වලිගය ගිලින තැනට වැටී ඇති ආණ්ඩුව

රජය විසින් රජය වෙනුවෙන් වාහන මිලදී ගැනීම පිළිබඳ කතිකාවේදී මතුවන එක් අදහසක් වන්නේ අමාත්‍යාංශ වෙනුවෙන් ගෙන්වන වාහන සඳහා වන බදු කොටස රජය තුළම එක් අමාත්‍යාංශයකින් තවෙකෙකට සිදුවන හුවමාරුවක් පමණක් බවයි. එමෙන්ම, මේ අයුරින් අදාළ වියදම් හා ආදායම් සටහන් කිරීම මෑතකදී පටන්ගත් භාවිතාවක් බවද කියැවේ.

කිසියම් භාණ්ඩයක් හිමි කර ගැනීම සඳහා වැය කළ යුතු පිරිවැයෙහි සැබෑ අගය වන්නේ ඒ වෙනුවෙන් කැප කළ යුතු දේවල වටිනාකම හෙවත් ආවස්ථික පිරිවැයයි. ගිණුම්කරණයේදී සටහන් කෙරෙන, තාක්ෂණික සම්මතයක් වන, සෘජු මූල්‍ය පිරිවැය ඉහත සැබෑ පිරිවැය සමඟ සමපාත වන්නට හෝ නොවන්නට පුළුවන. බොහෝ විට ගිණුම් වල සටහන් වන පිරිවැය සැබෑ පිරිවැයේ එක් සංරචකයක් පමණි. මේ ගැන පෙර ලිපි ගණනාවකම කතා කර ඇති නිසා මේ ලිපියේදී ඒ ගැන අවධානය යොමු කෙරෙන්නේ නැත. මෙහි අවධානය යොමුකෙරෙන්නේ ඉහත පරිදි ගිණුම් සටහන් කරන ක්‍රමවේදය වෙනස් කිරීමට රජය පෙළඹීමේ පදනමයි.

මේ ගැන විශේෂයෙන් කතා කරන්නේ ලංකාව මේ වන විට මුහුණ පා සිටින ආර්ථික අර්බුදයේ තවත් පැතිකඩක් ගැන අවධානය යොමු කිරීමටය. සම්මත යෙදුමක් නොවූවත්, මෙය රජය බදු උගුලක සිරවීමක් හා ඒ හේතුවෙන් ඇති වී ඇති ආදායම් අර්බුදයක් ලෙස හඳුන්වන්නට මා කැමතිය. තවත් පැහැදිලිව කියනවානම් රජයට බදු වැඩිකර සිය ආදායම් ඉහළ නංවාගත හැකි උපරිම සීමාවක් ආසන්නයට මේ වන විට පැමිණ තිබේ. මෙය කාලයක් තිස්සේ සිදුවූ රජය ප්‍රසාරණය කිරීමේ ක්‍රියාවලියේ ප්‍රතිඵලයකි.

කතාව පටන්ගන්නට වෙන්නේ පසුගිය රජය කාලයේ ලංකාවේ ආර්ථිකයේ සිදු වූ වර්ධනය හා රාජ්‍ය ආදායම් හා වියදම් වල සිදුවූ ඉහළයාම් වලිනි.

පසුගිය ආණ්ඩුව බලයේ සිටි 2004-2014 කාලය තුළ ලංකාවේ ඒක පුද්ගල ආදායම රුපියල් 107,581 සිට රුපියල් 503,032 දක්වා සැලකිය යුතු ලෙස වැඩි විය. රටේ නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය රුපියල් මිලියන 2,090,841 සිට රුපියල් මිලියන 10,448,479 දක්වා 500%කින් වර්ධනය විය මෙය 17.46%ක සාමාන්‍ය වාර්ෂික වර්ධනයකි. (නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වැඩිවීමට උද්ධමනය නිසා සිදුවන භාණ්ඩ හා සේවා මිල ඉහළ යාමේ බලපෑමද ඇතුළත් නිසා මෙය ආර්ථික වර්ධනය හෙවත් මූර්ත දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වැඩිවීමට සමාන නැත.)

සාමාන්‍යයෙන් රටක නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඉහළ යන විට රජයේ බදු ආදායමද සමානුපාතිකව ඉහළ යයි. නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඉහළ යාමට හේතුව මූර්ත ආර්ථික වර්ධනය වුවද, උද්ධමනය වුවද බදු ආදායම සමානුපාතිකව ඉහළ යා යුතුය.

උදාහරණයක් ලෙස අපි වැට් බද්ද ගනිමු. රටේ බදු ප්‍රතිපත්තිය වෙනස් නොවුනේනම්, රජයේ වැට් බදු ආදායම රටේ විකිණෙන භාණ්ඩ හා සේවාවන් වල පිරිවැටුමට සමානුපාතිකව ඉහළ යා යුතුය. උද්ධමනය නිසා මිල ඉහළ ගියද, ආදායම් වැඩිවීම නිසා ඉල්ලුම වැඩිවී විකිණෙන භාණ්ඩ හා සේවා ප්‍රමාණය වැඩි වුවද මෙය මෙසේ සමානුපාතිකව ඉහළ යා යුතුය.

ආදායම් බදු ගත්තද ඇත්තේ මෙවැනිම තත්ත්වයකි. උද්ධමනය සමඟ ගැලපීම හේතුවෙන් හෝ සමාගම් වල ලාභ වැඩි වීම නිසා සේවක වැටුප් වැඩි වුවද, එසේ සේවක වැටුප් ඉහළ නොයවා සමාගමේ කොටස් හිමියන් තමන්ගේ ආදායම වැඩි කර ගත්තද, අවසාන වශයෙන් රජයට ලැබෙන ආදායම් බදු සමානුපාතිකව වැඩි විය යුතුය. ආනයන බදු සැලකුවද ඇත්තේ මෙවැනිම තත්ත්වයකි.

කෙසේ වුවද, 2004-2014 කාලය තුළ ලංකාවේ නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය වැඩිවුණු 500% අනුපාතයට රජයේ බදු ආදායම් ඉහළ ගියේ නැත. බදු ආදායම් ඉහළ ගියේ 373%කින් පමණි. බදු ආදායම්, බදු නොවන ආදායම් හා විදේශ ආධාර වල එකතුව ඉහළ ගියේද 376%කිනි. මෙය 14.17%ක සාමාන්‍ය වාර්ෂික වර්ධන වේගයකි. එනම්, රටේ නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වර්ධනයට වඩා 3.29%කින් අඩු වර්ධන වේගයකි.

මේ වෙනසේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, 2004දී රටේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 15.3%ක්ව පැවති රජයේ ආදායම් 2014 වන විට 11.5% මට්ටම දක්වා අඩුවිය. රජයේ ආදායම් රටේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ ප්‍රතිශතයක් ලෙස මේ තරම් පහළ මට්ටමකට වැටුණේ නිදහසින් පසු (ලංකාවේ ජාතික ගිණුම් ගණනය කිරීම පටන් ගැනීමෙන් පසු) ප්‍රථම වරටය.

කෙසේ වුවද, 2004-2014 කාලය තුළ රජයේ වියදම් වර්ධනය වුනේද ආදායම් වර්ධනයට සමානුපාතිකව හරියටම 376%කිනි. ඒ නිසා, රටේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ ප්‍රතිශතයක් ලෙස රජයේ වියදම්ද 2014 වසරේදී ඉතිහාසයේ සටහන් වූ පහළම අගය වන 17.2% මට්ටමට වැටුණේය. ආදායම් හා වියදම් එකම අනුපාතයකින් වර්ධනය වූ නිසා, අයවැය හිඟය වැඩි වූයේද එම අනුපාතයෙනි. මේ අනුපාතය (376%)නාමික දළ දේශීය අනුපාතය වර්ධන වූ 500%න් හතරෙන් තුනක් පමණ වූ නිසා 2004-2014 කාලය තුළ රජයේ අයවැය හිඟයද දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ අනුපාතයක් ලෙස 7.5% සිට 5.7% දක්වා හතරෙන් තුනකට අඩු විය.

පසුගිය ආණ්ඩුව කාලයේ රජයේ වියදම් වර්ධනය වුණේ ආදායම් වර්ධනය වුණු අනුපාතයෙන්ම වීමෙන් පෙන්වන්නේ ඒ කාලයේ රජයේ ආදායම් හා වියදම් සමතුලිතව පැවති බව නොවේ. 2004දී, රජයේ වියදම් රජයේ ආදායම් වලට වඩා 49%කින් වැඩි විය. ආදායම් හා වියදම් එකම අනුපාතයකින් වර්ධනය වීම නිසා 2014දීද රජයේ වියදම් රජයේ ආදායම් වලට වඩා 49%කින් වැඩි විය. කෙසේ වුවද, අඩුම වශයෙන් මේ කාලය තුළ රජයේ ආදායම් හා වියදම් අතර අනුපාතය තවදුරටත් පුළුල් වුණේ නැත.

රටක දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයට සමානුපාතිකව රජයේ බදු ආදායම් වැඩිවන්නේ ආර්ථික වර්ධනයේ ප්‍රතිඵල රටේ ජනතාව අතර බෙදීයාම, ඔවුන්ගේ ආදායම් හා වියදම් වැඩිවීම හා ඒ මත අයකෙරෙන බදු ඉහළ යාම යන චක්‍රය අනුවය. මෙය මෙළෙස සිදුවී නැත්නම්, එයින් සාමාන්‍යයෙන් අදහස් වෙන්නේ රජය විසින් සිය බදු ප්‍රතිපත්ති ලිහිල් කර ඇති බවයි. 2004-2014 කාලයේදී, බදු ප්‍රතිපත්ති යම් තරමකින් ලිහිල් වූවා විය හැකිය. කෙසේ වුවද, මා සිතන පරිදි දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයට සමානුපාතිකව රජයේ බදු ආදායම් වැඩි නොවීමට හේතුව බදු ප්‍රතිපත්ති ලිහිල් වීමම නොවේ.

රටේ ජාතික ආදායමේ වැඩිවීම හා රජයේ ආදායම වැඩිවීම අතර මේ වෙනසින්, පසුගිය කාලයේ සිදුවූ ආර්ථික වර්ධනයේ ප්‍රතිඵල බෙදී ගිය ආකාරයද පිළිබිඹු කරයි. රජයේ බදු ආදායම ඉහළ යන්නේ රාජ්‍ය යාන්ත්‍රණයෙන් බැහැරව සිටින පෞද්ගලික අංශයේ සේවකයින්, ස්වයං රැකියා කරන්නන් හා ව්‍යාපාරිකයින් ආදී පිරිස් වල ආදායම් හා පරිභෝජනය ඉහළ යන විටය. ලංකාවේ රාජ්‍ය යාන්ත්‍රණයේ කොටස්කරුවන් වන පිරිස් ආදායම් බදු නොගෙවති. එමෙන්ම, ජනමාධ්‍ය නියෝජ්‍ය ඇමති වෙනුවෙන් ගෙන්වන වාහනය වැනි රජය වෙනුවෙන් රජය කරන මිලදී ගැනීම් වලින්ද රජයට බදු ආදායමක් නොලැබේ. රාජ්‍ය පරිභෝජන වියදම් වෙනුවෙන් බදු අය නොකෙරෙන සන්දර්භයක, රජයේ බදු ආදායම් ඉහළ නංවා ගත හැක්කේ රටේ ජාතික ආදායම රජයේ වපසරියෙන් පිටතට සම්ප්‍රේෂණය වන තරමටය. එය ඒ අයුරින් සිදු නොවේනම් ජාතික ආදායම වර්ධන වන අනුපාතයට රජයේ ආදායම ඉහළ නොයයි.

පසුගිය දෙවසර තුළ මේ ආණ්ඩුව බදු ඉහළ දමමින් රජයේ ආදායම් වැඩි කරගැනීමට උත්සාහ කරන බව පෙනෙන්නට තිබුණේය. 2015 වසර තුළ රජයේ බදු ආදායම 29.1%කින් වැඩි වූ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස එම වසර තුළ රජයේ සමස්ත ආදායම 21.3%කින් ඉහළ ගියේය. 2015 වසර තුළ ලංකාවේ නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඉහළ ගියේ 7.0%කින් පමණි. මේ සංඛ්‍යාලේඛණ මඟින් පෙන්වන පරිදි, 2015 වසර තුළ රජයෙන් බාහිර පාර්ශ්වයන් මත පැනවෙන බදු බර විශාල ලෙස ඉහළ ගොස් තිබේ.

එහෙත්, මා සිතන පරිදි, රජයේ බදු ආදායම වසරක් තුළ මේ තරමින් ඉහළ ගොස් ඇත්තේ බදු අනුපාතික ඉහළ දැමීම නිසාම නොවේ. රජයේ ගිණුම්කරණ ක්‍රමවේදයන් වෙනස්කරමින් රජය වෙනුවෙන් මිලදී ගන්නා භාණ්ඩ හා සේවා වෙනුවෙන්ද බදු ආදායම් ගිණුම් වල සටහන් කිරීම මේ විශාල වැඩිවීමට හේතු වූවා විය හැකිය. මෙසේ ගිණුම්කරණ ක්‍රමවේදය වෙනස් කිරීමේ මූලික පරමාර්ථය ආණ්ඩුව විසින් රජයේ ආදායම් සැලකිය යුතු ලෙස වැඩි කරගැනීමට සමත්වූ බව ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලට පෙන්වීම වන්නට පුළුවන.

රජය වෙනුවෙන් මිලදී ගන්නා භාණ්ඩ හා සේවා වෙනුවෙන් අය විය යුතු බදු රජයේ ආදායමක් ලෙස ගිණුම් වල සටහන් කරන විට, එයට සමාන්තරව එම ආදායමට සමාන මුදලක් වියදම් ලෙසද සටහන් කරන්නට සිදුවේ. එහෙත්, 2015 ආරම්භයේදී රජයේ වියදම් රජයේ ආදායම් වලට වඩා 49%ක් වැඩි වූ නිසා, සමාන මුදලක් ආදායම් වියදම් දෙපැත්තේම සටහන් කළ විට වියදම ඉහළ යන ප්‍රතිශතයට වඩා 49%ක් වැඩියෙන් ආදායම ඉහළ යන නිසා බැලූ බැල්මට රජයේ මූල්‍ය කළමනාකරණය හොඳ අතට හැරී ඇති බව පෙනෙන්නට තිබිය යුතුය. උදාහරණයක් ලෙස රජයේ ආදායම 21.3%කින් වැඩි වීමට එකම හේතුව ගිණුම්කරණ ක්‍රමවේදයේ සිදුකළ වෙනසනම්. රජයේ වියදම් වැඩි විය යුත්තේ 14.2%කින් පමණි.

සිදුවිය යුත්තේ ආදායමට වඩා අඩුවෙන් වියදම වැඩිවීම වුවත්, 2015 වසර තුළදී රජයේ වියදම ඇත්තටම 27.5%කින් වැඩි විය. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස 2015දී රජයේ වියදම රජයේ ආදායමට වඩා 56.8%ක් මට්ටම දක්වා ඉහළ ගොස් තිබේ. පසුගිය 2016 වසර තුළදීද මේ තත්ත්වයේ යහපත් වෙනසක් සිදුවී තිබීම සැක සහිතය. රජයේ වියදම් මේ තරමින් ඉහළ ගොස් ඇත්තේ ගිණුම්කරණ ක්‍රමවේදය වෙනස්කිරීම නිසා වියදම් අඩුවෙන් පෙනෙන්නට තිබිය යුතුව ඇති පසුබිමකය.

එසේනම්, එක්කෝ රජයේ සැබෑ ආදායම් (ගිණුම්කරණ ක්‍රමවේදය නිසා සිදුවී ඇති බව පෙනෙන වැඩිවීම හැර) සැලකිය යුතු ලෙස අඩුවී තිබිය යුතුය. නැත්නම්, රජයේ වියදම් විශාල ලෙස වැඩි වී තිබිය යුතුය. අප දන්නා පරිදි, පසුගිය දෙවසර තුළ ආණ්ඩුවේ බදු ප්‍රතිපත්තිය දැඩි වූ නිසා ආදායම් අඩුවීමක් සිදුවීමට ඇත්තේ අඩු ඉඩකඩකි.

කෙසේවුවද, බදු අනුපාතික විශාල ලෙස ඉහළ දැමීම නිසා ක්ෂේත්‍ර ගණනාවකම රජයේ ආදායම් අඩු වී තිබේ. පරිභෝජනය මත අය කරන බදු අනුපාතික ඉහළ දැමූ විට පාරිභෝගිකයෝ පරිභෝජනය සීමා කිරීමට පෙළඹෙති. කිසියම් අංශයක බදු අනුපාතික ඉහළ ගිය වේගයට වඩා වැඩි වේගයකින් පරිභෝජනය පහත වැටුණොත් රජයේ බදු ආදායම් වැඩිවීම වෙනුවට සිදුවන්නේ අඩුවීමකි. ලොතරැයි හා වාහන ආනයනය හා අදාළව මේ අයුරින් රජයේ බදු ආදායම් අඩුවී ඇති බව පැහැදිලිව පෙනෙන්නට තිබුණේය.

මෙයින් පෙනෙන්නේ බදු වැඩිකර රජයේ ආදායම් වැඩි කරගැනීමේ හැකියාව රජය විසින් මේ වන විට ප්‍රයෝජනයට ගෙන අවසාන බවයි. රටේ ආර්ථිකය විශාල ජවයකින් වර්ධනය නොවන නිසා රජයෙන් බාහිර පාර්ශ්වයන්ගේ ආදායම් වැඩිවන්නේ ඉතා සෙමිනි. එම ආදායම මත අය කරන බදු අනුපාතික ඉහළ යද්දී පෞද්ගලික අංශයේ සේවකයින්, ස්වයං රැකියා කරන්නන් වැනි බදු ගෙවන පිරිස් වලට සිය පරිභෝජනය සීමා කරනු හැර වෙනත් විකල්පයක් නැත. එසේ නොවිය හැක්කේ, අත්‍යවශ්‍ය භාණ්ඩ මත අය කෙරෙන බදු අනුපාතික ඉහළ යන්නේනම් පමණි.

අත්‍යවශ්‍ය භාණ්ඩ මත අය කෙරෙන බදු අනුපාතික ඉහළ දැමීමද රජයට කළ නොහැක්කකි. එක අතකින් එය දේශපාලන ප්‍රශ්න ඇති කරයි. ඒ පැත්ත අමතක කළත්, අත්‍යවශ්‍ය භාණ්ඩ වල මිල ඉහළ යාම උද්ධමනය වැඩි වීමටත්, ඒ හේතුවෙන් පොලී අනුපාතික ඉහළ යාමටත්, අවසාන වශයෙන් පොලී වියදම් වැඩිවීම හේතුවෙන් රජයේ වියදම් වැඩිවීමටත් හේතුවන නිසා රජයට ශුද්ධ වාසියක් අත් නොවේ. එමෙන්ම, බදු අනුපාතික ඉහළ යාම හා පොලී අනුපාතික වැඩිවීම අනාගත ආර්ථික වර්ධනය අඩාල කිරීම නිසා රජයේ අනාගත ආදායම් වර්ධනය කෙරෙහිද අහිතකර ලෙස බලපායි.

සරලවම කියනවානම් රජයට ගොදුරු කරගත හැකි සියල්ල ගොදුරු කරගනිමින් මේ වන විට පුළුවන් තරම් මහත් වී තිබේ. ඒ නිසා, බදු වැඩි කර ආදායම් වැඩි කරගැනීමද තව දුරටත් ශක්‍ය විකල්පයක් නොවන අතර, රජයේ නාස්තිකාර වියදම් සීමා කිරීම මේ වන විට ඉතිරි වී ඇති එකම විකල්පයයි. වෙනත් විදිහකින් කියනවානම් රජයට දැන් ගොදුරු කරගන්නට ඉතිරි වී ඇත්තේ තමාගේම වලිගය පමණි.

(Image: https://www.quora.com/Why-does-a-snake-eat-its-own-tail)