්මග තැනට තවම තල්ලු වී නැත්තේ IMF වැඩසහන නිසා වෙන්නත් පුළුවන්. හැබැයි මේ ආණ්ඩුව "මහජන ආණ්ඩුවක්" වෙන්න උත්සාහ කිරීම ඊට හේතුවක් ඇති බව අමතක කරන්නත් බැහැ.

මේ අයවැය මහජන අයවැයක්ද? මම හිතන්නේ ඒ විදිහට නම් කර ගැනීමේ වැරැද්දක් නැහැ. අයවැය මහජන අයවැයක් කියන එක ව්‍යුත්පන්න වෙන්නේ ආණ්ඩුව මහජන ආණ්ඩුවක් කියන එකෙන්. ඔය දෙකම "මහජන" වෙන්නේ මහජනතාවට අයවැයෙන් විශාල සහන ලැබී ඇති නිසා නෙමෙයි. ඊනියා මහජනතාවට රාජ්‍ය පාලනයට සම්බන්ධ වුනොත් කරන්න ඉඩ තියෙන දේවල් බොහෝ දුරට ආණ්ඩුවේ තීරණ තුළ නිරූපණය වෙන නිසා. විශේෂයෙන්ම අයවැය තුළ. 

දැන් එහෙම කිවුවහම එහෙම නැති දේවල් විශාල ලැයිස්තුවක් කෙනෙකුට වහාම මතක් වෙයි. කෙටි පිළිතුර, ඒ මතක් වෙන ලැයිස්තුවේ තිබෙන ගොඩක් දේවල් කියන්න මිසක් කරන්න පුළුවන් දේවල් නොවීමයි. රුපියල් සීයක් රුපියල බැගින් සිය දෙනෙකුට බෙදා දෙන්න පුළුවන්. රුපියල් දහය බැගින් දහ දෙනෙකුට බෙදා දෙන්නත් පුළුවන්. ඔය දෙකෙන් හොඳ තීරණය කොයි එකද කියන එක අවසාන වශයෙන් දේශපාලනික තීරණයක්. ඔය දෙකම සමාන බවක් අදහස් වන්නේ නැතත් ප්‍රායෝගිකව දෙකෙන් කැමති එකක් කරන්න පුළුවන්. නමුත් රුපියල් සියය රුපියල් දහය බැගින් සිය දෙනෙකුට බෙදන එක කරන්න බැරි දෙයක්. ඒ වගේ දේවල් ගැන කියන්න විතරයි පුළුවන්කමක් තියෙන්නේ. කරන්න බැහැ. 

පසුගිය දවස්වල ලංවිමට උපදෙස් දෙන්න ගොඩක් අය හිටියා. ඔය වගේ පිටින් ඉඳලා දෙන උපදෙස් ක්‍රියාත්මක කිරීමේ තිබෙන ප්‍රායෝගික සීමාවන් දන්නේ වැඩේ කරන අය. හැබැයි ඒ අයම වෙනත් දේවල් සම්බන්ධව ඒ විදිහටම යෝජනා ඉදිරිපත් කරනවා. රෝහල් පරිපාලනය වගේ දෙයක් ගත්තොත් එහි තිබෙන ප්‍රායෝගික ප්‍රශ්න දන්නේ ඒ වැඩේ කරන අය. නීතිපති දෙපාර්තමේන්තුවේ වැඩේ හෝ ආර්ථිකය කළමනාකරණය වගේ දෙයක් ගත්තත් එහෙමයි. පිටින් ඉඳලා බලන කොට පේන තරම් ලේසියෙන් කිසිම දෙයක් කරන්න බැහැ. කලිසම් හැලෙන්නේ, බොත්තම් මාරු වෙන්නේ වැඩක් කරන්න යන කොට. 

හැබැයි එයින් අදහස් වෙන්නේ හැම තැනකම හැම දෙයක්ම සිදු විය යුතු හොඳම විදිහට වෙනවා කියන එක නෙමෙයි. ඒ නිසා, ඒ තරම් පදනමක් නැති අවස්ථා වලදී පවා නිරන්තර විවේචනයක් සිදු වෙන එක හොඳ දෙයක්. ආණ්ඩුව තමන් මහජන ආණ්ඩුවක් සේ සලකනවානම් විවේචන ප්‍රශ්න විදිහට දකින්න අවශ්‍ය නැහැ. 

මේ ආණ්ඩුව ක්‍රියාත්මක කරන්නේ රනිල්ගේ වැඩ පිළිවෙලමද? කිසිසේත්ම නැහැ. එය ඒ වගේ පෙනෙන්නේ මේ ආණ්ඩුව IMF වැඩ පිළිවෙළ ඇතුළේ ඉන්න නිසා. රනිලුත් IMF වැඩ පිළිවෙළ ඇතුළේ හිටියට එය රනිල්ගේ වැඩ පිළිවෙලක් නෙමෙයි. හරියටම කිවුවොත් IMF වැඩ පිළිවෙළකුත් නෙමෙයි. එහි තියෙන්නේ මේ වෙලාවේ ලංකාවට යන්න පුළුවන් පාරේ දෙපැත්තේ සුදු ඉරි දෙක. කවුරු බලය ගත්තත් ඔය ඉරි කපන්න බැහැ. ඉරි කැපුවොත් ආයෙමත් කන්දක හැපෙනවා. නැත්නම් පල්ලමකට වැටෙනවා. දැන් මේ ආණ්ඩුවත් රනිල් වගේම ඉරි නොකපා ඉස්සරහට යන්න පුළුවන් විදිහට අයවැයක් හදලා තියෙනවා.

හැබැයි ඉහත සමානකම තිබුනට ඒ ඉරි දෙක ඇතුළේ මේ ආණ්ඩුව වාහනේ එළවන්නේ තමන්ගේ ක්‍රමයට. ඒ ක්‍රමය රනිල් යන්න හදපු ක්‍රමයම නෙමෙයි. IMF වැඩ පිළිවෙළ ඇතුළේ යන ගමන් එහා මෙහා කරගන්න පුළුවන් සීමිත ඉඩ මේ ආණ්ඩුව විසින් තමන්ගේ දේශපාලන අභිලාශ අනුව ප්‍රයෝජනයට අරගෙන තිබෙනවා. ඒ බව ලොකුවට නොපෙනෙන්නේ ඒ සඳහා ලොකු ඉඩක් නොතිබුණු නිසා. ඒ වෙනස්කම් දිහා වැඩි අවධානයකින් බැලුවේ නැත්නම් මේ ආණ්ඩුවේ අනාගත දිශානතිය මග හැරෙනවා.