මුදල් සැපයුම තීරණය කරන්නේ කවුද?

උද්ධමනය, අවධමනය, සාමාන්‍ය මිල මට්ටම, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය, මුදල් සැපයුම වගේ ආර්ථික විද්‍යාවේදී කතා කරන ගොඩක් දේවල් වියුක්ත සංකල්ප. මේ වගේ වියුක්ත සංකල්ප ඇසුරෙන් ආර්ථික විද්‍යා ප්‍රවාද ගොඩ නගන්න පුළුවන්. ඒ ප්‍රවාද ඇසුරෙන් නිගමන වලට එළැඹෙන්නත් පුළුවන්. නමුත්, එවැනි නිගමන නිවැරදි බවක් එයින් අනිවාර්යයෙන්ම අදහස් වන්නේ නැහැ. ප්‍රවාදයක් හෝ ප්‍රවාදයක් අනුව යමින් එළැඹුණු නිගමන නිවැරදි බව තහවුරු කරගන්නනම් සැබෑ ලෝකය තුළ ඒ ප්‍රවාද පරීක්ෂාවට ලක් විය යුතුයි.

මුලින් වියුක්තව ඉදිරිපත් කෙරෙන සංකල්පයක් සැබෑ ලෝකය හා ගැලපීම සඳහා යම් නිශ්චිත අර්ථ දැක්වීමක් අවශ්‍ය වෙනවා. එසේ නොකර මිනුම් හෝ නිරීක්ෂණ ලබා ගන්න බැහැ. නිරීක්ෂණ ලබා නොගෙන ප්‍රවාදයක් සැබෑ ලෝකය තුළ පරීක්ෂාවට ලක් කරන්න බැහැ. 

වියුක්ත සංකල්පයක් සැබෑ ලෝකය තුල නිරීක්ෂණය කළ හැකි මිනුමක් සේ අර්ථ දක්වන්න උත්සාහ කරද්දී ඇති වන මූලිකම ගැටලුවක් වන්නේ අදාළ වියුක්ත සංකල්පය හා හරියටම ගැලපෙන ප්‍රපංචයක් සැබෑ ලෝකයේ දකින්න නොලැබීමයි. ඒ නිසා, වඩාත්ම ගැලපෙන තෝරා ගැනීමක් කරන්න වෙනවා. මෙය කියන තරම්ම පහසු නැහැ. බොහෝ වෙලාවට මුලින්ම තෝරා ගැනෙන හොඳම මිනුමට වඩා හොඳ මිනුම් ඇති බව පසුව පැහැදිලි වෙනවා. 

හේතු දෙකක් නිසා මෙවැන්නක් සිදු වෙන්න පුළුවන්. පළමුව, මුලින්ම තෝරාගත් මිනුම හෝ අර්ථදැක්වීම ඒ මොහොතේ වුවත් හොඳම මිනුම නොවූ නිසා. ඒ කියන්නේ විනිශ්චයේ ප්‍රශ්නයක් නිසා. දෙවනුව, එය ඇත්තටම ඒ මොහොතේ පැවති තත්ත්වයන් තුළ හොඳම මිනුම වුවත් පසුකාලීනව ඒ තත්ත්වයන් වෙනස් වීම නිසා.

මුදල් සැපයුම කියන වියුක්ත සංකල්පය ඇසුරෙන් මේ කරුණ පැහැදිලි කරන්න පුළුවන්. මුදල් සැපයුම ගැන ගොඩක් අය කතා කරනවා. කතා කරද්දී මුදල් සැපයුම වගේ වචන දෙකක් භාවිතා කරන එක ඕනෑම කෙනෙකුට කළ හැකි පහසු වැඩක්. එසේ කිරීම සඳහා මුදල් සැපයුම කියන්නේ කුමක්ද කියා නිශ්චිතව දැන ගන්න අවශ්‍යම නැහැ. නමුත් තමන් කතා කරන මුදල් සැපයුම කියන්නේ කුමක්ද කියා නිදහසේ හිතා බැලුවොත්, පහසුවෙන්ම තමන්ගේ අර්බුදය තේරුම් ගන්න පුළුවන්. ඇතැම් විට තමන් කලින් ඉගෙන ගෙන තිබෙන හෝ කට පාඩම් කර තිබෙන අර්ථ දැක්වීමක් මතක් කරගෙන අර්බුදයෙන් නිදහස් වෙන්න පුළුවන්. නමුත් මුදල් සැපයුම වගේ දෙයක් සැබෑ ලෝකය තුළ අර්ථ දක්වන එක පෙනෙන තරම්ම පහසු වැඩක් නෙමෙයි. 

ලංකාවේ සන්දර්භයට ආවොත්, අඩු වශයෙන් අසූව දශකය වන තුරු, ලංකාව තුල සිදු වන ගනුදෙනු පියවීම සඳහා තිබුණේ ප්‍රධාන ක්‍රම දෙකක් පමණයි. පළමු ක්‍රමය නෝට්ටු හා කාසි. දෙවන ක්‍රමය චෙක්පත්. නෝට්ටු හා කාසි වලින් ගෙවීමක් පියවද්දී අදාළ වත්කම වන නෝට්ටුව හා කාසිය සෘජුවම හුවමාරු වෙනවා. චෙක්පතකින් පියවීමේදී සිදු වන්නේ තරමක් වෙනස් දෙයක්. චෙක්පතක් කියන්නේ මූල්‍ය වත්කමක් නෙමෙයි. එය මූල්‍ය වත්කමකින් ගෙවීම පියවීම සඳහා තමන්ගේ බැංකුවට කරන දැනුම් දීමක්. මෙහිදී අවශ්‍ය පියැවීම සිදු කෙරෙන්නේ තමන්ගේ ජංගම ගිණුමක තිබෙන ශේෂයෙන්.

ඉහත හේතුව නිසා නෝට්ටු හා කාසිත්, ජංගම ගිණුම් තැන්පතුත්, කියන සංරචක දෙක මුදල් සැපයුමෙහි කොටස් සේ සැලකුණා. අනෙකුත් බොහොමයක් රටවල මුදල් සැපයුම අර්ථ දක්වනු ලැබුවේද සංසරණයේ ඇති නෝට්ටු හා කාසි ප්‍රමාණයේත්, ජංගම ගිණුම් තැන්පතු වලත් එකතුව ලෙසයි. 

ජංගම ගිණුම් වලට අමතරව ඉතිරි කිරීමේ ගිණුම් ආදියේත් මිනිසුන්ගේ මුදල් තිබුණා. ඒවාත් මූල්‍ය වත්කම්. එහෙත්, මෙවැනි අනෙකුත් මූල්‍ය වත්කම් මුදල් සේ සැලකීමට හේතුවක් තිබුණේ නැහැ. ඊට හේතුව ඉතිරි කිරීමේ ගිණුමක ඇති මුදල් වලින් සෘජුවම ගෙවීම් කිරීමේ හැකියාවක් නොතිබීමයි. එසේ කිරීමටනම් මුලින්ම වැඩ කරන දිනක බැංකුවට ගොස් මුදල් ලබා ගත යුතුයි. ජංගම ගිණුම් හා අදාළව මෙවැනි සීමාවක් තිබුණේ නැහැ. තමන් සතුව චෙක් පොතක් ඇත්නම්, ඕනෑම මොහොතක චෙක්පතක් ලියා එමගින් ගෙවීමක් කළ හැකියි. 

ලෝකයේ අනෙකුත් බොහොමයක් රටවල් සැලකුවත්, පසුගිය සියවසේ තුන් වන කාර්තුව පමණ දක්වා මුදල් ලෙස සැලකිය හැකි වූයේ ඉහත සංරචක දෙක පමණයි. මෙම සංරචක දෙක අතරින් පළමු සංරචකය වන නෝට්ටු හා කාසි ප්‍රමාණය තීරණය කිරීමේ හැකියාව මහ බැංකුවක් සතුයි. 

ඉතිහාසයේ යම් යුග වල විවිධ රටවල විවිධ පාර්ශ්ව විසින් කාසි හා නෝට්ටු නිකුත් කර තිබෙනවා. ඇමරිකාවේ වගේම ලංකාවේත් පෞද්ගලික වාණිජ බැංකු විසින් මුදල් නෝට්ටු නිකුත් කළ කාලයක් තිබුණා. නමුත් ඇමරිකාවේ ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව ස්ථාපනය කිරීමෙන් පසුවත්, ලංකාවේ මුදල් මණ්ඩලය පිහිටුවීමෙන් පසුවත්, රට තුල මුදල් නෝට්ටු නිකුත් කිරීම සිදු වූයේ එක් තැනකින්. ලංකා මහ බැංකුව (පසුව ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව) පිහිටුවීමෙන් පසුව, ලංකාව තුළ කාසි හා නෝට්ටු නිකුත් කිරීම සිදු කරන්නේ එම ආයතනය විසින් පමණයි. ඒ නිසා, මුදල් සැපයුමෙහි එම සංරචකය මහ බැංකුවට තීරණය කළ හැකියි.

කෙසේ වුවද, අප පෙර කතා කළ, මුදල් සැපයුමෙහි අනෙක් සංරචකය වන ජංගම ගිණුම් ශේෂය තීරණය කරන්නේ මහ බැංකුව විසින් නෙමෙයි. එම සංරචකය මත මහ බැංකුවේ සෘජු පාලනයක් නැහැ. මෙය තීරණය වන්නේ වාණිජ බැංකු වල සහ ඔවුන්ගේ පාරිභෝගිකයින්ගේ ක්‍රියාකාරකම් මතයි. සමාජවාදී රටවල හැර, මහ බැංකුවක් තිබුණු සෑම රටකම මෙන් පැවතුණේ මේ තත්ත්වයයි.

ආර්ථික විද්‍යා ආකෘති වල රටක මුදල් සැපයුම තීරණය කරන්නේ මහ බැංකුව විසින්යැයි සරලව උපකල්පනය කරනවා. එහෙත් ඇත්තටම, මහ බැංකුවක් විසින් සෘජුව තීරණය කරන්නේ මුදල් සැපයුමෙහි එක් සංරචකයක් පමණයි. මහ බැංකුවකට මුදල් සැපයුම මුළුමනින්ම තීරණය කළ හැක්කේ නියාමන කාර්යයක් පමණක් වන මහ බැංකුවක සාමාන්‍ය කාර්යයට අමතරව වාණිජ බැංකු කටයුතු හා අදාළවද මහ බැංකුවට ඒකාධිකාරයක් තිබේනම් පමණයි. සමාජවාදී රටවල එවැනි තත්ත්වයක් පැවතුණා.

කොමියුනිස්ට් ප්‍රකාශනය මගින් රජයක් නැති කොමියුනිස්ට් සමාජයක් කරා යාමේ අතරමැදි පියවරක් ලෙස සමාජවාදී රාජ්‍ය ක්‍රමයක් යෝජනා කරද්දී එහි එක් අංගයක් ලෙස රටේ සමස්ත ණය දීමේ ක්‍රියාවලිය එක් රාජ්‍ය බැංකුවක් මගින් සිදු කිරීම යෝජනා වුනා. සෝවියට් දේශය පිහිටුවීමෙන් පසුව මෙවැනි එක් මධ්‍යගත බැංකුවක් පිහිටවනු ලැබුවා. මෙම බැංකුව (එක්සත් සෝවියට් සමාජවාදී ජනරජයේ රාජ්‍ය බැංකුව) සෝවියට් මධ්‍යගත ආර්ථික සැලසුම් ක්‍රමයේ එක් ප්‍රධාන කුළුණක්ව පැවතුණා. සෝවියට් දේශය බිඳ වැටීමට ආසන්න කාලයේදී පෙරස්ත්‍රොයිකා ප්‍රතිසංස්කරණ සිදු වන තුරුම පැවතුණේ මෙම මධ්‍යගත ආකෘතියයි. 

චීනයේ මුලින් පැවතුනේද ඉහත ක්‍රමයයි. චීන මහජන බැංකුව මුල් කාලයේදී මහ බැංකු කටයුතු මෙන්ම වාණිජ බැංකු කටයුතුද මධ්‍යගත ලෙස සිදු කළා. එහෙත්, පසුව එම බැංකුවේ අනෙකුත් කාර්යයන් එකින් එක ඉවත් කිරීමෙන් පසුව, මේ වන විට එම ආයතනය සාමාන්‍ය මහ බැංකුවක් පමණයි. අනෙකුත් සමාජවාදී රටවලද මෙවැනි තත්ත්වයක් පැවතුනත්, මේ වන විට මෙවැනි මධ්‍යගත බැංකු ක්‍රමයක් (monobank system) පවතින්නේ උතුරු කොරියාවේ පමණයි. කියුබාව පවා, රාජ්‍ය අයිතිය යටතේම වුවත්, මහ බැංකු කටයුතු සහ වාණිජ බැංකු කටයුතු වෙන් කර තිබෙනවා. 

ආර්ථික විද්‍යාව යනුවෙන් අප මෙම ලිපි වල සඳහන් කරද්දී එයින් අදහස් කරන්නේ ධනවාදී ආර්ථික විද්‍යාවයි. මිල වෙනස් වීම මගින් ඉල්ලුම හා සැපයුම ගැලපීමට ඉඩකඩ ඇති ඕනෑම ආර්ථිකයක් ධනවාදී ආර්ථික විද්‍යාව ඇසුරෙන් විස්තර කළ හැකියි. එසේ නොවන ආර්ථිකයන් ලෙස වත්මන් ලෝකය තුළ හඳුනා ගත හැක්කේ උතුරු කොරියාව වැනි සීමිත රටවල් කිහිපයක් පමණයි. 

අප නිතර කතා කරන උද්ධමනය, අවධමනය, සාමාන්‍ය මිල මට්ටම, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය වැනි සංකල්ප වලට අර්ථයක් තිබෙන්නේ මිල වෙනස් වීම මගින් ඉල්ලුම හා සැපයුම ගැලපීමට ඉඩකඩ ඇති වෙළඳපොළ ආර්ථිකයක් තුළ පමණයි. මේ සංකල්ප කිසිවක් ශුද්ධ විද්‍යා වල ඇති සංකල්ප මෙන් විශ්වීය සංකල්ප නෙමෙයි. ඒ නිසා, මධ්‍යගත ආර්ථික සැලසුම් ක්‍රමයක් තුළ මේ වචන වලට අර්ථයක් නැහැ. උද්ධමනයක් හෝ අවධමනයක් පැවතිය හැක්කේ වෙළඳපොළ අර්ථක්‍රමයක් පවතින්නේනම් පමණයි. මධ්‍යගත සැලසුම් ක්‍රමයක් තුළ භාණ්ඩ හිඟය හෝ අතිරික්තය ප්‍රශ්නයක් විය හැකි නමුත් උද්ධමනය හෝ අවධමනය ප්‍රශ්නයක් වන්නේ නැහැ. 

උද්ධමනය හා අවධමනය වරින් වර ඇති වීම වෙළඳපොළ ආර්ථික ක්‍රමයක ස්වභාවික ලක්ෂණයක්. මීට හේතුව, වෙළඳපොළ ක්‍රමය තුළ අනෙක් භාණ්ඩ හා සේවාවන් වල මිල මෙන්ම මුදල් වල මිලද ඉල්ලුම හා සැපයුම අනුව තීරණය වීමයි. මහ බැංකුවක් විසින් කරන්නේ නියාමනය මගින් මෙම විචලනයන් පාලනය කිරීමයි. මුදල් වල මිල විචලනය වීම ධනවාදී ක්‍රමයේ ප්‍රශ්නයක් බැවින් මිල නියාමනයක් අවශ්‍ය වන්නේද ධනවාදී අර්ථ ක්‍රමයක් පවතින්නේනම් පමණයි. මධ්‍යගත සැලසුම් ක්‍රමයක් තුළ එම කාර්යය සඳහා මහ බැංකුවක් අවශ්‍ය වන්නේ නැහැ. එවැනි රටවල පැවති මධ්‍යගත සැලසුම් බැංකු මගින් සිදු වූයේ ඊට වඩා පුළුල් වෙනත් කාර්යයයක්. 

කාලයක්ම මුදල් සැපයුමේ ප්‍රධාන සංරචක දෙක වූ මුදල් නෝට්ටු සහ ජංගම ගිණුම් ශේෂ වලින් එක් කොටසක් මහ බැංකුවට සෘජුව පාලනය කළ හැකි වුවත්, දෙවන කොටස එසේ සෘජුව පාලනය කළ හැකි වූයේ නැහැ. එහෙත්, මුදලේ මිල නියාමනය කිරීම සඳහා එම දෙවන කොටසද කිසියම් ආකාරයකින් පාලනය කළ යුතු වුනා. මහ බැංකු විසින් මේ සඳහා ප්‍රයෝජනයට ගත් උපකරණය වූයේ සංචිත අවශ්‍යතාවයයි. මේ අනුව, නියාමන අධිකාරිය වන මහ බැංකුවට වාණිජ බැංකු මත අවම සංචිත අවශ්‍යතාවයක් නියම කිරීමට බලය ලැබුණා.

සාමාන්‍යයෙන් මෙම සංචිත අවශ්‍යතාවය පනවනු ලැබූයේ ජංගම ගිණුම් ශේෂ මතයි. ලංකාවේදී මෙය ව්‍යවස්ථාපිත සංචිත අවශ්‍යතාවය සේ හැඳින්වුනා. මේ මගින්, මහ බැංකුවකට ජංගම ගිණුම් ශේෂ ප්‍රමාණය තීරණය කළ නොහැකි වුවත්, ඒ මත බලපෑමක් කිරීමට හැකි වුනා. ඒ මගින් සහ නෝට්ටු සැපයුම පාලනය කිරීම මගින් මුදල් සැපයුම මත සැලකිය යුතු බලපෑමක් සිදු කළ හැකි වුනා.

ලංකාවේ සන්දර්භයට නැවත පැමිනුණහොත්, අසූව දශකයේ මැද භාගයේදී ලංකාවට ස්වයංක්‍රීය ටෙලර් යන්ත්‍ර හඳුන්වා දෙනු ලැබුවා. අනූව දශකයේදී මේ යන්ත්‍ර රට පුරා ව්‍යාප්ත වුනා. මේ එක්කම, මුදල් සැපයුම පිළිබඳ අර්ථකථනය ගැන නැවත සිතීමේ අවශ්‍යතාවයක් ඇති වුනා. ස්වයංක්‍රීය ටෙලර් යන්ත්‍ර පැමිණීමත් එක්කම වාණිජ බැංකු නිරන්තරව විවෘතව තිබීම වැනි තත්ත්වයක් ඇති වෙනවා. අවශ්‍ය අයෙකුට තමන්ගේ ගිණුමෙන් මුදල් ආපසු ගැනීම සඳහා බැංකුවට යන්න අවශ්‍ය වන්නේ නැහැ. ජංගම ගිණුම් වලින් වගේම ඉතිරි කිරීමේ ගිණුම් වලිනුත් අවශ්‍ය වෙලාවක මුදල් ලබා ගන්න පුළුවන්.

ඉන් පසුව, ඩෙබ්ට් කාඩ් ක්‍රමය හඳුන්වා දෙනු ලබනවා. සංකල්පීය වශයෙන් ඩෙබ්ට් කාඩ් එකකින් වෙන්නෙත් චෙක්පතකින් සිදු වන දෙයම වුවත්, මුදල් සම්ප්‍රේෂණය එසැණින් සිදු වන නිසා චෙක්පත් ගෙවීම් වල මෙන් අවදානමක් නැහැ. ඒ වගේම, ලංකාවේ බැංකුවක ජංගම ගිණුමක් විවෘත කර ගැනීම ඕනෑම කෙනෙකුට කළ හැකි දෙයක් වී තිබුණේ නැහැ. නමුත්, ඕනෑම කෙනෙකුට පහසුවෙන්ම ඩෙබ්ට් කාඩ් එකක් ලබා ගන්න පුළුවන් වුනා. 

ඊටත් පස්සේ ජංගම දුරකථන ගෙවීම්, අන්තර්ජාල ගෙවීම් ආදිය හඳුන්වා දෙනු ලැබුවා. මේ එක්ක බැංකුවට යාම කියන සංකල්පය අහෝසි වුනා. දැන් බැංකුව තියෙන්නේ තමන්ගේම අතේ. අඩු වැඩි වශයෙන් පසුගිය දශක කිහිපය තුළ මේ දේවල් ලෝකය පුරාම සමාන්තරව සිදු වුනා.

දැන් අපි ලංකාවේ මුදල් සැපයුම පිළිබඳ මිනුම් කිහිපයක් දෙස බලමු.

M0 - සංචිත මුදල් = මහ බැංකුවට සෘජුව සැපයුම පාලනය කළ හැකි මුදල් 

M1 - පටු මුදල් සැපයුම = සංසරණයේ ඇති මුදල් සහ ජංගම ගිණුම් තැන්පතු 

M2 - පුළුල් මුදල් සැපයුම = M1 + ඉතිරි කිරීමේ ගිණුම් සහ ස්ථිර තැන්පතු 

M2b - පුළුල් මුදල් සැපයුම = M2 + විදේශ විණිමය තැන්පතු වලින් කොටසක් 

මේ මිනුම් අතරින්, M1 කියන්නේ මුදල් වල සම්ප්‍රදායික අර්ථකථනය. ස්වයංක්‍රීය ටෙලර් යන්ත්‍ර ආදිය පැමිණීමට පෙර කාලයට ඒ අර්ථකථනය ගැලපෙනවා. ඒ කාලයේදී උද්ධමනයට හෝ අවධමනයට බලපෑවේ මේ පටු මුදල් සැපයුම. නමුත් ඒ කාලයේදී වුවත් මහ බැංකුවට සෘජුව පාලනය කළ හැකි වූයේ එම පටු මුදල් සැපයුමෙන් එක් කොටසක් පමණයි. කෙසේ වුවත්, ඒ කොටස සැලකිය යුතු කොටසක්.

මුදල් සැපයුම පිළිබඳ ඉහත අර්ථ දැක්වීම පසුකාලීනව ප්‍රමාණවත් වුණේ නැහැ. පසුකාලීනව මහ බැංකුව විසින් ඉලක්ක කළේ M2b පුළුල් මුදල් සැපයුමයි. 2010 පමණ වන තුරු M2b පුළුල් මුදල් සැපයුමේ වර්ධනය නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වර්ධනය එක්ක සෑහෙන තරම් හොදින් ගැලපුනා. නමුත්, සංචිත මුදල් වර්ධනය හෝ පටු මුදල් සැපයුමේ සැපයුමේ වර්ධනය එසේ ගැලපුනේ නැහැ. ඊට හේතුව එම අර්ථකතන ඒ වෙද්දී ඕනෑවට වඩා සීමාකාරී වී තිබීමයි.

මේ සමඟ පළ කරන ප්‍රස්ථාරයෙහි දැකිය හැක්කේ 1950 සිට එක් එක් දශකයේදී මුදල් සැපයුම පිළිබඳ විවිධ මිනුම් වල සහ නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වෙනස් වීම. 1950 සහ 1960 දශක වලදී මුදල් සැපයුමේ වර්ධන වේගය අඩුයි. ඉන් පසු කාලයේදී එම වර්ධන වේගය වැඩියි. කවර මිනුම දෙස බැලුවත් මේ කරුණ පැහැදිලිව පෙනෙනවා. මෙය මුදල්වාදීන්ගේ තර්කය හා ගැලපෙනවා. දළ අදහසක් ලෙස මුදල්වාදීන්ගේ තර්කය නිවැරදියි. එහෙත්, වඩා විමසුම් සහගත ලෙස බලද්දී එක් එක් නිර්ණායකයේ වෙනස් හැසිරීම් දැක ගන්න පුළුවන්. 

ඔබට සිදු කළ හැකි සාමාන්‍ය නිරීක්ෂණයක් ලෙස, සංසරණයේ ඇති මුදල් ප්‍රමාණය, සංචිත මුදල් සහ පටු මුදල් සැපයුම බොහෝ දුරට එකට යන බව දකින්න පුළුවන්. එයින් අදහස් වන්නේ මහ බැංකුවේ සෘජු පාලනය යටතේ ඇති සංචිත මුදල් සැපයුම පාලනය කිරීම මගින් පටු මුදල් සැපයුම පාලනය කිරීමට මහ බැංකුවට හැකි වී ඇති බවයි. එහෙත්, පුළුල් මුදල් සැපයුමේ හැසිරීම ඊට වඩා වෙනස්. ඒ කියන්නේ පුළුල් මුදල් සැපයුම වෙනස් වී තිබෙන්නේ බොහෝ දුරට මහ බැංකුවේ පාලනයකින් තොරව කියන එකයි. විශේෂයෙන්ම 1990 හා 2000 දශක තුළ මේ තත්ත්වය දැකිය හැකියි. 1990 දශකය මුල M2b පුළුල් මුදල් සැපයුම හඳුන්වා දීමට හේතු වන්නේද පෙර භාවිතා කළ අර්ථකථන අනුව මනින මුදල් සැපයුමේ වෙනස නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වර්ධනය හා නොගැලපීමයි. M2b පුළුල් මුදල් සැපයුමෙහි එවැනි ගැලපීමක් දැකිය හැකිව තිබුණා.

කෙසේ වුවද, 2010 වසරෙන් පසු කාලය සැලකුවහොත් පෙනී යනු ඇත්තේ M2b පුළුල් මුදල් සැපයුමෙහි වර්ධනය වුවද නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වර්ධනය හා නොගැලපෙන බවයි. මීට එක් හේතුවක් වන්නේ 2010 වසරෙන් පසුව විනිමය අනුපාතය පාලනය කිරීම මගින් උද්ධමනය යටපත් කරනු ලැබීම සහ පසුව එය පුපුරා යාමයි. 2020-2024 කාලය තුළ නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වර්ධනය, කවර මිනුම සලකා බැලුවද, මුදල් සැපයුමේ වර්ධනය ඉක්මවා යන්නක්. මෙසේ නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය වර්ධනය වී තිබෙන්නේ උද්ධමනය නිසා මිස මූර්ත දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වර්ධනය නිසා නොවන බව අප දන්නා කරුණක්. උද්ධමනයට හේතුව මුදල් සැපයුමේ වර්ධනය පමණක් නොවන බව ප්‍රස්ථාරය දෙස බලද්දී පැහැදිලිව පෙනෙනවා.

මෙතෙක් විස්තර කළ කරුණු අනුව පැහැදිලි විය යුත්තේ මුදල් සැපයුම වැඩි වීම උද්ධමනය කෙරෙහි බලපාන නමුත් එය සරල රේඛීය සම්බන්ධයක් නොවන බවයි. මුදල් සැපයුම වැඩි වීම උද්ධමනය කෙරෙහි බලපාන ප්‍රධානම හේතුව වුවත්, වෙනත් කරුණු ගණනාවක්ද ඒ කෙරෙහි බලපෑම් කරනවා. නූතන මහ බැංකුවකට උද්ධමනය පාලනය කිරීමට සිදු වන්නේ එම සියලු කරුණු විමසා බලමින් ආර්ථිකයේ සමස්ත චිත්‍රය නිරීක්ෂණය කිරීමෙන් පසුවයි. එමෙන්ම මහ බැංකුවක් විසින් මේ කාර්යය කරන්නේ සරල ආර්ථික විද්‍යා ආකෘතියක ඇති අයුරින් මුදල් සැපයුම පාලනය කිරීම මගින් පමණක් නෙමෙයි. 

පසුගිය වසර 34ක කාලය, එනම්, M2b පුළුල් මුදල් සැපයුම හඳුන්වා දීමෙන් පසුව ගත වූ කාලය සැලකුවහොත්, මහ බැංකුවට සෘජුව පාලනය කළ හැකි සංචිත මුදල් සැපයුම 4.23 ගුණයකින් වර්ධනය වී තිබෙනවා. එම කාලය තුළ M2b පුළුල් මුදල් සැපයුම 11.90 ගුණයකින් වර්ධනය වී තිබෙනවා. සංචිත මුදල් සැපයුම හා පුළුල් මුදල් සැපයුම අතර සම්බන්ධය පැහැදිලි කෙරෙන මුදල් ගුණකය ලෙස හැඳින්වෙන සංකල්පයක් තිබෙනවා. එයින් අදහස් කෙරෙනුයේ පුළුල් මුදල් සැපයුම සංචිත මුදල් සැපයුමෙහි අනුපාතයක් බවයි. මුදල් ගුණකය යනු මෙම අනුපාතයයි.

මුදල් ගුණකය නියතව පැවතියේනම් පුළුල් මුදල් සැපයුම වර්ධනය විය යුත්තේද සංචිත මුදල් සැපයුම වර්ධනය වන වේගයෙන්මයි. එහෙත් එය එසේ සිදු වී නැහැ. එයින් පෙනී යන්නේ මුදල් ගුණකයද කාලයත් සමඟ ඉහළ ගොස් ඇති බවයි. මුදල් ගුණකය කෙරෙහිද මහ බැංකුවේ ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාමාර්ග බලපෑම් කරන නමුත් අවසාන වශයෙන් මුදල් ගුණකය තීරණය වන්නේ වාණිජ බැංකු වල සහ ඔවුන්ගේ පාරිභෝගිකයන්ගේ හැසිරීම මතයි. තාක්ෂනය වැඩි දියුණු වීමද මේ කෙරෙහි බලපානවා.

ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව පිහිටුවන විට, 1950දී, සංචිත මුදල් ප්‍රමාණය පුළුල් මුදල් සැපයුමෙන් (M2) 54.5%ක්. ඒ කියන්නේ මුදල් සැපයුමෙන් එපමණ පංගුවක් සෘජුව පාලනය කළේ මහ බැංකුව විසින්. 1991දී M2b පුළුල් මුදල් සැපයුම හඳුන්වා දෙන විටද, එම මුදල් සැපයුමෙන් 33.3%ක්ම සංචිත මුදල්. එහෙත්, 2024 වන විට මහ බැංකුවේ සංචිත මුදල් යනු M2b පුළුල් මුදල් සැපයුමෙන් 10.7%ක් පමණයි. වෙනත් විදිහකින් කිවුවොත්, මේ වෙද්දී රටේ මුදල් සැපයුමෙන් 90%ක්ම තීරණය වන්නේ මහ බැංකුවෙන් බාහිරවයි. 

ලෝකයේ අනෙකුත් රටවල් වල ප්‍රවණතා දෙස බලද්දී වුවත් මේ තත්ත්වය හඳුනා ගන්න පුළුවන්. වර්තමාන සන්දර්භයේදී මහ බැංකුවක කාර්ය භාරය වී තිබෙන්නේ මුදල් සැපයුම නිර්ණය කිරීම නොව මහ බැංකුවෙන් බාහිරව සිදු වන මුදල් සැපයුමේ වර්ධනය නියාමනය කිරීමයි. මේ නියාමනය නිසියාකාරයෙන් සිදු වන්නේද යන්න විමසා බැලීමටනම් මුදල් සැපයුම දෙස නොව උද්ධමනය දෙස කෙළින්ම බලන්නට සිදු වෙනවා.

උද්ධමනය කියන්නේ වෙළඳපොළ ආර්ථික ක්‍රමයක සාමාන්‍ය අංගයක් මිසක් මහ බැංකු පැවතීමේ ප්‍රතිඵලයක් නෙමෙයි. උද්ධමනය යන්නට අවධමනයද ඇතුළත්. රටක මහ බැංකුවක් තිබුණත් නැතත්, වෙළඳපොළ අර්ථ ක්‍රමයක් ඇත්නම්, චක්‍රීය ලෙස උද්ධමනය සහ අවධමනය ඇති වෙනවා. මහ බැංකුවක් කරන්නේ නියාමනය මගින් මේ චක්‍රීය විචලනයන්ගේ අහිතකර ප්‍රතිඵල සීමා කර ආර්ථිකය ස්ථාවර කිරීමයි. එය එසේ සිදු නොවන්නේනම්, එයින් අදහස් වන්නේ මෙම නියාමනය නිසියාකාරයෙන් සිදු නොවන බවයි. එය එසේ සිදු වන්නේනම්, එය මහ බැංකුවක කාර්ය සාධනය පිළිබඳ දර්ශකයක්.