උපන් බිමේ මැරෙන්නට උඩු ගං බලා...

කලින් ලිපියෙන් කතා කළ අභ්‍යාවකාශ තරණය කියන්නේ විශාල වියදමක් දරන්න වෙන වැඩක්. ඒ වියදමට ලැබෙන ප්‍රතිලාභය කුමක්ද කියන එක පැහැදිලි නැහැ. ඒ වුනත්, මේ වගේ ප්‍රතිලාභ පැහැදිලි නැති දේවල් වෙනුවෙන් මිනිස්සු වියදම් කරන අවස්ථා ඕනෑ තරම් තියෙනවා.

අභ්‍යාවකාශ තරණයට මිනිස්සුන්ගේ තියෙන කැමැත්ත පිටුපස තියෙන්නේ තමන් දන්න සීමාවෙන් ඔබ්බට තිබෙන දේවල් ගවේෂණය කරන්න මිනිස්සුන්ගේ තිබෙන ස්වභාවික කැමැත්ත. එය මිනිස්සුන්ව සංක්‍රමණයට පොළොඹවන ප්‍රධාන හේතුවක්ද  වෙනවා. ආර්ථික වාසි හොයාගෙන මිනිස්සු වගේම වෙනත් සත්තුත් උපන් බිමේ සිට දුර බැහැර පෙදෙස් වලට සංක්‍රමණය වනවා වගේම අලුත් දේවල් දැනගන්න තිබෙන ස්වභාවික කුතුහලය නිසා සංක්‍රමණය තෝරා ගන්නා අයත් ඉන්නවා.

විශ්ව විද්‍යාල ප්‍රතිපාදන කොමිසම මගින් දවස් කිහිපයකට කලින් ප්‍රසිද්ධ කරලා තිබුණු ලැයිස්තුවේ ඉන්නේ ලංකාවේ සරසවියක සේවය කරමින් සිට උසස් අධ්‍යාපනය සඳහා විදේශගත වෙලා ලංකාවට ආපසු නොපැමිණි අයගෙන් එක් කොටසක් පමණයි. සරසවිය සමඟ බැඳුම්කරයකට අත්සන් නොතබා රටින් පිටව ගිය අය මෙහි නැහැ.

ලංකාවේ සරසවි වල ආචාර්ය මණ්ඩලයේ ඉන්න කෙනෙක්ට උසස් අධ්‍යාපනය ලබාගන්න ලංකාවේ රජයෙන් අරමුදල් හෝ ණය දෙනවද කියා මම දන්නේ නැහැ. එහෙම දෙනවනම් ඒ ඉතාම සීමිත පිරිසකට පමණක් විය යුතුයි. බොහෝ දෙනෙක් මේ විදිහට විදේශගත වෙන්නේ අදාළ රටේ මහජන මුදල් වලින් ලබා දෙන ශිෂ්‍යත්ව ලබා ගෙනයි.

විදේශ ශිෂ්‍යත්වයක් ලබා ලංකාවෙන් බැහැර යන කෙනෙක් ඒ වෙලාවේ ආපසු ලංකාවට නොපැමිණීමේ තීරණයේ ඉන්නවානම් මේ විදිහේ බැඳුම්කරයකට අත්සන් කරන්නේ නැහැ. එවැනි අයෙක් ලංකාවේ තමන්ගේ රැකියාවෙන් ඉල්ලා අස්වෙලා විදේශගත වුනා කියා පාඩුවක් වෙන්නේ නැහැ.

බැඳුම්කරයකට අත්සන් කර විදේශගත වෙන්නේ නැවත ලංකාවට එන්න හිතාගෙන රටින් පිටව යන අයයි. රැකියාවෙන් ඉවත් වෙලා විදේශගත වුනොත් නැවත ලංකාවට පැමිණියාට පසුව සුදුසු රැකියාවක් හොයා ගැනීම පහසු නොවන බව දන්නා නිසා ලංකාවේ රැකියාව සුරක්ෂිතව තියාගන්නයි මේ විදිහට බැඳුම්කරයකට අත්සන් කර රටින් පිටවෙන්නේ. නමුත්, ඒ අයගෙන් කොටසක් නැවත ලංකාවට එන්නේ නැහැ.

මුල් තීරණය පසුව වෙනස් වී තමන් ගිය රටේම නවතින්න ගොඩක් අය පෙළඹීමට ආර්ථික වාසි වගේම වෙනත් හේතුත් බලපානවා. තමන් කලින් නොදුටු අවස්ථා දකින්න ලැබෙන විට ඇතැම් අයගේ මුල් තීරණය වෙනස් වෙනවා.

මිනිස්සුන්ට පමණක් නෙමෙයි සත්තුන්ට පවා තමන්ගේ පැවැත්ම සඳහා වඩාත්ම හොඳ තීරණය ගැනීමේ ස්වභාවික ඉවක් තිබුණත් එවැනි තීරණයක් හොඳම තීරණය වෙන්නේ ඒ මොහොතේ තමන්ගේ දැනුමට සාපේක්ෂව. දැනුම අලුත් වෙද්දී කලින් හොඳයි සිතා ගත් තීරණ හොඳම තීරණ නොවන බව පෙනෙන්න පුළුවන්. එහෙම පෙනුනා කියා බැක් ටු ද ෆියුචර් චිත්‍රපටියේ වගේ අතීතයට ගිහින් කලින් ගත්ත තීරණය වෙනස් කරන්න බැහැ. නමුත්, කලින් සැලසුම් කර තිබුණු අනාගත තේරීම් වෙනස් කරන්න පුළුවන්.

සංක්‍රමණය කියන්නේ අවදානම් කටයුත්තක්. මේ තීරණය ගනිද්දී එහි අනාගත ප්‍රතිඵල සියල්ලක්ම හරියටම දැනගන්න ක්‍රමයක් නැහැ. නමුත්, ඉතිහාසය පුරාම මිනිස්සු ඒ අවදානම අරගෙන තිබෙනවා. මිනිස්සු වගේම ඒ අවදානම ගන්න සත්තුත් ඉන්නවා.

සත්ත්ව ලෝකයේ සංක්‍රමණිකයින් ගැන කතා කරද්දී සැමන් මාළු ගැන කතා නොකරම බැහැ. අපි පොඩි කාලේ සැමන් කියා කිවුවේ පොදුවේ ටින් මාළු වලටයි. මේ සමහර ටින් වල අසුරා තිබුණේ මැකරල් වගේ වෙනත් මාළු වර්ග. මේ කියන්නේනම් ඔරිජිනල් සැමන් මාළු ගැන.

මාළු සාමාන්‍යයෙන් මිරිදිය මාළු හා මුහුදු මාළු විදිහට වර්ග කෙරෙනවා. කරදිය මාළුන්ට මිරිදියේ ජීවත් වෙන්න බැරුවා වගේම මිරිදිය මාළුන්ට මුහුදේ ජීවත් වෙන්නත් බැහැ. මිනිස්සු වගේම සත්තුත් පරිණාමය වෙලා තිබෙන්නේ තමන් පරම්පරා ගණනක් ජීවත් වූ පරිසරයට උචිත ආකාරයටයි.

සැමන් මාළුවාගේ පොඩි වෙනසක් තියෙනවා. සැමන් මාළු ඉපදෙන්නේ වගේම මැරෙන්නත් මිරිදියේ වුවත් වැඩිකලක් ජීවත් වෙන්නේ කරදියේ. ඔවුන්ට තියෙන්නේ අපූරු ජීවන චක්‍රයක්.

මිරිදිය මාළු විදිහට පරිණාමය වෙලා ඉන්න සැමන් මාළුන්ට කුඩා කාලයේ කරදියේ ජීවත් වෙන්න බැහැ. නමුත්, වැඩුණු සැමන් මාළුවෙකුට කරදියට හුරු වෙන්න පුළුවන්.

මුහුද කියන්නේ මාළුවෙකුට ජීවත් වෙන්න අවශ්‍ය සම්පත් විශාල වශයෙන් තියෙන තැනක්. මිරිදිය ජලාශ වල ඒ තරම් සම්පත් නැහැ. තරමක් ලොකු මාළුවෙක් වන සැමන් මාළුවෙකු තමන් උපන් තැනම මුළු ජීවිත කාලයම ගෙවනවානම් එක්තරා ප්‍රමාණයකට වැඩුනට පස්සේ මේ සම්පත් හිඟය අභියෝගයක් වෙනවා. එහෙම වුනොත් තිබෙන සීමිත සම්පත් ප්‍රමාණය බෙදාගන්න සැමන් මාළුන්ට එකිනෙකා එක්ක සෑහෙන තරඟයක් කරන්න වෙනවා. මේ වගේ තරඟයක් කුඩා සැමන් පැටවුන්ට අවාසිදායක සේ බලපාන්න පුළුවන්. තියෙන කෑම ඩිංගිත්ත ලොකු සැමන් මාළු ටික දෙනෙක් උලා කෑවට පස්සේ පොඩි එවුන්ට හූල්ල හූල්ල ඉන්න තමයි වෙන්නේ.

කොහොම වුනත්, තමන් උපන් තැනින් ලබා ගන්න පුළුවන් සම්පත් අරගෙන එක ප්‍රමාණයකට ලොකු මහත් වුන සැමන් මාළු වඩා දුර්වල සැමන් පැටවුන්ට ඇණයක් වෙමින් එතැනම ටැග් ගැහි ගැහී ඉන්නේ නැහැ. උන් කරන්නේ විශාල අවදානමකට මුහුණ දෙමින් සම්පත් බහුල මුහුද කරා ගමන් අරඹන එකයි.

සංක්‍රමණය හා අදාළව එකට කතා වෙන වචන දෙකක් වන බුද්ධි ගලනය හා බුද්ධි ජනනය (Brain Drain & Brain Gain) කියන වචන දෙකෙන් දෙවැන්න ගැන කතාබහක් ලංකාවේදී ඇහෙන්නෙම නැති තරම්. මේ දෙකෙන්  බුද්ධි ජනනයේ වාසිය තිබෙන්නේ සංක්‍රමණිකයින් ආකර්ශනය කරගන්නා රටවල් වලට පමණක් නෙමෙයි. සංක්‍රමණිකයින්ගේ මුල් රටවලටත් බුද්ධි ජනනය වාසියක් වෙනවා. ඇතැම් තත්ත්වයන් යටතේදී මේ වාසිය බුද්ධි ගලනයේ අවාසිය ඉක්මවනවා.

සාමාන්‍යයෙන් සංක්‍රමණයට පෙළඹෙන්නේ අවදානම් ගැනීමේ අභියෝගයට මුහුණ දෙන්න සූදානම් අය. සමාන කුසලතා තිබෙන දෙදෙනෙකුගෙන් නුහුරු බිමක ජීවත් වන අයෙකුට වඩා උපන් බිමේ ජීවත්වන අයෙකුට ජීවිතය පහසුයි. ඒ නිසා, සංක්‍රමණිකයෙකුට ගමනාන්ත රටේදී තරඟයට මුහුණ දී ජයගන්න පුළුවන් වෙන්නේ කුසලතා අතින් වඩා ඉදිරියෙන් සිටියොත් පමණයි.

සංක්‍රමණයට තිබෙන අවස්ථා පුළුල් වන තරමට කිසියම් රටක ඉන්න ශ්‍රම බලකාය සංක්‍රමණයේ අවදානම් වලට මුහුණ දිය හැකි තරමට කුසලතා වර්ධනය කර ගන්න පෙළඹෙනවා. නමුත්, ඒ විදිහට තමන්ගේ කුසලතා වර්ධනය කර ගන්න හැමෝම අන්තිමේදී සංක්‍රමණයට පෙළඹෙන්නේ නැහැ. මෙය බුද්ධි ජනනයට හේතු වන එක් කරුණක්.

හැබැයි සැමන් මාළුනම් එහෙම නැහැ. සංක්‍රමණයට අවශ්‍ය කුසලතා වර්ධනය කර ගත්තට පස්සේ සැමන් මාළු කිසිවෙක් උපන් තැන නැවතිලා ඉන්නේ නැහැ.

ගඟක ඉහළ ඉපදෙන සැමන් මාළුන්ට මුහුද බලා ගඟ පහළට යන එක ගොඩක් අමාරු වැඩක් නෙමෙයි. ගොඩක් පොඩි මාළු කරන්නේ ඔළුව ගඟ ඉහළට තබාගෙන දිය පාර දිගේ හෙමින් පහළට ගසාගෙන යන්න ඉඩ අරින එකයි. තරමක් ලොකු මාළුනම් ඒ විදිහට දෛවයට ඉඩ දී බලා ඉන්නේ නැතුව ඔළුව දිය පාර දිහාවට හරවලා සක්‍රිය ලෙස පීනනවා. මේ සංක්‍රමණය ආරම්භ කරන්නේ වයස අවුරුද්දක් පමණ වූ සැමන් මාළු. මේ වයස සැමන් ප්‍රභේදය අනුව වෙනස් වෙනවා.

මේ විදිහට හරිත තණ බිම් හොයාගෙන යන සැමන් මාළුන්ට වැඩේ බරපතලකම තේරෙන්න ගන්නේ මිරිදියෙන් කරදියට මාරු වෙද්දී. අලුත් පරිසරයට හැඩගැහෙන අතරේ මේ සැමන් මාළු හොඳට කාලා වේගයෙන් වැඩෙනවා. අලුත් පරිසරයේ සම්පත් වගේම අභියෝගත් වැඩියිනේ. ඒ අභියෝග ජයගන්නනම් තමන්ගේ කුසලතා තවත් හොඳින් වර්ධනය කරගන්න ඕනෑ.

කරදියට හුරුවෙන සැමන් මාළු අවුරුදු හතරක් පහක්ම කර දියේ ගෙවනවා. ඇතැම් විශේෂ අවුරුදු හත අටක්ම. මේ කාලය ඇතුළත මුහුදේ තිබෙන විශාල සම්පත් ප්‍රමාණයේ වාසිය ලබමින් මේ සැමන් මාළු පුෂ්ඨිමත්ව වැඩෙනවා.

පොඩි අවුලකට තියෙන්නේ ලොකු සැමන් මාළුන්ට මේ විදිහට කරදියට හුරු වෙන්න පුළුවන් වුනත් සැමන් බිත්තර වලට හෝ කුඩා සැමන් පැටවුන්ට කරදියේ අභියෝග වලට මුහුණ දෙන්න බැරි වීමයි. මොකද සැමන් මාළු පරිණාමය වෙලා තිබෙන්නේ මිරිදිය මාළු වර්ගයක් විදිහට නිසා.

මේ හේතුව නිසා සංක්‍රමණික සැමන් මාළුන්ට අලුත් පරිසරයේ තමන්ගේ පරම්පරාව ඉදිරියට ගෙනයාමේ හැකියාවක් නැහැ. අනෙක් අතට සැමන් මාළු ඉපදුණු ගඟ ඉහළ නිජබිම් වල සැමන් පරම්පරාව ඉදිරියට ගෙන යා හැකි වැඩිහිටි සැමන් මාළු කිසිවෙක් ඉතිරි වෙලත් නැහැ. එහෙමනං සැමන් පරම්පරාව වඳ නොවී දිගටම පවතින්නේ කොහොමද?

සැමන් මාළු කියන්නේ යුතුකම් දන්න සත්තු. විශ්වාස නැත්නම් සැමන් මාළුවෙකුගෙන් අහල බලන්න. මුහුදට ඇවිදින් සම්පත් මැද්දේ ජීවත් වුණත් සැමන් මාළු තමන් උපන් තැන අමතක කරන්නේ නැහැ. පරම්පරාව ගෙනියන්න පැටවු බෝ කරන්න අවශ්‍ය බව අමතක කරන්නෙත් නැහැ.

අවුරුදු හතරක් පහක් මුහුදේ සැපට හැදෙන සැමන් මාළු අන්තිමට කරන්නේ තමන්ගේ වර්ගයා බෝ කිරීමේ කටයුත්ත සඳහා නැවත උපන් තැනට ප්‍රති-සංක්‍රමණය වීමයි. නමුත්, මුහුදේ ඉඳන් උපන් තැනට ආපහු යන එක මුහුදට ආපු තරම් පහසු කටයුත්තක් නෙමෙයි. ඒ සඳහා සැතපුම් සිය ගණනක් ගඟ ඉහළට පීනන්න ඕනෑ.

මේ විදිහට වර්ගයා බෝ කිරීමේ අරමුණින් ඉතා අමාරුවෙන් සැතපුම් සිය ගණනක් උඩු ගං බලා පීනන සැමන් මාළු මේ දුෂ්කර චාරිකාවේ යෙදෙන්නේ උපවාසයකද යෙදෙමිනුයි. ඇඟේ තැන්පත් වී තිබෙන මේද දහනය වෙද්දී ඔවුන්ට උඩු ගං පීනන්න අවශ්‍ය ජවය ලැබෙන අතරම ඇඟේ බර සැහැල්ලු වීම මේ කටයුත්තට තවත් උදවුවක් වෙනවා.

ගමන අවසන් වන විට මේ සැමන් මාළුන්ගේ ප්‍රජනන පද්ධතියේ අවයව හැර අනෙකුත් අවයව සියල්ලම හොඳටම දුර්වල වෙලා අවසන්. ඒ නිසා, තමන් උපන් තැනට ආපසු පැමිණි වහාම ගැහැණු මාළු කරන්නේ තමන්ගේ වරල් වලින් සුරක්ෂිත තැනක් හදලා බිත්තර දමන එකයි. පිරිමි මාළු ඒ එක්කම වගේ මේ බිත්තර සංසේචනය කරන්න අවශ්‍ය කරන දේ එතැනටම හලනවා.

ඔය යුතුකම ඉටු කරලා ඉවර වෙන කොට ගැහැණු පිරිමි දෙවර්ගයේම සැමන් මාළුන්ගේ හොඳ පණ ගිහිං ඉවරයි. එයින් පස්සේ මේ මාළු වැඩිම වුනොත් සතියකට වඩා ජීවත් වෙන්නේ නැහැ. අන්තිමේදී ඔවුන්ගේ සිරුරු දිරා ගිහින් ඔවුන් මුහුදෙන් රැගෙන ආ පෝෂ්‍ය පදාර්ථ උපන් වතුරට එකතු වෙද්දී අලුතෙන් බිහිවුණු පැටවුන්ට අවශ්‍ය පෝෂ්‍ය පදාර්ථ ලබාගන්න ඉඩක් ඔවුන්ට සැලසෙනවා.

කොහොම වුනත් හැම සැමන් මාළුවාටම මේ අවසන් චාරිකාව නිමා කරලා උපන් වතුරට නැවත එන්න ලැබෙන්නේ නැහැ. ඒ වාසනාව ලැබෙන්නේ දිය පහර සමඟ සටන් කරමින් උඩු ගං පීනන සැමන් මාළුන්ව ගොදුරු කරගන්න බලාගෙන ඉන්න වලස්සු වගේ සත්තුන්ගෙන් වගේම මිනිස්සුන්ගෙනුත් බේරී ගමන අවසන් කරන්න හැකි වන සැමන්ලාට පමණයි.

උතුරු ඇමරිකාවේ සැමන්ලා මේ විදිහට උඩු ගං බලා පීනීම පටන් ගන්නේ උත්තරාර්ධගෝලය උණුසුම් වෙන්න පටන් ගනිද්දී. උත්තරාර්ධගෝලය ශීතල වෙන්න පටන් ගන්න මේ කාලය සැමන් රන් එකේ අන්තිම කාලය. ඔය මාස හයේ තමයි උතුරු ඇමරිකාවේ සැමන් දඩයම ජයටම කෙරෙන්නේ.

මේ විදිහට අමාරුවෙන් උඩුගං පීනන සැමන් මාළුන්ව දඩයම් කිරීම බලා ඉන්න කණගාටුදායක දෙයක් බවත් සඳහන් කරමින්, මේ ගැන ලියන්න කියා අපේ පාඨකයෙක් මගෙන් ඉල්ලීමක් කළේ හරියටම අවුරුද්දකට කලින්. ඔහු මේ හා අදාළ ගොඩක් විස්තරත් එවලා තිබුණා. ලිපියක් ලියන්නම් කියා පොරොන්දු වුනත් අවුරුද්දකට පස්සේ සිහි කැඳවීමක් ලැබෙනකල්ම වැඩේ කෙරුණේ නැහැ.

හොයලා බැලුවොත් ඔය විදිහට ඉකොනොමැට්ටා පොරොන්දු වෙලා ඉටු නොකරපු දේවල් තව සෑහෙන්න ඇති. පොරොන්දු කියන්නේ ඉතිං ඉටු කරන දේවල්ම නෙමෙයිනේ!

සැමන් මාළු මැරෙන්න කලින් තමන් උපන් තැනට ආපහු එන්නේත් පොරොන්දුවක් ඉටු කරන්න හෝ මුහුද බලා යන්න කලින් බැඳුම්කරයක් අත්සන් කර තිබීම නිසාද කියා දැනගන්න වෙන්නෙත් උන්ගෙන්ම තමයි. කොහොම වුනත් කමක් නෑ ඊළඟ සැරේ හොද්දක් හරි බැදුමක් හරි හදන්න සැමන් ටින් එකක් කඩන කොට මතක තියා ගන්න ඔය ටින් එක ඇතුළේ සැමන් වගේ පැක් වෙලා ඉන්නේ උපන් දියට සහ මව්දියේ සැමන්ලාට ද්‍රෝහියෙක් නොවූ සැමන් කෙනෙක් බව.

පසු එකතු කිරීම: සැමන් මාළු ගැන වසර කිහිපයකට කලින් ඔමා ලියපු ලිපියක මේ හා අදාළ තොරතුරු ගොඩක් තියෙනවා.

රැඩිකල් මාළුවා ('Salmon fish')

(Image: https://healthyeating.sfgate.com/benefits-canned-salmon-4196.html)